Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 611 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N* 250

Kraków 30 Października — Piątek.

Rok 1868.

C z a i wychodzi codziennie wieczór (wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne).

Nnmer pofedynozy w Krakowie i we Lwowie kosztuje 10 centów.

Prenumerata wynosi:

li c o w ą w Krakowie. . . . rocznie złr. 20- kwartalnie złr. 5

miesięcznie złr. 2

*weLwowie....

B »21

,, 5c.25

- x t «| w państwie AustTyackićm B

.24

B2c.25

do Pi-us i Rzeszy niemiec. B

tal. 17sgr. 2

tal. 4 Bgr. 8

tał. 1sr. 16

B FrancyiiAnglii . . .

n fran. 108

B fran.27

fran. 10

B Belgii Włoch ,iSzwajcaryi , 8 0

»20

r z pieniędzmi przesyłane byó winny franco do Administracyi ,Cbasd.u -

T,!aty reklamacyjne

liezapieczętowane, nie ulegają frankowaniu. — Ł l i t i w niefrankowanych nie przyjmnje się.

H ę k o p l i m a nadsyłane Redakcyi, nie zwracąją się i niszczone będą

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

W Krakowie: Bióro Administracyi bCzabd° przy ulicy Różannój w domu pod L. 423,

tudzież wszystkie Urzęda pocztowe austryackie.

U g T o a z e n i a (inseraty) wszelkiego rodzaju, przyjmują się za opłatą: od wiersza drobnego (petit) za

jednorazowe umieszczeute po 8 centów, za następne po 5 centów, oraz za opłatą należytości stęplowęj

po 30 centów od każdorazowego ogłoszenia.

I’ ren n m cra ię i Ogłoszenia przyjmtiję: we Lwowie w Ajencyi ,Czasu" p. Aleks. Piątkowski

przy placu Katedralnym pod L. 31. -

W Wiedniu p. A . Oppelik Wollzeile 22. — Na Francyę i Anglię

w Paryżu W. pułkownik Wincen,ty Raczkowski, Rue du pont de Lodi Nr. 1. — Zaś tylko ogłoszei

w Wiedniu, w Hamburgu, w Frankfnrcie n. M., w Berlinie, w Lipsku i Bazylei (Szwajcarya) pp. JB

senstein ct Vogler - w Berlinie p. A. Retemayer i p. Rudolf Mosse, Friedricha uasse Nr 60 - w "

furcie nad Menem p. O. L . Daube t Comp. -

w Lipsku p. Henryk Engler - w Wrocławiu p.

Bial d Freund.

SSHSHS

OGŁOSZEIIB PRZEDPŁATY

W Krakowie: oa miesiąc Listopad złr. 2

1 Listopada do 31 Grudnia n 4

Z prz(ftyłką pocztową w Pań

stwie Austryackiem, oa mie

siąc L is t o p a d ..................... złr. 2 c. 25

od 1 Listopada do końca Grudnia r 4 n 50

----

ürakfrvr 29 października.

Przysłowie cosas de Espańa, zdaniem da

wniejszego publicysty p. John Lemoinne, nie

znaczy spraw tyczących się Hiszpanii, ale

oznacza raczćj rzeczy, które są tak dalece

Hiszpanii właściwe, że tam tylko się znaj

dują, i sami tylko Hiszpanie o nich sądzić

mogą. Dla tego, pisze on, ostrożnie o H i

szpanii mówić wypada; i mówi tylko o pre

tendentach do tronu, przypuszczając zape

wne, że do mówienia o pretendentach każdy

może mieć pretensyę.

Zapewne, że o k rajach obcych ostrożnie

zawsze mówić przystoi, bo nawet i o własnym

roztropność nie zawadzi; ale widzimy, że tćj

wyłączności w pisaniu o cosas deEspańa nie

przyznają sobie Hiszpanie, skoro jenerało

wie i przywódzcy narodu w tćj chwili, jak

Serrano i Prim, piszą listy o tych rzeczach

do dzienników zagranicznych jak do Gau

lois, do Libertó, a jen erał Prim tytułuje p.

Emila Girardina przyjacielem swoim i dy

sk utuje z nim publicznie kwestyę najwa

żniejszą formy przyszłego rządu w Hiszpa

nii.

Obaj ci jenerałowie, jak i p. Olozaga, zgo

ła wszystkie matadory rewolucyjnego hi

szpańskiego ruchu przemawiają wszędzie i

zaw sze za formą monarchiczną, oświadczają

się za monarchią konstytucyjną jak najli

beralniejszą, coś zbliżonego do monarchii

lipcowej, którą głoszono z początku za naj

lep szą z rzeczpospolitych. Zdaw ałoby się,

źe rewolucya hiszpańska obrała sobie za

wzór rewolucję francuską z r. 1830; co

tem dziwniejsza, że już rządy Izabelli, któ

re pominęły starszą linię Burbonów, były

niejako wypływem takićj rewolucyi jak ta,

która wyniosła na tron Ludwika Filipa Or

leana, po zrzuceniu starszćj liuii Burbonów

w osobie Karola X. Napróżno przyjaciel je

nerała Prima, redaktor Libertó, upomina się

za rzecząpospolitą, wołając: ,,Nie macie na

wet prawdziwego pretendenta, każdy daje

się prosić, a przecież, aby zrobić potraw

kę z zająca, trzeba naprzód mieć zająca;

podobnie chcąc zrobić monarchię, trzeba

mieć naprzód króla." — ,,Zapewne, odpisuje

na to jenerał Prim, ale niemniej także jest

prawdą, że na utworzenie rzeczypospolitćj

potrzeba republikanów, a tych z małym wy

jątkiem nie ma w narodzie hiszpańskim.

Niewątpliwie zaś znajdzie się książę, co go

dnie n a tr onie hiszpańskim zasiądzie"’

tak dalej polemika, w którćj co do rzeczy

samćj po obu stronach jes t teoretyczna

słuszność, bo ani monarchii bez króla, ani

rzeczypospolitćj bez republikanów ufundo

wać nie można; ale musimy mniemać, że o

cosas de Espańa praktycznićj jenerał Prim

sądzić może, a jeżeli utrzymuje, że łatwićj

o kandydata na tron w Hiszpanii niż o re

publikanów, nie dziwimy się, że się za mo

narchią oświadcza, zwłaszcza gdy dodaje,

że skoro się idea republikancka wyrobi w

narodzie, i stanie się większością, objawi

się wtedy jego wola. Jenerał Prim uważa

więc dzisiaj kwestyę formy rządu za

prowizoryczną tylko, i przewiduje nową r e

wolucyę. Nie powabna to rzecz dla kandy

data, którego na tro nie posadzić zamierza,

o założeniu dynastyi myśleć on nie powi

nien, ale to rzecz Hiszpanii: cosas de Espc-ńa.

Tymczasem, o ile wnosić można, wola

narodu objawić się ma przez wybory po

wszechne. Wyborny to instrument, jak po

wiedział jeszcze pułkownik artyleryi szw aj

carskiej w r. 1834 a dzisiejszy władzca

Francyi, tylko trzeba umieć grać na nim.

Któż tę sztukę posiada w Hiszpanii? czy

jenerał Prim czy Serrano ? Jun ta madrycka,

w obawie może owćj g ry niebezpiecznćj,

zażądała, aby formy rządu nie oddać pod

wyrok głosowania powszechnego, ale niech

by orzekło o nićj Zgromadzenie kortezów

czyli konstytuanta. Żądanie takiego dekretu

od rządu prowizorycznego było dla nas zu

pełnie cosas de Espańa. Nie mogliśmy sobie

zdać sprawy z pobudek, które juntą w tym

kroku powodowały. Czy chciała rzeczypo

spolitćj a obawiała się, że głosowanie po

wszechne za monarchią wypadnie? czy są

dziła, źe łatwićj będzie wpływom przewa

żnym pozyskać Zgromadzenie aniżeli ogół?

czy też, coby się z rozumem politycznym

zgadzało, zauw ażała, że niepodobna zo sta

wić niewytrawnemu głosowaniu kwestyi tak

ważućj, jak wybór między monarchią a rze

cząpospolitą, i chciała, aby Zgromadzenie z

powszechnych wyborów powstałe, orzekło

pierwćj o formie rządu, a potem oddało ją

pod głosowanie przez: tak lub nie? cho

ciaż w końcu, zawsze wypadek od gry u

miejętnćj, jak wiemy, zależ/’. Bądż jak bądż,

dekretu takiego od rządu tymczasowego nie

otrzymała i rozwiązała się, a za nią poszły i

inne. J u nty, które się za swobodami prowin*

cyonalnemi, czyli za rzecząpospolitą federal

ną oświadczyły, jak oto barcelońska, sewil

sk a itd. najdłużej dały się prosić, lecz i te

podobno już teraz poszły za przykładem ma

dryckićj. T ak więc pozostał tylko rząd tym

czasowy, zyskał na sile, i powiedzmy, że

gra niesłychanie się ułatwiła p rzez centrali

zacyę władzy.

Rząd tymczasowy w manifestach swoich

oświadczył, że rewolucya hiszpańska opiera

się na podstawie woli narodowej, że głoso

wanie powszechne o formie przyszłego rządu

orzecze. Zresztą dokumenta te , z których

jed en dopiero znany nam w całej osnowie

a drugi z treści, nie zawierają, pomimo dłu

gości, nic ważnego. Pisane w kształcie okól

ników dyplomatycznych, na zewnątrz b ar

dziej jak na wewnątrz obrachowane, starają

się usprawiedliwić rewolucyą, oskarżają n

padły rząd i jemu winę przypisują. W s zy

stko to nie nowe, powtarza się za każdą

nową rewolucyą, która się udała i tron zwa

liła. D alej ogólniki również znane, z kate

chizmu rewolucyjnego i liberalnego powtó

rzone, i znów na poklask liberalizmu euro

pejskiego obliczone. Używa go też w zu

pełności rząd tymozasowy, tem więcej, że

popiera manifest czynami: zamyka klasztory,

rozpędza zakonników, a to dosyć, aby mu

sk rajny nawet liberalizm wybaczył, że dotąd

rzeczypospolitej nie ogłosił.

Więcej też m ają dla nas wagi takie listy

pp. Serrano i Prim a niż owe manifesty. A

gdybyśmy się ośmielić mieli w końcu, i coś

o cosas de Espańa nieostrożnie powiedzieć,

to wyrazilibyśmy chętnie wątpliwość o ukoń

czeniu rewolucyi hiszpań skiej, bez długiej

jeszcze wojny domowej. To wszystko do

piero początek, który teraz, jak zwykle by

wa, w nader różowych barwach. Ale nie lud

hiszpański zrobił tę rewolucyę, tylko woj

sko a raczej jego przywódzcy. Jest ich za

wiele, w rządzie prowizorycznym mają wiele

miejsca; ścieśni się ono z każdą regularną

formą rządu. Będzie za ciasno— kto ustąpi,

kto pozostanie? Słowem: Prim czy Serrano?

pytanie to podobno równie jest ważnem. je

żeli nic ważniejszem w rewolucyi hiszpań

skiej niż to : czy monarchia czy rzeczpo

spolita?....

KORESPONDENCYA CZASU

W ied eń 27 październik.

A Gazeta Narodowa wspomniała przed kilko

ma dniami, że projekt do nowo utworzonych de

legatów namiestnika w Galicyi, podał hr. Gołu

cbowski, gdy tymczasem rzecz się ma znpełnie

inaczej. Za br. Mensdorfa jeszcze, gdy wyrabiano

projekt administracyjnej organizacyi naBzego kra

jn, wypracowano wniosek, aby starostom powiatu

wym w miastach niegdyś cyrkułowych powierzyć

teu zakres działania co mają delegaci według

świeżo wprowadzonej nstawy.

Hr. Gołnchowski, jak najmocniej był temn prze

ciwny i właśnie przeprowadzając ostatnią organi

zacyę, cstanowieuia takich delegatów pie dopuścił,

z praktyki bowiem dokładnie obeznany z tokiem

gpraw we wszystkich inataucyach, wiedział, że

podobni delegaci żadnego w administracyi nie

wprowadzą ulepszenia.

Że hr. Gołnchowski miał słnszaość, łatwo się

przekonać, wg!ądnąwszy bliżej w dopiero co pu

hiikowaae rozporządzeuie ministra z 19 pażdzier

mka b. r. Przechodząc pojedyncze czynności de

legatów w § 3 wyszczególnione, widzimy jedną

tylko czynność uzasadnioną, a mianowicie prze

prowadzenie śledztw dyscyplinarnych (lit. b) prze

ciw urzędnikom poddanych im powiatów, nzasa

dnioną dla tego, że tntaj będą oni zastępować

delegowanych komisarzy ad actum z namiestnic

twa, przez co jakby się zdawało oszczędzi się na

kosztach podróży i nie będzie się odrywać od pra

cy urzędników namiestnictwa. Zważywszy jednak,

Źe nowe zatradnienie powiatowych starostów de

legatów spotrzebnje najlepsze siły nrzędn, które

mu przewodniczą, łatwo przyjdziemy do przeko

nania, że oproszczenie słnżby będzie tylko ilu

zoryczne, a może być szkodliwe dla ich po

wiatów.

Działalność nowych delegatów wyłącza wszel

kie prawo rozstrzygania jako drogiej .nstancyi,

w skntek czego sprawy rozstrzygane w pierwszych

instaocy ch nie będą przechodzić przez ich ręce,

a panowie delegaci nie będą w możności przeko

nać się o sposobie działania, traktowania poje

dynczych spraw, tndzież o zapatrywania się na

sprawy poddanych im nrzędów, słowem, nie bę

dą mieli sposobności przekonać się, jaki dach ()

żywią pojedyncze starostwa i icb nrzędoików.

W jakiż więc sposób będą oni mogli skutecznie

wykonywać s u b lit. a . § 3 przekazane sobie uadzo

rowaaie nrzędowania? oczywiście tylko w sposób

pod c wskazany, to jest przez objeżdżaaie i wi

zytowanie przydzielonych sobie nrzędów. O sknt

kach takich objażdżek przekonała nas dostate

cznie praktyka z byłymi Kreisvorsteherami’, mo

żna wprawdzie pobieżnie przypatrzyć się urzędo

wi, nłożyć dla Namiestaika pięknie pornbrykowa

ne wykrzy z zadziwiającą liczbą załatwionych

spraw, możua nłożyć kilknnasto-arknszowe świe

tnie wyglądające relacye, ale koniec końców osią

gnie się tylko formalny porządek, kłóry może

służyć pojedynczym powiatom wobec delegata i

namiestaika za płaszczyk dla ukrytego oieporząd

ko. Zauważać nadto należy, że zniknij tym spo

sobem jedność w przeprowadzeniu czynności ad

ministracyjnych, gdyż z catnry rzeczy wypłynie,

że zdania i zapatrywania delegatów oddziaływać

będą na pojedynczych staiostów.

Czy tym sposobem osiągnie się ceł, który Ga

zeta Lwowska 25go października b. r. wskazała,

cel nłatwienia namiestnikowi obowiązku czuwa

nia nad tem, by urzędy podwładne ściśle pilno

wały słnżby pnblicznej — o tem wątpić się godzi.

Owszem obawiamy się, że otrzymanie pnblicznej

spokojoości i porządkn, co także leży w zakresie

delegatów (§ 3 d . ) - na tem cierpieć będzie. Przy

paszczamy, że za czasów br. Mensdorfa, kiedy

binrokracya kwitnęia, taki aparat mógł być ua

swojem miejscn; teraz jednak, gdy autonomiczne

urządzenia jaż weszły w życie, podobne miesza

nie się pojedynczych osób w czynnośoi ściśle

związane z antonomicznym ustrojem i zakresem

władz antonomicznycb, może wprowadzić tylko

nieład i nieporządek

Pytamy się, jak się da pogodzić ta czynność

delegatów z prawem i obowiązkiem gmin nczn

wania nad bezpieczeństwem osób i mienia" i

,,wykonywania wszystkich gałęzi policyi miejsco

wej", tndzież z orzeczeniem §. 107 nstawy gmin

nej, na podstawie którego środki zaradcze w in

teresie dobra pnblicznego przez władze powiato

we, tylko w poroznmieoin z Wydziałem powiato

wym, przedsięwzięte być mogą?

Gdy wedłng tego nstępn d delegaci tylko pra

wnych środków nżywać winni, więc wobec po

wyższych nstaw sami właściwie nic zarządzić nie

mogą, tylko muszą do tego używać właściwych

starostw powiatowych, a w takich razach jakież

zastosowanie znajdzie arb 12ty prawa zasadni

czego z 21go grudnia o wykonywania władzy

rządowej i wykonawczej. Któż tntaj będzie wła

ściwie odpowiedzialnym? Czy starosta z nrzędn

swego wedłng nstaw powołany do osądzenia i

zarządzenia p1trzebnych środków zaradczych i

obeznany z miejscuwemi stosankami, czy też de

legat nstawą do tego niepowołany? Gdy zaś we

dłng obowiąznjących nstaw obywatele Państwa

li tylko władzom winni są posłnszeństwo, delegaci

zaś żadnej władzy nie stanowią, czyż mogą więc

żądać od obywateli posłuszeństwa i wykonania

swoich rozkazów?

Możnaby więcej przytoczyć takich wypadkó«

Powyższy jednak zdaje nam się być dostatecznym,

aby wykazać, że ci delegaci będą ze stanowiska

prawnego albo li tylko fignrantami albo będą

mnsiełi przywłaszczać sob e władzę, która im nie

przysłnża.

Co do strony ekonomicznej, to i ta nie przema

wia za tym nowym ntworem biurokratycznym.

Przypuścić bowiem należy, że rząd miannjąc sta

rostów powiatowych, mianował ludzi kwalifikowa

nych, nieudolnych zaś obowiązany jest zastępować

zdolnymi, a tym sposobem — jak to zresztą i

w praktyce się okazało — wysyłanie komisarzy

przeciw nrzędom powiatowym z grona Namiestui

ctwa rzadko się tylko trafić może, a przeto nie

wiele kosztować powinno: teraz zaś koszta prze

siedlenia nowo-mianowanycb delegatów wynosić

będą najmniej 3400 złr., koszta zaś ryczałtowego

dodatkn po 800 złr. dla każdego z ośniin delega

tów nczynią rocznie 6400 złr. Tym sposobem na

der jasuą jest rzeczą, że koszta teraźniejszych de

legatów więcej będą wynosić aniżeli koszta de

legowanych dawniej komisarzy ad actum, zwła

szcza, że Namiestnik może delegować bliżej mie

szkającego starostę.

Czyż wobec tych wszystkich okoliczności nowa

ta iustytncya przyniesie rządowi takie korzyści,

któreby mogły zrównoważyć wywołane przez

nią niezadowolenie, któreby mogły zatrzeć .słnszne

zarznty nczynione ministerstwu, że zamiast roz

szerzania zakresn władz antonomicznych — jak

zapewnił minister Giskra — wstępnje na drogę

binrokratycznego możnowładztwa, owego idealn

ministra Bacha? Ze wzgiędn na stosnaek państwa

do krajn naszego to rozporządzenie także mini

sterstwa się nie opłaci, gdyż kraj krok ten mini

sterstwa boleśnie pocznć mnsiai. Ministerstwo o

kaznje powyżej wymienionym nstępem d) § 3 ja

kieś niedowierzauie, jakieś podejrzywanie o bn

rzliwe cbęci, dla których poskromienia zaprowa

dza ten, że tak powiemy, stan cywilnego oblężenia.

A przecież to podejrzywanie tem boleśniej kraj

dotknąć mnsi, ile że jest wypowiedziane w chwili,

kiedy nawet najskrajniejsze partye w krajn widzą

we wzmocnienia Austryi jedyne nasze dobro, a

w postępowania na drodze legalnej jedyną rę

kojmię swobód i wolności narodowej. Ae tak jest,

dał tego najwyraźniejszy dowód sejm krajowy,

który pełniąc li tylko obowiązek § ld statntn

krajowego nań włożony, wypowiedział z całą o

twartością swoje najgłębsze przekonanie, o ile no

wy nstrój konstytucyjny uie odpowiada potrzebom

krajowym, stanowczo wszakże oświadczył, że po

lepszenia swej doli tylko na drodze prawa do

magać się będzie.

Jeżeli rozporządzenie to mając na obn, w przy

szłość spoglądniemy, to dwie nam się pokażą al

ternatywy: jedna na gorsze, a mianowicie, że w

mowie będące rozporządzenie jest tylko wstępem

do dalszych nsiłowań przeciwnych autonomii kra

jowej i do przeprowadzenia centralizacyi dążą

cych, coby przyprowadziło do zgubnego dla po

tęgi Austryi wewnętrznego rozprzężenia; druga

oa lepsze, że te delegacye będą zarodem zastęp

ców rządowych interesów wobec rosnących władz

antonomicznycb tak co do objętości terytoryalnej

jakoteż co do wewnętrznego z władzą egzeknty

wną połączonego zakresn działania, i że tym spo

sobem sprawdzą się słowa ministra Giskry wypo

wiedziane przy rozprawie nad nstawą z 19go ma

ja b. r., iż władze autonomiczne będą rozszerzo

ne , a rządowe zejdą właściwie tylko do zakresn

politycznej inspekcyi.

Gdyby się to sprawdziło, każdy przeciwnik

p. ministra zmieniłby się w jego najszczerszego

poplecznika.

W ied eń 27 października.

U: Na dzisiejszem posiedzenia Izby deputowa

nych, Polacy wnieśli interpelacyę względen no

wego podziało Galicyi na Biedem delegacyj na

miestniczycb. Interpelacyę podpisali wszyscy po

słowie polscy w dowód, że w tej kwestyi w szy

scy się z sobą zgadzają. Wypowiedzieliście jnż

zdanie swoje o tym nie bardzo szczęśliwym kro

kn p. Giskry; ja zaś chciałbym tylko skonstato

wać fakt, że bardzo wieln posłów niemieckich

rządowi z tego powodn ostre robi zarznty, ntrzy

mnjąc, że rząd podobnemi nierozważnemi kroka

mi, poczynionemi bez poroznmienia się z posłami

polskimi, jeszcze bardziej sobie zaiechęea Pola

ków, jnż i tak omal Bna wylocie" będących.

Dziś również załatwiono dwie nstawy, obie

dotyczące spraw konfesyjnych. Jedna z nich o

małżeństwach mieszaaych między należącymi do

rozmaitych wyznań chrześciańskich dokończoną

została, a §§ 3 i 4, przez Izbę na ostatniem posie

dzenia odrzucone, ponieważ wkraczały w dogma

ta kościoła katolickiego, dziś zastąpiono następu

jącym paragrafem: B§§ 71 i 77 p. k. c,, tndzież

wszystkie inne małżeństw mieszanych dotyczące

nstawy i rozporządzenia zostają zniesione, o ile

takowe się sprzeciwiają przepisom nstawy niniej

szej." Draga nstawa, w której jest mowa o nsn

nięoin nsiłowań pojednawczych ze stroDy ducho

wnych, również nch waloną została po napnszy

stych mowach ministrów Giskry i Herbsta. Jakże

słowa tycb panów brzmiały pięknie, lecz kto zna

ich chwiejność i słabość, temn energia w icb mo

wach prawie śmieszną się wydaje.

W ied eń 27 października, j

—

r. Giełda i ta część publiczności, która się

zajmnje polityką, niepomałn zaniepokojone zosta

ły mową kanclerza bar. Bensta na wczorajszem

posiedzenia wydziałn spraw wojskowych w Izbie

depntowanycb. Mowa ta obracała się około obe

cnej sytnacyi Anstryi i stanowiska jej w Enropie.

W ciąga obrad zwracano nwagę kanclerza na po

kojowe wyrażenia lorda Stanleya w mowie jego

ostatniej w Liverpool n, na objawy przyjazne po

kojowi okazywane w innych krajach, ale na to

odrzekł bar. Benst, iż łatwo mówić ministrowi an

giełskiemn, który bezpieczny na wyspie nie lęka

się znikąd zaczepki; Anstryą zaś nie jest oblana

do koła wodą, łecz otoczona sąsiadami, między

którymi są tacy, co tylko na jej zgnbę czychają.

Wedłng innej wersyi, miał kanclerz mówić o

dwócb takich sąsiadach. Jakkolwiek zaś chwilo

wo nie grozi żadne bezpośrednie niebezpieczeń

stwo, wszelako w takiem będąc otoczenia trzeba

w obronie swojej trzymać się zawsze w pogoto

wiu i reprezentować potęgę militarną, zarówno

zdolną stawić czoło zaczepkom, jak być pożąda

nym przez iuae państwa sprzymierzeńcem; na to

jednak, rzekł minister, potrzeba niezbędnie rady

kalnego przeistoczenia organizacyi sił zbrojnych.

Mowa ta nie miała jednak żadnej innej cechy,

jak, że była pełną zwyczajnych lrazesów, któ

rych każdy minister nżyje, ilekroć mn idzie o n

zyskanie bndżetn wojskowego albo jakiego nowe

go uciążliwego urządzenia militarnego. Tak samo

Część literacko *artystyczna.

KILKA UWAG

o wychowaniu dziewcząt.

Po różnych zmianach i przejściach, po kilkn

dziesięcioletniem przytłumienia edukacji pnbli

cznej przez kierowanie jej kn obcym jej istocie

celom, powiał wiatr świeżej wolności, a pierwsze

s!owo, które się tak w krajn jak i w reprezen

tacyi jego słyszeć dało, było: reforma wychowa

nia pnblicznego. Zmiana ta jednak tyczy się prze

dewszystkiem wychowania chłopców. Reforma wy

chowania kobiecego postawiona na drngim planie,

raz zapewne dla tego : że nam przedewszystkiem

potrzeba tęgich lndzi, światłych obywateli, dobrych

Chrześcian, dobrych patryotów; powtóre, że wszy

stkiego odrazn zaczynać nie można ; potrzecie, że

zmiana wychowania kobiecego więcej może przed

stawia trudności, aniżeli wychowanie chłopców,

edukacya bowiem mężczyzny przedewszystkiem

odbywa się w szkołach publicznych. Jakie więc

będą szkoły, tacy z nich będą wychodzić obywa

tele i podpory krajn, podczas kiedy przy zmianie

wychowania dziewcząt trzeba sięgnąć w dom i

rodzinę, zmienić nie w jednym punkcie obyczaj

domowy, dotkDąć nawet niektórych kwestyj spó

łecznycb, co wszystko nie jest tak łatwem do n

skutecznienia. Nikt jednak dotąd nie zaprzeczył

ważności dobrego wychowania kobiet, bo jakie

matki takie i dziatki, a jakie dziatki, tacy naj

częściej późniejsi obywatele i obywatelki krajn.

Rozprawka niniejsza położyła sobie za cel o

kazać: Jakie zmiany potrzeba zaprowadzić w do

tychczasowem wychowania i nanczanin dziewcząt

i jak na podstawie tych zmian nrządzić dla nieb

szkoły pnbliczne. Nie może ona być wyczerpują

eą, bowiem i przedmiot obszerny i za trndny, czas

krótki,a może i siły nic po temn. Jednę tylko n

wagę pozwolę sobie zrobić: Nie w dłng .cm roz

prawiania, ani teoretycznem badaniu, ale w gorą

cem przejęcia się przedmiotem, w wytrwania a

egzekncyi tego, co się nznało za dobre, leży_ siła

nasza. Wadą to jest tak całego narodn jako i po

jedynczych indywidnów, towarzystw lnb korpora*

cyi, że z początku gorąco się imają czegoś do

brego, niedługo potem słabną, a nakoniec całkiem

zarzucają. Obyśmy i my w naszych usiłowaniach

polepszenia wychowania pnblicznego na podobne

szkopuły nie wypadli; obyśmy nie tylko mówili i

pisali, ale przytem i tę trochę dobrego jak najprę

dzej widzieli wprowadzone w życie i do tegi

skntecznie się przyczynili. Bo mowy i piania po

nas zaginą, a tylko to, co w życie wprowadzonem

zostanie i życie przyjmie, to po nas pozostanie.

A teraz do rzeczy.

Wychowanie dziewczęcia nie wiele różni się z

początkn od wychowania chłopczyka. Sama natu

ra porwadzi dziewczę do inoycb zatrudnień i za

baw, od tych, które odziałem są chłopca. Pod

czas kiedy chłopiec myśli tyłko o bouisn i bi

czykn, o piłce, podczas kiedy wybiega poza dom

i wyrywa się z objęć cichego familijnego życia,

jakoby w przec/.ncm, że dla niego polem przy

szłych walk, prac i zabiegów będzie obszerna a

rena świata — dziewczę trzyma się’fartuszka mat

ki, stroi lalki, i pomaga jej w gospodarstwie, da

jąc jnz przez to poznać, że z natury przeznaczo

na do cichego, familijnego żywcta, że polem jej

zajęcia jest przedewszystkiem dom jej i rodzina.

W tym rozwojn natury obn stworzeń nie przesz

kadzać, ale nim dobrze kierować, niekiedy w

wybrykach powstrzymywać, a powoli w stosownym

czasie, przy zdarzonej okazyi _oświecać i nanczać,

z Bugie c, z naturą i z łndżmi zaznajamiać, rze

czą jest początkowych wychowawców. Ale nad

chodzi chwila, gdzie nanbę i kształcenie porządnie

zacząć trzeba, bo młodość przemija, rola dłngo

odłogiem leżąca, mogłaby zdziczeć, a wreszcie cze

go nie posiejemy za dobrej chwili, napróżno o to

knsić się czasn zbiorn. Chłopiec idzie więc do

szkoły, dziewczę albo także oadają do szkół, al

bo w domn dla niej szkołę czynią. A tn poczyna

się essencyonalna różnica kształcenia i wychowa

nia stron obn. Nanka chłopca rozpoczyna Bię od

fondamentów, i postępując przez wszystkie szcze

ble aż do możnego jej przez elewa owładnięcia,

kształci go do pewnych w spóleczeńslwie zawo

dów. Inaczej rzecz się ma z dziewczęciem. Dla

niej uanka nie jest celem, ale tylko pomocą, środ

kiem do rozwinięca własnej jej istoty, do nkształ

cenia jej władz myślenia, do zaszczepienia w niej

prawnych przekonań i szlachetnych aczuć. Ztąd

uanka nie w całej swojej obszerności, nie w tej

samej postaci, jak n mężczyzn, ale nadobaie,

krótko, i Jakoby od niechcenia stósown e do po

wyższych celów winna im być podawaną. Ale

mech muie w tym miejscn zastąpi wytrawna

antjrka, wielka znawczym serca, i potrzeb kobie

cych. nJa chcę naprzykład, mówi Tańska, żeby

moje dziewczęta nmiały nie wiele w prawdzie

rzeczy, ale grnntownie i dobrze, a żadnej nanki

techuicznemi słowy z regał nczyć ich nie myślę

bo sądzę, że ten sposób szkolny dla mężczyzn

konieczny, dla nas jest nieprzyzwoity. W kobie

cie wszystko co się umiejętności tyczy, powinuj

być łagodne, nieśmiałe,j na wpół ukryte; wszyst

ko, co nmie powiuoa nmieó jakby z natchnienia,

jakby niechcący; wtenczas nanka nie szkodzi by

najmniej powabom płci jej właściwym, owszem

dodaje jej wdziękn; zniknie on znpełnie, skoro

po męzka nczyć ją będą. Mężczyzna prawdziwie

światły i uczony łączy teoryą nanki z praktyką,

a raczej wiadomość z ćwiczeniem; kobiety za ma

ło mają czasn, ażeby się zbogacić miały obojgiem, i

prawdę mówiąć drogie im tylko przystoi, bo nie

równie mniej zarozomienia rodzi. Moje córki bę

dą więc wykonywały cnoty chrześciańskie, nie

mając wyobrażenia nmiejętnej teologii, będą ko

chały ojczystą ziemię nie spierając się o nazwis

ka Indów, które w niej przed wiekami mieszka

ły, będą mówiły czysto swym językiem, ale nie

z gramatyki; odpowiedzą porząduie rzecz każdą,

napiszą list dobrze, nie mając żadnej wiadomo

ści zasad retoryki, ani różnych rodzajów stylu;

otrzymać potrafią rejestra domowe będą znały

nkład świata, piękności, i niektóre tajniki natury,

a nie postanie im nigdy w głowie, że artymety

kę, astronomię, fizykę i chemię nmieją. Bez żad

nego zatem przymusu mężczyznom wyższość

przyznawać będą, skromności przy świetle nie

stracą, i nigdy kobictcmi być nie przestaną."

(Dalszy ciąg nastąpi),

§)digitalizacja: mbc.malopolska.pl

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку