Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 683 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 235.

Kraków, Czwartek 14 Października 1897.

Rocznik L.

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

Administracya C z a s u w Hrakowie i urzędy pocztowe. Miejscową prenumeratę księgarnia

S, A. Krzyżanowskiego, handel Karlińskiego, Mańkowskiej w Sukiennicach, handel Kretschmera,

biuro dzienników Hopcasa i Salomonowej, główna trafika. — Ogłoszenia przyjmuje się za oplata

od miejsca wiersza drobnym drukiem za pierwszy raz 10 cnt., za każdy następny po 5 cnt., układ

tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany pierwszy raz po 20 ct., następny po 5 ct. — nadesłane (na

3 stronie) od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 cnt. za każdy raz. — Ogłoszenia i prenu

meratę przyjmuj§: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego, centr. biuro ogłoszeń

ul. Kopernika I. l l ; w Paryżu wył§cznie p. Adam rue de Varenne 38, (prenumeratę p. W. Raczkowski

Courbevoi pod Paryżem rue du Chemin de fcr 44); w Wiedniu Ilaasensteiń A Vogler (także

w Hamburgu, Frankfurcie n. M,, Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, R. Mosse (także

w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), H. Schalek, M. Dukes, J. Danneberg, II. Friedl

(tylko prenumeratę H. Goldschmid ft Comp.); w l’rankfurcle n. M

G. L. Daube St. Couip.

Za każd§ zmianę adresu dopłaca się 20 ct.

K,raków 13 października.

Kongresy socyalistów niemieckich, w ostatnich

latach, nie przedstawiały poważniejszego inte

resu, z wyjątkiem kongresu wrocławskiego, któ

ry rozstrzygnął zasadniczo sprawę agitacyi so

cyalistycznej pomiędzy włościanami — wszystkie

inne były niemal wyłącznie poświęcone za

ściankowym sporom i współzawodnictwom i od

gryw ały raczej rolę najwyższego trybunału par

tyi rewolucyjnej, niżeli ogólnego partyjnego sej

mu. Kongres jednak, który obecnie obradował

przez kilka dni w Hamburgu, nie zamknął się

w ciasnem kole kwestyj osobistych, ale poruszył

kilka spraw szerszego znaczenia w sposób obcho

dzący nietylko zwolenników socyalnej demokracyi.

Warto im przypatrzyć się choćby zupełnie ogó l

nikowo.

Znana jest wyborna organizacya stronnictwa

socya,listycznego w Niemczech. Nigd zie może nie

doszli socyaliści pod tym względem do takiej do

skonałości i nigdzie nie odnieśli tak wybitnych

zwycięztw wyborczych. Zawdzięczają to przede

wszystkiem ogromnej solidarności swego stron

nictwa i niezwykle silnej władzy kierowników

partyi. W ładza ta dochodzi prawie do despotyzmu

i w żadnem może innem stronnictwie przywódcy

nie rozstrzygają tak arbitralnie i stanowczo

wszystkich spraw, odnoszących się do praktycznej

polityki. Doroczne kongresy wskazują tylko w y

tyczne linie, jakich partya winna się trzymać,

w obrębie jednak tego szerokiego programu

przywódcy działają zupełnie samodzielnie z tem

większą swobodą, że kongres zgromadza się

tylko raz do roku i trwa dni kilka. To też

i kongres hamburski miał przedewszystkiem za

zadanie nakreślić ogólny program polityczny

i zlecić jego szczegółowe wykonanie przełożeństwu

stronnictwa. Przedewszystkiem chodziło o taktykę

przy wyborach i tu zaszedł epizod bezpośrednio

nas obchodzący. Polscy delegaci żądali, aby

kongres uchwalił zasadę, iż w okręgach, w któ

rych większość ludności jest polska, mają być

stawiani wyłącznie kandydaci polskiej narodo

wości, lub przynajmniej znający dokładnie język

polski. * Nie można powiedzieć, aby to żądanie

było przesadne, w ygórowane, niesłuszne, lub na

ruszało w czemkolwiek zasady socyalistycznego

programu. Tym czasem wniosek polski wywołał

w ielką burzę. Wielu wybitnych przywódców par

tyi wystąpiło stanowczo przeciwko niemu, a p.

Pfannkuch oświadczył wprost, że nie uznaje poi

skiego socyalizmu, gdyż w Niemczech jest tylko

miejsce dla niemieckich socyalistów. Inni zarzu

cali Polakom ciasny nacyonalizm, a inni znowu

podejrzywali szczerość ich zasad, utrzymując, że

pod osłoną socyalizmu dążą oni do sw ych spe

cyalnych narodowych celów. Ostatecznie wniosek

polski został odrzucony znaczną w iększością

i odtąd ,,towarzysze" z Poznania lub Torunia

będą mieli obowiązek głosować bez szemrania

na niemieckich kandydatów, jakich im z Berlina

przyszłą. G dyby to zajście przyczyniło się do

otrzeźwienia zbałamuconych umysłów polskich

robotników i przekonało ich, że socyaliści są ta

kimi sam ymi germanizatorami, jak pruscy żan

darmi — możnaby je nazwać pomyślnym wy

padkiem. Niestety jednak nasi domorośli agitato

r zy tak dawno już pracują nad wyplenieniem

wszelkich patryotycznych uczuć w duszy polskie

go robotnika, że nie należy zbytnio liczyć na

szybką reakcyę w tej mierze.

W każdym jednak razie obrady hamburskiego

kongresu powinny otworzyć oczy tylu niekryty

cznym jednostkom, które widzą w socyalizmie

pewną odmianę antyrządowej opozycyi nader ko

rzystnej dla narodowych ideałów. Trzeba przeczy

tać mowę Pfannkucha i innych niemieckich socya

listów, aby nabrać należytego wyobrażenia o nie

chęci, jaka istnieje w tych kołach dla polskiego

narodowego ruchu, aby się przekonać, że na byt

j przyszłość polskiego narodu zapatrują się oni

niema] z bism arkowskiego punktu widzenia. Je

dnocześnie jednak za znaczyli Liebknecht i Bebel

w yraźnie, że w zasadzie są niemieckimi patryo

tami i że w razie n. p. wojny z Francyą obo

w iązkiem socyalistów j est w alczyć w obronie oj

czy zny. W idocznie sposób agitacyj polskich so

cyalistów w Galicyi wyrobił im tę szlachetną opi

nię, iż idee narodowe są dla nich nietylko obo

jętne, ale nawet sprzeczne z ich zapatrywaniami

społeczno - politycznemi; kongres zaś hamburski

stwierdził, że socyalizm jest nietylko międzyna

rodowy, ale wprost antypolski i uważa polskie

aspiracye za szkodliwe dla socyalizmu — i... dla

Niemców. Na odwrót zaś wypływ a ztąd wymowna

n au k a, że dla naszych narodowych ideałów nie

mą szkodliw szego czynnika nad socyalistyczną

agi tacy§.

Drugą ważną, a może najważniejszą kwestyą,

nad którą obradował kongres hamburski, była

sprawa udziału socyalistów w wyborach do sej

mu pruskiego.

System trzech klas wyborczych,

przyjęty w Prusiech, sprawia, że socyalistyczni

prawyborcy mają szanse zwycięstwa tylko w trze

ciej, najniżej

opodatkowanej klasie, -

tak,

że socyaljstypznj kąncjydąci nigdy nie mogą

wejść do sejmu, gdyż są majoryzowani przez

wyborców dwóch wyżej opodatkowanych klas.

Z tego to powodu socyaliści trzymali się do

tychczas taktyki bezwarunkowej abstyn encyi, a

głosowanie przy wyborach klasow ych uważane

było za zdradę stronnictwa. Wskutek tej doktry

nerskiej polityki walka toczyła się wyłącznie po

między stronnictwami zachowaw czem i i liberalne

tui, z wielką szkodą tych ostatnich. W okręgach

katolickich zwyciężali wprawdzie kandydaci cen

trum, ale zresztą kapitalistyczna ordynacya w y

borcza przechylała wszędzie szansę na rzecz kon

serwatystów i narodowo-liberalnych, dwóch stron

nictw ultra-rządowych i gotowych do poparcia k a

żdej reakcyi politycznej. W ten sposób sejm pru

ski jest zupełnem przeciwieństwem parlamentu nie

mieckiego, w którym centrum i w olnom yślni, za

tem partye niezawisłe, mają stanowczą przewagę.

Otóż na wiecu hamburskim Bebel wniósł rezolu

cyę, nietylko znoszącą abstynencyę. ale upoważ

niającą nawet kierownictwo socyalistycznego stron

nictwa do zawierania podczas sejmowych wybo

rów kompromisów z innemi partyami. Wniosek

ten w yw ołał długie i ożywione, a nawet burzliwe

rozprawy, oznacza on bowiem całkowite zerwanie

z dotychczasowemi tradycyami socyalizmu i jest

tryumfem praktycznej polityki nad teoretycznym

doktryneryzmem. I widocznie w łonie stronnictwa

socyalistycznego zaszła stanowcza zmiana zapa

trywań, gdyż jeszcze kongres koloński odrzucił

w szelką m yśl udziału w wyborach sejmowych lub

kompromisów wyborczych; teraz zaś uchwalę tę

uchylono, a wniosek Bebla został przyjęty 160

głosami przeciw 50. Wprawdzie odrębna rezolucya

w ykluczyła ewentualność stałych sojuszów z in

nemi stronnictwami, pozostawiła jednak przywód

com możność zawierania kompromisów w każdym

poszczególnym wypadku i udzielania wyborcom

wskazówek, na kogo mają głosować.

W każdym zaś razie uchwała wiecu hamburskiego

znamionuje głęboki zwrot w polityce socyali

stycznej i zbliża organizacyę stronnictwa socya

listycznego do tak zwanych mieszczańskich stron

nictw. Oportunizm zwyciężył na całej linii. ,,Na

sze hasło — mówił Dr Schónlank - jest takie;

przeciwko wodnistej polityce, przeciwko Stummom

i Mirbachom, przeciwko kozactwu i przeciwko

skłonnościom do carskich rządów. U nas znajdą

się zaw sze ludzie gotow’i do zamachów stanu;

niedaleko ztąd siedzi taki pan, wypróbowany

w zamachach, a w Altonie mieszka jenerał, który

stacza bitwy uliczne. Postaramy się, aby oni

obydwaj nie ruszali się ze swych mieszkań; da

my im nauczkę, jaka przystoi w wieku demokra

cyi, w wieku socyalnej demokracyi". W tym fra

zesie, który zawiera cały program polityczny są

same oportunistyczne has!a; niema tam żadnej

wzmianki ani o upaństwowieniu narzędzi pracy,

ani o rewolucyi socyalnej; są tylko wskazane te

punkta bieżącej polityki, w których stanowcza

opozycya jest konieczna. Taki program przyjąć

mogą nietylko socyaliści; nawet niezbyt rady

kalne stronnictwa będą zawsze zwalczać ,,ko

zactwo" i próby zamachu stanu; a polityka Mir

bachów i Stummów ma najzaciętszych przeciwni

ków w łonie zachowawczego centrum.

Powolne przeobrażenie partyi socyalistycznej

w Niemczech w n mieszczańskie" stronnictwo, mo

że mieć poważne następstwa w przyszłości, jeżeli

ten oportunizm polityczny przywódców, nie odstrę

czy od nich mas wyborczych. Odtąd w okręgach,

gdzie wskutek abstynencyi socyalistów, zwyciężali

kandydaci konserwatywni lub narodowo liberalni,

szala powodzenia przechyli się na stronę demo

kratów i wolnomyślnych, a w parlamencie stron

nictwa ultra rządowe stracą wszelkie znaczenie.

W sejmie pruskim może zajść zupełny przewrót;

stronnictwo konserwatywne, które ma tam wpływ

decydujący, będzie zachwiane, a sprzymierzeni

z niem narodowo-liberalni zejdą do rzędu skro

mnej mniejszości; z chwilą zaś, kiedy rząd utraci

silne poparcie sejmu, dalsze prowadzenie polityki

niemieckiej w teraźniejszym kierunku, stanie się

niemożliwe. Musi przyjść do konfliktu pomiędzy

rządem a ciałami prawodawezemi, w którym zw y

cięstwo rządu jest w każdym razie niepewne. To

są możliwe dalsze skutki uchwał hamburskiego

wiecu, ale najbliższym ich owocem będzie cieką

wy niezawodnie widok socyalistów, walczących

ramię przy ramieniu ze stronnictwami ,,mieszczań

skiemi" w obronie politycznych swobód cesarstwa

tych swobód, które dotychczas socyaliści uważali

w porównaniu ze swemi programami za najgorszą

niewolę.

Cesarz Mikołaj II w Warszawie.

(Dokończenie).

Na zakończenie kwestyi, czy pokój i zgoda

z państwami rozbiorowemi sprzeciwia się poi

skiemu sumieniu i polskiemu honorowi albo uie,

pozwolimy sobie powtórzyć w łasne słowa przy

innej okoliczności wypowiedziane ’).

,,Nie ot o chodzi, by być ,,śmiecią złotą, ciała

w ygodą a ducha nędzotą", ale o to, by zejść do

życia i w niem być ,,cierpliwością, co świat swój

stwarza z niczego, powoli;" być tą ,,mocą ofiary

cichą, co sama jedna gniotący los gniecie;" być

tą ,,mocą ducha" co nie szuka marnej sławy

wieńców ,,i na śmierć się nie spieszy", ale umić

być »niestrudzonym trudem" i ,,nad śmierć sil

niejszą siłą ukochania".

To nie jest abdykacya

nikczemna, to narcydzieło nieugięte woli". To nie

strach, ani małoduszność, ani stygnąca i gasnąca

miłość ojczyzny, ty’lko właśnie wierność jej i słu

żba, tem twardsza, im dłużej tych cnót znać nie

chciała; tem skuteczniejsza, im twardsza. Miłość

tem gorętsza, im smutniejsza, tem lepsza, im sku

teczniejsza".

A teraz co z tego będzie? czy się to na co

przyda? Swojej polityki, swoich celów, Rosya

nie zmieni, to znając ją, wiemy z góry i nape

wno. Niezwykła też odwoływać swoich ukazów,

ma to sobie za upokorzenie, co najwięcej pusz

cza je w zapomnienie lub modyfikuje nowymi

W wykonywaniu polityki, w stosowaniu ukazów,

w sposobach postępowania, mogłaby być różnica

Czy będzie?

Nam się zdaje, że powinnaby być, nie w naszym

tylko, ale w interesie Rosyi samej. Widziała ona

wiele na świecie, doświadczenie mieć musi ; a to

mówi każdemu, kto się zastanowić chce i umie.

że można podbić państwo, ale nie można zgła

dzić narodu: ani zgładzić, ani przerobić na inny,

My nie możemy skończyć samobójstwem, ale oni

nawzajem nie mogą nas zabić. Gdyby nawet, co

niepodobna, wytępili do nogi w szystkich, którzy

’)Koźmiun

o rokit 1863.

Przegląd

Polski.

piec 1895.

dziś myślą i czują, to za jakiś czas wyrosną

inni, i będą tak myśleli i czuli, jak my. Na to

rady niema, a przykładów jest wiele. Czy Rosya

to rozumie i zdaje sobie z tego sprawę? O nie

których Rosyanach można tak sądzić; z tonu

dzienników, znacznie odmiennego, możnaby wno

sić, że takie pojęcie rzeczy zaczyna się szerzyć.

Ale żeby ono przeważało w opinii rosyjskiej, do

tego jest z pewnością bardzo daleko, jeżeli kiedy

do tego przyjdzie. Jakkolwiek zaś bywało tam

dawniej, dziś jest tak, że Rosya, to już nie sam

cesarz, ani nie jego rodzina, ani nie jego dwór,

ani nie jego armia urzędników, nawet i armia

żołnierzy, ale to także ten instynkt i ten pogląd

społeczeństwa całego, który nazywamy opinią.

W szechwładny cesarz rosyjski, jest naprawdę bar

dzo zależny; od swego dworu i otoczenia, od

swoich urzędników i wojskowych i od swego

społeczeństwa. W początkach naszego wieku było

ono nieskończenie mniej wyrobione i silne jak

dziś, ale nie zgadzało się z Aleksandrem I, i uda

remniło jego zamiary, zmieniło same jego uspo

sobienie względem Polski.

Z polityką Milutynów i Czerkaskich, Murawie

wów i Katkowów, a później z polityką Aleksandra

III, zgadzał się ten instynkt najzupełniej, i znaj

dował w niej swój doskonały wyraz. Ta poli

tyka mogła być mylną, mogła być dla Rosyi sa

mej szkodliwą? Prawda: ale oni nie przewidują

dziś tego, czego mogą żałować kiedyś, a wiedzą

że Polskę skrępowali, zdeptali, sponiewierali, i

że jej się bać nie potrzebują. Zrobili to, do cze

go dążyli zawsze od Iwana III, tylko coraz śmie

lej i energiczniej. Patrzyli na swoje dzieło, i wi

dzieli, że było dobre. Ma zupełną słuszność ten, kto

nie mówi, że gwałceniem wszystkich praw gotują

sobie zepsucie, zatem na kiedyś osłabienie swoje

go własnego państwa: ale do tego tak jeszcze da

leko, że oni nie myślą o tej przyszłości, a myślą

i czują, że im jest dobrze tak, jak im jest. Tru

dno więc bardzo, iżby powszechnie i rychło zro

zumieli potrzebę jakiejś zmiany, swój własny in

teres w takiej zmianie; a człowiek, któryby to

rozumiał, choćby był cesarzem, musi się spotkać

z przeciwnem uczuciem i pojęciem ogółu. Utwier

dza ich w tem widzeniu rzeczy, to nadzwyczajne

powodzenie, to stanowisko w świecie, jakiego ni

gdy jeszcze nie mieli, a doszli do niego w ostatnich

trzydziestu latach w łaśnie, po zgnębieniu Polski,

i przez nie. Widzą świat na kolanach przed sobą;

półwysep Bałkański trzymają przez swoich czar

nogórskich i bułgarskich wasali; przez przymie

rze francuskie trzymają w szachu cesarstwo nie

mieckie; przez swoje wpływy w Abisynii, zajmują

tyły egipskiej pozycyi A nglików; przez pożyczkę

chińską dostają ten najdalszy wschód w swoją

zależność, a przez kolej syberyjską widzą otwarte

przed sobą w szystkie te nieznane i nieprzebrane

bogactwa, których odkrycie i przewóz może zmie

nić ekonomiczną postać świata. Nie dziw, że czują

się w swojej sile, że ufni w siebie, mówią sobie:

,,my najmocniejsi na świecie", i że nie widzą

potrzeby, nie mają ochoty cokolwiek zmienić

w postępowaniu, które im się tak szczęśliwie po

wodzi.

Względem Polski mogliby, podług naszych wyo

brażeń, czuć jaki skrupuł, jaki wyrzut sumienia:

ale tego właśnie nie znać po nich wcale, tak, że

przypuścić można absolutny tego brak. Cesarz

Paweł, cesarz Aleksander I, czuli, że rozbiór Pol

ski był złem, był dokonaną na niej zbrodnią.

Od tego czasu ten głos sumienia ucichł zupełnie.

Po roku 1831 zwłaszcza, Rosyanie mówiąc o swoim

stosunku z nami, mówili zawsze o naszych wi

nach, oświadczali się czasem z gotowością p r z e

baczenia

tych win, ale o swoich winach wzglę

dem nas nie mówią nigdy, zdają się nie domy

ślać ich zgoła. Bardzo charakterystycznym jest

w tej mierze Puszkin, kiedy prosi Boga, żeby

przebaczył Mickiewiczowi, a o to nie pyta, czy

kto inny tego przebaczenia nie więcej potrzebuje.

To, co wydaje im się pięknem i szlacketnem,

kiedy jest spełnione przez nich, albo przez j a

kich innych, spełnione przez Polaków, jest w ich

oczach winą nie do darowania. Kiedy ich prosić,

żeby wskazali, co Polska złego zrobiła względem

Rosyi, wymieniają naszą wyprawę do Moskwy

Tę zwyciężyli dawno, a odpłacili i pomścili po

dobno nieźle. Potem zaś wymieniają A leksan

dra II i jego reformy, żle przyjęte lub nie przy

jęte. Nie chcemy już przypominać, że sama

chwiejność Aleksandra II musiała odejmować

wiarę w rzetelność jego zamiarów; ale to odpo

wiemy, że nie przyjąć dobrego, jakie nam ktoś

chce zrobić, to nie jest jeszcze jego krzywdzić.

To może być, może być obraza, ale to nie jest

krzywda. Sobie zapewne zrobiliśmy tem wiele

złego, ale Rosyi nic. D wie miary i dwie wagi,

były u nich w zwyczaju i w użytku bardziej, niż

gdziekolwiek. W idzą zawsze słusznie swoją na

rodową chwałę i zasługę, w oswobodzeniu od

Tatarów, w odparciu polskiego najazdu z Samo

zwańcem, w obronie swojej ojczyzny od Napo

leona. Zapalali się w swoim czasie do niepod

ległości greckiej, później do bułgarskiej. Ale

rozbiór Polski mają za rzecz godziwą i prawną,

a powstania polskie za zbrodnie. To, co jest przy

rodzonem prawem, obowiązkiem, honorem, chwałą,

zawsze i w każdym przypadku, jest buntem i wy

stępkiem, kiedy jest przeciwne ich interesowi.

Od roku 1863 stało się to ich uczuciem naj

głębszem i powszechnem; najszlachetniejsi, najpo

bożniejsi nawet, zgadzają się w niem z przewro

tnymi i nikczemnymi. Zmysł moralny, grunt su

mienia, okazywał się u nich innym, jak u nas,

My myślimy, że przykazania Boskie są dane ;

obowiązujące dla narodów, taksamo, jak dla ludzi

i niezaprzeczenie my mamy słuszność. Pan Bóg

nie powiedział nigdzie że: ,,Nie kradnij", rNie za

bijaj", ,,Nie pożądaj cudzego", to jest zakaz dla

ludzi tylko w stosunkach prywatnych, ale nie obo

wiązuje on społeczności i państw w stosunkach

międzynarodowych. Oni, przez swoją wiarę wscho

dnią, przez swoje bizantyńskie pojęcia moralne

wzrośli w tej tradycyi, że prawa i w zględy świe

(lo żadnego z cesarzy rosyjskich. Wycieńczone,

znużone trzydziestoma laty stanu prawdziwie roz

paczliwego, nie jest ani przesadnem w swoich

żądaniach, ani truduem w przyjęciu ulg, będzie

wdzięczne za każdą. Przyciągnąć je, ująć, jest

dziś cesarzowi i rządowi rosyjskiemu łatwo. Ale

atwo także zrazić i odstręczyć. Jeżeli przejdzie

jakiś przeciąg czasu bez ulg istotnych i rzeczy

wistych, jeżeli wexacye i upokorzenia, choćby

drobne, dla zawziętej pasy i czynowników rozko

szne, ale dla Polaków przykre, drażnić ich będą

dalej, to dzisiejszy stan umysłów i usposobień

opadnie, wróci do dawnego poziomu, tylko wróci

smutniej. Jedna część społeczeństwa polskiego

spuści głowy i opuści ręce, mówiąc sobie, że niema

co robić, a druga wpadnie w ręce propagandy i

organizacyi nie powstańczej tym razem, ale anar

chicznej. Jakie są te zmiany, które najlepiej,

najdowodniej przekonać mogą Polaków o szcze

rości dobrych zamiarów rządu, zrobić na nich

dobre wrażenie i ująć, nie do nas należy w ska

zywać. Punktacyom zresztą, programom, niby obu

stronnym kontraktom, jesteśmy stanowczo przeci

llząd rosyjski zaś wić tak dobrze jak my,

o co głównie chodzi, i czem może Polaków do

siebie przyciągnąć. W skazywały to nawet dzien

niki,Słowo mianowicieiK raj, abardzowyraźnie

dał to do poznania margrabia Wielopolski w prze

mówieniu do księcia Imeretyńskiego. Jedno tylko

powiemy: oto że ważnych rzeczy nie zaniedbując,

nie należy spuszczać z oka mniejszych: te nie

raz niepotrzebnie drażnią, a przez to przeszkadzają

ważniejszym, albo naodwrót małym kosztem ujmują,

uspokajają umysły i ułatwiają w iększe zadania.

Jako przykład wymienilibyśm y tu przeznaczenie,

na jakie obróconym będzie fundusz, złożony przez

Królestwo z powodu przyjazdu cesarza na jakiś

cel publicznego pożytku.

My zaś co mamy robić w tern dzisiejszem po

łożeniu? Pamiętać, że z niego może się wykształ

cić stan pomyślniejszy, i temu nie przeszkodzić.

Wiedzieć, i dobrze się tcm przejąć, że poprawa

jeżeli nastąpi, to ani łatwo, ani prędko, ani odrazu,

tylko pomału, stopniowo, nieznacznie. Nie spodzie

wać się zmian wielkich i zasadniczych, ale nie

zapominać, że mniejsze nie są małemi. Zrobić to,

co dla nas jest szczególnie trudnem: zachować

zimną krew. Jesteśmy (na nieszczęście) narodem

dziwnie wrażliwym, a wśród nas dopiero najbar

dziej wrażliwą jest Warszawa. Lada zmiana w cią

żeniu powietrza, podnosi nad miarę wysoko igłę

na naszym barometrze, albo ją nad miarę obniża.

Skłonni do uniesień przy lada powodzeniu, przy

matem niepowodzeniu gotowiśmy przejść w zwąt

pienie, a przez samo czekanie w zniechęcenie.

Trzeba nam cierpliwości na czekanie, spokoju na

przykrości i trudności, bo te, wiemy z góry, nas

nie miną. Trzeba wstrzemięźliwości w mowie i

w piśmie. Ludziom i pismom, trzeba strzedz się

tego u nas dość powszechnego blędn, że lubimy

uchodzić za lepszych niż drudzy, i dla swojej po

pularności często opinię wprowadzamy w błąd

sprawie publicznej szkodzimy. Trzeba nam trzy

mać na wodzy fantazyę i nerw y, którcmi się

wzajemnie excytujemy jedni drugich, do zbyte

cznej ufności, lub zbytecznej depresyi. Jeżeli rzeczy

rozwiną się pomyślnie i doprowadzą do znośnych

warunków bytu, strzedz się dworactwa, pochleb

stw a, uniżenia; te odbierać muszą zawsze sza

cunek obcych a ufność swoich. Jeżeli rzeczy zo

staną jak były, strzedz się zniechęcenia i zwąt

pienia, a zdać się na Pana Boga, który jest od

wszystkichmocniejszy,a sanabiles fecit nationes.

Czy zaś zostanie jak było, czy będzie lepiej, nie

cieszyć się zbytecznie tera co jest, nie spodziewać

ini obawiać się zbytecznie tego, co będzie: i nie

żałować tego, cośmy świeżo zrobili. Bo cokolwiek

byłoby dalej, zrobiliśmy to, co dla nas dobre,

cośmy w tej chwili byli powinni. Nie mamy

przez to ani grzechu na polskiem sum ieniu, ani

plamy na polskim honorze.

St.

Tarnowski.

ckie są od duchownych wyższe; a przez pojęcia

europejskie, zepsute pojęciami starożytuemi i re

formaeyą, a przyjęte w zepsutym wieku XVIII,

utwierdzili się w poczuciu i przekonaniu, że R a

c y a S t a n u wszystko usprawiedliwia, i ze wszyst

kiego rozgrzesza. Nie czuli się też zgoła win

nymi względem nas. My byliśmy w ich oczach

buntownikami, oni mieli prawo za sobą i sumie

nie spokoju!

Przy takiem zastarzałem usposobieniu, i w tem

uniesieniu tryumfu, które nie może ich uie upa

jać, trudno, by rychło poczuli, że jednak są jakieś

irawa wyższe, które im nakazują postępować z na

mi inaczej. T ak było za Katarzyny; tak było

po niej z nader małymi wyjątkami; a po roku

1863 przeszło to uczucie w nienawiść namiętną

zaciekłą.

Obecnie dają się widzieć u niektórych oznaki

usposobienia lepszego. Nie przyznać tego, byłoby

z naszej strony niewdzięcznie; a nie ufać i nie

wierzyć, byłoby niesprawiedliwie. Bez żadnych

złudzeń, bez przesadnych nadziei co do dalszego

obrotu tych spraw, nie widzimy, dlaczego mieli

byśmy nie wierzyć, że ten lub ów człowiek, czy

dziennik, czuje i myśli inaczej i lepiej.

Zmysł moralny, czy zmysł polityczny, czy

może oba razem, ukazują się cokolwiek u nich

zaniepokojone. Trzydzieści lat z górą dusili i tę

pili Polskę bez upamiętania i bez miłosierdzia. Co

zrobili? czego dokonali? Czy jednego Polaka

)rzerobili na swego? Trochę nikczemników, któ

ymi sami gardzą, przeszło na prawosławie do

browoluie, dla karyery lub przez pochlebstwo, ale

zresztą, jaki rezultat był eksterminacyjnej pracy?

)użo czynowników zarobiło rangi i pensye, to

prawda. Dużo Polaków zamożnych straciło mie

nie, a dużo Polaków ubogich straciło posady i

sposób do życia, to także prawda. Pewna liczba

Jolaków się zepsuła, straciła i miłość ojczyzn)

wiarę w Boga, to jeszcze prawda: ale i ta nuda

liczba nie stała się rosyjską, tylko albo anarchi

styczną albo cyniczną. Jako plon trzydziestolo

tnich wysileń największego państwa na świecie,

to trochę skromne i chude, a pożytek z tego nie

wielki. Miłość Rosyi nie poczęła się w takich

warunkach: przeciwnie wzmogła się nienawiść;

a przez bliższą znajomość tych wybiorków i szu

mowin swoich, którym Rosya oddała rządy nad

nami, utwierdziło się mniemanie, że w rosyjskien:

społeczeństwie niema nic porządnego, nic uczci

wego, nic czystego. Polacy nadpsuli się trochę,

niektórzy nawet dosyć: ale polskość ani nie zga

sła, ani się nie zmniejszyła. Czy więc dobrą była

droga, która do takiego kresu wiodła? czy nie

czas zatrzymać się na niej i nawrócić? Polska

nie może zwyciężyć nas: ale my nie możemy

zgładzić Polski. Czy nie byłoby mądrzej zosta

wić ją przy życiu? Czy sama ta wielka przy

szłość, jaką widzimy przed sobą z taką rozko

szą i dumą, nie stałaby się łatwiejszą i świetniej

szą, gdyby z jej drogi usunąć gwałty i ciemięz

two?Czy Rosya nie wyglądałaby lepiej w oczach

świata, i czy nie miałaby więcej siły przyciąga

jącej, gdyby wśród jej tryumfów nie zjawiała się

Polska jak duch Banka na uczcie Macbetha?

Gdyby Polacy zaświadczyli przed światem , że

nie są ciemiężeni, to mogłoby mieć swoją dobrą

stronę, wypłacić się nawet praktyczną korzyścią.

A gdyby przez poszanowanie i sumienne stoso

wanie praw, przez surowość względem urzędni

ków złych a powoływanie godnych, dało się nau

kę moralną swojemu własnemu społeczeństwu, mo

żeby to nie było żle, może z czasem wyszłoby

mu na zdrowie.

Takie myśli zdają się świtać w niektórych

łowach rosyjskich, dość jasnych na to, by wie

dzieć, że ostatnie trzydzieści lat rosyjskich rzą

dów były wprawdzie dla Polaków straszne, ale

dla Rosyi w Polsce bezskuteczne i marne. Cokol

wiek z nich dalej wyniknie, widzimy je z wdzię

cznością i szacunkiem dla ludzi, którzy je głoszą.

Czy one rozwiną się i dojrzeją tak, że sprowa

dzą zwrot w postępowaniu? Jeżeli do tego przyj

dzie, to nie łatwo. Usposobienie lepsze zdaje się

tam ścierać z namietnem zatwardziałem przywią

zaniem do tej polityki, której doskonałym wyra

zem był Katkow i jego dziennik. Te dwa usposo

bienia, dwa prądy, dają się rozpoznać w dzienni

karstwie rosyjskiem, którego w iększa c zęść, zwła

szcza od przemówienia cesarza, przybrała ton po

jednawczy (w różnych stopniach i odmianach),

druga w pozorach łaskawej pojednawczości żle

ukrywa tę samą zawziętość i złość. Można przy

puszczać, że te same dwa prądy ścierają się ze

sobą wszędzie, w rozmowach i dyskusyach ludzi

prywatnych, w sferach urzędowych, w sferach rzą

dzących naw et, wreszcie w otoczeniu i dworze

cesarza. W samem postępowaniu znać pewną

dwoistość, która wygląda czasem nawet na brak

konsekwencyi. Z biskupów naprzykład, tylko ar

cybiskup warszawski miał audyencyę u cesarza,

choć dwaj inni przyjechali do W arszawy. Stare

rozporządzenie Hurki, nakazujące mówić z publi

cznością tylko po rosyjsku w biurach w arszawskie

go magistratu, zostało wznowione na krótko przed

przyjazdem cesarza, co ogłoszono już po jego od

jeżdzie. Tak samo rozporządzenie o wprowadze

niu języka rosyjskiego do czynności Towarzystw

kredytowych miejskich.

W uniwersytecie, podczas choroby i urlopu p.

Ligina, wraca podobno bocznemi drzwiami dawny

duch i rząd Apuchtina. A obok tego nietylko oznaki

innego kierunku, ale bardzo realne, bardzo zna

czące jego dowody, naprzykład język polski po

mieszczony w godzinach nauk obowiązujących

w gimnazyach. Rzecz nowa, wprowadzona już po

wyjeżdzie cesarza, a natchniona niezaprzeczenie

dobrą wolą i sprawiedliwszem uczuciem.

Który z tych dwóch prądów przeważy i utrzy

ma się? Tego nie wiemy my Polacy, i nie wie

dzą zapewne Rosyanie; może nie wie sam książę

Imeretyński i sam cesarz. T yle pewnego, że chwila

jest ważna, i że rząd, jak naród rosyjski może

z niej skorzystać. Społeczeństwo polskie zrobiło

z własnej woli krok, jakiego nie zrobiło dotąd

Will.

Korespondencya ,,Czasu"

Wiedeń 12 października.

( f t ) Wczorajsza mowa barona Dipauli w Lincu

stanowiła dziś w Izbie w yłączn y prawie temat

rozmów j uwag. Na ogół, stwierdzić można, iż

wywarła ona na prawicy bardzo dobre, wrażenie.

Świadczy to o należytem jej zrozumieniu. Prawda,

że do wywołania tego wrażenia przyczyniły się

contrario

obawy, jakie w łonie prawicy pano

wały przed mową co do jej treści. Ale i bezwzglę

dnie biorąc, ma prawica wszelki powód do zado

wolenia. Ze stanowczością, niepozostawiającą nic

do życzenia, zaprzeczył bar. Dipauli zamiarowi

występowania z większości, a zaprzeczenie to n a

brało wagi przez to, że sam mówca postarał się

o zaznaczenie środków, przez które jego w niosek

traci wszelką cechę nieprzyjażni wobec Czechów.

Co więcej, sposób, w jaki bar. Dipauli traktował

rozporządzenia językowe hr. Badeniego, świadczy

o wielkiej przedmiotowości i pojednawczości. Stały

się one ,,punktem wyjścia" ( A n l a s s ) bardzo przy

krego rozwoju sytuacyi, ale nie można powie

dzieć, aby były jego przyczyną. W zdaniu tem

znać wytrawnego i doświadczonego polityka,

który wie i pamięta, że skrajny prąd naro!

d°w y niemiecki w Czechach istniał, urósł i stał

się potęgą nie po, ale przed rozporządzeniami ję

zykowemi, iż widomy objaw tego: wybór do Izby

ScLonerera, Ira, Wolfa i t. p. nastąpił nie po, ale

przed rozporządzeniami, że w ięc ci, którzy w w y

daniu rozporządzeń w idzą rzeczywistą przyczynę

ruchu, na potwierdzenie sw ego płytkiego twier

dzenia nie mogą przytoczyć nawet banalnego p o s t

lioc ergo propter hoc. Nieprzejednany,skrajnyten

ruch uczepił się rozporządzeń tak, jak uczepiłby

się był pierwszego zarządzenia gabinetu lub

uchwały Izby, odpowiadającej zm ienionym w nici

stosunkom narodowym.

Odd.ie’llS" ra ’! ? z m

U?lS"iW y’w’SakowfŻ”l,Ól??: »«*""’j,« "ieczorem

* Lwowie jest ,,C.e.’. Se

Prenumerata wynosi:

W miejscu

caty ro^

na kwartał

na 1 miesiąc,

poczt,Wpaństwie«*ggta

*.*.*!!!i’.!

2Ł31

" do Włoch, Francyi, Anglii’, Belgii, Sz’wajca’ryi’, TurI j 28 Zła’

2 zła’ 80 Ct

cyi i innych państw, należących do związku pocztowego

32 zła.

8 zła.

3 zła.

*yllło od 1 do ostatnieg-o dnia w miesiącu. -

!wisty z pje

,prenumeratę i ogłoszenia (inseraty) uprasza się nadsyłać f r a n c o

nnr»7tAwpi -

Krakowie. -

Listy reklam acyjne nieopieczętowane niepodlegaj§opłacie

Jistów mefrankowanych meprzyjmujesię.—Rękopismów nadsyłanychniezwracasię.

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu