Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 680 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Kraków, Piątek 10 Stycznia 1913.

Rocznik LXVI.

Wyda,ni*-* a u

dniowe.

Wiedeii, 9 stycznia.

Stosunek pomiędzy Austro Węgrami a Ser

bią zaczyna się wyjaśniać: nie polepszać, tylko

wyjaśniać, co znaczy, że dziś już zupełnie pra

wie jasnem jest, do czego każda strona dąży.

Jeśli dotąd opinia publiczna błądziła w ciemno

ściach, to wina za to w całości spada na tę pra

sę wiedeńską, która własną swoją politykę na

rzucić chce ministerstwu spraw zagranicznych.

Na Ballplatzu bynajmniej opinii publicznej nie

bałamucono, ale prasa wiedeńska -

z w yjąt

kiem może tylko Reichspost — wszelkie otrzymy*

wane informaeye przerabiała konsekwentnie na

użytek własnej,

możnaby powiedzieć klaso

wej polityki. W ten sposób ścierały się w opi

nii publicznej: na d aleką przyszłość obliczona

polityka państwowa, z krótkoterminową poli

tyką kupiecką. Polityka państwowa upatruje

wielkie niebezpieczeństwo w rozszerzeniu się

wielkoserbakiej idei na południow’ą, w’ęgierską i

austryacką Słowiańszczyznę, i chce temu — iana

rzecz czy na właściwej drodze — kres położyć.

Uważa zaś sprawę za tak dla przyszłośei ujo

narchii doniosłą, że ewentualnie nie cofa się na

wet przed wojną. Polityka kupiecka, jak zawsze,

ma cel tylko bardzo bliski. Eksporter austryacki

nie myśli o przyszłości, obliczonej na wieki; wy

starcza mu zabezpieczenie eksportu dla siebie,

może jeszcze dla swego syna, a może nawet

dość obojętnein mu będzie, czy kraj, do którego

eksportuje, do tej lub owej należy państwowości.

Dyplomaci austro - węgierscy — powtarzam —

wcale jasno swój cel określają. Stale w zrastają

ca wielko-serbslra agitacya wśród Serbów i Chor

watów austro - węgierskich jest ciągiem źródłem

niepokoju dla obu rządów. Gdyby nie przeważny

wpływ Węgrów, możnaby przeciwko jednej idei

wysunąć drugą; tak, jak jest, monarchia musi

bronić się na innej drodze. Przedewszystkiem

więc nie może ona dopuścić do rozrostu potęgi

serbskiej. Konsekweneyą tego był opór przeci

wko osiedleniu się Serbii nad Adryatykiem i myśl

utworzenia samoistnego państwa albańskiego.

Serbowie, którzy początkowo zbyt silnie li

czyli na poparcie Rosyi, stanęli w pozycyi wyzy

wającej.Stanowcze wystąpienie Niemiec i inne jesz

cze okoliczności, wywołały’ ze strony rosyjskiej

rezerwę. W miarę, jak ta rezerwa wzrastała, ma

lał też opór serbski. Wreszcie Serbia zrezygno

wała już z portów albańskich, a dziś zapowiada

nawet wycofanie wojsk z Durazzo. Ale mieści

się w tej zapowiedzi niebezpieczny kolec. »W ten

sposób postępując — powiada komunikat — ży

wi rząd serbski nadzieję, że Europa przyjmie

jego umiarkowanie do wiadomości i nie będzie

domagać się ofiar dalszych, które byłyby już

poza sferą jego możności14.

Znaczy to autentycznie: Serbia rezygnuje już

stanowczo z posiadania portu adryatyckiego, ale

odmawia ustępstw w sprawie granic albańskich

i odmawia z góry spodziewanemu żądaniu co do

gwarancyi przeciwko niepokojeniu sąsiedniej mo

narchii. Komentarz dzienników serbskich powia

da, jakoby Austryą projektowała Albanię taką,

któraby trzymała Serbię jakoby w kleszczach.

Reichspost do noty serbskiej dodaje następu

jącą uwagę; ,,Serbia w swej łaskawości ponosi

»ofiarę", cofając się z wybrzeża adryatyckiego,

a w zamian żąda od Europy, za to ,,umiarkowa

nie", prawa do usunięcia się od wszelkich dal

szych »ofiar". Nie trudno zgadnąć, w którą stro

nę skierowaną jest ta nota. Serbia w zamian za

wyrzeczenie się groteskowego marzenia o potę

dze adryatyckiej, domaga się terytoryalnego od

szkodowania kosztem przyszłej Albanii. Seibia

jak widać—nie chce wypuścić Albanii ze swych

okrwawionych szponów. Ale z tego nowego żą

dania nie sama tylko przemawia Serbia. Coraz

bardziej widocznein jest, że triple entente pod

syca pożądliwość serbską i wywołać OBtateczne

może zmierzenie się sił na Bałkanach. A w tem wła

śnie tkwi niebezpieczeństwo dla dalszych prac

konferencyi ambasadorów i dla europejskiego

pokoju".

_ O p inię Reichspost bardzo wymownie uzupeł

n’ajA głosy prasy serbskiej. Dziennik Bałkan

w ystępuje z płomiennym apelem do pomocy ro

syjskiej i powiada między innemi:

»Najgorszy nasz wróg — Austryą — pod o

słoną swojej armii ustanawia granice Albanii,

odebrawszy nam już zdobyte porty. Zamiar aż

nadto jest jasnym. Austryą chce, żeby Serbia

znalazła się zupełnie przez Albanię otoczoną.

Autonomia Albanii, to dla Austryi pretekst tylko

do zduszenia Serbii".

Inny, głównie dla Słowian austro-węgierskich

pod znamiennym tytułem. Piemont wydawany

dziennik, każe szukać zemsty na Austryi na in

nej drodze: ,,Sukcesy wojenne Serbii — pisze —

muszą zmienić do gruntu położenie serbskiego

narodu w Austro-Węgrzećh. Serbowie na Wę

grzech przekonali się, że nietylko liczebna prze

waga rozstrzyga o zwycięstwie. Nie jest więc

utopią, że królestwo serbskie będzie Piemontem

dla całego serbskiego narodu".

A nakoniec:

»Walka serbskiego narodu w południowych Wę

grzech o swe narodowe ideały, jest rzeczą wszy

stkich Serbów. Serbia nie może nigdy zrezygno

wać z tego pięknego i najbardziej kulturalnego

kraju".

Przytoczyłem głosy tych dwóch dzienników

dlatego, że według nich najłatwiej skonstruować

sobie przyszłe żądania Austro-Węgier.

Serbia

chce, by granice przyszłej Albanii były tak szczu

płe i tak sztuczne, żeby w żadnym kierunku

ekspanzyi serbskiej nie tamowały. Serbia chce

dalej prowadzić jak dotąd agitacyę wielkoserb

ską w Austro-Węgrzech, utrzymywać w Bośni,

Hercegowinie, Chorwacyi i Dalmacyi ciągłe wrze

nie, a tem samem zmuszać monarchię do pogo

towia i ciągłych bez wojny wojemiychkosztów.

Z tego im ’plicite wynika, że Austryą istotnie

nadać zechce przyszłej Albanii granice i siłę ta

ką , by zrównoważyć siłę serbską, i zążąda od

Serbii materyalnych gwarancyj, że wyrzeknie się

agitacyi wśród Serbów austro-węgierskich i że

za parę lat nie zajdzie znów potrzeba kosztow

nych zarządzeń wojskowych.

Tak też istotnie dziś ma się spraw’a. Wycofanie

się Serbów z Durazzo, gdzie zresztą musieli się

nietylko z austryacką , ale z włoską zdecydowa

ną wolą iiczyć, bynajmniej nie uspokaja jeszcze

burzy. Ostateczna decyzya zapadnie dopiero przy

rozgraniczeniu Albanii, a zależy także od tego,

czy’ i jakie gwarancye Serbia dać zechce i dać

może na przyszłość.

Po zawarciu pokoju bałkańskiego, wzajemne

zobowiązania państw bałkańskich ustaną. Nie

jest wykluczona w razie zbrojnej interwencj’i

austryackiej, pewna w’spólność interesów austrya

ckicb z bułgarskimi, szczególnie jeśli okaże się

możność zaspokojenia roszczeń rumuńskich przy

równoczesnem odszkodowaniu się kosztem Serbii

Wiedzą o tem w Belgradzie, i stąd ustępliwość

w sprawie portu adryatyckiego. Ale Serbia wnet

się przekona, że dziś już ta ustępliwość nie wy

starcza i albo żądania austro-węgierskie w cało

ści zaakceptuje, albo wda się w niebezpieczną

grę, w której stawką będzie jej przyszłość.

0 monarchię hiszpańską?

Paryż 7 stycznia.

Według wiadomości, jakie nadchodzą tutaj

z poza Pirenejów, partya kouserwatywna hi

szpańska uczyniła gest oryginalny, gest jak gdy

by wycofywania się z życia publicznego. C?łon

kowie jej składają en masse mandaty do róż

nych ciał reprezentacyjnych, zgromadzenia par

tyjne pochwalają le kroki i zachęcają do dal

szych. Mówimy o »geście" wycofywania się

z ’polityki, gdyż w istocie postępek p. Maury,

przywódcy konserwatystów hiszpańskich, zmie

rza do skonsolidowania i wzmocnienia stron

nictwa w nadchodzących starciach politycznych ;

złożenie mandatów przez deputowanych i sena

torów, przez członków rad gminnych i prowin

cyonalnych jest raczej protestem przeciw pew

nym faktom, a zarazem zapowiedzią walki.

Powodem manifestu, jaki p. Maura złożył

w kortezach, a jaki pociągnął za sobą owe zbio

rowe dymisye, stało się ponowne powołanie

przez króla gabinetu liberalnego do steru rzą

dów. P. Romanones jest znów premierem, p.

Maura ustępuje zarówno dlatego, że król nie

powołał przed nominaeyą stronnictwa konserwa

tywnego do narady, jak to było w zwyczaju,

jak dlatego, że uważa całą politykę liberalną za

zgubną dla monarchii. Ponieważ protesty, jakie

konserwatyści wnosili do tej porj’, natrafiały na

głuche uszy, ponieważ król jest opanowany

przez prądy skrajnie liberalne, przeto p. Maura

i jego stronnictwo postanowiło demonstracyjnie

zrzucić współodpowiedzialność za wszystko co

się dzieje i przygotowuje.

P. Maura obawia się dla swego kraju losów

Portugalii, której ostatnie monarchiczne chwile

przypominają w istocie pod pewnymi względami

perypetye Hiszpanii w latach 1909 do 1912.

Przejścia to charakteryst,yczne, godne uwagi

wszystkich, którzy obserwują pouczające kon

w ulsje państw łacińskich na półwyspie libe

ryjskim .

Do śmierci Sagssty polityka wewnętrzna Hi

szpanii toczyła się utartą drogą i streszczała się

w zapożyczonym dosłownie z Anglii systemie

,,huśtakowjrn"; do władzy przychodzili naprze

mian konserwatyści i hbera!i, łuzując się w mia

rę większości parlamentarnej. Wprowadzili tę

metodę Canovas y Caslillo i Sagasla w latach

siedmdziesiątycti minionego stulecia, po restau

racyi monarchii. A!e śmierć Sagasty stała się po

czątkiem pewnego przesunięcia perspektywy, gdyż

partya liberalna, dotychczas ściśle moriarcbisty

czna, zaczęła pod Moretem i Canalejasem kokie

tować z repub]ikalizmem coraz wyraźniej. Stycz

ność ta z żywiołariii radykalnymi i rewolucyj

nymi

lewicy

m usiała

znaleść

wyraz

w ustawodawstwie i zwłaszcza w projektach u

staw antykościelnych. W strząsnął się wówczas

kraj do gruntu, rząd liberalny musiał ustąpić i

i władzę ujął Maura na ąrele gabinetu konser

watywnego, z La Ciervą jako "ministrem spraw

wewnętrznych. Życie polityczne zaczynało p o

woli wracać do porządku, rozpoczynały się re

formy, w szczególności szło o uspokojenie Kata

lonii, w którym to ce!u Maura wypracował da

leko idący projekt samorządu gospodarczego pro

wincyj, z uw zględnieniem szerokiern prądów re

gionalistycznycb, tak silnych w Hiszpanii i po

wodujących tyle wstrząśnień.

Radykalizm i rewo!ucyonizm, odsunięty na bok,

nie próżnował. Podziemna robota wydała owoc

w roku 1909: w Barcelonie przyszło do rozgło

śnych zaburzeń, połączonych z plądrowaniem ko

ściołów i klasztorów, z mordowaniem i grabieżą.

Maura silną dłonią stłumił rewolucyę, karząc

śmiercią ich przywódców, w szczególności spra

wcę gwałtów, Ferrera, eks-konduktora kolejo

wego, następnie ajenta anarchii i ,,Wolnej Szko

ły", w której był zajęty między innymi sprawca

zamachu na Alfonsa XIII w dniu jego ślubu.

Robota Ferrera była popieraną przez loże wol

nomularskie. Na wieść o jego uwięzieniu wszczę

ła się pamiętna wrzawa, inscenizowana z lóż po

całej Europie. Maura nie ustąpił, w yrok został

wykonany, lecz liberalizm

zastraszony przez

skrajną lewicę, obalił prezydenta gabinetu.

Odtąd zaczęta się coraz wyraźniejsza ustępli

wość wobec żywiołów skrajnych. Moret, po nim

Canalejas, prowadzili politykę oportunizmu i u

trzymywania się przy sterze za każdą cenę, ma

jąc oparcie na dworze, przekonywanym, że w ra

zie stanowczej postawy przeciw radykałom, gro

zi rewolucya republikańska. Alfons XIII pokła

dał w rządzie liberalnym nieograniczone zaufa

nie, nie pomnąc, że władza królewska, którą trze

ba utrwalać koncesyami u zwolenników republi

ki, sama stawia się w sytuacyi niezbyt pewnej.

Canalejas próbował naw et wydobyć z archiwum

ustawy antykościelne, lecz ruch po całym kraju,

uwieńczony kongresem eucharystycznym w Ma

drycie, rychło przekonał go, że po tej drodze

niedaleko

zajść na razie można.

Zawrócił

więc do polityki półobietnic i półgestów, lecz

spotkał go koniec nieoczekiwany : jakiś fanatyk

rewolucyi skwitował jego kompromisy kulą re

wolwerową.

Zamordowanie Canalejasa wprowadziło partyę

liberalną chwilowo w dezoryentacyę. Na licz

nych jej zgromadzeniach domagano się zerwania

z polityką kokieteryi względem przewrotu, żą

dano stanowczych kroków przeciw anarchii i jej

sprzymierzeńcom. W takiej atmosferze przyszedł

do steru Romanones, liberał, ale przyszedł, jak

sądzono, prowizorycznie. Kraj oczekiwał w zna

cznej większości rządów konserwatywnych. 0 -

czekiwanie to wzmogło się, gdy Romanones o

świadczył, że przyjmuje cały spadek po Cana

łejasie... Pamięć, do czego doprowadziły rządy

Canalejasa, była zbyt drażniącą umysły zrówno

ważone, aby nie przypuszczano, że Romanones

rządzi tylko prowizorycznie, do początku roku

1913. Stało się inaczej, Alfons XIII, otoczony li

beralnymi doradcami, zatwierdził premiera na

stanowisku, nie zasiągnąwszy poprzednio rady

konserwatystów.

Pierwszego stycznia Maura złożył oświadczenie,

iż nie może brać udziału w grze, która zmierza,

według jego przekonania, do rewolucyi republi

kańskiej. Zaniechał przywództwa partyi konser

watywnej, usunął się od życia politycznego, za

nim złożyło mandaty 90 senatorów i deputowa

nych, setki radnych gminnych i prowincyonal

nych. Był to protest silny swą otwartością, silny

oskarżeniem przeciw nieszczerej, dwulicowej ak

cyi liberalizmu.

Co dalej? O rozwiązaniu partyi konserwatyw

nej mowy oczywiście niema, chociaż głosy pism

liberalnych wskazują, jak pożądanemby to było

dla obecnego rządu. Tymi dniami odbędzie się

ogólne zgromadzenie konserwatystów,

które

orzeknie o dalszej taktyce. La Cienia oświadcza

w dziennikach, że będzie oczekiwał nowych wy.

borów, aby rozpocząć walkę ostateczną za pro

gramem wyraźnie i bez restridiones mentales

monarchistycznym. Tymczasem zacznie się praw

dopodobnie robota organizacyjna w kraju. Poru

szenie, jakie towarzyszyło gestowi Maury, każe

wróżyć, iż opinia zajmie się jak najżywiej nad

chodzącymi wypadkami. Są one znamienne dla

każdego, kto umie powiązać z sobą zdarzenia

lat ostatnich i wyciągnąć z nich linię oryenta*

eyjną. Rozpoczyna się gra o przyszłość Hiszpa

nii, a już przedewszystkiem o przyszłość mo

narchii.

Opieka nad miodzieżą.

Wiedeńska Zeitschrift fur Kinderschuts und

Jugendfiirsorge, organ centrali dla ochrony

dziatwy i opieki nad młodzieżą, podaje w naj

nowszym, styczniowym zeszycie, cenną pracę

radcy sądu krajowego we Lwowie, Dra Józefa

Serkowskiego p. n . »Ustawowe uregulowanie

opieki nad młodzieżą ze szczególnem uwzglę

dnieniem kraju koronnego Galicyi". Autor stwier

dza we wstępie, że na tem polu Austryą dała

się wyprzedzić innym państwom. Wiele uczyniły

zwłaszcza Niemcy. Ale i w Austryi nie pozosta

wiono sprawy odłogiem, a w ostatnich czasach

wcale żywy nawet ruch ujawnia się w dążeniu

do roztoczenia ustawowej opieki nad zaniedba

ną młodzieżą. Przychodzi on bardzo w porę.

W ciągu ostatnich łat kilkudziesięciu gwałtowny

wzrost miast i centrów fabrycznych

zagraża

w zakresie, o którym mowa, normalnemu rozwo

jowi stosunków.

Prywatna akcya nie może tu

już sprostać, ustawowe więc opanowanie opieki

nad młodzieżą staje się nieodzowną koniecznością.

W austryackich projektach ustawowych o ure

gulowaniu publicznej opieki nad młodzieżą ude

rza jeden moment: opierają się one na tak sze

rokich podstawach, że uważane być mogą za

postulat woli ludowej. Ale pomiędzy ostatniem

przedłożeniem rządowem a analogicznymi proje

ktami Izby panów, jakoteż subkomitetów, usta

nowionych przez wydziały krajowe, wyłoniły się

dość znaczne różnice. Projekt subkomitetów wy

działów krajowych opiera się na daleko sięga

lącej autonomii krajowej i zapewnia przede

wszystkiem wydziałom krajowyńi wykonywanie

opieki nad młodzieżą przez zapewnienie więk

szości w komisyach krajowych i wyeliminowa

nie sędziowskiego żywiołu. Projekt nie dopu

szcza rekursu do sądu przeciw orzeczeniom ko

inisyj krajowych, wychowanków więc pozbawia

prawa zażalenia. Żąda także projekt, by koszta

opieki pokryte były w jednej czwartej części

przez gminy, do których przynależni są wycho

wankowie. Również memoryał krakowskiej sek

cyi opieki nad młodzieżą wystosowany do Koła

polskiego staje na gruncie autonomicznym, do

maga się, by dla Galicyi utworzono kilka komi

sy,j krajowych i aby państwo pokrywało w poło

wie koszta opieki bez potrącenia czwartej czę

ści przekazanych krajowi nadwyżek Kas siero

cińskich. Ponadto sekcya krakowska żąda dopu

szczenia do komisyi jednego przedstawiciela Ra

dy szkolnej krajowej z mocą uchwalania i nie

dopuszczania ingereucyi sądów opiekuńczych

przy znoszeniu opieki. Nakoniec mieści się w o

wyrn memoryale żądanie, by ustanowiono iunctim

pomiędzy ustawą o opiece nad młodzieżą, a sa

nacyą finansów krajowych.

Z podobnym memoryąłem zwrócił się w lecie

br. galicyjski wydział krajowy do komisyi sądo

wej Izby posłów. Rząd, dla zmniejszenia różnic

pomiędzy swj’m projektem a postulatami krajów

zgodził się na to, by w komisyi krajowej obok

dwu członków wydziału krajowego zasiadał tyl

ko jeden sędzia, którego powoływanoby w po

rozumieniu z wydziałem krajowym. Dalej zgo

dził się rząd, by o odpisywaniu lub zniżeniu

kosztów wychowania orzekał sam tylko wydział

krajowy i aby państwo uczestniczyło w ko

sztach budowlanych sumą równą 40 prc. a

w kosztach opieki najprawdopodobniej 50 prc. Pań

stwo gotowe jest też wziąć na siebie połowę

kosztów utrzymania tych wychowanków, którzy

w dniu wejścia ustawy znajdować się będą w za

kładach krajowych. Zgodzono się tedy na kom

promis, którego istotę stanowi koordynacya pań

stwa z krajami. Tym sposobem odpadła wszel

ka racya zwalczania ustawy ze stanowiska auto

nomicznego.

Punkt ciężkości przyszłej ustawy o opiece nad

młodzieżą tkwić będzie niewątpliwie w sposobie

jej przeprowadzenia. Wielki wpływ będą miały

oczywiście rozporządzenia administracyjne władz

centralnych i organizacyj autonomicznych. Wy

robić się też musi u ogółu przekonanie, iż sku

teczność ustawy zależeć będzie w znacznej mie

rze od współdziałania najszerszych kół ludności.

I ani państwo, ani kraje, ani publiczność nie

mogą rościć sobie prawa do przewagi w prakty*

cznern wykonaniu ustawy, tylko bowiem harmo

nijne współdziałanie wszystkich czynników może

doprowadzić do pomyślnego rozwiązania. Wiel

kie znaczenie będzie miała projektowana na r.

1913 konferencya, którą centrala opieki nad

młodzieżą zwołać zamierza do Salzburga. W pro

gramie jej obrad znajdą się wszystkie kwestye

Z teatrów paryskich.

Paryż, styczeń 1913.

Różnorodny i różnomierny

repertuar tea

trów paryskich przedstawia w roku obecnym

pewną cechę wspólną: jest wesołym. Światem

teatralnego Paryża zawładnęła na razie ucieszna

Talia. Poza Komedyą francuską i Odeonem, któ

re z urzędu wystawiają od czasu do czasu sztu

ki poważniejsze, poza teatrem »Porte St. M ar

tin", gdzie co wieczór gra się dramat p. t. Les

Flambeaux, dramat geniusza nauki, mocującego

się z miłością, scharakteryzowanego, niestety,

przez niegenialnego Batailte’a, wszędzie, w ka

żdym prawie z przybytków teatralnej muzy pa

nuje farsa, zabawna i głośna, rozpętana, chwi

lami szalona, pow ażniejąca dopiero przed godzi

ną 12-tą w nocj’, by się spokojnie i ,,odpowie

dnio" zakończyć.

Nie mówiąc już o teatrach mniejszych, któ

rych ambicyą i rolą społeczną jest stwarzać du

chową siestę każdemu »bourgeois", gdy zechce

po obiedzie wstąpić do nich na chwilę, w roku

obecnym kilka scen wybitniejszych i kilku wy

bitniejszych aktorów dało się ująć wesołości.

Rejane gra więc wodewil Yebera p. t. Un coup

de telephone; Marta Regnier jest praktyczną

Franęoise (l’ Idee de Franęoise) w pustem oto

czeniu, jakie dodał jej Paweł G avault; Carrive

wspomina z powodzeniem czasy, kiedy była

»Dama od Maksyma", w’yszedłszy obecnie z jej

dawnej towarzyszki na »Prezydentową" w dru

gim akcie krotochwili Henneąuina i Vebera;

w Vaudeville’u Sasza Guitry śmieszy naw et ty

tułem swej sztuki: La Prise de Berg op Zoom-,

w Yarietes Flers i Caillavet znęcają się nad A

kademią francuską. Wszędzie dzieje się to przy

wtórze wesołości i wybuchach śmiechu. Śmiech

teu zabija wspomnienie nawet pow’ażniejszej tre

ści; wśród jego kaskady przysiądzby można, że

z życia jedynie śmiać się warto.

Na śmiechu tym nie traci zresztą repertuar

teatralny. Farsa we Francyi jest bowiem jednym

z najważniejszych rodzajów scenicznych, rodza

jem par excellence francuskim, poniekąd wyrazem

jednego z rasowych objawów usposobienia F ra n

cuza. Tragedya i farsa— oto chluby francuskie

go teatru. Ze scenicznego punktu widzenia Fran

cuz jest — krańcowym. Patos albo śmiech, na

w’et racze,j śmiech niż patos. Bo Francuz lubi

się śmiać i umie śmieszyć, śmiech jego jest ła

twym, często subtelnym i wytwornym, częściej

jeszcze cynicznym, nie milknącym wobec smutku,

nie szanującym powagi życia. Francuz szuka też

chętnie sposobności śmiechu i ceni go nade

w’szystko. Stąd znaczenie krotochwili w teatrze

francuskim.

Francuz jest nadto z urodzenia logikiem. My

śląc, rozumuje jasno. Dlatego może tak wysoko

stoją we Francyi nauki matematyczne. I dlate

go Francya jest ojczyzną krotochwili. Bo czem

jest krotochwila? Szeregiem sytuacyj, wyprowa

dzonych z odpowiednią im logiką z założenia

dowolnie fałszywego, niby szeregiem cyfr. wycią

gniętych jedna z drugiej wedle praw jakiejś fan

tastycznej matematyki, jakby równaniem, które

go rozwiązanie jest tak życiowo nieprawdopo*

dobnem, że tylko śmiech budzi. Dla pozytywne

go umysłu, nielogiczność ta jest w’ypoczynkiem

i zabawą. Wreszcie, każdy wybuch śmiechu F ran

cuza jest zarazem i sądem. Nigdy bowiem F ran

cuz nie zaśmLje się tak dziecinnie, jak ADglik,

ani tak naiwnie, jak Niemiec. W tem zestawie

niu umyślnej nielogiczności z konieczną logiką

rzeczywistości, jest mimowolne porównanie ich

waitości. Śmiech Francuza jest zaw’sze odruchem

jego życiowego rozumu. Najmędrsi ludzie Fran

cyi, Rabelais, Rćgnier, Moliere, Lafontaine, Boi

leau, Voltaire, Beaumarchais, byli w wielkim sto

pniu — humorystami. Montaige, Pascal, Montes

ąuieu najw’ięcej zdziałali ironią. Dopiero wiek

XIX, z Rousseau’em i Chateaubriandem na czele,

rozpłakał się. W czasach nowożytnych esprit

gaulois zastąpił zwietrzałą sól attycką. Śmiech

jest żywiołem Francuza.

Krotochwila jest też rdzennym objawem lite

rackiej twórczości francuskiej. I tylko we Fran

cyi, zdaje się, ma wstęp do literatury. Opano

wała ją jeszcze w XV wieku, dzięki sławnej

»Farce de Pathelin", przypisywanej Villonowi:

Moliere zapomocą farsy stworzył podstawy no

wożytnego teatru; Beaumarchais krotochwilą za

chwiał tron królewski ; Scribe, nie wychodząc

z rodzaju farsy, złożył dowody sui generis ge

niuszu w prowadzeniu intrygi scenicznej. Pocóż

więc Francuzowi natężać się do trudnego roz

wiązania problemów lub wznosić się do scenicz

nej allegoryi, poco poważnieć, skoro wesoła za

bawa może być mu szkołą życiową, a nawet

społecznym czynem.

Do dziś dnia farsa francuska stara się też

mieć ziarnko satyry i życiowej treści. Utwory

sławnej na cały św’iat chyba spółki autorskiej,

F lers i Caiilavet, osiągnęły to w pełoi. Były

tak złośliwą i ostrą satyrą na panujące stosun

ki, że jedynie rząd francuski mógł znosić je we

własnym kraju. Lecz rząd zrozumiał, że ,,rewo*

!ucyjność", która może mieć w teatrze ujście,

z chw’ilą ujścia przestaje być niebezpieczną. Stąd

tak szerokie we Francyi prawo satyry. Ale też

we Francyi, jak ktoś powiedział dowcipnie, gdy

za czasów Beiangera wszystko kończyło się pio

senką, obecnie w’szystko się kończy... kroto

chwilą.

Ostatnia farsa Flerss i Caillaveta, grana obe

cnie w; teatrze »Yarieles" p. t . L ’habit pert (Zie

looy frak), nie dorównywa swoim starszym po

przedniczkom. Może dlatego, że »truć" autorów

i sposób rozszerzenia horyzontu ich krotochwili

na sprawy i stosunki ogólne, jest już znanym i

ogranym. Wierzyć im na słowo, to wszystko we

Francyi dzieje się tak, że usprawiedliwia sławne

dictum zrodzone zresztą w Paryżu: cherćhez la

/emme.W , Zielonym fraku",jak w »Świętym gaju",

jak w »Królu".

Niestety, intryga »prywatna" farsy L ’habit

vert jest dosyć słabą. Wprowadza nas w inte

rieur księcia de Maleuvrier, jednego ze szczęśli

wych ludzi. Urodzenie dało mu nazwisko, sto

sunki wprowadziły do Akademii, żona wniosła

mu »amerykański" majątek, wrodzone nierozgar

nięcie przy wyrazie pełnym godności, pozwala

mu niewiedzieć, co współcześnie dzieje się na

świecie i w jego własnym domu. Żona jego cały

wolny czas, którego ma wiele, zapełnia muzyką

i miłością. Dopomagają jej w tem muzyk Par

meline i hr. Latour-Latour, miłośnik golfu i tra

dycyi. Pod wpływem otoczenia i on poświęca się

studyom : wydaje pamiętnik rodzinny. »To praca

bardzo ciężka"

—

zauważa ktoś z obecnych.

»Ogromnie" -

odpowiada hr. Latour-Latour.

—

Trzeba przepisywać". Ma się rozumieć, nie czyni

tego osobiście. W osobie sekretarki księcia de

Maleuvrier spotkał wyręczycielkę, która maluje

dlań z zapałem drzewo genealogiczne, wygrze

buje mu po archiwach przodków, ratuje go na

wet w chwili, gdy książę zastał go klęczącego

u stóp księżny: objaśnia, że hr. Latour-Latour

prosił ją na klęczkach o poparcie jego kandy

datury do Akademii.

Od tej chwili wkracza na scenę Akademia

francuska. Zeszycie jej z banalną intrygą kome

dyi jest dość dowolnein. Akt III przedstawia na

wet uroczysty dzień przyjęcia do niej hr. Lato

ur-Latour. Jego kandydatura polączj’ła bowiem

wszystkie frakcye Akademików: jest niczem i

nic nie przedstawia — tem więcej zawdzięczać

będzie Akademii. Chwila przyjęcia, tradycyjnie

uroczysta, nie przechodzi bez wrażenia. Gdy

książę de Maleuvrier, przewodnicząc zgromadze

niu zabiera głos, by przywitać w imieniu Aka

demii nowego jej członka, pierwsze prawie sło

wa, które spotyka wzrokiem na papierze z wy

gotowaną przemową, są : »Mt/ dear coco"... Re

szta więźnie mu w gardle. Nagle pojmuje wszy

stko. To list miłosny jego żony do hr. Latour—

Latour, zamieszany przypadkiem w jego papie

ry. Tableau. Chęć zemsty łagodzą jedynie zwie

rzenia osobiste jego kolegów, którzy dowodzą

mu, że gdy żona Akademika ma dosyć taktu, by

zdradzać męża... we czwartek, dzień posiedzenia

Akademii — to wszystko dzieje się wedle tra

dycyi.

Posiedzenie rozpoczyna się też ponownie, i ksią

żę zabiera głos powtórnie, by wyrazić radość, iż

w poczet jego kolegów wchodzi jeden z najlep

szych jego przyjaciół. Hr. Latour-Latour nie po

zostanie jednak domownikiem księstwa : żeni się

z sekretarką, która tymczasem stała się »partyą",

bo wuj jej został prezydentem Republiki, i która

jeżeli pracowała nad przeszłością rodu hr. La

tour Latour, to raczej myśląc o jego przyszłości.

Intryga ta jest znośną jedynie dzięki doskona

mu dyalogowi i zabawnym powiedzeniom auto

rów, którzy przez usta maryonetek podają cięte

paradokiy. Żałować trzeba, że żadnej z postaci

nie pogłębił’, chociażby w głupocie, dając raczej

,,role", niż naprawdę żywych ludzi.

Udatniejszą częścią tej farsy jest satyra na

Akademię. Mowa powitalna n. p. hr. Latour-La

tour, wstępującego do tej iustytucyi z czasów

Richelieu’go, ma w artość parodyi wszystkich tego

rodzaju przemówień. Wierna schematowi ogólne

mu, mowa ta ma niejako cztery momenty. Za

czynając się od wyrazów czci dla Akademii,

przechodzi w rytualnie obowiązkową charaktery.

Numer wieczorny 10 hal.,

ranny 4

hal.}

z prz esyłką pocztową:

PRENUMERATA WYNOSI:

’

| _ _, rnioicmi

f?n

rok na kwartał na 1 miesiąc

y? Krakowie w miejscu .

.......................................

30koron 7kor. 50 h. 2kar. 50 hal

z odnosz eniem do d o m u ...............

koron 9 kor -

3kor—

Pocztą w państwie A u s t r y a c k i e m .................................................

36koron 9 kor’ -

3kor’_

Z dwukrotną w ysyłką p o c z t o w ą .................................................

42koron 10 kor.’50 h. 3 kor’ 50 hal

pocztą w pań stwie N ie m i e c k i e m .................................................

4*2koron 10 kor 50 n. 3 kor’ 50 hal’

Do wszystkich p aństw , nal eżących do związkupoczto weg o

48 koron 12 kor -

4 kor’_

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16rb. 20 k. 4 rb. 05 k. 1 rb. 45 kop

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosviskiem

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, W arszawie, Kijowie Wilnie

Moskwie l Od esie . L innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą należytość

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienio nych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W a r s z a w i e biuro ogłoszeń Ungra, L. i E Metzl i Svn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w Kijow ie księgarnia L. Idzikowskiego - w W ilnie biura

dzienników k . T aubera.

»»..mc muza

Prenumeratę przyjmują: AdminUtracy* Czasuw K rakow ie i urzędy pocztowe Mieisrowa nr»

«. lik°łowłUego, K^BuchstaJu, na^tlac^yac^ *°j«JMycfc w Tarnowie, Rze.zowi., Jaśle. Nowym siczu « " « M i*

C eny o g ło s z e ń : od wiersza p etitem za pierwszy rYz 20 hal zrkażdy"nastepnY^Do°lS ha!Clukład tabe.

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz40 hal,, następny po 15hal Nadesłane / ’N ekroloiia

od miejsca wiersza drukiem petit. 60 hal. za każdy raz Głosy niihiiLnnZAi’ o u f l L.u!f^

pokronice! podziale ekonomie,nym;t.n .it,t , pryw.inc, Śluby,r,,ęcrynyllpPpo1ko’i. o d " e J?c!iw iS!

myślu A. Juszyński księgarnia i E. Bil!et; w Rzeszowie M. Weim.aub wS ta S w o w i e Tas?el

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnor)olu Knm..,,;,a?.’r,

p. W. Raczkowski, 14 Citć de Trevise; w W i e d niu Haasenstein fi Yogler R. Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Dukes E. Braun , J . Danneberg, Bock fi Herzfeld, H. F riedl (tylkc pre

numeratę H. Goldschmidt fi Comp.); w Frank urc.e n. M. G. L. Daube fi Comp., w Pradze cze—

Sklej Fr. Hoyorka. L isty z piemądzmi i prz e k a z y p.eniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyj,

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye meopieczętowane nie podlegają opłacie pocztow e!

Listów nieopłaconych m e przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca sie

Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

- Itaa

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. -

Telefon Nr 50.

,a.lki_.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu