Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 643 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

NM30

Kraków, 6 Luteero — Środa.

Kok 1884.

CZAS

Ogłoszenie przedpłaty,

Z przesyłką pocztową w państwie

Austryackiem na L u ty

z\v%2*50

Od 1 Lutogo do końca Marca . .

5 *__

przesyłką pocztową w państw ie

Z Niemieckiem na L uty

6 marek

Od1Lutego dokońca Marca . . 12

JW’ Prenumerata Uczy się tytko od

pierwszego do ostatniego dnia w mie

siącu.

bruków 5lutego.

Przegląd Polityczny.

j*ka .deputowanych przystąpi na dzisiejszem po

siedzeniu do pierwszego czytania rozporządzenia

0zaprowadzeniu stanu wyjątkowego, Sprawę tę po

ruszono już w sobotę na posiedzeniu komisyi budże

towej, gdzie dep, Suess zapytał hr. Taaffego, czy

zamyśla wyjaśnić rozporządzenia eo do stanu wy

jątkowego ; krążą bowiem najrozmaitsze pod tym

względem wieści, a posłom musi zależeć na tem.

aby publiczność była o stanie rzeczy i jej donio

słoś« uwiadómioną, Prezes gabinetu odpowiedział,

ze celem dania możności należytego ocenienia u

i pr*ez rząd wyjątkowych zarządzeń,

wozy w tej mierze oświadczenie na najbliźszem

posiedzeniu Izby deputowanych; w pełnej atoli Izbie

będzie musiał do pewnego stopnia ograniczyć się

w swoich wywodach i dopiero w komisyi, jaka

b§azie złożoną dla przedyskutowania rozporządzeń

wyjątkowych, —

da bliższe i wyczerpujące wy

jaśnienia, ale pod zastrzeżeniem ścisłej dyskrecyi.

Prezes gabinetu dodał w końcu, iż pragnie prze

dewszystkiem uspokojenia lndnośei, nie zaś pod

sycania zaniepokojenia w kraju.

Ogólnikowe również wyjaśnienie oo do zarzą

dzenia stanu wyjątkowego dał hr. Taaffe kores

pondentowi londyńskiego Standardu, którego roz

mowę w telegrafjwanem nam streszczeniu zamie

ściliśmy wczoraj. H’a podstawie wiarogodnyeh in

tormaeyj uważał rząd wydanie owego rozporzą

dzenia, jako bezwarunkowo potrzebne. Treści o

wych informaoyj nie’może naturalnie minister po

dawao, zapewnia atoli, źe rząd dopuściłby si§

nadużycia, gdyby chciał zaaplikować wyjątkowe

przepisy przeeiw stronnictwu liberalnemu i jego

publicystycznym organom. Że objaśnienia te tchną

zupełną prawdą, świadczy o tem już ta okolicz

ność, iż wydawanie radykalnego czasopisma robo

tniezego Zukunft uniemożliwiono, nie występując

zupełnie przeciw umiarkowanemu organowi W ahr

i!—.

Policya wiedeńska zamknęła drukarnię,

w której się drukowała Zukunft, tudzież redak

8y§ *ego pisma i wydaliła redaktora Peukertn,

tudzież 40 innyeh robotników, którzy brali udział

w agiłacyi radykalnej partyi robotniczej.

Jakie siaii°wi!k0 zajmą w tej sprawie wszyst

kie kluby parlam entarno, tegozgó*y przewidzieć

trudno. Spodziewamy się, źe prawica usiłowaniom

rządu, podjętym dla przywrócenia zakłóconego

spokoju i porządku publicznego, oporu stawić nie

będzie. Poniżej zamieszczony list wiedeński oma

wia tę kwestyę obszerniej, a świeżo otrzymana

roht. Corr. donosi, że klub zjednoczonej lewicy

postanowił, aby deput. Dr Kopp zaznaczył przy

pierwszem czytaniu stanowisko partyi webeejtycb

przedłożeń rządowych, poezem lewica za ioh przy

jęciem głosować będzie.

Wszystkie dzienniki europejskie zajm ują się

rozporządzeniami wyjątkowemi w Austryi. Ich

sądy wypadają różnie. Dzienniki pruskie porów

nują austryackie rozporządzenia wyjątkowe z nie

miecką ustawą przeciw socyalistom, a Presie przy

u c z a cały Bzereg głosów angielskich w tej Bprawie.

Wszystkie przyznają, że anarchiczne ruchy są

potężne i działają zaczepnie, a przeto żartować

z niemi nie można, Obecna akeya austr. rządu,

jest ostatniemi gwałtami zbrodniczemi spowodo

wana i usprawiedliwiona. Rewizje w domach, o

twieranie podejrzanych listów prywatnych, przy

tłumienie radykalnych publikacyj, zasuspendowa

aie prawa zgromadzeń i sądów przysięgłych, to

są środki cywilizacji, których władza wykonawcza

użyć musi dla obrony prawa i porządku. Subtelni

politycy - pisze Times — mogą sądzić, że wiel

kie militarne Biły kontynentu są przygotowane

tjlko do napadu na sąsiadów, ale wystarczy spoj

rzeć tylko na Rosyą, a obecnie, jak się zdaje i

na Austryą, aby się przekonać, że najważniejszem

polem dla nich, jest utrzymanie społecznego ładu

w kraju.

Do zainicyowanego przez deputowanego Lien

bachera i Dr Fuchsa klubu agraryjnego, przystą

piło dotychczas zaledwie 15 deputowanych, nale

żących częścią do klubu centrum, częścią do pra

wego centrum. Na piątkowem zebraniu tego klu

bu deputowany Lienbaeher określił w ten sposób

zasadniczą kwestyę stanowiska klubu agraryjnego

do klubów parlamentarnych, że klub ten nie bę

dzie wiązał żadnemi uchwałami swoich członków

w skutek ezego każdemu z nich w kwestyach po

litycznych i narodowościowych pozostawioną zo

stanie zupełna swoboda działania. Dlatego też

mówca nie żąda formalnej organizaoyi klubu a

graryjnego, nie domaga się nawet wyboru prze

wodniczącego, lecz zastrzega sobie, aby mu było

wolno zapraszać na naradę członków nowego klu

bu, gdyby zachodziła potrzeba porozumienia się

w sprawach ekonomicznych.

W sejmie węgierskim rozprawy nad nuntium

Izby magnatów w sprawie małżeństw mieszanych

jeszcze się ńie ukończyły. Wspominaliśmy już

poprzednio o mowie Tiszy, zawierającej zręcznie

ułożoną polemikę przeciw wywodom opozycyjnych

mówców i opierającą się na tej niewzruszonej

pewności, iż gabinet cieszy się zupełnem zaufa

niem Korony. W czoraj przemawiali w tej sprawie

deputowani Meźey i Darday. Ostatni przyjmuje

wniosek ministeryalny, który nie przesądza roz

wiązania kwestyi w żadnym kierunku, z drugiej

atoli strony nie prowokuje walki kulturnej, któ

rejby się obawiać należało w razie przyjęcia prze

ciwnego w niosku opozyeyi.

Obecne stosunki w Kroacyi ilustruje do pewne

go stopnia najświeższy wybór deputowanego w Ra

ven w(Kroacyi. Kandydował tam ban kroaeki hr.

Kbuen i kupiec Frohlioh, należący do umiarko

wanej opozyeyi. Z Zagrzebia wysłano na miejsce

wyboru oddział obrony krajowej i skoncentrowa

no źandarmeryę całego okręgu. Wybrany został

ostatecznie FrShlicb,

W sprawie znanych zajść na kongresie ekono

micznym w Jassach, gdzie miano osobiście obra

zić jeneralnego konsula Schlicka, ogłasza organ

urzędowy" w Bukareszcie komunikat, według któ

rego za. ścia te, przedstawione przez dzienniki

w sposób najprzesadniejszy, uie dały powodu do

jakichkolwiek reklam aeyj dyplomatycznych.

Odrzucenie w senacie francuskim ustawy wzglę

dem urządzenia syndykatów przemysłowych, której

minister, spraw wewnętrznych bronił usilnie, zabie

rając głos po dwa razy, a w Izbie deputowanych

przyjęcie wniosku Clemenceau, żądającego ankie

ty nad obecnym stanem robotników, której się

sam Ferry opierał, były wyraźaemi porażkami

gabinetu. Mimo tego oświadcza T m ps, że mini

sterstwo nie czuje się tem powodowanem do u

stąpienia.

Zdaje się jednak, że wobec tyeh porażek i wo

bec kwostyi pożyczki, ministerstwu byłoby bar

dzo na rękę, gdyby wojska w Tonkinie dokona

ły naprędce jakiego czynu świetnego. Z tego, eo

pisze dziennik Pari%, żo nieprawdą jest, aby wy

słanie nowych posiłków okazało się do wzięcia

Baeninhu potriebnem, wnosić mcżna, że komen

da wojskowa w Tonkinie odebrała już rozkaz

uderzenia na Baeninh i wzięcia go a tout prix.

Poseł austryacki w Paryżu hr. Kuefstein od

był w tych dniach długą naradę z francuskim mi

nistrem handlu p. He risson - Celem narady było

przyspieszenie zaw arcia między A ustryą a F ran

cyą nowego traktatu handlowego, nad* którym od

bywają się ciągłe narady tak Wiedniu, jak w Pa

ryżu.

W Izbie deputowanych parlamentu włoskiego

interpelował Bernini ministra w sprawie rybo

łówstwa nad brzegami morza Adryatyekiego, i

względem niedawnego zabicia rybaka włoskiego.

Maneini odoowiedział na to, źe smntny wypadek,

jaki zaszedł, nie jest tego rodzaju, aby dobre

stosunki Włoch z Austryą osłabić mógł. Rzecz

jest zupełnie przypadkową. Spiesznego załatwie

nia kwestyi rybołówstwa pragną szczerze obie

strony, a jeżeli się to załatwienie zwleka, w ynika

to jedynie z trudności, jakie rzecz sama nastrę

cza. Maneini czuł się przytem spowodowanym do

oświadczenia imieniem wszystkich dobrze myślą

cych Włochów, że utrzymanie serdecznego sto

sunku z Niemcami i Austryą, uważają za rzecz

dla W łoch bardzo pożądaną.

Dzienniki petersburskie donoszą, że rozpocznie

tam wkrótce swe czynności komisys, m ająca wy

pracować projekt banku rustykalnego dla wło

ścian Królestwa polskiego. Przewodniczącym rze

czonej komisyi mianowany senator Zybin, za

stępcą przewodniczącego Byehowiec, członkami

J. Łazarewski, członek komisyi do spraw wło

ściańskich, tudzież rzecz, radca stanu Dobrolu*

bow, członek warsiawskiego zarządu gubernialne*

go, zaw iadujący sprawami włościańskiemu gub

w arszawskiej, pow ołany umyślnie do tej komisyi

z Warszawy w charakterze rzeczoznawcy. Insty

tueya przyszłego banku dla włościan w Króle

stwie polskiem, ma, — jak wyjaśniają dzienniki —

,,różnić się zasadniczo od tanejże instytucyi dla

cesarstwa, istniejącej przy ministerstwie skarbu."

,,Bank włościański bowiem w cesarstwie zajmu

je Bię wyłącznie operaeyami finansowemi, gdy za

daniem Banku rustykalnego dla Królestwa, oprócz

operaeyj finansowych, będzie do pewnego stopnia

ulepszenie stosunków agraryjnyeh, t. j . zabezpie

czenie losu tej licznej klasy ludności wiejskiej,

która po wprowadzeniu reformy włościańskiej,

albo pozostała zupełnie bez ziemi, albo posiada

jej bardzo mało."

Tak określają dzienniki zakres działalności

przyszłego Banku dla włościan w Królestwie Pol

skiem. Oczywiście, że przy takich atrybueyaeh

otworzy się nowe, a szerokie pole ,diejatelom"

rosyjskim w K rólestwie do działalności w zna-,

nym już nam dobrze kierunku niby humanitar

nym, a w istocie demoralizującym, bo rozbudza

jącym w włościanach zgubne zachcianki.

Wybory w Hiszpanii odbędą się w kwietniu.

Na czele agitacyi wyborczej opozycyjnej stanął

Serrano. B ardziej niż agitacyi jego wyborczej o

bawiają się jednak wichrzeń jego w armii, w któ

rej ma licznych stronników.

KORESPONDENCYA ,,CZASU."

Wiedeń 3 lutego.

t Koło poselskie polikie odbyło posiedzenia

wczoraj i dzisiaj wieciór. Na wezorajszem posie

dzeniu obradowało Koło o rozporządzeniach rzą

du wydanjch 29 stycznia, a zaprowadzających od

30 Btycznia stan wyjątkowy w Wiedniu,’

orar

w okręgach sądowych Korneuburg i Wiener-Neu

stadt, z powodu , zbrodniczych wypadków dążą

cych do obalenia państwowego i społecznego po

rządku" — jak wyrażono w rozporządzeniu rzą

dowem — ,,do których zwalczenia nie wystarcza

ją zwykłe środki, którymi władza wykonawcza

rozporządza."

Ponieważ §. 11 ustawy z 5 maja 1869 r. (na

mocy której wydał rząd owe rozporządzenia, za

prowadzające stan wyjątkowy i zawieszające pra

wa obywateli, oznaczone w §§. 8, 9, 10, 12 i 13

ustawy zasadniczej o prawach obywateli) — po

leoa, iż w razie zaprow adzenia przez rząd stanu

w yjątkowego, winien rząd zdać z tego Bprawę

Izbom R ady państwa, a najprzód Izbie poselskiej,

przedstawiając powody, które znagliły go do za

prowadzenia stanu wyjątkowego i zasiągnąó po

stanowienia w tym względzie Rady państwa (un

ter Darlegung der Grilnde ilber die Aumnhms—

Yerfiigungen, Rechenschaft zu geben. und- die Be

schlussfassung des Reiclisrathes einzuholen), przeto

rząd przedłożył Izbom wydane przez siebie roz

porządzenia, zaprowadzająee stan wyjątkowy; a

na posiedzeniu 5 t. m . ma przedstawić bliżej po

wody tego kroku, Izba zaś po zasiągnieniu zda

nia swojej komisyi, w yda odpowiednie postano

wienie, albo przyjmując, albo odrzucając, albo

m odyfikując rozporządzenia rządowe.

Z powyżej więc przedstawionych powodów, K o

ło polskie obradowało wczoraj nad postępowaniem

swojem w Izbie podczas rozpraw w tej sprawie.

Leez ponieważ rząd dopiero na posiedzeniu 5 1. m .

ma przedłożyć bliżej powody, które go do zapro

wadzenia stanu wyjątkowego znagliły, i ten krok

swój uzasadnić, przeto w czorajsze rozprawy K oła

o tej sprawie były, że tak powiem , przygoto

wawcze i ogólne,

aby wybranym do komisyi

wskazać zdania posłów w tej sprawie.

W rozprawach tych zabierali głos pp. Gro

cholski, Hausner, Smarzewski, Chrza

nowski, ks. Czartoryski, X. Raszka,

Dzieduszyeki i Madejski, Najprzód pod

w zględem formalnym, wszyscy byli zdania, że te

rozporządzenia rządowe, będąee ważnym krokiem

politycznym, należy w Izbie przekazać oddzielnej

komisyi do róztrząśnienia. Co do m eritum rzeczy,

p. H ausner nie Bpodtiewa się dodatnych rezulta

tów z zaprowadzenia Btanu wyjątkowego, w eelu

powstrzymania terrorystów i anarchistów. W Ro

syi jest eiągle stan wyjątkowy, a anarehiśei i

terroryści działają śmielej, niż ’gdzieindziej. PP .

Smarzewski, Chrzanowski i Czartoryski zgadzają

się, źe zaprowadzenie stanu wyjątkowego nie bę

dzie wprawdzie dostateeznem dla powstrzymania

działań anarchistów i terrorystów, lecz może uła

twić władzom rządowym użycie środków przedsię

branych dla obrony podstaw społeeznyeh; jednak

należy się starać, aby rozporządzenia stanu wy

jątkowego zwrócone były tylko przeeiw anarchi

stom i terrorystom, a nie ciężyły ogółowi spokoj

nych obywateli, nie utrudniały’ legalnego rozwoju

narodowego i politycznego. Jakie w tym eelu

modyfikacje w stanie wyjątkowym zaprowadzić

należy, okazać może dopiero szczegółowa dysku

sya w komiByi. W każdym razie w postanowie

niu Izby oznaczyć należy termin trwania stanu

wyjątkowego, n. p . do końca roku, po którego

upływie, jeżeli rząd będzie widział potrzebę prze

dłużenia trwania tego atanu wyjątkowego, musi

powtórnie zasięgnąć przyzwolenia Izby.

Z zdaniami wypowiedzianemi przeż tych trzech

posłów, zdawała aię zgadzać przeważna większość

Koła; leez nie postawiono żadnyeh wniosków i

nie głosowano, bo wogóle wszyaey przem awiający

zgadzali się, że przed powzięeiem uchwał należy

wysłuehać i zbadać powody, któremi rząd w Izbie,

a ’następnie w komisyi (bo zapewne w Izbie nie

wszystko wypowie), uzasadniać będzie zaprowa

dzenie stanu wyjątkowego.

W końcu tych przygotowawezyeh rozpraw, K o

ło zgodziło się, aby w Izbie głosować za prze

kazaniem rozporządzeń rządowyeh oddzielnej ko.

misyi do roztrząśnienia, a do składu komisyi wy.

znaczyło z swego grona posłów, składająeyeh par

lamentarną komisyę Koła.

Głównym przedmiotem obrad na dzisiejszem

wieezornem posiedzeniu Koła, był projekt nowelli,

zmieniającej niektóre postanowienia o należy*

tośeiaeh stemplowych i opłataeb od prze

noszenia własnośei ruchom ej i nieruchom ej, oraz

zaprowadzająeej opłaty od wejścia na giełdę i od

interesów na giełdzie robionyeh.

W rozprawach ogólnych nad projektem, przedło

żonym przez sprawozdawcę komisyi p, Raczyń

skiego, który podniósł niektóre zalety tej no

welli, zabierali głos: pp. Abrahamowicz, Jawor

ski, Biliński, Skarszewski, Smolka, Groeholski.

Do późniejszego listu odłożyć muszę rozbiór

choć pobieżny tej obszernej nowelli, wskazanie

jej licznych wad i niewielu zalet; tu przytoczę

tylko ważniejsze zdania wypowiedziane przez za

bierających glos w rozprawach ogólnych.

P, Jaworski przedstawił, że przedłożony teraz

projekt, jest nowellą do ,,tymczasowej * ustawy

o należytośeiach stemplowych i opłataeb, ogłoszo

nej jeszcze w 1850 r.,

opróoz której obowiązuje

jeszcze druga ustawa w tym *dmym przedmiocie

w pięć miesięey później w sierpniu 1850 r. wy

dana i trzecia ustawa z r. 1864, oraz kilkaset

rozporządzeń, i patentów uzupełniająeych i w czę

śei tylko zmieniających przepisy tych trzech ustaw,

tak, iż w tym chaosie rozporządzeń nikt nie mo

że wiedzieć dokładnie, jaka się należy opłata od

aktu, lub zawartej transakcji. Otóż po cztero

letniej pracy komisyi spodziewano się przedłożę*

projektu całkowitej nowej ustawy, któraby

w eszła w miejsce dotychczasowego ogromnego

chaosu tysiąca rozporządzeń; tymczasem komisya

przedkłada projekt nowelli, która zmienia kilka

postanowień — n a lepsze lub gorsze, to zobzezy*

my w dyskusyi szczegółowej -

a pozostawia ca

ły chaotyczny ogrom dotyebozas wydanych wza

jemnie się uzupełniająeych i zmieniających rozpo«

rządzeń, — Jeżeli komisya nie była w możności

przedłożenia całkowitej ustawy, któraby weszła

w życie w miejsce dotychczasowego ogromu roz

porządzeń. to lepiejby była uczyniła, gdyby była

przedłożyła nowellę zaprowadzającą tylko taksę

od wejścia na giełde i opłaty od interesów na

giełdzie robionych. To zdanie podzielało całe Ko

ło polskie.

P. Smolka zgadzał się z zdaniem p. Jawor

skiego, iż dzisiaj równocześnie obowiązujące liczno

ustawy i tysiączne urzędowe rozporządzenia o

stemplowych należytośeiach i opłatach, są tak ehoa

tyezne, że mało kto, ńawet obznajomiony z nie

mi bliżej, wie napewno, jaka opłata od jakiego

aktu się należy; trzeba przeto ten chaos rozpo

rządzeń zastąpić oddzielną całkowitą ustawą, któ

raby w ich miejsce weBzła. Lecz gdy komisya

przedłożyła już projekt nowelli, która ma pewne

zalety, należy wziąć tę nowellę pod szczegółowy

rozbiór. P . Biliński wszedł w szczegółowe roz

trząsanie postanowień projektowanej nowelli i wska

zywał niektóre jej wady i liczne zalety, między

które słusznie policzył zaprowadzenie opłat od in

teresów robionych na giełdzie, a zarazem wniósł

ROSOLTSyY.

W inwentarzach dawnych dworów szlacheckich

* XVI wieku , czego bardzo mało, to sprzętów;

tak dalece, że trudno wyjść z podziwienia, jak

przodkowie nasi umieli się obywać bez mnóstwa

gratów, na które my dziś, tworząc dom, bezpo

trzebnie wyrzucamy pieniądze. C^ego jednak wów

czas nie brakło, to puzdra do flaszek ze śrubo*

wanemi korkami, w któryeh przechowywano gdań

skie, czy inne obce wódki. Wprawdzie w domowej

apteczce moc była rozmaitych swojskich nalewek,

ale cudzoziemcy umieli przyprawiać kordyały, któ

rych najzawołańsza gospodyni naśladować nie u

miała, a za które kazali sobie grubo płacić. Do ta

kich należały zrazu rosolisy.

Wyraz zachował się do dziśdnia, w niektó

rych okolicach kraju, ale stracił dawne znaczenie

i tem samem przestał byó zrozumiały, tak dale

ce, że dziś trudno już zrozumieć, czem się roso

lisy różnią od likierów. Biegli utrzymują, że to

cą wódki, podobnie słodkie jak likiery, ale mo

cne, które tylko mężczyźni pijać mogą. Inaczej

bywało niegdyś. Ale to niegdyś minęło już tak

dawno i bezpowrotnie, minęło tak, prawie żadnych

nie pozostawiając śladów, że trudno domyśleć się

nawet z naszej literatury, czem były rosolisy.

—

Brzmi to podobnie jak rosół i lisy; Linde w swo

im słowniku pomieszcza wyraz pod rosołem, ale

odrowy rozsądek sprzeciwia się temu wywodowi

i myśl wzdryea się na nalewkę z lisa, chociaż

wiemy, że w XYI wiekn rzeczywiście destylowano

wódki na rozmaityeh zwierzętach, żo pędzone je

wkładając do aleinbiku n. p . młode króliki, żab

kiit.p.

W?rzeezywistości ^rosolisy były pierwiastkowo,

może już w XV wieku, wódkami pochodzącemi

z ręśliny, której średniowieczna nazwa przeszła

na otrzymywaną z niej nalewkę. Roślina to dziś

rozgłośna w nauce, z powodu zjawiska żywienia

się maleńkiemi zwierzętami, które chwyta; jest

bardzo pospolita wszędzie w Europie, zarówno

na równinach, jak w górach, a nosi dziś, według

nomenklatury Linnógo, nazwę z greckiego wziętą:

Drosera.

Roślinka ta jest i u nas bardzo pospolita na

podmokłych, torfowych łąkach, gdzie tkwi wśród

zielonego mchu i odbija od tego tła dość żywą

rumianością. —

Łodjżkijej prawie wcale nie wi

dać, tak jest krótką i wszystkie liście zdaią się

wychodzić z jednego środkowego punktu. Liście

te mają dość długie ogonki, przechodzące w lek

ko wydrążone okrągławe blaszki, Bna kształt ły

żeczek" —

jak mówi trafnie Syreński w końcu

XVI wieku —

,,których używamy do wychędoże

nia uszu." Ta zielona blaszka liścia jest gruczoł

kowata, na górnej swej powierzchni, pokryw ają

bowiem do dwustu włosków. Każdy przyrośnięty

cienką nóżką do powierzchni, przechodzi w wierz

chołku w manugowatą nabrzmiałość, która jest

gruczołem,— gruczołem, bo wydziela krople rumia

nego, przeźroczystego płynu. Płyn ten jest gęsty,

śluzowaty i daje się wyciągać w długie nitki.

Włoski stojące w środku liścia, m ają nóżkę krót

kę, zieloną i są prosto w górę wzniesione, stoją

ce na kraju mają stopkę dłuższą, czerwoną i na

dół przegiętą.

"W’łoski zaś rozmieszczone między

środkowemi a nadbrzeżnemi mają długość i na

chylenie nóżek pośrednie, a i barwa ich staje się

tem czerwieńsza, im bliżej kraju blaszki stoją.

Cały więc liść zielony kryje się pod kosm ato

śeią owych, pokrywających go, gruczołów, któ

rych śluzowate główki świetnie na słońcu błyszczą.

Opowiada to w ten sposób mistrz’Szymon: nw tych"

gruczołach, ,zaw sze się wilgotność znayduie w odni

sta: nigdy, by nagoręcej słońce grzało, nie wysyeha

iąea, y owszem im barziey swymi promieniami

przypala, tym więcej rosy albó wody w sobie maią.

Tak że się przystojnie y słusznie dziwować, abo

radniey gadać *możemy, ieśli tę wilgotność abo

wodę z ciepłoty słonecznej, czy z przyrodzenia

swego miewa, sprzeeiwiaiącą się słonecznej go

rąeośei. Odyż samo ziele wszytko, iako się niiey

powie, iest pryszeząeey mocy."

W tym naiwnym opisie znajdujemy zapatrywa

nie się całego średniowiecznego świata na tę ro

ślinę. Przyłożona na ciało, jątrzy je i tworzy pry

szcze, ma więc wewnętrzny ogień. Zapewne nie

co innego, tylko ta rosa gruczołkowatych wło

sków, na słońcu zwiększająca się, jest tego przy

czyną. Rosa to więc ognista, słoneczna. Ztąd

i średniowieczna nazwa rośliny: rosa słoneczna —

Ros 8olis.

Nazwa ta przetłómaezona w całości lub pierw

szej połowie na wszystkie europejskie języki,

stworzyła i nasze nazwy: rosnik, rosiezka, rosio

niee, które przytacza Syreński, i które przeszły

do ludu, wypierając pierwotne jogo miano.

Roślina, na której zbiera się słoneczna rosa,

musiała byó uważaną za dzielny środek leczni

czy. Tak też było rzeczywiście i to w takim sto

pniu, jak nieledwo z żadną inną na świecie. Nie

ma w tem powiedzeniu żadnej przesady. ’W szyst

ko daje się nią leczyć.

Joachim Liebbardt, znany powszechniej pod

nazwą Camerarius, —

znamienity lekarz połowy

XVI wieku, przedewszystkiem zalecał rośnik na

suchoty, to też i nasz Syreński zowie go: ,pe

wnym, a znamienitym lekarstwem" na tę niemoc.

My to samo powtórzyć możemy dziś z małym

dodatkiem, że jest pewnym, a znamienitym środ

kiem do rychlejszego dostania się na tamten świat

w suchotach. Bo już w zeszłym wieku Olaf Ba

rieb przekonał się, że oweoin, które go wypad

kiem zjadły, sprow adza silny kaszel.

W epoce renesansu jednak, z małemi wyją

tkami, opierano się w stosowaniu leków, nie na

doświadczeniu, a na z góry powziętem mniema

nia. T o też wszystko leczono tym słonecznym

środkiem.

Kamień, morowe powietrze, rany, krwotok,

ból zębów, szaleństwo, porażenie, miały ustępo

wać pod wpływem słonecznej rosy.

Posilała ona mdłe serce, w ludziach starych

i otrzeźwiała

,duchy ożywiające."

Arnold de Villanova tak był przekonany o jej

wpływie na życie, że sam "się dziwił, dlaezegoby

ludzie, używający jej codnia, umierali!

Jan Izaak Holland zebrał nadprzyrodzone na

wet własności rośnika w długim traktacie, a nie

jednym i Syreński daje wiarę.

—

Pisze bowiem:

,Truciznom y iadom przez usta zadanym, iest

osobliwym ratunkiem , co się 2tąd znaczy, iż gdy

by tego ziela w szklanicę iadem namazaną, abo

winem z trucizną zmięszanem napełnioną włożył,

zaraz ią rozsadzi (sic). A gdzieby w naczyniu

srebrnym, abo w miedzianym, w kamiennym, cy

nowym, abo w iakim innym, tedy ono wino tak

będzie wrzało, iako przy naigwałtownieyszym

ogniu, y tak z onego naczynia do namnieyszey

krople wybieży" (sic).

Moc tego ziela była tak potężna, że samo no

szenie przy sobie dziwne sprowadzało skutki.

—

,Szatany w opętanych ucisza,"

—

pisze nasz

zielnikarz —

,nosząc go na szyi, y pokiby go

przy sobie mieli, póty od nich nie bywaią nsgra

wani.... Gdzieby też kto był sczarowany, bądź

na ciele, abo w swym rzemieśle, iako w piekar*

stwie, w piwa warzeniu, y w innych sprawach

swych, tylko go przy sobie nosić, a wszelakie

czary odpędzi od niego."

Widać, że w owym czasie szatani i czarownicy

nie byli tak srodzy, jak nieprzychylni ludzie, bo

Syreński, w ierzący wszystkim poprzednio poda

nym gusłom, już tego potwierdzić nie chce, co

,piszą Gusły w Zabobonów Mistrzowie," że ktoby

to ziele nosił, a wpadł między nieprzyjaciół, to

mu się nietylko nie nie stanie, ale owszem dozna

od nich dowodów przyjaźni.

Tak potężne było Bamo ziele, cóż dopiero wy

ciągnięta z niego przez przepędzanie esentia, —

czyli, jak mówi Syreński ,istność"? A przecież

umiano ją potęgować kilkakrotnie przez destylo

wanie raz otrzymanego płynu. Taka Quinta Es

sentia była szczytem sztuki alchemicznej, —

mistrz Szymon poświęca sposobowi otrzymania jej

trzy bite strony folio druku w swym zielniku.

Dowiadujemy się, że dodawano do niej złoto i per-^

ły, ale kto miał ten kordiał i pił go tyle, ile

wchodzi w pół łupiny włoskiego orzecha, ten

m ógł kpić ze świata i ludzi, bo nietylko leczył

wszystkie choroby. Moc i skutki tej istności ta

kie: ,że człowieka by nastarszego w takiey ezer

stwośei ciała zachować może, iako we trzydzio*

ści lat, y w tychże siłach. Tak, iż iako w Raiu

ziemskim zawsze żyć może." Temu jednak przy

toczeniu już Syreński nie wierzy, ,ale ia mówię,

że nie jest prawdziwego uczycielą, to innym obie

cowae y upewniać, czego sam sobie uczynić, ani

skutkiem pokazać może. Ci to są, którzy tylko

chlubę próżną umiejętności sobie u innych iedna

ią i czynią, a głupie y ledaczemu wierzące, do

szkody, oszukaniem swem, przywodzą. Niech im

wierzy kto chce, ia nie, ażby skutkiem to poka

zali, eo piszą."

Nie wierzył profesor Akademii i słynny w ca

łem mieście lekarz, ale że tnundus vuU decipi

przeto Quinta essentia znajdowała zapewne nie

pomierny pokup, ieśli tylko kto za dekokt słońca,

złota i peret miał czem płacić. A kto nie miał,

obywał się bez złota i pereł, ale już bez rosy

słonecznej obchodzić się nie chciał. Dla uboż

szych więc mas, pragnących także żyć, jak w ra

ju ziemskim,

—

pędzono nie guintam essentiam

kosztownemi dodatkami, ale prostą wódeczkę

na ros solis i zwano ją rossolis. Był to płyn pię

tnie szkarłatny, mający smak o tyle różny od

gorzałki, o ile dodano mu cukru, czy korzennych

przypraw .

Zapewne z początku wytwarzano go tylko

w aptekach, ściśle przestrzegając przepisu i uży

wania zasadniczej treści, tj. rośnika. Z czasem,

ponieważ rzecz była zyskowna, rzucono się do pro

dukcyi tej fabrycznie. Dla wielu ,,ros solis", jako

nazwa rośliny, była nieznaną; ale znano zato wy

bornie inną nazwę podobnego brzmienia, tj.,,rosa",

a że róża chętnie w słońcu się kąpie, więc z ros

solis utworzono rosa solis, i zamiast rośnika bra

no za główną składową część wódki różaną wodę.

T r z e b a jednak b y ł o rachować rzecz najbardziej

....^ *T .Wygfcojiiłł"**ffr *FteweiyBleśaideidnitwt«tan..

* t o U m « o Jesapza *tamy, *Krakowi* go 10e,,w, Lw,wio iak *sawayfe, **tow* l i «,

,f *«»*astsais wpaoifs

(

; ! ................................." ’f i " * * * « I * ? A - S T

;: i:

issllz%z«jarHStHr

Aiakłłatncys ,CtASD* w BUmUiwwtw, tudzież o»edy poestoww. JBtmUąwmą

ktęgarnia 8.A .Krcytanowski^o, handd Nowakowskiej wSatóennicwm obokfijb pocalowcj. - a agJw .

u s s l s (inawaty) przyjmuje się u opłata od miejsce wiersza drukiem drobnym (petitowym)_sa^pietw»

ity rai 10 cnt, u kaidynastępny raspo5 ent- fsiM łss* (na8stronnicydztomsskft)oa miej

sca wiersza dr;kiem drobnym po 80 ent sa każdyrat. -

Boł,w »»*» *o BC«ws»s (prrapekta, eyr*

kolarze, ogłoszenia i t p.) pr»y1mqje się u eenę 1 złr. od 100 egwm. dla *amie)soowyeh, a 60 eent.

od 100 egzem, dla mle}aoowych prenumeratorów.

Należytośd uprasza się m npnó* nadesłać Drst;

katem pocztowym. -

«**»*Mata1rr*ama»r«U przyjmnjt:srmtwowl*A,ongya,,UZASU

w głównym składzie tytoniu Nr. II przy ulioy Trybunalskiej L. 4; w V m ryłn wyłącznic p. Adam

Buc Clómont 4: (prenamoratę p.Wlroenty Raozkowski, Faubonrg Poissonióre 88); w W «»* «* » pp

Ilaasenstein i Yoglot (także w Hamburgu, Frankfurcie n. B .,

Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrooławiu),

A. Opoebk, Stukenbastei Nr 8, K , Huwc (takie w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymeardsd).

H. Sahaiek, M Dukat, H. Steni, w Frankfurcie u. «L G. L. D aube k Comp.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu