Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 661 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner21

Kraków, Środa 27 Stycznia 1904.

Rocznik LYII.

1854 - 8 grudnia -

1904.

Ta sama sprawa, która zajmowała Leona XIII

n schyłkn jego życia, stała się przedmiotem je

dnego z pierwszych aktów papieskich Piusa X.: |

to też obchód uroczysty pięćdziesiątej rocznicy o

głoszenia dogmatu NiepokalanegoPoczęcia będzie je

dnym z punktów stycznych obu potyfikatów.

Pierwszym, który poruszył myśl tego obchodu,

było Stowarzyszenie młodzieży rzymskiej p. u .:

Circolo della Immacolata della Gioventu di Roma

zainieyatywą swego dyrektora, X. prał. Jakóba

Radini Tedeschi, znanego ze swej praey w insty

tucyach katol. w Rzymie. Projekt ten przyjął

z radością kongres katolików włoskich, zebrany

w Rzymie r. 1900. Półtora roku temu, dwóch pi

sarzy francuskich z Tow. Jez., XX. Renat Marya

de la Broise i Alan du Beę Bonssay poświęcili

tej sprawie w czasopiśmie E ł u d e s obszerną roz

prawę, a pierwszy z nich wraz z X. de Becde

lićyre mieli o tem rzecz na Kongresie fryburg

skim (1902). Dzięki temu jedna z jego uchwał

poleca ,,obchodzić uroczyście rocznicę w mowie

będąca zapomocą wielkich pielgrzymek, uroczy

stości na dn. 8 grndnia , oraz urządzeniem

kongresu w Rzymie".

Rocznica ta ma być świę

coną nie w samem tylko w Rzymie, lecz nadto

w całym Kościele po wszystkich częściach świata.

Wobec tego Leon XIII zapowiedział w swem pi

śmie z dn 26 maja r. z, że Jest Naszym za

miarem nadać uroczystościom jubileuszowym taką

cechę wspaniałości, ja k a przystoi Naszemu Rzy

mowi, ażeby wskutek tego mogły służyć za po

budkę i wzór pobożności katolików całego świa

ta". W tym celu postanowił użyć środka prakty

kowanego nie często, a tylko w sprawach donio

słych: ,,utworzyć komisyę kardynalską, któraby

tem zarządzała i kierowała". Wskład tej komisyi

powołał czterech purpuratów: Wincen. Vannutel

lego, Rampollę, Ferratę, i Vives’a, których też

Papież Pius X. dn. 8 . września potwierdził.

Do komisyi kardynalskiej należy udzielanie naj

wyższej dyrektywy, w sprawie organizacyi uro

czystości; staranie zaś o spełnienie tego, co ka r

dynałowie uchwalą lub czemu udzielą swej sankcyi,

należy do komisyi wykonawczej, złożonej z człon

ków tak zamieszkałych w Rzymie, jak i po ró

żnych stronach świata. Ci ostatni, tak zw. człon

kowie-korespondenci, mają pośredniczyć międzc

komitetem centralnym rzymskim a komitetami,

które się utworzą w poszczególnych krajach i dye

cezyach. Ogół uroczystości składać sięmazdwócb

części. W jednej z nich, której widownią bę

dzie Rzym, weźmie udział świat cały, za pośre

dnictwem swych przedstawicieli; druga obejmo

wać będzie zbiór przeróżnych manifestacyj i aktów,

dokonanych w poszczególnych krajaoh i miejsco

wościach, w granicach, wskazanych w ogólnym

programie.

Całego obchodu myślą przewodnią jest złożenie

hołdu Bogarodzicy przez pobożność, naukę i szto

ki piękne, a tem samem jeszcze większe pomno

żenie czci Tej, do której ,,we wszystkich wal

kach i prześladowaniach Kościół się uciekał i o

trzymywał zawsze pomoc i obronę" ł). Z pośród

praktych pobożnych wymienić należy nabożeństwo,

jakie Pius X pozwolił odprawiać w dnia 8 każde

go miesiąca 1904 r., kn czci Niepokalanej Boga

rodzicy, a które z upoważnienia wielu naszych

Pasterzy odprawiać się będzie po wszystkich ko

ściołach; pielgrzymki do Rzymu, z których poi

s ka wyruszy w ostatnich dniach kwietnia i może

zastanie tam jeszcze uczestników innej pielgrzymki

zapewne pierwszej w tym rodzaju, bo złożonej

wyłącznie z lekarzy katolickich.

ł) P. Pismo Leona XIII z d. 26 maja 1903 r.

Uwieńczeniem niejako uroczystości kościelnych

będzie ukoronowanie obrazu Matki Bożej w je

dnej z kaplic bazyliki watykańskiej koroną z 1 2

gwiazd dyamentowych, z daru wiernych z całego

świata. Koronacya nastąpi d. 8 grudnia; dokona

jej sam Pius X, otoczony przedstawicielami prze

różnych krajów i narodów, przybyłych do Rzymn

na ,,Kongres Maryański", jaki tu w pałacu late

raneńskim w pierwszych dniach grudnia się zbierze.

Będzie to dalszy ciąg zebrań tego rodzaju, jakie

były r. 1900 w Lyonie, a 1902 we Fryburga

szwaj c., poświęconych temu wszystkiemu, co ma

związek z czcią Matki Bożej nietylko w teologii,

ale i na polu historyi, literatury i sztuki. Z pro

grama Kongresu (który niebawem w języku pol

skim będzie ogłoszony) widać, że został tak sta

rannie ułożony, iż obrady poświęcone będą nie

tylko pracom wyłącznie naukowym, ale i spra

wom, odnoszącym się do rozwoju życia katoli

ckiego. Jeżeli zaś poprzednie kongresy miały cha

rakter międzynarodowy, to rzymski będzie k on

gresem światowym, un Congret,so Maria.no

m o n d ial e , dzięki komitetowi organizującemu, zło

żonemu z przedstawicieli tylu narodów i dzięki

temu, że się zbierze w Mieście Wiecznem, którego

siła przyciągająca nie ma sobie równej i wcale

się nie zmniejsza.

Jubileuszu w mowie będącego pomnikiem, który

pamięć jego w najdalsze lata przekaże, będzie

niewątpliwie międzynarodowa biblioteka

maryologiczna w Rzymie, złożona wyłącznie

z tysięcy dzieł i broszur, poświęconych czei Matki

Bożej, we wszystkich znanych językach i narze

czach, a mająca powstać z daru autorów, nakład

ców i właścicieli tych prac. Polska w literaturze

mariologicznej zdawien dawna dobre miała imię;

godzi się więc spodziewać, że postaramy się o to,

by dzieła przez Polaków wydane, znalazły się na

swem miejscu w tej książnicy.

Osobne, a d hoc założone pismo miesięczne pod

tyt. Im m acolata uwiadamia swych czytelników

odpól rokuotem,co sięiwRzymieiwróż

nych krajach urządza w tym jubileuszowym roku;

osobne egzemplarze tej publikacyi wychodzą w ję

zukn francnskim, niemieckim, hiszpańskim i aa

gielskim; w języka polskim spełnia to zadtuie

pismo pod tyt.: Sodalis Marianus, redagowane

w Krakowie.

Z radością stwierdzić trzeba, że w tym ruchu

ogólnym, ogarniającym świat cały, nie zostajemy

za innymi. Przed dwoma miesiącami arcybiskup

lwowski, J. E. X. Józef Bilczewski, wydał wspa

niały list pasterski, zwołujący pierwszy w na

szych stronach kongres ku czci Bogarodzicy.

Zbierze się on we Lwowie d 28 i 29 września

r. b , a wcale nie trzeba obawiać się, iżby był

zbytecznym wobec kongresu rzymskiego. Będzie

on do tamtego przygotowaniem bardzo pożytecr.

nem, które sprawi, że udział nasz w Rzymie przed

stawi się poważnie; albowiem prace nadesłane na

kongres lwowski, o ile tylko mieć będą doniosłość

dla zagranicy i potrafią cudzoziemców zająć, to

przetłómaczone na język francuski lub łaciński,

albo włoski, zostaną przedłożone na kongresie

światowym. Zapowiedziano ich jnż dotychczas

kilkadziesiąt, mimo że termin do nadsyłania prac

trwa do 1 maja; na posiedzeniach uroczystych

wybitni mówcy zabiorą głos, a z naradami połą

czone będą różne obchody religijne. Rozpocznie

się kongres lwowski nabożeństwem w tej samej

katedrze, przed tym samym obrazem, co był

świadkiem, jak ślubował Jan Kazimierz, że cześć

Maryi ,,pomnażać i utrzymywać będzie," i że po

stara się, ,,aby lud od niesprawiedliwych cięża

rów był nwolniony." Taką samą jest idea prze

wodnia kongresu lwowskiego; zebrany ku czci

Matki Bożej zajmie się też niejedną sprawą

(Wydanie wleeaorne).

z kwestyi społecznej. Niechże więc wzbudzi ogól

ne się nim zajęcie i zgromadzi największą liczbę

uczestników!

Smutna rocznica.

Dwa dzienniki: rosyjskie Nowoje W remia i ru

skie D i ł o przypomniały sobie równoeześnie, że

w dniu 21 stycznia roku 1904 upłynęło póltrzecia

wieku od poddania się Bohdana Chmielnickiego

Moskwie, w tak zwane; ugodzie perejasławskiej.

Dla narodowo*radykalne.jo D ił a jest to nsmntna

rocznica"; dla nacyonalistycznego N o w o j e W r e

m ia — tylko przypomnienie tego, co zaszło

,,przed póltrzecia wiekiem".

Z naszego stanowi

ska możemy rocznicę ugody perejasławskiej na

zwać również nsmutną rocznicą" i w tym jednym

względzie zgodzić sią — a zdarza się nam to

rzadko — z ruskim organem narodowo-radykal

nym.

O prawdziwości wyrzeczenia jednego z autorów

francuskich, iż ,,bistorya je st kuchnią, na której

każdy piecze swą pieczeń", można się przekonać

z oceny samego faktu poddania się Kozaczyzny

Moskwie i jego skutków przez dwa wyżej wy

mienione organa. D i ł o widzi w ugodzie pereja

slawskiej ,,traktat w międzynarodowem znaczeniu

tego wyrazu", oraz ,,daleko sięgającą unię osobi

stą , gdzie dwa samoistne, sprzymierzone mocar

stwa złączone były ze sobą wspólną osobą cara

prawosławnego".

W istocie zaś rzeczy Bohdan

Chmielnicki zastrzegał dla Ukrainy jak najszerszy

samorząd, wolny wybór hetmana, własne sądow

nictwo, niezależność Cerkwi ruskiej wobec pa

tryarchatu moskiewskiego — jednem słowem

wszystkie te prawa i przywileje, jakie już posia

dała Ukraina za czasów Rzeczypospolitej. Zapo

mina przytem D iło , że to byly żądania jednej

tylko strony; że car Aleksy Michajłowicz ugody

tej ze swoimi ,,poddanymi" nie przyjął, a w tymże

samym rokn nadał wyż wymienione wolności i

prawa kozakom z własnej woli.

Dla Nowoje Wremia fakt ten ma całkiem od

mienne znaczenie — jest on zwotnym punktem

tylko w historyi ,,dwóch pokrewnych narodów:

rosyjskiego i polskiego". Dla dziennika rosyjskie

go nie istniała żadna samoistna Ukraina, żaden

układ no międzynarodowem znaczeniu", lecz pro

ste oderwanie się polskich poddanych wyznania

prawosławnego, którzy przeszli ,,pod rękę prawo

sławnego cara*. B. Chmielnicki zapytywał koza

ków i lud zgromadzony w Perejasławiu, kogo ży

czą sobie z czterech władców na protektorów U

krainy: snłtaua tureckągo. chan.a krymskiego,

króla polskiego lub cara moskiewskiego? Lud i

kozacy oświadczyli się znaczną wię cszością za ca

rem prawosławnym. Lecz tutaj orgau rosyjski roz

mija się w sposób zadziwiający z prawdą histo

ryczną, nie mówiąc jnż o jego błędnej etnografii

i lingwistyce.

,,Pierwsze trzy państwa — pisze

Nowoje W remia — szukały siły kozackiej, a siła

kozacka sama szukała cara moskiewskiego, albo

wiem ona krwią ze krwi i kością z kości rosyj

skiej".

Ze uie sila kozacka szukała cara moskiewskie

go, a wręcz przeciwnie z Moskwy starano się

wszelkimi sposobami jednać tę siłę, istnieje na

to mnóstwo dowodów. Wypłacanie jurgeltu nie

którym ze starszyzny kozackiej, wysyłanie szpie

gów do Polski, agitowanie wśród chłopów i po

spólstwa kozackiego przez czerńców i osoby sta

nu duchownego, udzielanie ziemi w grauicach

Moskwy tym , co się nie dostali do rejestru po

ugodzie borowskiej, nareszcie prowokacyjne za

chowanie się poselstwa moskiewskiego (pod przewo

dem Puszkina), pragnącego bądż co bądź wywo

lać wojnę z Polską, wszystko to świadczy chyba

najlepiej, kto czynił zabiegi w tym kierunku.

,,Matka grodów ruskich, Kijów - czytamy da

lej w Nowoje Wremia — ,,nie mógł porwać

z Moskwą węzłów pokrewieństwa, wiary, języka,

obyczajów"... ,,ani sułtan turecki, ani chan krym

ski, przedstawiciele islamizmu, ani król polski

przedstawiciel katolicyzmu, nie mogli zapewnić

spokoju duszy i umysłu dla prawosławnej ko

zaczyzny?"

Jaki to spokój umysłu i duszy pozyskała ko

zaczyzna pod berłem ,,cara prawosławnego", —

niech na to odpowiada ruski organ narodowy.

,,Moskwa — pisze D i ł o — umowy nie dotrzy

mała. Okoliczności tak się złożyły, iż siły Ukrainy

niepomiernie się wyczerpały a siły Rosyi rosły

z nadzwyczajną szybkością; to też Rosya, ko

rzystając z tego stanu rzeczy, ograniczała, ście

śniała i łamała polityczną samoistność Ukrainy

krok za krokiem, szczebel za szczeblem. Intryga

i przekupstwo, wyzyskiwanie braku charakteru i

namiętności ludzkich, podstępne oraz chytre igra

nie ze społecznymi antagonizmami wśród samego

rusko ukraińskiego narodu, w końcu przemoc i

oręż — oto sposoby, jakimi zniszczono autono

mię Urainy. Dokonano z nią lego, co w oczach

naszych robi się z Fiulandyą. Ograniczono naj

pierw jej prawa w zakresie stosunków między

narodowych, zniesiono następnie autonomię ru

skiej Cerkwi prawosławnej, popierano pańszczy

źniane zachcianki starszyzny kozackiej, aby

złamać stan włościański, a równocześnie pobu

dzano włościan przeciwko prawom politycznym

starszyzny, zredukowano do zera prawa hetma

nów, a w końcu, po nieszczęsnym porywie

Mazepy w roku 1709, — pozbawiono Ukrainę

nawet cienia autonomii, aby z niej wkrótce

zrobić jednę z gubernij wielko rosyjskich".

—

Kończy D ił o żale i skargi narodu ruskiego przy

pomnieniem ukazu z r. 1876, w którym posta

nowiono zadać cios stanowczy rozwojowi naro

dowości ruskiej, w obrębie państwa rosyjskiego,

przez zakaz drukowania książek w języku ruskim.

Z tych wszystkich danych i faktów przychodzi

D ił o do następującej konkluzyi: ,,Oto Ukraina,

zawierając ugodę perejasławską, nie zrzekła się

swej niezależności, ale z wolnej woli, jako równy

z równym, pragnęła wejść w związek federacyjny.

Gdy jednakże Moskwa naruszyła nkład i teraz

jeszcze nie przestaje go naruszać, oraz nie oka

żuje ochoty naprawienia popełnionych błędów

względem tych, którzy, licząc na węzły krwi, za

warli w dobrej wierze sojusz przeciwkowspól*

nemu wrogowi — Polsce, to tem samem

zwalnia się Ukrainę od warunków u

mowy i pozostawia sięj ej wolną r ę kę..."

Tymczasem Nowoje W remia nie przypaszcza

nawet możliwości jakiegoś niezadowolenia ze stro

ny Rusinów i uawet nie uważa ich za jakąś stro

nę w owym procesie historycznym. Ugoda pere

jasławska jest dla rosyjskiego organu nacyonali

stycznego początkiem zwrotu w dziejach rosyjsko

polskich stosunków na korzyść Rosyi; początkiem

przewagi Rosyi nad Polską w Europie wschodniej.

A rozpamiętywanie swe z powodu tej rocznicy

kończy życzeniem, aby ,,w chwili obecnej, za

równo rosyjska, jak i polska inteligencya przy

czyniły się do ściślejszego zbliżenia narodu

polskiego z rosyjskim w obrębie jednego i niepo

dzielnego cesarstwa."

Po ugodzie perejasławskiej nastąpiła - o czem

nie wspomina ani Diło, ani Nowoje W remia —

ugoda hadziacka, najpiękniejszy objaw wspólności

iuteresów polsko ruskicb. ,,Znaczni" kozacy, wyż

sze duchowieństwo dyzunickie wraz z metropolitą

Kosowem, szlachta ruska i zamożne mieszczań

stwo zapragnęli powrotu pod rządy Rzeczypospo

litej, a wynikiem tego pragnienia była unia w Ha

dziaczu. Nawet wieśniak ruski, który w Pereja

sławiu może najgłośniej wołał o przejście ,,pod

rękę cara prawosławnego," odczuł instynktowni*

rolę Bohdana Chmielnickiego w dziejach Rusi i

wartość dla niej tej ,,smutnej rocznicy," nazywa

ją c okres rzekomych walk o niepodległość v ruiną,"

a wyrażając życzenie, aby Chmielą nie minęła

pierwsza kula za to, co zrobił dla Ukrainy...

Prof’esorowie* politycy.

Otrzymujemy następujące uw agi:

W drugim już artykule omawia Przedświt rolę

profesorów szkól wyższych w polityce. Pierwszy

poświęcony był działalności niemieckich profeso

rów-posłów, drugiego przedmiotem są nasze sto

sunki. N ależy się pewna uwaga poglądom autora,

jest on bowiem reprezentantem opinii — przyznać

trzeba — w cale rozpowszechnionej.

Autor p. E. N. wyraża zapatrywanie, że świet

ne stanowiska, jakie zdobyli profesorowie Duna

jew ski i Biliński, a później Piniński i Piętak, za

wróciły profesorom głow y i popchnęły ich do szu

kania zaspokojenia ambicyj nie w sukcesach nau

kowych, ale w tryumfach parlamentarnych. Bota

nicy, astronomowie itd. zdobywali na gwałt man

daty. Hr. Piniński, jako namiestnik, forytował

swoich dawnych kolegów na wybitne stanowiska

administracyjne, a dopiero, g dy ktoś złośliwie po

wiedział, że pragnie usilnie wyrugować jenerała

Galgotzy’ego z posady komenderującego w Prze

myślu, aby ją obsadzić jednym z profesorów

lwow skich, ,,przytłumiło to Dieco pożądliw ośei pro

fesorskie*. Wyniki tej politykomanii profesorskiej

są, wedle autora, bardzo smutne. Tylko wyjątki

pośród profesorów naszyeh wyższych szkół odpo

wiadają swemu zadaniu; ogół nie spełnia go,

albo tylko bardzo szablonowo. P. E. N. pisze:

Gdy §iły nieco celniejsze, rokujące w iększe wi

doki w świecie naukowym, dobiwszy się rzeczy

w iści e pożądanych mandatów , tra w i ły czas swój

w Wiedniu ua be zow oc nych zapasa ch politycznych,

pozostała znaczua li czba ambicyj uiezas pokoje nych,

a czując ti ę poniekąd pokrzywdz oną i zaniedbaną,

traciła w części z apał do pr acy naukowej, ogr a

nicz ając się na s za blo now ych odczytach, n ie mo

gła też wzniecić tego zapału w młodzieży do stu

dyum gruntowniejszego i śledzącege pilnie wielkie

postępy w każdej dziedzinie nauki. Byłbym nie

spraw iedliwym i zbytnio uprzedzonym, gdybym

nie zaznaczył, te i w tej mierze zachodzą wy

jątki i to bardzo chlubnej natury — lecz eo we

dług zał ożenia sta now ić miało ogólną cechę na

szych polskich akademij, to żyw o pulsujące ży

cie naukowe, ta niezmordowana dążność do p o

st a wi enia polskiej nauki na w yż sz ym poziomie,

dorów nyw ująeym zakładom zagr anicznym — od

zwierciedla się, niestety, w usiłowaniach kilku tyl

ko jednost ek.

Nie dosyć tego! Wskutek politycznej działal

ności profesorów nie istnieje węzeł dachowy mię

dzy młodzieżą a profesorami, a także tem tylko,

to jest celami politycznymi tlómaczy się, że pro

fesorowie ostro sądzą młodzież, zaniedbującą

swoje obowiązki, a oddającą się polityce. Autor

kończy:

Wiemy jednak, niestety, jaką miarę przykła

dać ma my w os ądze niu zar zutów , podnosz onych

tak częst o prze z grona profes orskie w obec za

wichrzeń studentów; młodzież zatraciła poczucie

swych właściwych obowiązków i zamiłowanie do

rzetelnej pracy — młodzież się rozpolitykowała

i występuje wrogo i z arogancyą wobec swych

własnych duchownych przewodników — młodzież

Niemcy o r.1863.

Jeżeli polsko rosyjska wojna w roku 1831 słu

żyła teoretykom wojskowym niemieckim za typo

wy przykład prowadzenia wielkiej wojny (der

grosse K rieg), to nad pozornie bezładną paity

zentką roku 1863 zastanawiali się oni, jako nad

jednym z wybitnych oraz interesujących sposobów

prowadzenia małej wojny (der kleine Krieg).

—

Wojna w 1831 r. wywołała jednak poważne stu

dya jenerała Willisena, Kuntz’ego, że pominę pó

źniejsze prace niemieckich oficerów. Rok 1863

tymczasem nie może się czemś podobnem poszczy

cić i w literaturze niemieckiej znajdują się histo

ryczne studya, oparte na nieznajomości strony

faktycznej, a w następstwie i na powierzchownym

sądzie, dotyczącym przebiega owej drobnej, party

zanckiej wojny. Literatura niemiecka nie mogła

zdobyć się na poważniejsze opracowanie w tym

kierunku, dopóki w literaturze polsko-rosyjskiej

nie ukazały się prace, skupiające i wyzyskujące

miejscowe źródła, do których przystęp cudzoziem

cowi był prawie niemożliwy. W końcu mała czyli

partyzancka wojna pozostawia zawsze mniej do

kumentów, albo poważnych świadectw historycz

nych, aniżeli normalna, czyli regularna wojna,

zwana wielką. W 1863 r. jedna ze stron walczą

cych nie miała żadnej organizacyi wojennej, albo

raczej miała organizacyę tak luźną i nikłą, że

nie pozostawiła ona prawie żadnego poważniej

szego śladu w drukowanych, czy rękopiśmiennych

świadectwach. Skąpy materyał rękopiśmienny, jaki

owa partyzancka wojna pozostawiła po sobie, po

siada jeszcze i tę niedogodność, że kreśliło go

zwykle pióro wojownika nie zawodowego, ale przy

padkowego, ochotniczego, a więc skłonnego do

ulegania czysto podmiotowym wrażeniom. Tym

sposobem doknmenta, świadczące o przebiegu wal

ki, były jedynie w należytej obfitości po tej stro*

nie, po której była prawidłowa i wyrobiona nale

życie organizacya wojenna, zaopatrująca armię

działającą w wyćwiczonego i doświadczonego żoł

nierza. Doknmenta urzędowej powagi, jakie po

siadała strona, mająca organizacyę wojenną i a r

mię w pełnem tego słowa znaczeniu, były istotnie

źródłem pierwszorzędnem, nadzwyczaj ceńnem i

pouczającem, ale w każdym razie jednostrounem

Zarzut jednostronności nie podaje bynajmniej

w wątpliwość powagi i prawdziwości danych źró

deł, ale prawda historyczna zwykła zazwyczaj

wyłaniać się z obustronnych świadectw i doku

mentów. Często jedna strona może w najlepszej

wierze utrzymywać swoją opowieść, kiedy tym

czasem wyjaśnienie drugiej strony wykaże, że po

zory były mylne i wprowadziły w błąd przeci

wnika. Ostatecznie dla cudzoziemców dzieje ma

łej wojny w r. 1863 przedstawiały prawie nie

przebyte trudności. Dopiero prace rosyjskie, czy

polskie pnblikacye pamiętników mogły im nieco

ułatwić zadanie, jak to się przytrafiło po r. 1831,

kiedy się ukazało wiele stndyów, czy pamiętni

ków, dotyczących kampanii, w języku polskim,

rosyjskim, francuskim i niemieckim.

Nie czekając na powyższe ułatwienia, wydał

już w 1866 r. oficer szwajcarski pracę, poświęco

ną malej wojnie 1863 r. Podpułkownik Franz von

Erlach zatytułował swoją książkę jak następuje:

,Prowadzenie wojny przez Polaków w r. 1863

(Die Kriegfilhrung der Polen im Jahre 1863).

Dalszy ciąg owego tytułu przekonywa, że praca

Erlacha była w znacznej części jego pamiętni

kiem, albowiem oświadcza on, że w książce za

warł własne spostrzeżenia, zbierane na miejscu od

marca do sierpnia. Erlacha pociągnęła do Króle

stwa duchowe pokrewieństwo szwajcarskiej orga

nizacyi wojennej ze stroną, która jedynie party

zancką, drobną wojnę prowadzić była w możno

ści. Zdaniem jego, wojna 1863 roku, zwłaszcza

dla każdego Szwajcara, godna była poważnych

stndyów i zastanowienia się, albowiem obrona

wojskowa jednej ze stron przybierała charakter

wyraźnie ogólny, ludowy. Erlach przybył osobi

ście do Królestwa i przebywał w oddziałach, któ

re się uformowały w południowych stronach kra

ju. PozDał również kilkanaście wybitniejszych

osobistości z organizacyi partyzanckiej, a nawet

rozmawiał z Langiewiczem, ale już w twierdzy

olomunieckiej. Z tego, co Erlach napisał o orga

nizacyi militarnej partyzanckiej, pokazuje się, że

był obserwatorem pilnym, sumiennym i bystrym.

Wszystkie te cenne przymioty nie zdołały jednak

z jego szkicowych notatek wytworzyć historyi

wojny partyzanckiej. Teren jego obserwacyi był

bowiem ograniczony i pozostała mu obcą większa

część Królestwa Polskiego, uie mówiąc już odsl

szych dzielnicach cesarstwa. W każdym razie za

znaczyć należy przedmiotowy ton, jaki panuje

w książeczce Erlacha. Niema w niej żadnej prze

sady, ani tendencyi, nakręcającej prawdę w je

doą stronę ku szkodzie lub pokrzywdzeniu dru

giej. Charakter jej jest jednakże więcej pamię

tniczy, niż historyczny. Zawiera ona wspomnieuia

osobiste oficera wykształconego, posiadającego

umysł nieuprzedzony, a spostrzegawczy i stąd do

historyi wojny partyzanckiej w roku 1863 stano

wić będzie cenny przyczynek, który uzupełnić

trzeba będzie wielu poważnemi świadectwami,

czyli dokumentami.

Druga praca niemiecka ukazała się dopiero

w roku 1895 i nosi tytuł: ,,Polskie powstanie

w rokn 1863 od początku aż do upadku dykta

tury Langiewicza." (Der polnische A ufsta nd im

Jahre 1863, von seinem Beginn bis zum Zwani

menbruch der Diktatur Langewitsch). Z tytułu

dalszego owej książki przekonywamy się, że au

tor, Thilo Ton Trotha, opracował ją podług ru

syjskiego dzieła Hesket-PuzUrowskiego, pod ty t.:

. Wojenne zdarzenia w Królestwie Polskiem w ro

ku 1863." Zaznaczyć należy, że tytuł niemieckiej

książki wprowadza w błąd czytelnika, nieznają*

cego pracy rosyjskiej w oryginale. Nie jest ona

bowiem żadnem opracowaniem, tylko najzwyklej*

szem tłómaczeniem dzieła rosyjskiego, wydaneg *

przez Hesketa, podług wskazówek jenerała Puzy

rewskiego, którego nazwisko niemiecki tłómacz

nawet błędnie wydrukował. Thilo von Trotha nie

wydał zatem żadnego studyum samodzielnego,

tylko zwyczajne tlómaczenie, nie zaopatrzone w ja

kąkolwiek uwagę uzupełniającą, czy też wyja

śnienia. Pomijając tlómaczenie, jako rzecz pod

rzędną, należy zaznaczyć, iż studyum historyczno

wojenne Hesketa, doprowadzające historyę wyda

rzeń wojennych w Królestwie Polskiem do dru

giej połowy marca, to jest do upadku dyktatury

Langiewicza, jest pracą sumienną i przedmioto

wą w wysokim stopniu. Jenerał Puzyrewski, hi

storyk wojny polsko rosyjskiej w r. 1831, umiał

swuje cenne przymioty przelać w ucznia, którego

książka odznacza się spokojem, wyrozumiałością

i zamyka się wyłącznie w obrębie wojskowości,

pozostawiając na stronie wszelkie drażliwości i

tendencye polityczne.

Trzecią pracę napisał niedawno temu Euge

niusz Hover, pod tytułem: ,,Polskie powstanie

w roku 1863 w świetle nowszych doświadczeń."

(Der polnische A ufstand in Lichte neueren Er

fahrungen). Na samym wstępie autor istotnie za

ciekawia czytelnika, nadmieniając, że do powyż

szego przedmiotu badania skłoniła go wojna afry

kańskich boerów z Anglikami. Na rozległych

przestrzeniach garstka partyzantów potrafiła przez

długi czas stawiać silny opór liczniejszej, regularnej

armii, posiadającej piękną tradycyę bojową iniewąt

pliwą odwagę, oraz doświadczenie. Przypominając

przebieg owej interesującej kampanii, której się

niedawno przypatrywała z niekłamaną ciekawo

ścią cała Europa, autor oświadcza, że godną

ze wszech miar uwagi i zastanowienia jest mała

wojna polsko-rosyjska w roku 1863, albowiem

i w Królestwie Polskiem, fanatyczna, żle lub

wcale nieuzbrojona ludność potrafiła przez długi

czas stawić opór licznej i posiadającej świetne

karty historyi wojennej armii rosyjskiej.

Ze ów rok 1863 ma istotnie wielkie znaczenie

dla zbadania natury i właściwośai malej wojny,

że prócz tego pod względem psychologiczny!

daje ważne wyjaśnienia, to jak autor nadmieni!

dowiódł Thilo von T rotha, przetłómaczywszy ji

dynie pracę istotnie wartościową Hesketa. Po tei

zapowiedzenin porównania wojny boerów z r. 186

zdawałoby się, że znajdą się w studynm Hover

uwagi, wykazujące doniosłą różnicę w położeni

obu porównywanych krain. Zawód czytelnika jei

jednakże najzupełniejszy. Autor stracił zupełni

z oczu boerów i wszelkiego rodzaju porównanii

a natomiast wystąpił na jaw drugi powód i 1

powód istotny napisania owej bezwartościowi

broszury.

Horer przedewszystkiem zadrażnione stosunt

Polaków z Niemcami pruskimi miał na względzi

i pragnął przypomnieć zarówno rządowf swojemi

jak i społeczeństwu niemieckiemu, że Polacy ma

rzą nieustannie i bez najmniejszej przerwy

wskrzeszeniu państwa polskiego i to nie byle ja

kiego, ale państwa z przed 1772 r Zanim jednał

antor doszedł do r. 1863, pozwolił sobie Hprzedni

uraczyć czytelnika objaśnieniami, historycznemi

dotyczącemi epoki porozbiorowej. Podług niego

nbiali" istnieli już w r. 1830. W. Ks. Konstanty

Pawłowicz był namiestnikiem w Królestwie, jene

rai nDwerniczki" z korpusem 25,000 żołnierz;

przeszedł do Galicyi i wreszcie d. 8 wrześni’

(Warszawa) stolica kraju, dzięki poparciu Prus

poddała się wojskom rosyjskim. Z tą samą, im

ponującą pewnością siebie i znajomością rzeczj

opowiedział autor dalsze dzieje naszego kraju i t

wszystkich dzielnic bez wyjątku. Rzeż galieyjsk

w roku 1846 n. p. była wywołana knowaniatr

szlachty, a rząd austryacki nie przyczynił się d

niej zupełnie i był najobojętniejszy w całej te

sprawie. W roku zaś 1848 rewolucyoniści w W

Ks. Poznańskiem byli rozbici i pobici w licznyci

potyczkach, a resztki rozmiecione w puch prze

jenerała Wedella pod Bardo.

Powróciwszy do Królestwa Polskiego, Hove

z tą samą gruntownością opowiedział przebie

wydarzeń, poprzedzających rok 1860 Ani jed :

«taćmhJej^chw%in^^A

lMol m w *.kl*«0- * *otołswikl.gs, «. Bichitaba, na

*’

w *afnowle, Rzeszowie, Jasie, Nowym Sączu na peronie w księgarni kolt’.

Pre*nmerata

wyioii:

W Krakowie w miejscu . . .

naJ

f?artal

Voo.^wpaństwieAdkiem..IIIIIIIII

-18koron I S Son

Ho(

’

*hd°rbh’

* W Sawajoa ryi, T urcyi

36 kW°n

5*»* 60ŁJ’

innych państw, należących do związku pocztowego . . .

64 koron

16koron 8kor -

Osobna prenumerato m wydanieporanne wynosi miesięcznie % przesyłkę, pocztową 1 koron«

J.°

Wmiejscui z odniesieniemdodomu1koronę.

P r p n n L « « ? i ania p?ran.neS? w Krakowie po 4 hal, a wieczoru, po 20 hal.; z przesyłką pocztową24 hal.

y w ° " 1 do ostatniego dnia w miesiąeu.

Listy z pio

aSinistracvT f w f w H

I 111 Prenumeratę i ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłaó f r a n c o do

i’" Róklamacyę nu}ojneczęlowane niepodlegająopłaciepocztowej

Listów niefrankowanych meprzyjmujesię, -

Jtiękopismów nadsyłanych nie zwraca się.

zaa" wychodzi * wyjątkiem dni po niedzieli iżwiętach uroczystych dwa razy dziennia, amianowicie:

m. i mbwu p,,,** i,,ł a,

, godzinie 6 rauo i o godzinie 6 wieczorem.

Preiiuneratę priyjaią||ł Administraoya Ciosu w Krakowie i urzędypocztowe.

p r e n n n i e r a t ę księgarnia S. A . Krzyżanowskiego, handle: S t Karlińskiego w Sukiennicach.

H. Kretschmer», Rynek 10, Biuro dzienników Hopcasa i Salomonowej, G ł ó w n a t r a f i k a w Rynku głównymi

*In

81§ M opłatą od wiersza petitem za pierwszy ra* 20 nal, za każdy następny |

po 10 hal.; nkład tabelary cz ny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy r az po 40 h a l , nas tępny po 10 bal.

N a d e sł a n e (na trzeciej stronie) od miejsca wiersza drukiem petitowym 60 halerzy za każdy ras.

Ogłoszenia i prenum eratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszew

skiego, St Sokołowskiego, K. Bucnstaba; w Jarosław ia Biuro dzienników; w Podgórza Potnralskl,

Przem yśla A. Juszynski księgarnia kolej, D. Heszeles; w Rzeszowie M. Weintraub,

w ntanisławowie Jasielski i Sp.: w Tarnawie M. Kockach; w Tarnopola C. Halicze*,

p * a r y z u w yłącznie p Adain rue de Varonne 38, (prenumeratę p. W. Raozkowski, Courbevoi pod

Paryżem rue de Ohemm de fer 44); w W ie d n i u Haaaenstcra 4 Yogler (także w Hambnrgu, Frank

furcie n. M , Be rlime. Lipsku , B azylei i Wrooławiu), A. Oppelik, R. Hossę (tokżo w Berlinie, Hamburgu,

M.m.cb,um « Norymj.er(ze), H. *halek, M. Dukes, J. Ł eb e rg , H. Friedl (tylko prenuW t,lL

Goldschmidt4 Comp.);wFrankfurcie n. S . q.l .Daubs Ł Conp.

t f t T " Za każdą zmianę adresu dopłaca się 40 hal.

-HH

Adres Redakoyi: uLżw, Tomasza Kr 32.

Telefon S r 60.

irrmTinTTTfnTT!iiTriinnrnr^iiiTriTninrrmiiniiiiiiiiiBi]iiaiazi imhihiiihii.hi -

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction