Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 603 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

20.

Kraków 25 Stycznia — Niedziela.

Rok 1863.

rocznie .

półrocznie

kwartalnie

znie

Wychodzi codziennie rano, wyjąwszy poniedziałki i dni poświąteczńć.

Prenumerata:

w kbakowie

pocztą (w państwie Austryackiein).

rocznie .

.................... z}, austr. 24

............................ n 12

2 cent. 25

Prasyimują sic?:

zł. austr. 20

l°

półrocznie . . .

kwartalnie . . .

miesięcznie . . .

Numer pojedynczy kosztuje 10 centów.

PRENUMERATĘ PRZYJMUJĄ:

Bióro Administracyi ,,Czasu" w rynko pod L. 33 w domu p. Kirchmajera na dole,

tudzież wszystkie Urzędy pocztowe anstryackie.

ogłoszenia, ODEZWY, uwiadomienia, d o niesie nia wszelkiego rodzajn, za o płatą:

ad wiersza drobnego za jednorazowe umie szczenię 8 centów, za naBtępne po 5 centów

Do każdego obwieszczenia załączyć należy 80 ćeńtów ńa opłatę stęp!ową za każdorazowe

umieszczenie.

l i s t y z pieniędzmi przesyłane być winny firańko do bióra Administracji ,,Czasu".

li s t y reklamacyjne niezapieczętowane nie ulegają frankowaniu.

l i s t y niefrankowane nieprzyjmują się.

krkopisma nadsyłano Redakcyi nie zwraóają Bię i niszczone będą.

Kraków 24 stycznia.

Bierny opór przeciw proskrypcyjnemu

poborowi, dany przez kilkuset skazanych

porywanych bezprawnie do wojska przez

rząd rosyjski w Kongresówce, a raczej chro

nienie się tyc.hże zrozpaczonych przed tą

proskrypcyą do lasów, w zamiarze obronie

nia swojej osobistej wolności i życia przed

zamachem przemocy rosyjskiej,— chcą przed

stawić głuche a przesadne wieści za jakiś

ruch powstańczy.

Nie ulega wątpliwości, ze organa rosyj

skie starać się będą ten rozpaczliwy krok

części proskrybowanych chcących ujść przed

gwałtem i wolność swoją obronić,— przed

stawić przed Polską i Europą jako bezsilne

powstanie części narodu, nie zważając, że

krok ten kilkuset ludzi nie m a politycznej

myśli na celu, ale tylko osobistą przed bez

prawiem obronę. Już nawet poselstwa rosyj

skie zapowiadały obcym mocarstwom, że

wkrótce powstanie w Polsce wybuchnie. Nie

ulega także wątpliwości, iż rząd rosyjski

pragnąłby w tej chwili jakiegoś bez

silnego wybuchu, mniemając, że jego

krwawem stłumieniem wstrzymałby rozwój

sił narodowych od dwóch lat tak żywo po

stępujący, rzuciłby naród na pewny przeciąg

czasu w zwątpienie, w bezczynność, w obu

marłość m oralną i miałby wolne do

działania ręce, gdy na wiosnę nad ej

dzie chwila stósowna dla tego rządu

do wystąpienia w sprawie wschodniej.

Trwający zaś wówczas dalej dotychczaso

wy ruch narodowy w Polsce, rozerwałby

siły rządu rosyjskiego, i nie pozwoliłby mu

może nawet czynnie w sprawę wschodnią

się wmi§szać.

Lecz nietylko z takiego położenia rzeczy wy

pływ a naturalnie, iż rząd rosyjski pragnie dzi

siaj niewczesnego wybuchu w Kongresówce;

ale fakta przez nas i przez naszych korespon

dentów wskazywane, dowodzą, jak starał się

go wywołać teraz, gdy ruch ten musiałby

być słaby, gdy do jego stłumienia rząd jest

przygotowany, i gdy zgnębieniem jego mnie

ma zgnębić naród. Samą straszną prokryp*

cyą oraz dzikiem i barbarzyńskiem jej wy

konaniem pragnął rząd popchnąć do rozpa

cznego wybuchu gorętszą część ludności,

mniemając, że łatwem jego stłumieniem spa

raliżuje siły kraju, w krw i utopi dążenia na

rodowe i na lat kilka zapewni sobie spo

kój, spokój śmierci, jak to przedstawiliśmy.

Spodziewał on się, iż przez ten przeciąg

czasu nietylko zakończyłby sprawy we

wnętrzne w Rosyi, strumił tam ruch naro

dowy, ałe nawet miałby czas odzyskać swo

ją przew agę na Wschodzie.

Głębokie uczucie narodow e i silna ufność

w przyszłość kraju, oraz zdrowy instynkt

polityczny i praw dziw e poświęcenie większej

części proskrybowanych — co nie śmierć

swoją złożyli w ofierze na ołtarzu dobra

publicznego, ale pracę długoletnią dla kraju

w cierpieniu i służbie wroga, —

zwichnęła

ten zamiar rządu rosyjskiego. Nawet srogie

szyderstwo organu rządowego z rezygnacyi

proskrybowanych, do których wołał, iż idą

z ochotą do wojska, nie mogło zepchnąć

ich z tej drogi poświęcenia.

Pragnąłby jeszcze rząd rosyjski w K on

gresówce zużytkować do swego celu ów

krok części proskrybowanych, co rozpaczą

pchnięci wyszli z Warszawy i z miasteczek,

aby unieść swą osobistą wolność lub drogo

ją sprzedać. Chciałby, powtarzamy, ów krok

rozpaczy przedsięwzięty w celu obrony,

przedstawić za ruch powstańczy, uwikłać

w tak przedstawiony większą liczbę gorą

cych patryotów, aby następnie zgniótłszy go

przemocą, zawołać : oto stłumiłem powsta

nie! i choć w części osłabić siłę moralną

i ducha narodu. Niepowiedzie mu się je

dnak i ten zamiar.

Ogół z boleścią widzi

tę garsztkę nieszczęśliwych braci przenoszą

cych śmierć nad służbę w wojsku rosyj

skim; ogół ten będzie zapewne się starał

osobistą ich wolność lub życie ratow ać,

lecz zważając na świętą sprawę narodową

nie chwyta rozpacznie za oręż, aby nie na

razić tej sprawy na klęskę.

Nie powiodą się więc podstępne zamiary

tych rządców kraju, którzy uciskiem do roz

paczy ludność doprowadzić i w krwi uto

pić chcieli ruch narodowy, a śmiercią lub

nieszczęściem tysięcy zaprowadzić spokój

śmierci w kraju; za krew tę zaś niewinnie

przelaną odpow iedzą ciężko przed Bogiem

i ludźmi, a nowym krwi i łez potokiem

oddzieliwszy się tylko od narodu, nie zdo

łają postępu jego wstrzymać ani zwichnąć.

Po rozwiązaniu Rady miejskiej w Krako

wie na mocy postanowienia cesarskiego z d.

13 maja 1853, miasto nasze nie posiada re

jrezentacyi gminnej, którą zastępuje pewna

liczba obywateli mianowanych przez rząd.

Takie urządzenie sprzeciwiające się nietyl

ko ustawie gminnej z r. 1849, obowiązują

cej w większej części krajów koronnych mo

narchii austryackiej, ale nawet dawnym

przepisom, przedłużanem bywa pomimo ró

żnych zanoszonych przeciw temu reklamacyj,

i trwać ma aż do zaprowadzenia powsze

chnej ustawy gminnej. Nie zniosły tego sta

nu wyjątkowego ani podania obywateli, ani

przygotowane z nakazu ministeryalnego dla

krakowskiej gminy statuta reprezentaeyi

gminnej, których ułożeniem zajmował się

to wydział miejski, to komisya w tym

celu wyznaczona w tutejszym rządzie kra

jowym.

Otóż nadeszła pora właściwa do

zakończenia tego stanu wyjątkowego, albo

wiem według odpowiedzi p. Ministra stanu

danej delegowanym obywatelom z Krakowa,

ttórzy się w roku 1861 udali do Wiednia

w sprawie urządzenia gminy, z zaprowadze

niem ustawy powszechnej dla gmin miasto

iraków będzie mogło takową uzyskać. Te

raz ustawa gminna przez Radę państwa u

chwalona przeszła do sejmu, który ma wy

gotować ordynacyę gminną. Wszakże usta

wa ta pozostawia miastom większym wol

ność ułożenia sobie osobnych statutów od

)owiednio do swoich miejscowych potrzeb.

Właśnie w tej chwili Rada miejska we Lwo

wie zajmuje się nowemi statutami, które

sejmowi do zatwierdzenia przedłożyć za

mierza, a po ich zatwierdzeniu poddać je

pod sankcyę Monarchy.

WKrakowie któż się ma zająć podobną pra

cą, skoro miasto niema wybranej reprezen*

tacyi gminnej? Jeżeliby czekać należało aż

do uchwalenia przez sejm ordynacyi gmin

nej i ustawy wyborczej, i zatwierdzenia ich

przez N. Pana, by na zasadzie tej ostatniej

ustawy uskutecznić wybór reprezentaeyi

gminnej w Krakowie, a dopiero ta reprezen

tacya żeby się zajęła napisaniem statutów,

to już ani myśleć, aby sejm tegoroczny do

czekał się przedłożenia sobie tych przy

szłych statutów. W e wszystkich miastach

w iększych rady miejskie istnieją na mocy

ustawy z roku 1849 lub na mocy spe

cyalnych ustaw; Krakowska Rada miejska

zaprowadzoną była postanowieniem cesar*

skiem z dnia 30 lipca 1848 r. mając sobie

przepisane prawa i obowiązki rozporządze

niem rządu gubernialnego z d. 7 września

i 14 października 1848 r.; zaprowadzono

mianowany wydział wiejski, a po zniesieniu

jej w r. 1853 rząd nie chciał do zarządze

nia wyborów zastosować ustawy wyborczej

z d. 17 n;arca r. 1849 jako nie obowiązu

jącej w Galicyi.

Tak więc sprawa uregulowania stosun

ków gminnych albo się może przewlec je

szcze na długo, albo też miasto Kraków

musi poprzestać na tej ordynacyi gminnej,

jaką sejm uchwali dla miasteczek i wsi, co

byłoby nieodpowiedniem ani lokalnym in

teresom i potrzebom, ani charakterowi wię

kszego miasta, i byłoby przedłużeniem pod

inną formą stanu wyjątkowego.

Ten stan rzeczy spowodował zapewne

trzech posłów krakowskich w sejmie krajo

wym zasiadających do rozesłania następu

jącego okólnika:

Gdy miasto Kraków nie posiada reprezentaeyi

miejskiej — przeto zniewolonymi się widzimy, u

dać do poszczególnych obywateli, znanych z wpły

wu ł przywiązania do sprawy pnblicznej, aby ra

czyli o tym przedmiecie ważnym, nasze miast? ob

chi dzącym, współobywateli zawiadomić, i wpłynąć

na śpieszne postanowienie.

Wkrótce pod cbrady sejmu przyjdzie ustawa

gminna — w myśl prawa gminnego, przez radę

państwa dla ogółu monarchii uchwalonego; mia

stom stołecznym i miastom większym przysłngnje

prawo żądania osobnego Btatutu gminnego. Miasto

Lwów projekt sporządziło, który atoli jeszcze przez

radę miejską zatwierdzonvm nie został.

—

Magi

strat miasta Krakowa statutu nie posisda, i tako

wego dla miasta Krakowa nie przedkłada. My nie

sądzimy się uprawnionymi do ułożenia statutu

gminnego dla Krakowa - nie wiedząc, czy i o ile

miasto zgodziłoby się na projekt, którybyśsiy w y

pracować mogli.

W tym stanie rzeczy Kraków pozostałby bez o

scbacgo statutu gminnego i poprzestaćby musiał

ua ustawie gminnej d!a ogółu wydać się mającej.

Ożyliby atoli na tem stary i poważny gród nasz

nie ucierpiał?— Czyli interesa onego narażonemi

by uie zostały? ocenienia współobywateli pozosta

wiamy. -

Racz Wiel. Pan przeto zawiadom ć nas,

czyli miasto poprzestać chce na ogólnej ustawie

gminnej i osobnego statctu zrzeka się?...

Możeby miasto zgodziło się na projekt statutu

miejskiego, przez mężów zaufania sporządzonego,

któryby mutatis mutandis przedłożyć można? Może

zdecyduje się na wysłauie delegacyi, któraby tu

z posłami miasta rzecz tę z :datwiła? - Może po

rozumieją się pomiędzy sobą obywatele w kółkach,

a o rezultacie nas zawiadomić zeehą.

—

Wedłng

tu za8iągniętych wyjaśnień, p. rsdzca magistratu

Strzelecki ma być z tym przedmiotem dokładnie

obznajomiony i materyały szacowue pod tyin wzglę

dem posiadać. —

Gdyby kogo obywatele w tym ce

la tu wysłali, zechcą go opatrzyć w stosowne peł

nomocnictwo do ułożenia statutu za porożu mieniem

aię z nami.

R*icz W. Pa n Dobr. niniejszo pismo współoby

watalom ndziełić, nam o skutku postanowieni.: o

gółu niezwłocznie dsć wiadomość, albowiem za

ledwie dwa tygodnie czasu do wypracowania sta

tuta pozostaje.

Celem łatwiejszego zbadania zdania ogółu, od

pis niniejszego również innym współobywatelom

przesyłamy.

Lwów dnia 21 stycznia 1863.

Leon Skorupka.

Dr Szymon Samelson.

Ignacy Lipczyński.

Okólnik pomieniony ma na celu ułatwić

wygotowanie statutu gminnego.

Nie tyle

wszakże idzie tu o sam statut, bo na pro

jektach do statutów niezbywa, a takowe mogą

być poprawiane, przerabiane lub zmieniane

przez reprezentacyę gminną, ile raczej prze

dewszystkiem idzie o zasadę do utworzenia tej

reprezentaeyi, to jest o ustawę wyborczą

Czy posłowie krakowscy, choćby z pomo

cą kilku współobywateli swoich będą uwa

żani za korporacyę powołaną do ułożenia

statutu? My im tej atrybucyi zaprzeczać nie

będziemy, ale zaprzeczyć ją może ustawa,

która posłów miejskich nie uważa za repre

zentantów gminy, lecz ogólnie za reprezen

tantów kraju, która tylko miejskim korpora

cyom przyznaje moc uchwalania projektów,

statutów gminnych mających być przedło

żonemi sejmom. Taką zaś korporacyą miej

ską jest mianowany przez rząd wydział

m iejski.

Okólnik mówi, że miasto możeby się zgo

dziło na projekt statutu wygotowany przez

ludzi zaufanie jego posiadających, może się

zgodzi na wysłanie delegacyi, celem poro

zumienia się w tej mierze z posłami. Nie

wątpimy, że zgodziłoby się na jedno lub

drugie; lecz dotychczasowe przepisy nie

znają formy wyboru ludzi zaufania, a tylko

znają formę mianowania takich ludzi przez

rząd. Zarzuci nam kto może, iż tylko nega

tywne strony podnosimy. Ależ bacząc na

dotychczasową praktykę w sprawie rady

miejskiej krakowskiej, nie możemy znaleść

drogi do wyjścia z tego błędnego koła,

w którem się obraca wciąż pytanie wzglę

dem ustawy wyborczej. Rząd dotychczas się

zastawiał tem, iż ustawa wyborcza w roku

1849 nie obowiązuje w Galicyi; wprawdzie

zastósow ał ją do wyborów poselskich, lecz

żeby ją zastósował do gminnych — na to

potrzeba było właśnie, żeby chciał. O to

więc przedewszystkiem chodzić powinno, by

rząd tę ustawę wyborczą, jaką zastósował

do wyborów poselskich, zastósował tym ra

zem i do wyborów miejskich, a wtedy bez

zwłocznie wybrana reprezentacya miejska

może uchwalić statut miejski i jeszcze przed

rozejściem się sejmu przedłożyć mu do po

twierdzenia. Inna zaś droga jest ta, żeby

dzisiejszy wydział miejski przedłożył sejmo

wi statut wygotowany wprawdzie, lecz do

tąd nieuchwalony.

Projekt rządowy do ustawy gminnej, zlolony

do laski marszałkowskiej na sejmie we Lwowie

w d. 12 stycznia i 863.

(Ciłg dalszy).

Regulamin wyborczy dla gmin.

Oddział II.

O przygotowaniu do wyborów.

§ 12. Celem wy boru wydziała gminnego, winian

przełożony gminy dokładny spis wszystkich człon

ków gminy, prawo wybierania mających w tan

spoBÓb zestawić, aby w nim umieszczeni byli naj

samprzód bonörowi obywatela miejscy, potem przy

należni gminy w § 1 pod 2 wymienieni, z wyraże

niem przy każdym roczuój kwoty podatku stałego,

w gminie temuż przypisanego, w końcu reszta

członków gminy do wybora uprawnionych, według

wysokości rocznćj kwoty podatku stałego w grni

ie na każdego przypisanego, a to w porządku

pocoąwszy od najwyżćj opodatkowanego, z wyka

zaniem ebok nazwisk, dotyczących kwot podat

kowych.

Jeie łi dwóch icb więcćj wyborców równą kwo

tę podatkową opłaca, wówrzas umieszczonym być

ma starszy w latach przed młodszym. W końcu

spisu wyrażoną być ma suma v?szy»tkich rocznych

powinności w podatkach.

§ 13. Na podstawie tego spisu przystąpić nale

ży do utworzenia ciał wyborczych. Zazwyczaj ma

ją być utworzone trzy ciała wyborore; tylko w y

jątkowo, jeżeli liczba uprawnionych do wy bym jest

małą, i różnica między pojedynczymi kwotami po

datkowemi jes t nieznaczną, mogą być utworzone

dwa ciała wyborcze.

Rczstrzygnienie w tym względzie przysłużą po

lityczcćj władzy powiatowój.

Celom utworzenia ciał wyborczych podzieloną

być ma w ykazzna w powyższym spisie ogólna su

ma podatków na trzy, względnie na dwie ićwno

cz( ści.

Wyborcy, którzy według porządkowych liczb

izeczonego spisu pierwszą trzecią część ogólnój

sumy podatkowćj opłacają, należą do pierwszego

Część Literacko-Artystyczna.

JAN KAZIMIERZ WAZA.

MARYA LUDWIKA GONZAGA.

DWA OBRAZY HISTORYCZNE

napisał

Józef Kazimierz Plebański

((Warszawa 1862)

Jak ws;elką inną pracę tak i badanie przeszło

ści, utrudnia niezmiernie nieszczęśliwe naszego

narodu położenie. Niemówiąc już o rozdrapanych

i zaprzepaszczonych materyalacb, o braku wszel

kiej opieki z góry, któryby rozwojowi podobnych

prac sprzyjała, zwrócimy tylko uwagę na owe o

błędy, w które zabity politycznie naród w ocenia

niu politycznej swej przeszłości popadać musi, na

owe niezliczone pokusy, które nachodząc jego du

cha w złej doli barwią przeszłość jego chromaty

czuemi sik!ami chwili teraźniejszej, opinii i na

dziei chwilowych. Nie miniemy się, iłe nam się

zdaje z ptawdą, jeżli z tego stanowiska wytłuma

czymy przebieg naszego dziejopisarstwa, co tem

chętniej nczynimy, że pocieszające w końcu przyj

dzie nam wspomnieć objawy.

Oto w dniach ostatulch szamotań narodu i świe

żo po jego upadku spotykamy zastęp dziejopisa

rzy napełnionych duchem reformy monarchicznej,

BłuBzuą i świętą niechęcią ku bezrządowi i sw a

woli, które na s o upadek przyprawiły. Ludzie ci

traktują dzieje z pewną urzędową lormalnością,

trzymając się wiernie tronu i broniąc każdego

króla, nieprzyjaciele na zabój rokoszów, konfede

racyj i wszelkich objaw ów szlacheckiego gmino

władztwa. Niedają oni nam zupełnego obrazu

dziejów, niew nikają w ukryte przyczyny faktów;

przedstawiają dzieje państwa , ja k się wydawały

od wielkiego ołtarza, z archiwum metryk koron

nych, s poważnych foliantów drukowanych. Doko

nać wielkiego dzieła biskupa Naruszewicza było

ich celem, porozbicrali między siebie panowania

pojedynczych królów jak zamknięte całości, przed

stawiali je każdy podług uzdolnienia. Niemcewicz

z rzewnem smutkiem opisuje nam wspaniałość

czasów Zygmunta I I I , L. Gołębiowski dzieje

pięciu pierwszych Jagiellonów, Kwiatkowski d;,ie

je Władysława IV, Czacki, Surowiecki, Siarczyń

ski badają stan wewnętrzny pod względem pra

wniczym i ekonomicznym. Pomimo tej pewnej po

wierzchowności, a raczej braku życia, myliłby się

8n dze ten, któryby prace ich lekko sobie dzisiaj

ważył. Bliżsi czasów rzeczypospolitaj, stali oni ns

przeszłości a ich opinie porządku monarchicznego

powinny tem cenniejszemi być dla nas, że natchnął

ich niemi wielki ból patryotyczcy i wielkie a stra

szne doświadczenie.

Nowi Indzie, synowie poprzednich, wychowani

na grobie ojczyzny, jakżeż ince wyrobili sobie o

przeszłości wyobrażenia ! Burząc młodzieńczą ręką

budowy ojców, napełnieni wyobrażeniami wiekn,

które im się zbawczemi zdawały, przejęci metodą

zagraniczną analizy krytycznej doszli oni do wręcz

przeciwnych rezultatów. J iżli królowie przedtem

byli bohaterami historyi, to teraz zostali kozłami

ofiamemi wszystkich win narodu, monarchiczność

ustąpiła miejsca przeniesionemu w przeszłość re

publikanizmowi a na szarem końcu tej historycz

nej biesiady, znaleźli się i tacy, którzy każdemu

burzycielowi gotowi byli wystawić pomnik w ten

dencyjnej dysertacyi. Do ep ki tej dziejo-pisar

stwa, przedstawiającej ogromną rozmaitość zdań,

nie« achamy się policzyć i owych prac z resztą

znakomitych, które uchwyciwszy się jednej myśli

sterniczej, niby świeczką jedyną chcą rozłożyć

przeszłość na cień i światło, niebacząe, że historyi

trzeba słońca i ciepła. Niewaebamy s ię , mówię

policzyć prac czy to z uprzedzenia protestancko,

czy nltramontańsko, czy wrzeszcie pan lawistycz

nie zabarwionych, które, chociaż z resztą znako

mite i uczone, z najlichszą lnknbrscyą niepowo

łanych historyków podzielają największą historyka

wadę, aprioryczną tendencyą.

Nikt zapewne niezapozna zasług tej drugiej

dziejopisarstwa naszego epoki, bo któż nieoddat

słuszności wielkiemu jej patryarsze Lelewelowi?

Któż nieuczcił ogromnych prac tego historycznego

polskiego Varrona? Któż zaprzeczy, że wniesiona

przezeń do historyi analiza krytyczna, stała się

podstawą dalszego postępu. Szkoda tylko, że Le

lewel mniej pobudził badaczy a więcej historyozo

fów i politycznych historyków. Szkoda, że jego

myśli, w uwagach nad dziejami Polski złożone,

ktżą ce się szauować, choćbyśmy ich podzielać nie

chcieli, przechodzą w ton sentymentalnej i czczej

dcklamacyi w otworach jego naśladowców.

Dziwna rzecz, że w jakimkolwiek 1-iernnkn po

czątków nowego, twórczego, życiodajnego decha

naszej literatury szukamy, spotykamy się z królem

jej, Mickiewiczem. Uderzy niejednego, że Mickie

wicza między historyków kładziemy a przecież

niecofamy się wypowiedzieć śmiało, że w ,,kursie

literatury" znachodzimy pierwsze błyski nowej

szkoły historycznej. Niemasz w knrsac:h ani głę

bokiej wiedzy historycznej, ani krytycyzmu a w y

kazano niemało pomyłek. Ałe w kursach spotyka

my Bię po raz pierwszy z natchnionym, nieuprze

dzonyc_i poglądem na dzieje, spotykamy się po

raz pierwszy z postaciami żywemi, zmartwych

wstałemi, przeczntemi genialnie. Doktryna, odkry

ty przypadkowo w szpargałach historycznych szcza

gółik, które dziejopisarzowi z powołania tak często

do schwyceni» prawdy przeszkadzają, nieśmiały

tamować polotn wieszcza: on dachem porozumie

wał się z duchami. A chociaż wyobrażenia jego

historyczne potrąciły o mistycyzm, najniebezpie

czniejszą pokusę wielkich geniuszów, to przecież

słowa jego, wyrzeczone z europejskiej katedry by

ły jakby przeznaczone, aby potrącić do życia no

wą szkołę historyczną, szkołę życie życiem chwy

tającą. Równocześnie posypały się materyały, listy

i inne ciepłe jeszcze życiem pomniki, które odkry

ły oczom widzącym światy nieuj§te przez anality

ków, nieobjawione przez szkołę pozytywnych, nie

czujących nawet potrzeby objawienia tego, w czem

niedawno żyli i obracali się. Ojcem tej szkoły no

wej, niewachamy się nazwać szanownego naszego

Karola Szajnochę. Z abnegacyą prawdziwego twór

cy, który gotowe podając dzieło o wrażeniach

w czasie powstania jego niewspomina, podaje nam

Szajnocha czyny zamiast faktów, ludzi żywych

zamiast wyobrazicieii idei, obraz życia zamiast

anatomicznego wykłada, dowody zamiast twier

dzeń, w ytiawuą prawdę zamiast przypisków. I dzi

wna rzecz, zaiste! jak postacie jego świadczą te

mu, co powiedzieli nasi dziadowie historyczni, jak

z ręką na sercu przeczą tema, co ubiegła o nich

powiedziała generacya!

Przepraszamy za długi korowód wstępny. Był

on potrzebnym, aby określić nasze stanowisko,

z jakiego się na pracę pana Plebańskiego zapa

trujemy.

Praca to znakomitego wskazuje dziejopisarz«.

Przedmiot wzięty z najważniejszej może a naj

mniej wyjaśnionej bo najwięcej fałszami umyślne

tni i nienmyślnemi, zamąconej chwili. Same posta

eie, które p. Plebański portretować sobie zamie

rzył, jakże rozmaitego doznały ocenienia?! J a s

Kazimierz ów król waleczny, zwycięzca pod Bere

steczkiem, wspólnik wielkiej myśli Władysława

IV i Jerzego Ossolińskiego, ów król podnoszony

;razu pod niebiosa, opłakiwauy fałszywie, gdy a

bdykował, a po abdykacyi znoszący imptrtynencye

od szlachty która mn się kłaniać niecbciała. O w

król, wynoszony przez pisarzy pierwszej epoki

jako prorok przyszłości, dla Moraezewskiego lichy

człowiek, moralnie i politycznie, dla innych nie

odgadniona mieszanina dobrych i złych skłonności,

lekkomyślności i dewocyi, łaskawości i porywczości

gniewliwej. Cóż mówić o Maryi Gonzadze, którą

rozgorączkowana rokoszem Lubomirskiego szlachta

nazywała jędzą lub koroliclą, którą nasi nowoży

tni rokoszanie historyczni policzyli między potwo

ry ludzkości, niezważając, że oświeceńsza część

tejże samej szlachty umiała ocenić jej zdolności,

dobro chęci i silny charakter, że reformatorowie

nasi cśranastego wieku składają hołd zbawczej

myśii, którą powzięła.

Przedmiot więc obrany przez Plebańskiego jest

ciekawym i ważuym. nW tym bowiem czasie, mó

wi antor wystąpiły do otwartej a zaciętej szer

mierki wszystkie żywioły, które miotając tym nie

efornym statkiem rzeczypospolitej na wszystkie

strouy, na niebezpieczne skały go wiodły: pańska

oligarchia i republikański szlachetczyzm i wszech

władztwo sejmu i inonarchiczne ideje korony; co

raz bntoioj8ze przywileje stanu panującego i w zgar

dy pełna mściwość klasy roboczej, coraz mocniej

g dębionej, dążność ustalenia i opisania prawdzi

wej tolerancyi religijnej i zapędy jezuickiej gorli

weści pozbawienia różnowierców praw, która im

naród uroczyście zapewnił; przewodzenie buławy

nad koroną prawem i sejmem i natarczywe do

magania się narodu ukrócenia władzy hełmańskiej,

mianowicie przez pozbawienie jej prawa posiada

uia tak wszechwładnego nrzędn; wreszcie dążność

nader silna zgeneralizowania podatków przez roz

kład ciężarów publicznych na ramiona wszystkich

obywateli, bez względu na stan i samolubną aż

do cynizmu prywatę, która wszelki zmysł dla do

bra ogółu postradała."

Ustęp ten przekonywa nas dostatecznie, że pan

Plebański rozumiał czas o którym pisze, żo dale

ki od wszelkich aprioryzmów umie patrzeć na

dzieje, jakiemi są. Godło dzieła: Fac imagines

guibus pulsentur animi uprzedziło nas przyjaźnie

o metodzie przedstawienia przyjętej przez autora:

chce on życia — dla życ;a.

Postawił sobie zadanie skromne ale przez to tem

trudniejsze: wywołać dwie główne postacie wiel

kiego dramatu, w którym katastrofą jest smntna

perspektywa na upadek narodu; królewską parę,

która w teuczas Polsce panowała. Niekreśli więc

dziejów khmakterycznych Ja n a Kazimierza, nie

przedstawia nam ani wojen Chmielnickiego ani

szwedzkiej ani moskiewskich, chce tylko schara

kteryzować dwa główne czynniki, dwie osoby na

tronie siedzące. Odrywa postać od postaci i podaje

nam dwie osobne rozprawy: o Janie Kazimierzu

jcdoą, o Maryi Gonzadze dragą.

Co do obsżerności, wielka między temi dwoma

rozprawami zachodzi nieproporcya. Podczas gdy

charakterystyka J a na Kazimierza zaledwie 15 kar

tek zajmuje, charakterystyka Mary; Gonzagi stano

wi rdzeń dzieła (od 30 do 211 stronnicy). Doznaje

więc i totaj Jao Kazimier* iiieazcięśUwcgo losu

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu