Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 1796 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Na 437

fena 10 hdk

słśów, Śród.! 30 Sierpnia ID16.

Rocznik !AT?

Ceny * ,loinA i *A wlcr, , ytct.H ca ,(o**t%jr«j30baL,makatdynritopnyp*IBkał.:okfadtak*»

karycny.cyfrawy,eknnipilkowrny,plrrw łiy ra»40kcL ntatępnypo15haL «*d.ian« i Nekrologia

*4 wlajcca wlorcaadrukiew patiL60kaL aakatdyriL Oioiy publicznościpo2kor.;kanrrlialyhandlowe

pokrowia*1poJtaUUoko«ewi«W7wclr»atibJ|pi/watae,dluby,aar^uyayitp.po1kor.odmiejreawiana*.

p«foe**nln I pranumaral% piayjwnją; w* Lwow!a biur* *sienników Bł. Soko!owtki.ya, a .

Olaaowakiepe, Ł 3aea»Ubm, w laroalawill Biar* d»*nnik6w- ’w Podgórzu Poturalald; w l’rr*.

Wiytlu A. Jn.iydrkł kaięyarnii I R. Billot; w Rzeszowie M.WainŁraub; wStanisławowi* Jeaitl*

cku I (y,; w Tarnów!« M. Reekach, Oi Hant; w Tarnopolu Komaniowsld; w Paryżu wylącaaie

ŁW.Raozkowaki. 14Cli4 doTrotlao; w W iedniu Haa»oa»l*in d Yogl.r, R.Moaao(taki.« wo waayaW

*k fUlacb): H.Schalok. IL Duka», K. Brana, J.Dinubw(, BockAHorifald,H.Frlodl(tylko pr«

inMoratffŁdoldathm,odtŁCcwp.),li.Perle*, wrra’ikf?TcIra.M .O.L .DauboA Comp., wPradze

OK«aktejPr.Hotorka. L i(ty a pioniąduni i przaknzypieciętn*naprańurnaratę I aglocienla prjyy

* e j* Adaalaiatrzcya Czaca w Krakawin. JttkUmMey*n/aeplarzftewaaa ni* podłogaJąeplaela tc u to ń j

I tt t u ntaeptae?aycA ale prryjmajo t»% Ktkopltfm azdayluyak ni* i m n M%

WydaMl«

wleoKornea

l( kall(ikalecy itrm

i% łia t)« 4B k(ii

APBSB BEDAKCYIiwl.fiw. im u ii B*M, -

Ye!a!ea MwBk

Samorząd miast.

()głoszona świeżo

wiadomość

nadaniu

samo

rządu trzem

większym i34 mniejszym

miastom

na terenie austro-węgierskiej okupacyi Królestwa

jest istotnie doniosłą i pożądaną. Przychodzi ona

niemal po roku, lięząe,od chwili ukończenia

opc

racyjwojennych naterytoryum Królestwa, a.więc

jest krokiem

nietylko

politycznie

znamiennym,

aletakże zdawna

oczekiwanym. Z

łatwo

zrozu

miałą niecierpliwością

i niepokojem

oczekiwało

przed rokiem społeczeństwo nasze zarówno w Kró

lestwie, jak iGalicyi, jasnej deklaracyi władz

kupacyjnych, któraby

objawiła

zamiary, ży

wione

co de przyszłych

losów tej części naszej

ojczyzny.

Spodziewano się przed rokiem

aktu o

szerszeni

znaczeniu,

wypowiadającego

ogólne

zasady, któreby odpowiadały

naszym

uczuciom,

były

zarazem

podstawą

dla

dedukcyi przy

szczegółowem

odbudowywaniu

stosunków polity

cznych.

Nic podobnego jednakże nie

nastąpiło.

Nie po

ra teraz

zastanawiać się, dlaczego

nadzieje

spo

łeczeństwa

nie

zostały

wówczas

spełnione.

Nie

pora dochodzić, jaki Bkutek

wywarłobydokonanie

takiegoaktu, jakpozyskałoby umysły ipopchnęło

nastrój ich

Królestwie

kierunku,

k.tóryby

byłdlasprawy

naszej naizbawienniejszy. To, co

nie nastąpiło,

można

jednak

znacznej

mierze

iw inny sposób

odrobić : okazując ufność społe

czeństwu,

dając mu możność

do pracy

owła

snych siłach,budując powoli w jednejdziedzinie

po drugiej fundamenta

pod

jego

samoistność.

Skoro pierwsza droga

była widocznie

nie

możli

wą,dobrze, iżznaleziono drogęinną,prowadzącą

może wolniej, ale do tego

samego

celu.

Wprowadzenie

samorządu

miast jest ważnym

elapein

tej drodze, zwłaszcza

skoro połączone

jeBtz zapowiedzią, iż jest to tylko krok do ,,po

wierzenia

społeczeństwu pieczy

nad całokształtem

życia publicznego

miast i miasteczek

i przygoto

wania go dodalszych etapów samorządu*.

A więc

mamy

tem zapowiedź

bądź to stworzenia dal

szych

organów samorządu, nieistniejących dzisiaj,

bądź też

rozwinięcia

inatylucyi

obywatelskich,

działających dotychczas bez autorytetu publiczne

go.

Za reformą§dministracyi w duchu samorzą

dnym, pójdzie też, jak

ufamy,

analogiczna

orga

nizacj-a

sądownictwa.

Reformy

stosunków

Królestwie,

klóre

paru tygodni idą

coraz

szybszem tempem,

podo

bniejak izmiany

osobiste

w jencralncm guberna

torstwie lubclskiem ,

nie

mogą

nie

oddziałać

sku

tecznie

pozyskanie

opinii publicznej dla kie

rnnku,

który popieramy.

Nie inogą

nie przyczy

nić

się

usunięcia łych

obaw itej

nieżyczli

wości, które po

ustąpieniu

władz rosyjskich

znaj

dowały w

wielu kołach głośny oddźwięk, a

pod

sycanebyły niejednem twardem iwzględamiwoj

skowymitylko tłomaezącem się zarządzeniem.

Ale

iniezależnie odtego swojegodoraźnego,polityczne

goskutku,mająonedla społeczeństwa naszegogłęb

szą

i trwałą

wartość.

Po latach

niewoli, po

łym wieku

odsunięcia

administracyjnego

war

sztatu,

stwarzają one

dla nas znakomitą szkołą

dojrzałości i pracy

społecznej, jaką

jest każdy

samorząd.

—

Wiadomo,

żc

siła polityczna ka

żdego

społcczeńslwa

tkwi

swojemi korzeniami

samorządzie

u dołu,

klory !łaje

nic tylko nie

zatożhość o*l biurokracyi cculra!iicj, ;dc lakże do

starcza licznych jednostek,

wprawnych

polity

cznym myśleniuipublicznem działaniu. Ze wszyst

kich

tych

]K)wodów

witamy

przeto

najnowsze

rozporządzenie zarządu wojskowego austro-węgier

skiego

Królestwie jako pomyślne

wydarzenie

dla naszego

narodu.

Doniosłość

i potrzeba

samorządu

miejskiego

Królestwie

okaże się

dopiero jasno,

jeślipa

miętamy, jak

niskim jestpoziom administracyjny,

którym

rząd

rosyjski

utrzymywał

miasta i

miasteczka

w’ ziemiach, pozostających pod jego

panowaniem, a zwłaszcza

Królestwie Polskiem.

Po rozbiorach Polski

zestal

wszędzie

zniesiony

dawny

samorząd,

czylitak

zwane

,,prawo

mag

deburskie*,

uchwałami sejmu

czteroletniego zre

formowane i rozwinięte;

zastąpiono je

magistra

tamiiburmistrzami,przez rząd

mianowanymi.Za

czasów Księstwa

w-arszawskiego wprowadzonopo

miastach t.

zw.

,,Rady muuicypalne*

z10—30

członków, łącząc codo

nich

zasadę

obieralności z

zasadą

nominaeyi;

nie miały

one

jednak

czasu

się

rozwinąć.

Ustawa

konstytucyjna

Królestwa

Polskiego

zapowiedziała w

r. 1815

wprowadzenie

miastach

urzędów

municypalnych;

ale nawet

tam,

gdzie

zdołano jc

wprowadzić,

rozw-iązałje

namiestnik

Zajączek

rozporządzeniem

z r. 1818

Tem mniej dążył do samorządu

miejskiego

*sta

tut organiczny*,

narzucony

przez Mikołaja

ku 1832 po stłumieniu powstania.

Dopiero refor

Wielopolskiego podjęły tę myśl na nowo

—

niestety

znów bezskutecznie.

Na jego przedsta

wienie

wydano

r. 1861

cztery

ukazy,

organi

zujące

samorząd

po większych miastach (między

innemi w

Piotrkowie,

Radomiu,

Lublinie,

Kiel

cach, Sandomierzu),

ale naprawdę Rad

m iejskich

uie

wprowadzono

nigdzie

życie.

W r. 1863

przelano funkcye, przyznane

im przez

ukaz,

agistraty",

które poddano

zwierzchnictwu

m inistracyi

rządowejiodebrano iin

wszelką

modzielność. W tym

charakterze funkcyonowały

one do ostatnich

czasów, naturalnie

niesłycha

nie

niedołężny iprymitywny

sposób. Równocze

śnie w

miastach

polskich

pod

zaborem pruskim

rozwijał się samorząd

miejski na podstawie usta

zr.1853,

zaś pod

zaborem

austryackim

stawa

gminna

z r. 1862

stworzyła

rówuież pod

walinę do

rozwoju

samorządu

miast.

Uczcili i publicyści

nasi

zwracali

nieustannie

uwagę

niski stan

adininistracyi

miastw

Kró

lestwie,

porównując

zwłaszcza

miastami

Wielkopolsec i w Galicyi. Posiadamy pod tym

względem doskonałe praceSuligowskicgo (z roku

1897), !łouffała

(1005),

Markowskiego

(191 O),

Strasdmrgera

(U)l)!),

Radziszewskiego

(191.i),

Koszutskiego

(19Ib) i wiciu

innych. Podnosili

oni nieustannie fatalny

stan

gospodarki

miasti

miasteczek, piętnując

calą

otwartością

wzywając do jego reformy.

Zn A.Rnligowskim

powtarzamy tutaj garść

elementarnych

niedobo

rów

gospodarstwie

miast prowincyonainycli:

żadnem

nich

nie

nia

—

pisze on

—

ani

jednej publicznej biblioteki, auijednego iiiuzeiirn;

jedyny Kaliszmiałteatrmiejski.W żadnem zmiast

nic wzniesiono

funduszów

miejskic.h szkołypo

czątkowej, zakładu dobroczynnego

łub

ochronki,

żadnem

nie

łaźni

miejskiej.

W zakresie

dobroczynności i

opieki

nad

biednymi

zarządy

miast nic

prawie

nie

czyniły poza

udzielaniem

czasami drobnych

zasiłków pieniężnych

zakładom

dobroczynnym.

Wogóle kasy

m iejskie

nie przy

czyniały

się

niczem

do rozwoju

moralnego i

materyalncgo ludności*.

Przytoczyliśmy powyżej opinię A. Suligowskic

go, nieznużonego

walec o zdobyciu samorządu

miejskiego dla Królestwa.

teraz

posłuchajmy

jednego

publicj-s!ów

(I!r.

liouffała):

,M iasta

nasze

prowincyonalnc

—

pisze on

—

pozbawio

są, pierwszorzędnych

wygód; nie

mają

ani

bruków, ani oświetlenia, aui wodociągów

ani ka

nalizacyi. Warunki zdrowotne

są opłakano. Szkół

i szpitali brak zupełny.Ogólna licżba analfabetów,

zwiększa

się.z

każdym rokiem

sposób

wprost

przerażający. Wydatki na oświatę idobroczynność

stanowiły

budżetach tj-cb miast 7

proc.,

pod

czas gdy utrzymanie zarządów

m iejskich przecięt

nie, 60 prc.

wj-datki na policyę w

niektórych

miastach (n.

Radomiu) 24 proc. ogólnego

budżetu

wydatków,

Nawet po niektórych

więk

szych

miastach ulice

spływały w deszcz strugami

brudnej wody i błota, nie miałybruków lecztyl

ko deski; w lecie

zasypane były kurzem

nie

zniesienia. Choroby epidemiczne —

ospa, tyfus —

grasowały

wśród ludnościprzerażająco. Nieczysto

ści miejskie były

co najwyżej wywożone

do do

łów

miastem,

gdzie zatruwały okolicę. Fatal

ne warunkihygieuiczne iporządkowe raziły zwła

szcza

po mniejszych miasteczkach, bez porówna

nia

więcej zaniedbanych i zżydziałych,jak

nawet

najmniejsze

mieścinygalicyjskie, na których niepo

rządek tak

narzekamy!

To też reforma administracj-i miast i miasteczek

w Królestwie była taką pilną koniecznością i tak

gorącym postulatem

społeczeństwa, że nawet rząd

rosyjski nie mógł się

ostatecznie

uchylić

od jej

przeprowadzenia. Po długich staraniach i walkach

naszego

przedstawicielstwa

Dumie

przyszła

wreszcie do

skutku

(ju ż

czasie

wojny): ,u

chwała Rady ministrów

o rozciągnięciu

mia

sta(większe)gubemii Królestwa Polskiego statutu

miejskiego (rosyjskiego) z r. 1892*.

Uchwała ta

(zmaja 1915) nie

wprowadziła

wprawdzie

samo

rządu

miejskiego

—

nawet

tego terminu unika;

nadała przecież ludności pewien,

choć

niewielki

wpływ

zarząd (za pomocą *Rad

miejskich",

wybieranych

co 4 lata

przez ,-/.gro:nadżenia wy

borcze").

Wpływ

żywioru polskiego

starała się

ona

zmniejszyć d) minimum,

przez przyznanie

żydom

szerokich praw

wyborcz.jch,

oraz

przez

utworzenie ,kuryi narodowościowych :* jednn ku

rya żydowska,

jedna

rosyjska,

a dopiero trzecia

z reszty

mieszkańców

utworzona,

awięc

gule

z Polaków iNiemców.

Językowi polskiemu

nadała powuo prawa, ale tylko wbiurowości we

wnętrznej i w Btosunkach

z prywalncinistronami;

stosunkach

zewnątrz

i z.władzami za

trzymano

przewagę

języka

rosyjskiego.

W hniastaeh guberni! suwalskiej wykluczono

pcłnie język polski.

Dla miasteczek

mniejszych

zaprowadzono

zarząd

uproszczonjr ze

,,starostą*

wzór rosyjslu,

nfi

czele.

Główną

temleneyę

polityczną

uslawy

można

przeto

niewątpliwie

scharakteryzować, jakn

chę-ć

unifikacjiuslawo

lawstwa

Ret:yą,

^*rzy- zmodyfikowaniu

ty li

w Rosyiobowiązującychprzepisów,któreby wKróle

stwie

mogły działać uakorzyść żywiołu polskiego.

W miesiąc po

ogłoszeniu tej uslawy1stała lic

on ijednakże

zupełnie bezprzedmiotową wskutek

zwycięzkioj

oten/.ywy państw

cent,ralnycli.

Nie

mniej potrzeba

uregulowania

gospodarki

miej

skicj

zwłaszcza

irnłj-cb

miasteczkach

pozostała

równie pilną jak przedtem.

Rozporzą

dzenie w/ładz

okupacyjnych

uczynić lejpo

trzebie zadosyć. Widzimy, że liczy aię ono

z po

trzebą

utrzymania

polskiego

charakteru rn;ast

miasteczek, a zarązeui dąży do nadania

ludności

znacznego

wpływu

ua ich

zarząd. Rolityczn , do

niosłość togo

rozporządzenia podnieśliśmy już po

wyżej.

Żydzi w Galicyi.

(Dr Majer Btłaban:

Dtuje

’gdów w Gulinji

i u! Jhccii/j)os/)oliłejkralcoi§skicj JTT’J — !S(ifi). Lwów.

Nakładem księgarni polskiej B. Połonieekiogo. War

szawa, E. Wende).

Powyższa

książka jest

,pogłębionym i rozsze

rzonym tekstem prclekcj-j",

klóre autor wygłosił

w ,Powszechnych wykładach*uniwersytetulwow

skiego

r. 1911.Jako laka

stanowi ona

nic lii

storyę

właśniwein

tego

słowa

znaczeniu,

lecz

raczej

s/.kie

historyczny,

napisany

nic(ylko zc

znajomo.ścią

dotyczącej literatury,

ale

także i

dokładam

studyów

archiw-alnych. Na początku

brakujejejjednej rzeczy, t. j .jasnego i obszer

niejszego przedstawienia stanowiska,

jakie żydzi

Rzpltej polskiej zajmowali,

określenia ich sta

posiadania,

że się tak

wyrazimy, bo wtedy

tylko zrozumieć można, jak dalece ta

nagła zmia

na, to przejście pod

rz,ąd obcy

wpłynęło

na ży

cie wewnętrzne i stosunkimateryalne żydowstwa.

Na to

zaś nie

wj-starcza wcale to,

co autor’na

trzech stronicach

wslępie powiedział.

Nie dosyć jest powiedzieć, że żydzi w Polsce

posiadali rozległą autonomię, swoje sejmy, że zo

stawalipod władzą kahałów

iże bardzo niezna

czne stosunkowo ponosili ciężary,

ale należy do

dać, że podlegali właściwie

własnemu

swemu

są

downictwu, że zażywali wielkiej swobody religij

nej, że jakkolwiek ograniczenikonslytucyamisej

inowemi,

uchwałami sejmików, samowolą

możno

władztwa i szlachty,

współzawodnictwem

miesz

czaństwa,

umieli zręcznie

wszelkie niekorzystne

dla siebie ustawy obchodzić,

wszelkie krępujące

przepisy

omijaćiże

zatem

bez przesady mogą

nazywać Polskę

,Nową Jerozolimą* i swoim

jem (Paradisus Judaeorum).

Położenie ich pod względem

religijnym było

wiele

korzystuicjsze

niż

dyssydeutów.

Prawa

polskie

zapewniały żydom

bezpieczeństwo

osób,

domów i bóżnic.

Urzędom grodzkim poleciły ka

rać tych

wszystkich, którzyby

ich

napastować,

domom i szkołom żydowskim gwałty czynić albo

opłaty jakie

wybierać chcieli"). Dj-ssydentom

tomiast odmawiano praw obywatelskich, zabrania

no stawiać

zbory,

naprawiać już

istniejące lub

odbywać

nabożeństwa

publiczne.

Zdarzało

się

wprawdzie, że młodzież

szkolna tego lub

owego

żydka wytargała za pejsy, że starosta Kaniowski

kazał żydówkom

wyłazić

na drzewa i strzelałdo

nich jak do kukułek śrutem,

ale to były

albo

wybryki niedorostków, albofantazye idziwactwa

paĄslcie, dotykające nietylko żydów, bo wiadomo,

że

pan

starosta

okładał

także

bizunami braci

«ilacbtę, a pokrzywdzonych kontentowałhojnym

basarunkiem.

Ol)nk

tego

zaznaczyć

natomiast

należy, żc

wielu

magnatów, żo każdyzamożniejszy a nawet

i mniej zamożny szlachcicposługiwał sięfaktorem

żydem, że we wschodniej częściRzpltej wszystkie

karczmy i browary dzierżawili żydzi i ciągnęli

stąd niezmierne zyski.Ichgospodarka, pełna nad

użyć, przyczyniła

się

nicmało

*lo wzburzenia lu

dności miejscowej,

czego dowiodły

sb an/.no

rze

zie Źjdów za czasów Chmielnickiego ihajd;una

czyzny.

Takiebyło ii mispołożenie żydów. Tworzyli oni

wR/.p

zupełnieodrębnyorganizm

narodowipolskie

obcy, społeczeństwo, posiadające własną kul

turę, własnyjęzyk,

własny rząd, słowem państwo

państwie, złączone tylko

mechanicznie

z Rzc

ttfąpospolilą.

1nikomu

nas

nic jir/.ys/.ło

myśl, ahj- tę ludność, klóra

wieków

na ziemi

polskiej

siedziała,

chlebetn

polskim

się

żywiła,

wszędzie zresztą w Europie pogardzana i uciska

na, a u nas zażywająca zupełnej niemal swobody,

skłonić lub

razie polrzcby

zmusić do naucze

nia się języka

polskiego,

ażeby ją oświecić, od

brudui nieciliujstwa odzwyczaić, z pasożytauczy

nić

pożytecznym

członkiem Rzjdtej.

Żydzi, poz,ostawieni

sami sobie,

0*1 społeczeń

stwa

oddzieleni,

zaczęli tworzyć

własne

szkoły,

autor

nazywa je

akademiami,

których

uczono

talmudu, bawiono się sofisteryą, budzono

w ciem

nych

masach

fanaLyzm, ponadto prowadzono pro

pagandę judaistyczną

z uieraałem

widocznie po

wodzeniem,

skoro Zygmunt I wydawał

surowe

dekrety przeciw prozelitom i lym, co przerabiali

chrześcijan

mozai/.m

Od wieków

osiedli

*) Skrzelaski; Prawopol-lycinc. Warszawa, 17K7.

II,87.

Polsce niezuali żydzi wcalejęzjka j)olskicgo, ka

leczyli go

niemiłosiernie, pisać po polsku

nic

mieli i opłac.ali chrześcijańskich sekretarz.y, klórzy

układali

sprawozdania kahałów

dla władź

rządo

wych. Dr.

B. przytacza tylko jednego Pinkasa

S/yjowicza, syndykakaliałn krakowskiego u schył

XVIII

w.,

władającego jako

tako językiem

polskim

piśuiia i słowie (str. lO).

Próżne były

zatcin

narzekania

współczesnych,

gromy

*luehowieńslwa

rzucane

z ambon, próżno

skargi późniejszych

na szkodliwy wpływ żydów,

mieliśmy

takich

żydów,

jakich

sobie

sami

wychowaliśmy, bo byliśmy’

za leniwi i za

godni, aby ich

ucywilizować iprzyswoić.

Pomyślano

tein podczas Wielkiego Sejmu,

podawano bardzo rozumno w lym

względzie pro

jekty,

ale zabrakło już

cza*u

do prz.eprowadze

nia

zbawiennej

reformy.

chwili pierwszego

rozbioru

była kwestyą

źyiławska

zupełnie

niedbana.

Żydzi przeszli pod obcą władzę

kim

stanic,

jakim

znajdowali

się od

wieków

Polsce.

II.

Z jakiem

uczuciam przyjęła ludność żydowska

zmianę rządu, na to odpowiedzieć trudno.

Żydzi

składali

według

rozkazu,

przysięgę homagialną,

Brodach

wyprawiliprzj’tein wspaniałą, jak

owe czasy u-oczj’stość, z rzęsistąiluminacyą(6000

kaganków, 600 świec woskowych, 400łojowych),

z oświetleniem

olbrzj’iniego dwugłowego

orła na

bóżnicy, z muz.yką ,

zmową

dz,iękczynną, której

lowarzyszj’ł

chór

instrumentalny

wokalny,

końcu

z modlitwą,gdz,ie słowoA;nea

»powta

rzało zgromadzenie z wielkim krzykiem ipiskiem*

jak powiada urzędowa

relacj-a

Objaw lojalnośc.i

łatwo

zrozumieć, jeżeli się zważy, że Brody, po

łożone teraz

na granicy miały dotąd bardzo

wiel

kie znaczenie pod

względem handlowym i że ży

dzi, tu licznie osiedleni, pragnęli sobie

z góryjuż

poz.yskać łaskę nowego rządu.

Rząd austryaeki znalazł się w niemałym kłopo

cie wol)cc maS żydowskich,

ciemnych, przywy

kłych do

samorządu, interesem tylko związanych

z społeczeństwem, wśród którego ż,yły. Ilość ży

dów

monarchii

Habsburskiej była

znikoma.

Kilka tysięcy rodzin

Czechach i na Morawach,

IDOżydów, mającychpozwolenie napobytw Wie

dniu, tonęło prawie licz śladu

populacyi chrze

śc.ijańskiej,

której

nie

różniło

się

ubiorem.

W Galicji znalazło się ich 224 981,

według nie

pewnego obliczenia.

Tabela statystyczna z 1773

rokn, przytoczona przez autora (sir. 8

!l), także

bardzo problematyczna, zasługuje o tyle nauwa

gę, żc

podaje

rozsiedlenie

zydow

wojewodz—

Iwach, przyłączonych

*lo Austryi.

Ilość ludności żydowskiej wynosiła

według

go wykazu

9ł! proc. i wzrastała ku wschodowi.

Krakowskicm

wojcw.

było

Żydów

2’5

proc.

Sandomierskiem T5 proc.,

Lubelskiem

122

proc.

Itusi Czerwonej 132 proc.

WoLwowie

stanowili

oni 17 proc.,

Chełmie

15 prc.,

Przemyślu 11 prc. w

l!usku 1*1*9 prc.,

Sanoku

22’3 proc,, w

Żydaczuwic 12’8 jmoc. Różnica jio

cliodzita s!ąd, żc wiele

miast mi zachodzie posia

dało jirzywilej de non lohratu!is ludaeis i że żydzi

gromadzili

się

chętniej wśród

ludności mniej o

świceonoj,gdzie mogliłatwieji korzystniej pro

wadzić swoje przedsięwzięcia.

Cesarzowa Marya Teresa, rozpatrzywszy się co

kolwiek

stosunkach galicyjskich, pozostawiła

kabaty z icli dotyczasową jurj-sdykcyą,

ale

zara

zem ustanowiła Ordynacyę Żydowską (Ju*

denor*lnung),

ograniczają o

tyle

autonomię

żydów, żc

starosta

(Krcisbauptmanu)

bierał zpomiędzy przedstawionych narabinakan

dydatów jednego i podawał go do

zatwierdzenia

wtad/.y gubemialnej a

rabina

naczelnego

na cały

kraj mianowała

cesarzowa.

N:i czele żydów stała

Dyrekcya

Żydowska

(!Iencra1direk

tion *lcrJutlenschafl), a głównym jej obo

wiązkiem

był roz,kład podatków między kabały,

zadanie nie inałe i co gorzej niewdzięczne.

PAWEŁ BOURGET.

Demon południa.

Powieść.

—

(50)

Chłódjesiennj* i pochmurne

niebo,

ściemnia

jącesię corazbardziej nad

sklepieniem pożółkłych

drzew,

ścisnęły serce

chłopaka takim

smutkiem,

ze nie mógłBiępowstrzymać

wypowiedzenia

Bwego żalu.

Czemu Dominik

nie przyszedł zaraz?

Musi

przecie rozumieć, jak

ważnym jestdia mniekaż

dy szczegół rozmowy, którą pan Andriault miał

m ieć

Teresą. Chcę

wszystko

wiedzieć,

wpadniedo nasprzed samym wyjazdem, gdy

nie

będziejuż na nic czasu, prócz chyba

na brutalne

zwiastowanie faktu.

Co na to odpowiedzieć? Savignan znajdowałsię

tej chwili

sam

stanie

wysubteluionej

wra

żliwościpod wpływem

tego

ogrodu, tak francu

skiego, któryprzypominał mu żywo rysunekpar

kuw

Soleac,

pod

wpływem

także

dotkliwego

cierpienia syna, tak podobnego do jego

własnych

Przejść w tymsamym

okresie żj’cia.

Byłeś dotąd tak

mężny

rzekł mu

wresz

c,e

—

niepoddawaj się, proszę, niebezpiecznemu

lubowaniu się w

cierpieniu,

Niech

zwłaszcza ból

twój nie

zaślepia

cię

aż

niesprawiedliwości

względem przyjaciela.

Dominik, to twój Lartigue,

1tą różnicą, że będziesz mógł otworzyć

się przed

fiiincałkiem, wymienić imię.Wierz

mi,żetocoś

znaczy.

Zmieszał się pod badawczem spojrzeniem, jakie

rzucił na niego Jakób, i zląkł się, czy nie powie

dział za

wiele, bo

oczach

syna

wyczytałpyta

nie:

»W ięc ityojcze kochałeśibyłeś

zdradzony?

Powiedz mi, co cię

uleczyło".

Zakradło

się między

nich

jakby

zakłopotanie,

które znikło dopiero, gdy

znaleźli się ua

swej u

licy

Paryżu idojrzeli zdaleka jut jakąś postać,

spacerującą na

chodniku przed ich domem.

—

Widzisz, jak

niesłusznie

oskarżałeś Domini

—

rzekł do Jakóba Savignan. —

Pociąg jego

odchodzi dopiero

dziewiątej,

teraz jest szósta,

aon

już

czeka

na nas.

Brat Teresy

stał przed

bramą

ich

mieszkania,

rozpatrując

prawo, to

lewo ciemną ulicę,

bo latarnie

nie były jeszcze zapalone.

Skoro tyl

ko rozpoznał nadchodzących, wybiegł naich spo

tkanie, wołając bez wstępu:

—

Miałeś pan słuszność,

panie Savignan.

ludzie to bandyci.

—

Uspokójsię Dominiku —

rzekł Savignan.—

Chodźmy do

mieszkania, tam

nam

wszystko opo

wiesz.

—

Nie inam

czasu

—

odparł

muszę jeszcze

wrócićdodomu

dla

pomówienia

z biednym pa

pą. Wpadłem tu

chwilę, aby

was uwiadomić,

bo lepiej, aby Jakób

usłyszał to odemnie, a i pan

także, panie Savignan, abyś.potraktowałbez lito

ści tego człowieka, pisząc o nim.

—

Cóź on zrobił?

—

pytał Jakób.

—

Co zrobił? Wykradł moją siostrę. Nie prze

rywaj

proszę Jakóbie.

Skorom

się

zw’ami

rozstał dzisiejszego

ranka,

powróciłem do domu

chwili

właśnie,

gdy Teresa

przyznała

się oj

cu, że narzeczonym jejjestFauchon. Ja wiedzia

łem o tem

dawna,

nie przez nią, lecz odga

dłem sam, nie

wiem doprawdy dziś jakim

spoHo

bem .

Słowem,

wiedziałem

o tym

kroku,

który

przejmował

mnie

ohydą,

także

lękiem o jej

los.

Nol ale

ostatecznie

nie

miałem pewnychdo

wodów. Bałem

się także, by oj.iec,,obałąmucony

przeztego szarlstana, nie dałswegoprzyzwolenia.

Ale na szczęście nie

zgodził się.Zawrzała w nim

stara, uczciwa krew i stanął jak

mnr.

W ogóle

całe to przejście otworzyło

oczy na właściwy

charakter uwodziciela.

Zapomniał o

modernizmie,

imanentyzmie,

demokratyzmie i tym

podobnych

rzeczach, o całejkatakumbie

ogóle, wobec za

grożonego 6pokoju i honoru

rodziny.

—

Póki ja żyję, nie zostaniesz żoną tego

czło

wieka

rzekł stanowczo. Gdy

wszedłem, mówił

właśnie te

słowa.

gdybyś pan wiedział, ile

znalazł w

sobie powagi i rzetelnej godności, o

powiadając m i całą

sprawę, jak

odżyło w nim

poczucie autorytetuiodpowiedzialności,jaka na nim

cięży. Teresą siedziała blada, nieruchoma, z twa

rzą, jakby

skamieniałą i błyszczącemi

oczyma.

Powtarzała

automatycznie prawie

wciąż jedno.

—

Ja muszę, muszę. To

mójobowiązek.

ręczyłam

się z nim

w nowym kościele. Ja muszę

zostać przy nim.

—

Daję ci ten dzień do namysłu

—

rzekł Da

to ojciec. —

Jeślido dziś wieczora

o piątej

nie

opamiętaszsię, wywiozę

cię natychmiast zParyża

inie powrócisz do domu,

dopóki

nie

usłuchasz

głosu rozumu i uczciwości. Idź do swego pokoju

i nie

wychodź

stamtąd,

chyba jako

uległa

córka.

Inaczej wyjadziemy.

—

I stamtąd ją Fauchon

wykradł?—

spytał

Savignan.

—

Za*az

skończę

—

odparłDominik.Rozu

mieszJakóbie? Zwracał siękolejno doojca, to do

syna.

—

Nie mogłem

oczywiście opuścić rodziców

tem położeniu, zwłaszcza ojca, którybyłw okrop

nym

stanie. Chciałbiedź do Fauchona, znieważyć

go. Musiałem

czuwać nad

nim, by nieprzyszłodo

katastrofy.Pomyślpan tylko, panie Savignan, co

za przebudzenie dla

niego, jaki

zawód

i rozcza

rowanie. Mniemał,że mado

czynienia

aposto

łem

wszelkich

cnót,

niemalprorokiem, a odkrył

nim naraz nikczemnego

szalbierza i uwodzicie

la. A

cóż dopieromamaINiemaszpojęciaJakóbie,

jak oua ci sprzyja, jak bardzo pragnie

mieć cię

za syna. Teresa w-ięc zamknęła

się w

swoim po

koju, ale około czwartej inatka

nasza

poszła do

niej.Puka

raz, drugi, trzeci, żadnej

odpowiedzi.

Zlękła się, a i my także. Wołaliśmy przez drzwi

Tereso1Tereso1 a gdy wciąż milczała, ojciec mój

wysadziłdrzwii okazało się,że w pokoju

niema

nikogo. Pamiętasz niezawodnie Jakóbie, że

nasze

okna, moje iTeresy, wychodzą

na mały ogródek,

przytykający do pola Marsowago. Okna

znaleźli

śmy otwarte, kwiatj’ w klombiepod oknem zgnie

cione, na stole

nieład i brak

różnych drobnych

przedmiotów, należących do niej, były dowodem,

że wyskoczyła przez

okno

wysokości blisko

dwóch

metrów. Wyrzuciła

wpierw

swojątorebkę.

Wybrała

widocznie momentkiedy nie było

pra

wie

przechodniów

na polu Marsowem i uciekła,

niezostawiającżadnegolistu,kartkianiświstka,nic

absolutnie.

—

A Fauchon

czekał na

nią?

—

Tak jest.— Zaraz opowiem,jakim sposobem

dowiedzieliśmy

się

otem.

pierwszej

chwili

ojciec chciał zawiadomić policyę,ale mama sprze

ciwiła

się temu.

—

Ona powróci— powtarzała wciąż.— Jestem

pewna, że powróci, że nie

zrobi nam tego,

aby

zostawić

nas

bez wiadomości

o sobie.

Rozumie

przecie, co to

zamękadla

nas. A

przedewszyst

kiem niech nikt o tem

nie

wie.

Wtedy papa ija podjęliśmy jedyny krok

żliwy, to jest poszliśmy do

mieszkaniatego

czło

wieka, przy ulicy Atihe obok parku Montsouris.

Szansa była

wątpliwa,

ale bądź co bądź spróbo

waliśmy.Odźwierny

doletwierdził stanowczo,

że księdza Fauchon

niema.

Nie zważając na to

wbiegłem

po schodach i zadzwoniłem, ()tworzyła

mi stara jego gospodyni, całkiem

oddana.

—

Czyjestksiądz Fauchon?

—

Niema.

Odpchnąłem ją,bo midrzwi zagradzała iprze

szukałem

wszystkie pięć pokoi. Nie było goisto

tnie. Powróciłem

więc zniczem

dół; ale tym

czasem

ojciec

mój utył najpewniejszego środka.

Banknot pieniężny

otworzył usta

stróżowi i ten

opowiedział wszystko:

—

Tak panie,

była tu panna Andriaultz to

rebką

ręku; bawiła

może godzinę,

pot.em

zeszli oboje, ona z torebką, on z kuferkiem. Po

słalj_gospodynię po fiakra i pojechali nadworzec

Lyonski. Słyszałem,

jak dawali

adres dorożka

rzowi.

—

Jak

widzicie więc, wszystkojestjasne. Nic

ma żadnej wątpliwości, że ją uprowadził.Powra

cam

jeszcze do domu,

aby

się pożegnać z rodzi

cami. Maina jest

okropnym

stanie.

Rozpacz

jej przechodzi wszelkie pojęcie. Papa przeciwnie,

trzyma

się nadzwyczajnie.

Powiedział mi tylko:

Jestem bezsilny. Teresa od

miesiąca jest pełno

letnia, i na to widocznie czekałten bandyta. Mo

jawina,

żem byłtak

słabyiłatwowierny.

prawda, nio zasłużyłem na to

nich

obojga.

—

Topewna,że niezasłużył, alenacozasługuje

takiFauchon?

Z tym okrzykiem,

który brzmiał, jak groźha,

brat uprowadzonejpożegnał obu

uściskiem dłoni.

Savignan iJakób

stali jeszcze czasjakiś, pa

trząc na siebie

milczeniu i nie

znajdując stów

na wypowiedzenie

swych

wrażeń.

(U. d

u.) .

- tW lł %ii»»..

hmi!

u,^-_

WCZAS* wyakoM Am nur Wnud«, * «AuMwtstot * fodMM« 9 mm I * p U tla 9 poy*MM%

Kura§r wieczorny 1 0 hal., ranny 1 0 hal.}

USTw.

rilllłlHBRATA WYNOSli

** M^r r»ł h toirtił aaI nfirrfai

V lnk(*liwMl«|H«.....................§§.lit* SB kerea

I ker._

Sker. _

i odnouoal«* da dera*

......

H kurom 10ker II

*kor.Bf

fontą w Awtm-Wfgnook .....,J,,,..

« kort-a

19 kor. BOA 3 ker. BO

Faoetą a dwukrataą wy.yłką ........

, .ASkoro*

13kot_A

«ko*_k%

w p.ń .twia Niaauoekim i

40koaoa 12kor._

4kw. _

W Innych p.A .twich

M koroa 1*kor. _

5ko». _

Prenumeratą przy]mująi Aim!oI.tr«.y* Cr«»« w Krafceirialaraędy p*e*towt. M(« acową pr*

Humerałą kaięg.S. A.K r.yi .n .w .kleg b.odło: St. E .rlić.lrirgo, trafik, w Sukiannle»ch,Biuro dxiea.

Bopeu. I Salomonowej, Kupc.y , ulic* J»j-ioll*fmk., W . Trafika, Braci. Hildewi. nl. K .armelicko

W« Lwwli ,,Ci*»" |.»I da Hkyciiw llarack dilta. * . Oektłewrtlaft, A Olazawgklege. 8. Iick.t .ki, aa i h i n d

fcłl.j.wyck w T.ro .wie, Riaaiawia, Jalla. Rawy« « , e ta aa parania w bl||n r al ktlaj(W.ł, tM iial aa ła(rak

ołtwnUjuysk *tacyaefc a porly.rów krl.Jswjck, kalącarnli Fodfcalnfteka Zatapaaa, kaiygirila C k itikim b ik

gartrmitra, tłkwoa * . k. tralika Liklla, Oliwo. a . k. Sra(lka Radem, Ageaeya dil**aik«w Kiry( Klakakazt Kia

k»lM«rsla A Haałswakltk Bloch**,

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction