Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 669 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N*r 25

Kraków, 81 Stycznia - Sobota

99995

Bok 1880,

Ogłoszenie przedpłaty.

Z przesyłką pocztową w państwie

Anstryackieui na L u t y ............... złr. 2 5

Od Igo Lutego do końca Marca ,, 5 -—

Z przesyłką pocztową w państwie

Niemieckiem na L u t y ................ 6 marę

Od Igo Lutego do końca Marca 12 ,,

WW Prenumerata liczy się tylko od pl«rw «ang-o d

» iMtn(eso dnia w miesiącu.

Uraleów30 stycamta.

Hasłem w tej chwili dyplomacyi jest: gabinet

usposobione są pokojowo, ale wre w ludach. T

pewna, iż raportu ajentów dyplomatycznych *gi

om’.u się na jedno, żo w Petersburgu w pf»rac

rządowych *apanowało nadswyczoj umiarknwan

i pojednawcze usposobienie, któro nes wcale n

dziwi woben porozumienia politycznego Niem?e

*Austryą. Zwykła taktyką dyplomacyi rosyjski(

ebee dna przeczekać czarną godzinę w nad*ie

źe sie to jakoś da odmienić, w nadziei, źe się u

haia jakieś na horyzoncie różowe punkta a moż

pnnktate dostrzega już ona. Z drugiej strof.y enan

fest pod tvm względem dobrodusznośó i śnM sk

c’erpliwość "Rnropv, końezaóa sie zawsze w ielkier

rozczarowaniem. Dosyć, źe dziś w Petersburgu

nic*em innem nie mówią, jak tylko o traktaci

berlińskim i sumiennem jego wykonaniu, nicreg

innego nie źądaja i nio pragną, a to znów staj

się źródłem w ielkiej po«i«chy dla dyplomaci

zwłaszcza dla Wiednia. Wprawdzie nie zupełni

tym oświadczeniom petersburskim odpowiadaj

czyny i działania weiaż w najwyższym stopn!i

agitacyjne i rewolucyjne ajentów rosyjsk’ćh n

Wschodzie, ale rząd rosyjski Pumaezy to «niesu

bordynacyąB podrzędnych or?anów, a w Wiedni

znajdują, że to tłumaczenie jest nadzwyczaj zrę

czne i mile się uśmiechają. Twierdzą, żo wpły\

ks. Gorczakowa zredukowanym został do zera, ź

tylko nominalnie pozostnło przy nim kierownibtwi

spraw zewnętrznych, źe ostatnie znane nominacy

ambasadorów dokonane zostały hez jego wiedz=

i phża jego plecami. Przyszły poseł austrvaćk

w Petershurgu hr. Kalnoky bawi jeszcze w Wie

dnin. czekając na przybycie bar. Laogensu; db

togo takżeńominncya jego dziś już niezawodna, nii

*ostała dotąd ogłoszoną w Wiener Ztq. Jest t(

brat zn an ego deputowanego, należącego niegdy

do centrum( o ile nam wiadomo, bez żadnych an

Sympatyi ani bliższych stosuaków rosyjskich a za

tem wybór jego uważać można za właściwy, acz

kolwiek żnowu jest nieco przesady w tw: — 3

V,i*t%*

-r

. , ,.ofARCTlll

nrzy]sc!Ół jenerała

że odwołano do

yc C5a8 ^ ey0 ambasadora, ho był zanadto ro

syiskim. H r. K alnoky słuchać bedzie niewo:

ńiCZO fnstrnkcyi. Zastępował on już prze* jaki

ćźbb jenerała Lansrenau w Peterhiirgu, gdy tei

był na urlopie. Raporta dyplomatyczne o Ro

syi zgadzają się także w tej chwili w zdaniu

położeniu wewnętrznem tego państwa, które mi

hyć opłakanem; we wszystkich warstwach spó

łącznych przeważają praktyki i dążenia anaróhi

Cżne. nigdzie rie ma zawiązku jakiegoś dodatnie

go lnb konserwatywnego działania; krytyka nuj

wyuzdańsza rzuca się na wszystko i wszystko mn

rRln?e niweczy; tego samego rodzaju krytyka, któ

ra i w naszem społeczeństwie tak często bujnie

kwitnie i znajduie niewymowną przyjemność w’szko

dzeniu, podkopywamu i obalaniu każdej rzeczy

stojąc?j rt własnych siłach. W Rosyi, mówią ra

porta. o których wspominamy, nio ma w tej chwili

ani jednego stałego punktu; ale dodają: rząd jest

ożywiony uczuciami pojedna%Azemi i umiarkowa

hemi w stosunkach z zagranicą.

Prócz przymierza niemiecko-austryaekiego, któ

re go do treh uczuć chwalebnych nakłania, jest

innr powód bozpośredni: *hęć nadania w ielkiej

ćwietnoś-i uroczystościom 2 »o marca, a to w na

d«|?i olśnienia pnbłiPznośei i okazania dekora*

erjnio narodowi, żo Rosya nie jest odosobnioną.

Zagranica nodobno przyidzia w t j mierze z po

mocą władcy Rosyi i bardzo liczny-przygotowuje

śip *j zd książąt i wysłańców. Z Austryi ma je

chać oczywiście arcyksiążę Albrecht. W ogóle

w Petersburgu czynią największe wysilenia, aby

^«czystości były imponująee; jest to jakby ostatnie,

^«zisie;szej partyi karta, oczywiście nie ostatnia

^ m,eró Cesarzowej, której się oba

,8 J4? byłaby fataluem z tego powodu pnmięsza

mern szyków. Ze strony jednak nihil)stów diią

»ię słyszeć głosy, że dzień uroczystości stać sie

^ może krwawym.

Stosunki polityczne Austryi z Niemcami są, jak

uas zapewniają, zawsze najściślejsze i najlepsze.

0 Uaerzajacą jest rzeczą, iż przechodzą one w ro

dzaj aksiomatu politycznego. Nawet taki dyplo

m mata starej szkoły, jak bar. Hiibner, w długiej

ft zarazem niepospolitej pod pewnym wzglę

dem mowie, którą wypowiedział w delegaeyaeh

w spólnych, oświadczył, przeszedłszy historyo*

v nie stosunki Austryi do Prus, żo pierwsza ma

o dziś najlepszego przyjaciela i snrzymi»rzeńea

i- w cesarstwie Niemieehiem. Mowa bar. Hubnera,

b która «bek tego znaczącego ustępu zawierała

o wiele trafnych i wzniosłych zdań, zwłaszcza o

e snrawie narodowości i stosunku różnych narodów

o do siebie w Austryi, ściągnęła pioruny N. fr.

p’ P ress«, dla tego zapewne głównie, iż konserwa

i. tysta-katolik i autonomista tak niepospolicie prze*

mówił.

Mowa bar. Hayrm=rle wprawdz’e nio nowego

a nie odsłoniła nam, ale stwierdziła ponownie po

a rozumienie z Niemcami, a co się tyczy stosunku

n do RoByi, obracała się około tego, co powyżej

o w tej mierze mówimy, opierając sie na traktacie

e berlińskim. Jak nam donoszą, bar. Haymerle robi

0 w ogóle bardzo dobre wrażenie; uznają, iż *na

e się fłcbowo na sprawach, że nie goni za efekta

i, mi i frazesami, lec* dba o rzeczywistość; że

e w razie danym potrafi być stanowczym, jak tego

ą dowiódł względem 8 erbii; nie pozuje na wielkio*

1 go człowieka, a jak ktoś powiedział, nie ma nie

a niebezpieczniejszego, jak genialny człowiek u

»teru spraw publicznych, kiedy nie jest jakim

u Bismftrkiem . H r. Andrassy podczas ostatniego

pobytu w Wiedniu wyrażał swoje zupełna zado

y wolenie * postępowania bar. H aymerle i «otaczał go

e swoją opieką". Zdaniom jednak naszem, czarnym

j dotąd pUnkeikieńl, którego br. H(ibner dotknął także

a w swej mowie, wyrażając nadzieję, iż nadal ?fiem

r ct okażą się względni(jszemi, są ,stosunki han

i dlowo-taryfóTe między Austryą i Niemcami. Pod

tym względem nie mamy nio pomyślnego do za

i pisania, a powtarzamy, uważamy to za punk*

3 cik czarny, podług którego musimy poniekąd

sąd*ić także a stosunkach poli,tycznych. Do

nóki nio będzie zupełnego między Austryą s

Niemcami porozumienia w sprawach cłowych i

handlowych, nio moźeniy wierzyć ani w zuoołne

nrzymierzo, ani w iąkąkolwiek wspólną akcye.

i Tymczasem dotąd rzeczy w tym kieru nku wcale

nie postąpiły, a wniesienie projektu kolei Arl

bergskiej do Rady Państwa, którą ma przez

Śzwąjceryę stworzyć nowy dla produktów Austryi

ś odbyt, delouchś, nie jest zanewno działaniem za

ti ozepnem w stosunkpeh handlowych z Niemcami

ale ma charakter odporny, jakby chciano bądź

j co bądź uniknąć konieczności zespolenia się w tej

i mierze z cesarstwem Niemieckiem.

Nie podnosimy tu, ani rozbięiamy sprawy eko

nomicznej, lecz oceniamy ją jedynie jako śytiipto

mat, 0 ile ddtyezy a dotyczy niezawod ie położe

nia politycznego. W’ każdym razie nie zrezy

gnowano się a zatem i nie zdecydowano się

jeszeze ostatecznie. Takiem jest nasze wrażenie.

A to właśnie przemienić może czarny punkcik

w czarny punkt. Pomimo wszelkich sofistycznycli

tłomaczeń, powiększenie sił zbrojnych cesarstwa

Niemieckiego nie może być rożśddnie uważanem

jako symptomat uspakajający. W chwili, w której

ze wszystkich stron podnoszą się głosy oburzenia

na miiitaryziH, nft przeciążenie podatkami, w pań

stwie, w którem stan ekonomiczny jest smutny i

wyradza choioby spółeczrte, żaden rząd be* k o

niecznej potrzeby lub daleko sięgających wido

ków nio występowałby z wnioski( m powiększenia

siły zbrojnej, to jest jednej z głównych przyczyn

zubożenia,! Z drugiej strony pomimo zapewnień, o

których powyżej wspominamy, nie da się zaprze

czyć, źe jest jakieś nieokreślone i niezawodnie do

tąd mylno przeczucie starcia się Rosyi z Austrya:

pessymiści mówią nawet, źe mogłoby ono nastąpić

na wiosnę a przepowiednie te nadchodzą zwłaszcza

i Rosyi, gdzie słyszeć się daje twierdzenie, źe woj

oa ta postanowiona w porozumioniu z Włochami

Nie przywiązuj?=my dzisiaj żadnego do tyeh po

głosek znaczenia, przekonani, że Rosya nie zdol

fia zaczepić Austryi, jeśli Niemcy na to nie po

zwolą a jeszcze silniej przekonani, że Austrya

pierwsza nigdy nie wystąpi czynnie przeciw Rosyi.

Gdyby jednak Rosya w porozumieniu z W łocha

m i rzeczywiście zaczepiła Austryę, powstałoby

ważno pytanie: co w tym razie zrobi cesarstwo

Niemieckie? Jeżeli stosunek jego do A ustryi nie

byłby zupełnie wyjaśnionym, jeżeliby był ów

punkcik czarny, lab nawet kilka punkcikowi

prawdopodobnie rząd niemieoki czekałby, aż się

Anstryi noga pośliznie a wtedy albo rade nio rade

ustąpiłyby czarne punkciki i ks. Bismsrk otrzy

małby to, czego pragnie i d i czego dziś zmierżą

przyjaźnie, albo może znowu byłoby dla Austryi

za późno!

KORESPONDENCYA ,,CZASU"

W ledeó 27 stycznia.

A Zebrawszy pewne wiadomości o zaprowadzo*

nem urządzeniu przez rząd austryacko-węgiersfei

Bośni i Hercegowiny nakreślę tu zarys te

go urządzenia i kilka nad niem uwag.

B )śnią i Hercegowina zamieszkała przez różne

rody, jednak należące do jednego narodu chor

wackiego, gdyż tylko w miastach jest nieco n»

pływowój ludności osmańskiój i różnych obcych

przybyszów, sa teraz i pozostaną pod jednym

rządem krajowym cywilnym. W ten soosób *osta

ną niejako połączone oba te kraje. Naczelnikiem

tego rządu krajowego jest tera* i pozostania na

ćzelny dowódzca wojsk austryackicb *ajmniąnych

oba te kraje, obecnie ks. Wirtemberski. Jednak

pomimo tćgo cały rząd krftiow y będzie cywilay, |

jzerott nie uwłacza bynąjmn:ój, że jedna i taż sa

na osoba sprawować będzie podwójne obowiązki: i

mczeinika rządu cywilnego i naczelnego dowód*

5y wojsk okupacyjnych. T?n rząd krajowy ey- i

wilny mający siedzibę w Serajewie, dzielić się (

jędz?e na trzy wydziały: alministracyi, skarbu i i

iprawiedliwości, a na czele tyeh wydziałów stać i

)fdzie trzech radzców rządowych. Prócz tego t

r Serajewie będzie jeden sąd wyższy krajow y, i

rtórego sakres działania rozciągać, się będzie na i

isłą Bośnię j Hercegowinę.

Dotychczasowy podział obu krajów na sześć «

)kręgów obejmujących 47 powiatów i 27 ekspo*y- i

uf, to jest mudirlików, utrzymanym zostanie, c

fl powiecie i muclirliku władzę administracyjną, r

karbową i sądową dzierżyć bedzie jeden urząd I

*owiatowy, stojący pod kierunkiem naczelnika c

)owiatu; przeto te trzy władze będą w pierwszćj i

nstaneyi to jest w powiecie połączone w jednym i

ęku; lećz w spraiyaóh Sądowych będzie ten u - I

sąd powiatowy orzekał w pierWszój instancyi r

ylko co do drobniejszych przedmiotów. W okre- t

;u urząd okręgowy będzie także m iał władze ad s

ninistracyjną, skarbową i sądową; mianowicie eo r

io. w ładzy sądowój rozstrzygać będzie w apela* f

yi sprawy drobniejsze, o których orzekał w pier- r

pszćj instancyi urząd powiatowy: w sprawach zaś t

raźniejszych będzie ten urząd okręgowy wyroko* *

raf w piefwSzćj instancyi, a w apelacyi roz- j

trzygać będzie eo do tych apraw ważniejszych s

ąd wyższy krajow y w Serąjewfg siedzibę mają- *

y. Połączeni o władzy anmini"tracyjnćj z sądową (

r niższych iastanoyach, to jest *w powiecie i s

r okręgu, spowodowano zostało chęcią pozosta* z

nenia dotychczasowego urządzenia oraz potrze* r

ą oszczędności, aby dochodami z Bośni i H er- *

egowiny pokryć późoićj możńś wydatki na ad- r

linistracrę i sądownictwo w tyeh krajach.

W urzędach powiatowych i okręgowych stara* j

o się o ile możności, utrzymać dotychczasowych ii

radowych urzędników, O ile pozwalało na to ich

zdolnienie i charakter. Językiem urzędowym i t

ądowym na zewnątrz, to jest w stosnnkaeh z lu- ś

noścą i stronami, iest i pozostanie jęzvk ch ?r- z

ranki Także rząd krajowy i sąd wyższy w Se- i

ijewie ma urzędować na zewnątrz, to jest wy- z

awsć obwieszczenia, rozkazy i polecenia w języ p

-*u ehorwackim, lecz w fłażbie wewnętrznćj ma

oferować po niemiecku i w tym języku kore

spondować z ministeryum wspćlnem austryacko*

*torierakim i z komisyą bośniacką w Wiedniu.

Dziennik urzędowy w Serajewie wychodzi i wycho

dzić będzie nadal w języku chorwackim.

Władzą nadzorczą i kontrolującą rząd krajowy

bośniacko-hercegowiński jest komisya bośniacka

w W iedniu urzędująca, a będąca tylko pod tym

względem zastępcą wspólnego ministerstwa mo

narchii, które ostatecznie kieruje zarządem obu

krajów a teraz ich urządzeniem.

Wiadomo, że ludnośó Bośni i Hercegowiny

j°st; w większćj części chrześciańska, już to kato

lickiego. jnż to grccko-dysuniekiego wyznania, tai

w m n irjszćj połowie mc.hometańska. Mianowicie

chorwacka ludncśó wiejcka (włościanie) i częś(

chorwackićj ludności miejskiej jest religii ehrze

ściańskićj obu wspomnionyeh wyznań; zaś dawna

szlachta chorwacka, ,bogowie" i wolni włością

nie chorwaccy tj. ,agowio" są mabomstańskiegi

wyznania, ale bynajmniój nie fanatyczni; oprócz

tego mahometańskiego wyznania, jest napływowz

turecka ludność w miastach. Otóż pod względem

hierarchii kościelnćj, duchowieństwo katolickie

w Bośni i Hercegowinie jest i pozostanie po(

zwierzchnictwem dwóch biskupów, a raezój dwóch

wiknryuszów apostolskich, którzy mają siedzibę

Mostarze i 8 erajewia , a przez stolicę apostoł

ska są mianowani. Duchowieństwo greckie dysu

niekie jest pod zwierzchnictwem trzech biskupów

metropolitów , mających siedziby w MoBtarze, Se

rajewie i Zworniku. Wszyscy ci trzój biskupi oć

siebie niezależni, uznają zwierzchnictwo patryar

chy greckiego w Konstantynopolu. Wyznawcy re

ligii mahometańskićj w Bośni i Hercegowinie po

zostają przy zunełnÓj wolności re ligijnój i maja

swobodne związki nod wźględsm religii i hierar

chii kościelnćj z Konstantynopolem. Bogate upo

sażenie duchowieństwa mahometańskiego, tak zwa

ne ,w akufyA które obejmują znaczne posiadłości

gruntowe, zesta’ą pod zarządem komisyj wybie

ranych przez Bośniaków mahometańskiego wy

znsnia.

Co się tyczy podatków najważniejszym po.

datkiem była ,dziesięcina", dawana w zarządach

tureckich przez włośeiam t. j . w płodach w natu

rze, w wyrobach, władzom rządowym lub dzier

żawoom tego podatku. P rzy wymiarze i poborze

tej dziesięciny popełniali dzierżawcy podatków

i władzo tureckie wielkie nadużycia, któro były

powodem licznych skarg, niezadowolenia a nawet

rozruchów i częściowycb nieszczęśliwie kończą

cych się powstań. Powszeehnem życzeniem ludno

ści było oznaczenie stałych zasad wymiaru tej

dziesięciny dawanej w płodach snrowych i prze

miana jej na pieniądze. Rząd austryacki zająwszy

Bośnię i Hercogowinę, przedsięwziął zaraz ozna

czenie stałych zesad wymiaru tej dziesięciny i za

mianę jej na pieniądze; szacowały ja komisyę

złożono z reprezentantów rządu i podatkujących.

Przemianę tę ukończono prawie, lecz pozostowio

no wolność dawania dziesięciny w naturze tym,

którzy chcą to czynić. Drueim rodiajem podatku

są opłaty odpowiadające niejako podatkowi za

robkowemu i domowemu. Wymiar i pobór tego

podatku był za czasów tureckich także samowol

ny, a rzad austryacki starał się lepiej go unor

mować. Trzecim rodzajem podatku były opłaty

za paszenie bydła od początku wiosny do końca

jesieni w lasach i na pastwiskach będących w ła

snością państwa i opłata wnoszona tylko przez

włościan chfześciańskiego wyznania od trzody.

Opłaty od pastwiska wyżej wspomniane, a mające

słuszną podstawę, utrzymał rząd austryacki; zniósł

Zflś opłatę od trzody nałożoną przez władze tu

reckie na jedną tylko klasę mieszkańców; bo

władze tureckie i begowie nie mogąc pobierać,

pierwsi ,dziesięciny", drudzy ,trzeeiny" z trzody,

zabronionej im przez koran, nałożyli wysoką o

pła tę od swiń ohodawanych przez chrześciańską

iudność.

Czwartym rodzajem opłat rządowych był poda

tek ,pogłówne" nałożony na całą ludność chr*e

ściańsłą z powodu, żo była uwolnioną od służby

wojskowej. Ponieważ obecnie cała ludność Bźśn:

i Hercegowiny, nie tylko chrześeiańska alo i mu

zułmańska, uwolnioną jest od słażby wojskowej,

przeto rząd austryacki zniżył wprawdzie wymiar

pogłównego, alo pobiera go od wszystkich miosz*

kańeów, tak od chrteśoian jak i od mahom°tau.

Dokonany w r. z. spis ludności w Bośni i Her

cegowinie, który wykazał, że to kraje mają teraz

1,150 000 mieszkańców, dał podstawę do togo po

datku.

Słowem władze austryackie urządzające Bośnię

i Hercegowinę, wiedząc, że każdy dawny podatek,

do którego ludność jeat przyzwyczajona, jest mniej

d!a niej uciążliwy, mż nowy, byle tylko był u

mia*kowany, równo rozłożony i bez zdzier ,tw wy

bierany, — pozostawiła tam po większej części

dawne podatki, leez starała się je umiarkować,

sprawiedliwiej i na stałych zasadach rozłożyć a

przy ieh poborze usunąć możliwe nadużycia; znio

sła tvlko takie opłaty, które WTlącznie ciążyły

na ehrześcianach lub niesprawiedliwie na jednę

klasę producentów nałożone były.

W przyszłości obfitem źródłem dochodów p u

blicznych mogą być wielkie dobra rządowe; albo

wiem własnością państwa są w Bośni rozległe

lasy i bogate choć mało wyzyskiwane kopalnie,

mianowicie rudy żelaznej, miedzianej, żywego

srebra i pokłady węgli brunatnych. Władre au

stryackio starały się w roku zeszłym zbadać nau

kowo te lasy i kopalnie. Lasy własnością państwa

będące zajmują 104 mil kwadratowych, bez ciążą

na nich slużebnictwa, gdyż włościanie pobierają

z nieh drzewo.

Na mocy ustawy uchwalonej przez Radę państwa i

Sejm węgierski w grudniu r. z. a sankcyonowa

nej 1 stycznia r. b . Bośnia i Hercegowina należą

już od 1 stycznia do związku handlowo-eeln°go

austryaeko-w ęgierskiego. Rozpoczęły więc władzo

austryackie zaprowadzać tam monopol tytoniu ale

postępują w tym względzie przezornie: wprawdzie

wzbroniono zaraz wprowadzaó’ z zagranicy tytuń,

ale co się tyczy uorawianego w kraju, przepro

wadzają stopniowo przepisy w związku celnym

obowiązujące.

Najtrudniejszą sprawą do załatwienia jest spra

wa agraryjna, sprawa wykupu i zniesienia

tre tinyB a uwłaszczenia włościan. Po podbiciu

opanowaniu Bośni i Her«egowiny przez Turków,

większa część szlachty chorw’ ackiej w tych kra

jach i część naczelników gmin (kniesiów , s ołty

sów) przyjęła wiarę muzułmańską zachowując

swą mowę i narodowość chorwacką. Nieliczne

plemie Osmanów, które podbijając kraje wciągało

w siebie część ludności miejscowej przyjmującej

wiarę mahometańską, przyznało tej zmuzułmanio

noj szlachcie chorwckiej nazwanej ,,ł)ęgami", w ła

sność wszystkich gruntów uprawnych, a cała lu

dnośó chrześeiańska w łościańska stała się podda

nymi tych begćw i obowiązaną była dawać w na

turze trzecią ez:ść wszystkich płodów ziemi, to

jest ,,tretinę", jako czynsz z dzierżawionej przez

siebie ziemi. Oprócz begów, szlachty, była i jest

w Bośni i Hercegowinie klasa wolnych włościan,

właścicieli ziemi, zwanych ,A gam i", agowie, to

est wolni włościanie chorwackiego rodu a mu

zułmańskiej wiary, mają własną przez siebie u

prawianą lub administrowaną ziemię; zaś bego

wie — szlachta chorwackiego także rodu a mu

zułmańskiej wiary, posiada zamki i dwory lecz

n ie m a żadnych folwarków przez siebie wprost

administrowanych, gdyż wszystkie grunta, które

według tytułu prawnego z czasów tureckich do

dziś dnia obowiązującego do nich należą, dzier

żawią włościanie chorwaccy ehrześoiańskiego wy’

znania, opłacający tretinę tytułem czynszu dzier

żawnego’,

czy też tytułem lenna. Nio będę tu

wchodził w spór historyczny: czy begowie to jest

szlachta b yli przed podbojem tureckim właśsieie

lami wszystkich gruntów przez włościan ehrze

śoiańskich dziś dzierżawionych, czy też T urcy do

piero nadali im jako muzułmanom własność i tej

części gruntów , która poprzednio była własności%

włościan. Domowe wojny w Bośni i Hercegowi

nie między begami a rajasami to jest chiześciad

skimi włościanami i powstania tych rajasów miały

raczej na celu ograniczenie samowoli, ucisku

zdzierstw przy wytykaniu i poborze *trotińy",

niż odzyskanie czy też nabycie na własnrść zie

mi; jednak i to hasło odzzwało się nieraz wśród

cowstań i rozruchów w Bośni i Hercegowinie.

Gdy zaś wojska ustryackie zajęły to kraje, wło

ścianie chrześciańscy w części Hereogowiny mia

nowicie w okolicach Mostarn, zaprzestali da,wać

Częśfi litembko-ańystye;Ziia.

Wspomnienia o Ininiacli’i o koniacL^

(Dalszy||ciąg).

.Jasio się uczy.

,O)’sce puer, disee, fncinm te mości panie",

:kł Jan IIT, król Polski. Dobrze jemu tak było

»wić, jak już wszystko umiał i był ,Najjaśnięj

r panie!", ale sikoda, że kronika nie zachowała

1 potomnei pamięci, togo. eo on mówił, jak nad

n stał belfer wąsatv, który mu wykładał rzecz

zaimkach. ’Wprawdzie zaimki, to rzecz nie tak

tła, jak się wydaje, bo czemuż np. socyaliśei,

liliśei i tym poiohni dobrodzieje, chcący wszy

:im wszystko wydrzeć na swoją korzyść, r *u -

i »ię przedewszystkiem na zaimek własny ,m ój",

wodząc, źe przypadek pien szy liczby mnogiej

;o zaimka, to dopiero gramatyczny, a przypa

le pierir8 zy liczby pojedynczej nawet zakazany

ć powinien, jako zupełnie niegramatyczny. Do

se mówić disce puer, ale jak belfer prawi o

linkach, a tu wróbel siada na oknie, albo co

rsze, przez drzwi uchylone wpada lamureio

»ps, faw o.yt babuni i do mnie prosto, ogonkiem

*nak miłości mach, mach, ja ręce do niego,

*) Patrz Czaa 1 19 i 20 grudnia r. z.

a”pan belfeHjak’ nie stuknie nogą, a nie pójdziesz!

zawoła; biedny lamureio, wraz z zemną tlose

w duchu gramatykę na czem świat ftoi, na znak

pokory to » sam ogonek, którym tak rozkosznie

wywijał, wziąwszy pod siebie drapie do drugiego

pokoju. Biedny; tylko niewiem kogo więcej żał)

wać, lamurcia czy Ja ;ia. Ej, taki Jasia więcej,

bo lamurcia, bywało, zaraz p. Kapiszewska albo

babcia popieśei, a ty Jasiu nurkiem siedź póki

się lekcya nie skończy.

Jak uczą dzisiaj, widzimy wszyscy, późniejsze

pokolenie po owocach pozna jaka to była nuuka.

Ale jak to uczyli wówczas, jak ja byłem w szkole,

to doprawdy warto wiedzieć, bo pomimo, że Mo

skale od 1826 roku systematycznie i wytrwale

utrudniają i psują wychowanie młodzieży, pomi

mo zepsucia, które się do nas wkradało^ przez

wszystkie celno komory, pomimo wyuzńania lite

ratury francuskiej i ekscentryczności niemieckiej.

Wtór emiśroy się ciągle ka rm ili, jeszcze nasze spo

łeczeństwo* i w dziesiątej części nie jest tak ze

psute jak u naszych sąsiadów. Zapewne, że wiele

się do tego przyczynia poczciwa natura pobka.

ale i ta poczeiwa natura łatwiejby się dała zwi

chnąć, gdyby się nie opierała na mocnym fundamen

c!o dawniejszego wychowania.

Wkrótce po festynie Dołżańskim, począł mój

Ojciec radzić z dziaduniem, jakby mnia i czego

uczyć, i chociaż moja babka wielce się temu sprze

ciwiała, powiadając:

Co asanom w głowie? takie dziecko nau

kami obciążać, a słowo stało się ciałem, modadią

malcowi rozwinąć się, dosyć będzie na nauKę

czasu; tymczasem, niechby tam Magdusia na ele

mentarzu jemu pokazywała.

Argumenta to yły silne, niema co mówić, na

wet sam ja słysząc je, wielce sio ku nim skła

niałem, alo cóż z uporem poczuć. Mój dzi ;d jak

się zawziął, to taki znalazł p. Tarnopolskiego na

nauczyciela d li mnie. W ziął z gimnazyurn z Win

,iiey szósto* k!asistę, za rekomendaeyą samego

dyrektor-a X . kanonika Maciejowskiego, wielce

nrzyehylnego memu dziadowi. Jak sobie dziś miar

kuję, wybór był wcale dobry. Był to jegomość

lat z okładem dwudziestu, średniego wzrostu, blond,

« czupryną na głowie rzadką i w nieładzie, broda

i wąsv róść mu nieehciały, zatom u gula na dłu

giej szyi biegała jak gadał. Bardzo niezgrabnie

w yglądał, do czego się przyczyniał strój dziwa

czny, na pół polski a na pół mieszczański, skła

dający się z surduta zo stojącym kołnierzem eet.

w butach, kamizelka do gó:y zamęt* bez chustki

na szyi. Charakteru był bardzo łagodnego

cier

pliwego, był przy mnie dwa lata póki nie przy

spo robił do I klasy, po em poszedł d) seminaryum,

,ostał księdzem i niedawno umarł proboszczem

w Kooaierodzie u Maryam Sulatyckiego.

" Tymciasom gdy ja k!opę tabliczkę Pitagorasa

i moralną naukę ,Gdy się sparzysz od ognia gdy

robiąc co nożem o caleczysi się, gdy biegając u

-,adniesz i potłuczesz się, iwazuym jesteś 1o itro

żaym na drugi raz", wielkie w okolicy pozacho

dz;ły odmiany. Naprzód w następnym roku umarł

p Tadeusz Kopczyński, pochowany w Tetiowie,

w licznej asystencyi obywitelstwa 1 drobnej szla

chty bo bvł wielce Bzanoyąny od w spółobywateli.

Ogromne majętnośeiSposzłyjna działmiędzyjczte re ch

braci. Dołżek posiadł ’ X . kanonik Łucki, Samo

rodek, pan Wincenty, Tyleżyńce i Dziniacz pan

Piotr, sławny chemik |w emigraeyi, Hołodki ów

Tgnaś, mój rówieśnik, towarzysz huśtawki w ogro

dzie Dołżań,kim, a Michałówkę sprzedano na

spłat siostrom. Z tej tak 1 cznej rodziny, został

tylko jeden Ignacy w Hołodkach, który ożeniony

z córką pana Jana Kotowicza z Szulek i wziąwszy

po niej znaczny posag, zapobiegliwością i rozsą

dnym użyciem dochodów, zrobił majątek i do

czekał się pot mstwa, uważany i wielce ceniony

od współobywateli.

W krótkim czasie zszedł z tego świata osiem

dziesiąt kilko -le tn i starzec Tadeusz Kozłowsk:i,

senator państwa rosyjskiego dziedzic Zozowa i

starosta Bracławski, gniazdowy szlachcic Ukraiń

ski. Pan wielce popularny i wielce zacny. W mło

dośei służył w wojsku i był adjutantem króla

Stanisława Augusta. Rozbiór Polski zastał go je

nerałem. Ożeniony z Hadynówną miał dwóch sy

nów Michała i Xawerego. Po nieszczęściach kra

jowych w rócił do dziedzicznego Zozowa, w którym

do śmierci zamieszkał. Będąc adjutantem k róle

wskim posłany był z depeszami od króla do Ca

rowej Katarzyny w Petersburgu, był prezentowa

ny następcy tronu Pawłowi, któremu nadzwyczaj

nie się podobał, jako majestatyczny mężozyzna i

bardzo wykształcony. Po odebraniu odpowiedzi

od Carowej, był na pożegnalnej audyeneyi u na

stępcy tronu, który pożegnawszy Kozłowskiego

zapytał: nCo chcesz żebym ci u twojego króla

w ;robił." Kozłowski nie chciwy zaszczytów, ale

widząc walący się stan rzeczy i przewidując ry

chły nieszczęśliwy koniec, odrzekł z Psalmistą:

,Pamiętaj Panie o mnie w dzień wyniesienia

się twojego." Po rozbiorze kraju, wybrany pier

wszy guberskim marszałkiem w K ijow ie zajął

się z całą gorliwością swym urzędem. Za jego

urzędowania wyszedł carski ukaz, nakazujący le

gitymację szlachty. K ra j zniszczony, tylo domów

popalonych, archiwa domowe poniszczone, posta

w iły niejednego szlachcica w bardzo przykrem

położeniu. Kozłowski, jako guberski marszałek,

postawiony na czele komisyi rozpoznającej dowo

dy szlachectwa, całym swoim wpływem i pienię

dzmi pomagał do wyszukiwania dowodów szla

chectwa. Paweł już był na tronie. Gubernetor k i

jowski oskarża Kozłowskiego o złe zamiary dla

rządu. Paweł w uniesieniu swej fantazyi, której

hamulca nie było, bez zapytania nawet, nietylko

bez sądu, każe Kozłowskiego wywieść na Sybir.

Taka nadzwyczajna arbitralność, popełniona w kra

ju świeżo zabranym, gdzie i umysły poruszone

a rany niezabliźnione jeszcze, samych Moskałów

oburza. Za pierwszą zmianą humoru przedstawia

ją Carowi niewłaściwość jego postępowania. Car

Paweł w drugą ostateczność wpada, posyła kurye

rów na przełaj, żeby Kozłowskiego zamiast na

Sybir, przywieść do Petersburga, dla wytłómaczo*

nia się przed Carem ze swojego postępowania.

Przywieziono go do Petersburga; — stawiają Ko

złowskiego Pawłowi w podróżnym stroju. Na szczę

ście w tej chwili Car raezył byó w przystępie do

brooi. Spojrzawszy na oskarżonego za wołał: ,Gdzie

ja ciebie widziałem?" Na co Kozłowski: ,Parnię*

* I * « « wychodzi oodziennie, wyjąwszy niedziele i dni świąteczne.

Oddzielne NraCa(Ww, o ile zapw s t a r c z y , w Krakowie po 10 o., we Lwowie lnb i przesyłką pocztową 12 e.

Prenumerata wynosi:

.................!"°A”*

"*.****f?i"fe?!

Niemisckiem

| 28złr

7 »łw

i?°

^ n c y i, Anglii, Belgii, Szwajcaryi, Turoyi !

i innych państw należących do związku pocztowego.............

! 32 złr.

! 8zlr.

8 złr

Prenumeratę przyjm uje się ty!ko od Igo do ostatniego dnia w miesiącu. - -

L!aty z nieniedzmi Ynr*.

% JLw K ^ k o ^ TmUf !?f tę i °SłoBzet!i* (Iraeraty) uprasza się nadsyła* franco ,lo Ijm inisS "

Ctasu w Krakowie. _

Listy reklamącmne »*opieczętowane nie podlegają*opłacie pocztoweT—

Listów merrankowanych nie przyjmuje się

» ę fe o p la m * nadsyłane Redakcyi nie zwracają się, lecz bywają niszczone.

------ ---- --------

—

!." .I" iili_!!L1’_!.____________ !

______ !

i!i. ,

______

Prenumeratę przyjmują:

ęP ZASU°, tudzież unędy pocztowe. Miejscową prenumerat* księgarni*

scs-s

?f"f

Stef.fr.łt,k

nnraaTa nić n*nr»Ai

i’t

cent. od 100 egzem, dla miejscow ych prenumeratorów. N a!eiytoźd

I««ło.żen.i I prenen,e ,a .ę przyjmują;

w głównym, składzie tytoniu Nr. 1 przy ulicy Halickiej Nr. 4 ,

PcmsnH?re a s v \ t w v i a Ą.dam, Rue Cl’-raent 4 ; (prenumeratę p. Wincenty Raczkows ki, Faubourg

B^lnw PP’

a’

(* M * w Hamburgi, Frankfarcie nad Monera,

Berlinie, Lipsku, B az ylei i Wrocławiu), A. Oppelik, Stubenbastel Nr. 2 (także w P radz e), R. Mosse:

(także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), G. L. Daube A Comp. (takie w Frankfurcie

nad Menom).

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

An error occurred