Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 635 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 216.

Kraków 20 Września — Niedziela.

Rok 1868.

iaa wychodzi codziennie wieczór (wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne).

Nnmer pojedynczy w K r a k o w i e i we Lwowie kosztuje 10 centów.

I*oc;

Prenumerata wynosi:

niH»cr*v ii y Krakowie. . . . rocznie złr. 20

we Lwowie ....

Bn21

państwie Anstryackićm n

«24

Prns i Rzeszy niemieo. B tal. 17 sgr. 2

Francyi i Anglii . . .

n fran. 108

Belgii Włoch iSzwajcaryi B 1B0

niędzmi przesyłane byó winny franco do Administracyi .C zasd.u

—_

L isty reklamacyjne

eczętowane, nie ulegają frankowaniu.

—

L istó w niefrankowanych nie przyjmąje się.

H ęboplfim s nadsyłane Redascyi, nie zu ;iają ai§ i niszczone będą.

—

kwartalnie złr. 5

miesięcznie złr. 2

c°’25

”l

b2c.25

taL4sgr.8

tal. lsr.16

han. 27

B fran. 10

II»

Lig

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

W Krakowie: Bióro Administraoyi .C z a sd " przy ulicy Różannśj w domn pod L. 423,

tud zież wszystkie Urzęda pocztowe an stryackie.

O g t o N z e n is (inseraty) wszelkiego rodzaju, przyjmnją się za opłatą: od wiersza drobnego (petit) za

jedn oraz owe umiesz czenie p o 8 centów, za na stępne po 5 centów, oraz za o płatą należytości stęplowej

po 30 centów od każdorazowego ogłoszenia.

Prenum eratę t Ogłoszenia przyjmują: we Lwowie w Ajencyi ,CzA8Uup. Aleks. Piątkowski

przy placu Katedralnym pod L. 31. -

W Wiedniu p. A . Oppelik Wollzeile 22. -

Na Francyę i Angjię"

w Paryżu W. pnłkownik Wincenty Raczkowski, Rne du pont de Lodi Nr. 1 .— Zaś tylko ogłoszenia

w Wiednin, w Hambnrgu, w Frankfurcie n. M., w Berlinie, w Lipsku i Bazylei (Szwajcarya) pp. R a f y

senstein A Vogler — w Berliniep. A. Retemayer ip. Rudolf Mosse, Friedrichastrasse Nr60 - w Fmnk- UsSę-A .’

furcie nadMcuemp. G. L.Daube A Comp. - wLipskup. Henryk Enaler —wWrocławiup.Jefike

jut

Bial A Freund.

OGŁOSZENIE PRZEDPŁATY

na ,,CM§"

od Igo Paźdalernlka 1808

w Krakowie:

rocznie,

półrocznie,

kwartalnie

miesięcznie,

złr.»0.—

złr. IO.—

złr.

złr.».

Pr"enumeratę miejscowaprzyjmuje tylko

bióro jtómiuistracyi ,,Czasu** i księgarnia

p. Józefa Czecha.

Z przesyłką pocztową w państwie austryackiem:

rocznie,

półrocznie,

kwartalnie,

miesięcznie,

złr.

złr.i».—

złr.B .—

złr.aa»c

Prenumeratę przyjmują:

WeLwowie: w Ajenoyi ,,C Z A S U « p. Aleksan

der Piątkowski p n y placu Katedralnym pod

L. 31.

W Wiedniu: p. A . Oppelik, Wollieilo Ner 2S

W Paryżu: (na całą Francyę, Anglię i Belgię) Wnj

pułkownik Wincenty Raczkowski, rue dn ponl

de Lodi N. l , tudzież wszystkie urzędy pocztowi

w krąju i za granicą.

_ Prenumerata liczy się tylko od Igo kałdego mie

siąca.

Uprasza się o wczesne nadsyłanie pieniędzy pre

numeracyjnych i wyraźne wypisanie nazwiska i miej

sca odbioru, a jeżli można o nadesłanie dawnego

adresu drukowanego.

Cena ,,C Z A S U ** za granicą, ogłoszona jest w ty

tule każdego numeru.

Kraków 19 września.

Z pewnem zadziwieniem, wyznajemy o

twarcie, ujrzeliśmy ogłoszone projekta adre

su i rezolucyi, z zastrzeżeniem, że te jeBzcze

zmianom uledz mogą, zanim do Izby wnie

sione zostaną, a co gorsza, że wcale jeszcze

nie wiadomo, kiedy nad niemi nastąpią roz

prawy. Zwyczajem przyjętym i we wszyst

kich parlamentach uświęconym, projekta a

dresowe ogłaszają się w chwili wniesienia

przed Izbę, i wtedy rozdane bywają jćj

członkom, to jest w wilię otwarcia obrad

nad niemi. N ie możemy więc pojąć zbocze

nia od teg:o zwyczaju w niniejszym przy

padku Skoro wnioski uledz. mogą jeszcze

^ odmianom, zanim przedłożone będą Sejmo

wi, na cóż je ogłaszać? Gzy na to, aby

zw iększyć już i tak przesadną liczbę różnych

programatów i programatowych elukubracyj,

jakie w ostatnich czasach były ogłoszone,

a które dość dziwnie za granicą wydawać

się musiały? Skoro jeszc ze nie wiadomo, kie

dy Sejm nad niemi obradować będzie, po

cóż je ogłaszać? Czy na to, aby wywołać

, dosyć słuszny może zarzut, że się w pro

gramata i w projekta bawimy? Czy na to,

aby powiedziano, że albo tak ważnego kro

ku, który o dalszym kierunku naszym po

lityczn ym ma orzekać, nie bierzemy na se

iyo, albo co gorsza jeszcze, że w tak sta

nowczćj chwili wabamy się, i że kraj nie

w ie co począć? Chęć oddania poprzednio

tych projektów pod dyskusyę opinii publi

cznej, nie tlómaczy tćj publikacyi w tych

warunkach, w jakich ogłoszoną została, ()

głoszenie projektów adresowych w wilię o

brad wystarcza zupełnie orgauom krajowym,

aby zdanie swoje o nich objawiły. Mają

one dosyć czasu podczas dyskusyi adreso

wej wpływać, jeżeli mogą, na zmiany, ja

kie Izba w projekcie zawsze poczynić mo

że. Zresztą, opinia krajowa jest dziś dosta

tecznie znana, oświadczyła się wyraźnie pod

czas dyskusyi nad wnioskiem p. Smolki,

jaką drogę uważa dla kraju za korzystną.

Jeżeli zaś chodzi o zaspokojenie opinii pu

blicznćj, to jakże ją ma zaspokoić ogłosze

nie dwóch więcćj projektów, które jeszcze

m ogą uledz zmianom, a nad któremi nie

wiadomo kiedy Sejm obradować będzie!....

Nie, inaczćj przedstawialiśmy sobie ów krok

stanowczy, którego pragnęliśmy, proponując

adres mający wskazać i stanowisko kraju

i kierunek, jakim tenże postępować będzie,

aby potrzebom swoim odpowiednie zadość

uczynienie m ógł uzyskać. Życzenia te zda

wały nam się w granicach legalności i mo

żliwości bardzo wyraźnie określone, a nie

przypuszczaliśmy, aby można się było z w y

powiedzeniem ich przed Koroną jakkolwiek

wahać.

Skoro atoli tak się stało, że ogłoszone są

projekta, które jeszcze ulegną zmianom, a

nad któremi nie wiadomo, kiedy Sejm obra

dować będzie, to uważając je za projekta

będące jeszcze w komisyi, niech nam wolno

będzie powiedzieć, iż pragnęlibyśmy, aby

uległy zmianom, zanim Sejmowi przedłożo

ne zostaną. Dowodzą nam one, jak dalece

trwać winniśmy w przekonaniu, że korzy

stniejszym i odpowiedniejszym byłby jeden

tylko akt, to jest adres do Korony, i to

nietylko z powodów* które wyraziliśmy wczo

raj na innem miejscu, lecz i dla tych, co

śmy przemilczeli, a które z aktów ogłoszo

nych same się przedstawiają.

W sporządzeniu dwóch projektów do a

dresu i do rezolucyi było niebezpieczeństwo,

źe nie będzie m iędzy niemi tćj harmonii,

jaka być koniecznie powinna, jeżeli Koro

na ma wiedzieć* o co nam chodzi i jakie

są nasze żądania. Łatwo przewidzieć można

było, że jeżeli rezolucya utrzymać się zdo

ła w granicach możliwości, to adres pozba

wiony tćj silnćj treści stanie się słabym i

nie będzie tym wyrazem żądań, jakie kraj

z ufnością u stóp tronu złożyć zamierzył.

Tak też widzimy to w projektach, a nie

przesądzając rezolucyi, czy istotnie zacho

w ała się w granicach ścisłćj możliwości,

pewnem jest, że adres wcale doniosłości jćj

nie odpowiada.

Nadto jeszcze, ani w adresie ani w rezo

lucyi nie powiedziano, kto ów wniosek o

zmiany w konstytucyi uczyni. Uchwała Sej

mowa obowiązuje, o ile wiemy, tylko w

kraju, podana zaś ministerstwu łatwo zło

żoną być może ad acta. Zapewne, że zawsze

przysługuje prawo naszćj delegacyi posta

wić uchwałę Sejmu w Radzie państwa jako

wniosek, ale wtedy stanowisko wobec gabi

netu mocno byłoby utrudnione. Forma re

zolucyi ma pokryć przed zarzutem, że akt ten

przesłany na ręce ministerstwa jest adre

sem do Rady państwa, ale dla tego poświę

cone jest wyraźne i stanowcze działanie na

raz obranćj drodze. Zgoła, po odczytaniu

obu projektów nie można sobie zdać spra

w y z kierunku, jakim Sejm iść zamierza,

aby ów wniosek, który czyni i uchwala, po

stawiony był tam, gdzie należy, i przez tego,

który jest do tego obowiązanym.

Teatr krakowski pobierał dotychczas 50 00

złr. wsparcia, które mu był sejm przyznał,

wszelako tytułem tylko zaliczki na rzecz wspar

cia rządowego, albowiem rząd austryacki

przyjmując na siebie zobowiązania dawnego

rządu Rpltej Krakowskiej, znalazł między

niemi również wsparcie dla teatru w wyso

kości 20,000 złp. Wsparcie to nieogranicza

ło Bię WBzelako na tej kwocie, gdyż budy

nek teatralny zaopatrzony był w przybory

kosztem skarbu sprawione. N ie będziemy

wchodzili w wykazanie, jak dalece w ciągu

lat przeszło 20 powiększyły się wydatki

utrzymania teatru, gdy dochody pozostały

te same, a po części nawet zmniejszyły się,

lecz pragnęlibyśmy przy sposobności petycyi

dzisiejszego dyrektora sceny ojczystej w Kra

kowie do Sejmu o zasiłek, aby Sejm u

znał teatr polski w Krakowie za instytu

cyę krajową, której utrzymanie i wzrost le

ży w interesie dobra publicznego. Teatr

krakowski ma do tego prawo zarówno z tytułu

przeszłości, jak i ze względu, iż lubo w

gorszych znajdując się dziś okolicznościach

z powodu zmiany stanowiska Krakowa w

kraju, w szelako zdołał za usilnem staraniem

dyrekcyi utrzymać się na stopniu artysty

cznego zakładu.

Teraz, kiedy na całym obszarze ziem

polskich trzy tylko stałe utrzymują się

teatra, a jeden z nich w Warszawie zosta

je pod ścisłą cenzurą, która mu uie pozwa

la rozwijać się we wszystkich kierunkach

sztuki dramatycznej, wspieranie i podtrzy

mywanie sceny narodowej należy do obo

w iązków reprezentacyi krajowej. U zna nie

przeto teatru krakowskiego za instytucyę

krajową jest zarówno rękojmią pezyznawa

nia mu zapomogi, jak niemniej włożeniem

na dyrekcyę jeg o obowiązku utrzymania

tego charakteru nadal. Zasługuje sobie ua

to nie tylko teraźniejsza dyrekcya, nad czem

nie tu miejsce obszerniej się rozpisywać,

lecz zarazem zasługuje Kraków, jako jedno

z ognisk życia narodowego, zkąd jeszcze

rozchodzą się promienie światła nauki i

sztuki. Nie wątpimy też bynajmniej o po

myślnym skutku petycyi dyrekcyi teatru

krakowskiego do Sejmu, a jeżeli podnosi

my głoB w tej sprawie, to tylko na świa

dectwo, iż nie jest to prywatną sprawą zasłu

żonego zresztą przedsiębiorstwa, a le prze

dewszystkiem sprawą obywatelskiego i na

rodow ego interesu.

KORESPONDENCTA CZASUi

Lwów 17wrześuia.

(z) Dziś rozdano w Izbie projekt adresn wnie

siony przed kilku dniami przez posła Kowal

skiego. Poseł Tyszkowski odwołując się do

objawionego jnż wówczas żądania swego, aby rze

czony projekt, ułożony w niezroznmiałem narze

cza moskiewskiem, był przełożony na język rnski

i w tymże językn równocześnie z polskim także

przekładem posłom rozdany, zażądał tego pono

wnie dzisiaj, ponieważ wszystkie akta sejmowe

przedkłada swym wyborcom, a nie może im da

wać czegoś niezrozumiałego. Marszałek odparł,

że podczas rozprawy szczegółowej nad tym przed

miotem będzie pora mówienia o tem.

Toczyły się dalsze obrady nad zasadą wolności

dzielenia własności ziemskiej. Na nwagę wczo

rajszą p. Skrzyńskiego, iż wniosek większo

ści tyczy się tylko własności tak zwanej mniejszej,

czyli włościańskie), podczas gdy wniosek mniej

szóści obejmuje bez różnicy wszystką własność

ziemską, tak tabularną, jak włościańską, wyjaśnił

sprawozdawca większości komisyi p. Kabat, iż

sprawozdanie większości mówi dlatego tylko o po

siadłości włościańskiej, iż co do wolności nieogra

niczonej podziała w łasn ości tabnlarnej nie było

przeciwnych zdań w komisyi, lecz wszyscy za

nieograniczoną wolnością się oświadczyli, zaczem

zasada przyjęta w sprawozdania większości komi

syi dotyczy także wiasuości tabularnej.

Wszystkie mowy dzisiejsze były tak długie, iż

nie zdołano załatwić przedmiotu, pomimo że poło

wa z pozostających jeszcze mówców nie zabrała

głosn, lecz zamknięto dyskasyą i wybrano mówcą

generalnym hr. Henryka Wodzickiego. Nie

było jnż czasn na wysłncbanie sprawozdawcy

większości komisyi, zaczem glos jego ostatni i

glosowanie nad całym wnioskiem odroczono do

jutra.

Zasada ograniczenia w olności miała najsilniej

szych obrońców w pp. Kocsyńskim i K r a i ń

ski m, podczas gdy wolności nieograniczonej bro

ni! wymownie p. Krzecznnowicz. Nadewszy

stkie wszakże celowała siłą argumentów, logiczno

ścią wywcdn i liberaloością zasady mowa br. Hen

ryka Wodzickiego, który, jako mówca g e n e

ra ln y , zbijał kolejno w ciągu dysknsyi objawione

adania i rozumowania przeciw ników, a głównie

zaś p. Kraińskiego i wczorajszą argrmentacyę

sprawozdawcy mniejszości komisyi p, Skrzyń

ski ego. Zamykająca dysknsyę dzisiejszą mowa

tego ostatniego zasypywała przeciwników iskrami

olśniewającego dowcipu i barnom.

Poseł Koczyński zabrawszy głos pierwszy,

nw aża przedłożony w niosek za zbyt mglisty i żą

dał wniosków baidziej szczegółowych. Stawał on

w obronie zasady protekcyi i ograniczeń we wszy

stkich kiernukach rozwojn ekonomicznego i han

dlowego, uważając kwestyę wolności ekonomicznej

jako nierozstrzygniętą w sferze nmiejętności, na

dowód czego przytaczał zdania niektórych zna

czniejszych ekonomistów, jak Frydryka Lista, Ra

na, Chłopka, twórcy dzisiejszego cłowego związh n

niemieckiego, ntizymającycb, że wykonanie zasad

nie może przekraczać granic użyteczności, i że

wazędzie przebranie miary może zw ichnąć naj

zdrowsze zasady. Z tego stanowiska, przyznać na

leży bynajmniej niepostępowego, mówca wskazaje

na złe skntki, jakie, zdaniem jego, przyniosła wol

ność wekslowa, wolność przemysłowa, rozbiwszy

starożytne cecby i podkopaw szy prawo propina

cyi, niemniej jak wolność górnicza. Ostatecznie

żąda koniecznie wniosków szczegółowych.

Poseł Wolny mówił niezmiernie dłngo o prak

tyczności, o nienżyteczności wszelkiej teoryi, po

nieważ teorya nic go nie nanozyła, a tylko prak

tyce wierzy; powoływał się wielokrotnie na An

glię, i na wiele innych rzeczy. Trudno byłoby

w szakże zdać jasną sprawę z treści i tokn myśli

mowy jego ; w końcn oświadczył się za wolnością

dzielenia gruntów, ograniczoną pozwoleniem urzę

dn gminnego.

Poseł Korolnk mówił treściwie i logicznie,

czem mow a jeg o bardzo odbijała od poprzedniej

i powszechne zyskiwała przyznanie. Oświadczył

się tak jak w szyscy włościanie za nieograniczoną

wolnością dzielenia grnntów pomiędzy rodzinę;

z ograniczeniem dalszej wolności przyzwoleniem

nrzędn gminnego. Mówił o potrzebie szkół i za

prowadzenia ksiąg hipotecznych, bez czego swo

boda nieograniczona nie może przynieść należy

tych k orzyści.

Poseł Krzecznnowicz mówił za wolnością

nieograniczoną; przeciw mięszanin się gminy w

porządkowanie stosnnków własności osobistej, do

czego dążył wczorajszy wniosek p. Kowalskie

go. Wniosek ten dąży do wprowadzenia n nas

gminy na wzór moskiewskiej. Gminy wszakże

moskiewskie nie podniosły dobrobytu i nie są bo

gate. Ograniczenie rozporządzania własnością po

chodzi z czasów poddaństwa i winno byó uchylo

ne. Miarą dobrej nstaw y jest potrzeba, która się

objawiła n ludności naszej powszechnym zwycza

jem. Należy przemienić zwyczaj w nstawę, to jest

stan rzeczywisty oprzeć na nstawie.

Poseł Kraiński wskazywał konieczność ogra

niczeń ze względn na dobro publiczne we wszyst

kich stosunkach społecznych i ekonomicznych;

wskazał na prawo górnicze, nstawę łasową, usta

wę przemysłową itd., które wszystkie ograniczają

dowolne rozporządzenie własnością osobistą, na

rzecz dobra krajowego, bo majątek osobisty jest

też własnością krajową. Jest to więc opieka nad

ogólnym majątkiem krajn. Po długim je szcze w y

wodzie, w którym wykazywał, że przy rozdrob

nienia własności grantowej nie może się podnieść

ani rękodzielnictwo, ani przemysł, ani bogactwo

krajn, wniósł, aby polecić Wydziałow i krajowemu,

iżby zańągcąl w tym przedmiocie zdania wszyst

kich Rad powiatowych i na podstawie otrzyma

nych odpowiedzi przedłożył wniosek na przyszłej

sesyi sejmn.

Gdy skończył, nchwałono zamknąć dalszą dys

knsyę, albowiem rzecz była jnż do grantn wy

czerpaną a Ł ba znużoną. Przeciw wnioskowi

większości zapisany był jeszcze do głosn książę

San,gnszko; za wnioskiem pp. Kowbasink,

Pfeiffer, Ła.wrynowicz, hr. H en ryk W o

dzicki, hr. Potocki, Nalepa, Rogu w ski,

PopieI.

Mówcą jenerałnym obrano hr. Wodzie kiego,

ale na usilno prośby posła Kowbasink a, aby i

lemn pomimo zamknięcia dysknsyi wolno było

głos zazbrać, uchwaliła Izba i jego także wysłu

chać. Po dosyć dłngiej przemowie o stosunkach

włościańskich oświadczył się także za wolnością

nieograniczoną rozporządzenia ziemią w kole ro

dziny, a nadzorem nrzędn gminnego w razie chę

ci dalszego rozporządzenia w ten sposób, aby

krewni i mieszkańcy gmioy mieli pierwszeństwo

nabywania.

Książę Sangnszko oświadczył krótko, że

wniosek większości nie jest do przyjęcia dla tego,

że się zamyka w czterech słowach. Uruchomieniem

ziemi nie podniesie się zdaniem k sięcia bogactwo

krajn a religia na tem nie zyska, bo przywiąza

nie do swej ziemi jest znamieniem moralności.

Hr. Wodzicki odpierał głównie twierdzenia

wyrażone przez posła Kraińskiegoi sprawo

zdawcę w mowie wczorajszej. Wyłnszczywszy

naturę ograniczeń własności prywatnej z powo

dów pnblicznycb, wykazał, iż tntaj miejsca ona

mieć nie może, albowiem innego rzecz jest rodza

ju. Dodał, że wyrażenie p. Kraińskiego o własno

ści krajowej, gdyby nie wyszło z nst tak znane

go z zasad konserwatywnych męża, przeraziłoby

Część literacko-artystyczna.

DW A WSJPOOTMHfi]MA.

(X. biskup Ł§towski i Aleksander hr. Potocki).

Niejednokrotnie to jnż wykazywano, że z święte

go związku narodowych tradycyj, z łączności po

koleń obecna spóleczność coraz się bardziej wydzie

la i traci wątek dziejowy. W epoce, kiedy parą

przebieżeć można świat cały w tak krótkim cza

sie, kiedy w kilkn arkuszach dzienników zamknię

ta historya dnia jednego, na co ją łączyć z po

przednią epoką — przepominają też Indzie prze

szłość— jak się nie oglądają na przyszłość. Każdy

sądzi, że rozpoczyna od siebie nowe dzieje, no

w y obyczaj, nową wiarę, nową mądrość, powie

dzielibyśmy nawet nową narodowość, bo narodo

w ość nic oparta na dnchn przeszłości staje się czę

sto rzeczą indywidualnego i chwilowego wyna

lazku.

Wśród takiego biernnkn niemiłem jest

spotkanie starca, co przypomina dawne czasy, to

to też chronią się pospolicie jego nank lnb opo

wieści— a na uśmiech pobłażania, jakiem zwy

kła witać siwizna zarozumiałość młodzieńczą — ta

znów odpowiada sardonicznym uśmiechem lekce

ważenia.

A jednak, gdzie dziś hart ten i dnch silny, ja

ki nam jeszcze świecił w obliczach tych do grobn

jnż chylących się starców, a w każdym tak sa

modzielny, tak indywidnałny! Gdy mieli wiarę, to

im całą ogarnywała duszę, gdy przekonanie, to

jedno na całe życie, gdy poświęcenie to bez gra

uic; kiedy dama m arszczyła czoło, to dziwna go

dność krasiła oblicze i prostowała kroki tycia;

nanki nie nabywali z cudzych natchnień w arle

kińską zszytych całość, ale dochodzili do niej głę

boką, własną pracą; kiedy dowcip, to tryskał im

samorodny, bez sztucznych przyborów, daleki od

osobistości i cynizmu, szczeiy jak śmiech a nie

kwaśny jak dzisiejsza ironia; kiedy chcieli od

pokutować winę — to całe na to łożyli życie;

kiedy zaś wielkie przypadło dźwigać imię — to

tarcza herbowna całego życia mozolą z wszelkich

plam lab rdzy oozyszczona zwierciadlanym świeciła

blaskiem. Czy to powołani na dostojeństwa, czy kij

tnłacza w ndziale przypadł, był jakiś majestat ducha,

który nświetniał każdą ścieżkę życia. Miłość bli

źniego płynęła potokiem tak czystym i niewy

czerpanym, że czy miłosierdziem dia nędzarza,

opieką dla niższego lnb przyjaźnią dla równego,

wszystkich równie serdecznie obdzielała. Wśród

zmienionej społeczności dziwakami ich też pospo

licie zwano, ależ, bo przejście z epoki tak różnej,

jak ta, oo ich wydała do dzisiejszych czasów , tyl

ko za pomocą dziwactwa obnpić oni mogli. Mę

żów tycb należało pytać o zamierające obyczaje, o

nieśmiertelne dziejów narodowych śla dy , o tajemni

cę życia i o hart dnch a, który icb przeprowadził

zw ycięzko wśród upadków i powszechnego po

gromu, że wśród tyłn kłamstw i zaparć nigdy nie

skłamali, wśród podłości w około oni się nie ngięli,

wśród wirn ostali się sobą, i że przeżyli śmierć

w szystkiego w kolo — upadek krajn i rodów o

padki, klęski narodn i własne bóle, kiedy wrogi

odbierali wszystkie zasoby aż do ziemi dziedzi

cznej — a właśni odzierali swój naród aż do o

byczajn i dziedzicznej cnoty.

Dotkliwą stratę świeżo poniosła spóleczność

polska w dwóch mężach takich z coraz bardziej

przerzedzającego się szeregu. Ks. bisknp Łętuw

ski i Aleksander hr. Potocki takie oddzielne i po

mnikow e stanowili postacie, żejnż się więcej niepo

wtórzą w spóieczności polskiej. Zbliżeni datą śmier

ci choć w życia odmienną idący koleją , kapłan

i tułacz wymagaliby zaiste pędzla Van Dycka w

pióro przeistoczonego, do skreślenia życiorysu z

wiernem oddaniem dziejów i cbaraktern, urnysin

i ducha tak oddzielnego, samoistnego, że powie

my typowego. O biskupie Łgtowskim należałoby

napisać całą k s ię g ę - abytecznem jest zaś dawać

wspomnienie pobieżne Krakowianom, tak ta po

stać stoi żywo w pamięci wszystkich. Mniej zna

ny w kraju Aleksander hr. Potocki zajmie świe

tną kartę w dziejach ofiar i tnłactwa narodowego.

Wspomnienie niniejsze m* za ceł nie wchodząc w

przebieg żywota naznaczyć tylko stratę, jaką na

ród poniósł.

Gdyśmy przed kilkoma miesiącami w kronice

dziennika kreślili pobieżną notatkę o życin i za

slngaoh biskupa Łętowskiego z okazyi seknndy

cyj obchodzonych przez sędziwego pasterza— nie

sądziliśmy, aby nas tak prędko opnścił, tyle je

szcze było życia, tyle świeżości dncha, choć sło

wo śmierci tak często bywało na jego nstacb.

Gdyśmy przed kilką łaty Aleksandra Potockie

go oglądali— słyszeliśmy z nst jego nadzieję, że

tnłaczy żywot zakończy odpoczynkiem na ojczy

stej ziemi. Jest coś jakby nieskończonego w ży

wocie lndzi, którzy jednej służyli myśli i wsze!

kie dla niej znosili ofiary, kiedy myśl ta przewo

dnia miasto dopełnić, jakby się odsuwała jeszcze —

i zgon ich nie oglądał brzaskn jej ziszczenia.

Wielkie zachodzą różnice i w kolejach życia i

w rysach charakteru, umysłu i dncha tych dwóch

m ężów, których fala śmierci razem z sobą por

wała, a różnice wskazują właśnie bogactwo i roz

maitość naszego narodowego życia.

Wśród rozległej ojczyzny w trzy szmaty roz

dartej, a tyln zmianom ulegającej i podległej k a

tuszom i próbom tak różnej natury, każda w yda

tniejsza indywidnalność wyniosła inną cechę na

sobie, reprezentnje inną stronę tego potężnego ży

cia narodowego, które jakby na przekor śmier

telnym ciosem nam zadawanym tryskało w epo

ce porozbiorowej z taką siłą i bogactwem.

Któż z nas nie znał bisknpa Łętowskiego ? wzro

sły wśród naszych dziadów, wraz z nimi zmierzył

te pola chwały, które Francya dzieliła z Polską.

Kapłanem jnż i pasterzem żył wpośród naszych

ojców, a wnukom udzielał nam chojnie z zebra

nych narodowych i rodowych tradycyj. U mysł by

stry wsparty na granicie wiary, o tak śmiałych

rzutach myśli, trafności sądn, bogactwie dowcipu

i głębokości nanki, że geniusza niezaprzeczone no

sił cechy.

Coś byio w tej postaci co łączyło pokrewień

stw em dnchnwem z różnemi postaciami kościoła

i narodn. Gdy w kościele z pastorałem w ręka,

sądziłbyś, że to Bodzanta, Gębicki Inb Hozynsz;

gdy w obcowania, to wykwintność myśli w pro

stocie formy raz ci przypominała prostaczą mą

drość XVI stnlecis, to znów świetne formy XVIII

wieka. I gdy wspomnisz bisknpa warmińskiego

Inb Narnszewicza wnet nderzy starzec w strnuę

dzisiejszych stosnnków i okaże taką samorodność

i oryginalność sądn i pomysłów, iż ncznjesz, że to

nie naśladownictwo dawnych postaci, ale jakby kon

tynnacya tego narodowego samoistnego rozumu,

którego wątek także z nieposzanowaniem trady

cyj się przerywa.

Nie wdawać nam się tutaj w ocenienie nanko

wych i literackich prac bisknpa Łętowskiego Inb

jego publicznego i kapłańskiego zawodu. Ileż świe

tnych rysów cnót, poświęceuia, zacności, paster

skiego namaszczenia wyprowadzićby można z le

go bogatego żywota — lecz nie piszemy biografii

i w granicach prostego wspomnienia mamy się

zamknąć.

Jak bisknp Łętowski tysiącznemi węzły złączo

ny był z tradycyą ziemi krakowskiej, znał jej taj

niki i jej znamiona, od kmiecej sochy, szbcbe

ckiego dwom, rycerskiej praktyki, aż do ksiąg

starycb, grobów królewskich i świątyń Paoa —

tak znów, gdyś spotkał wśród obczyzoy zacną

postać Aleksandra Potockiego inna ci dzielnica

Polski staw ała przed okiem. Ta daleka Ukraina

najgłębiej w paszczę zatracicie!a zapadła.

Są osobistości, jakby żywi przedstawiciele ja

kiejś dzielnicy krajn złączeni tym węzłem, jaki jest

między przyrodą ziemi a spóleczeństwem, prze

siąknięci tradycyą rodu lnb ^dziedzictwa, pracą

własną, poświęceniem i tą nigdy niegasnącą tę

sknotą, jakby nosobili w sobie swego rodzinnego

gniazda i ojczystej strony dncha całego. Wśród

dziejów zatracenia jakie naród, jakie ziemia na

sza przebywa, postacie takie wznoszą się do mi

stycznej potęgi. Widząc icb a słysząc oo się z ich

ojczyBtym grodem stało — pytasz: czy to po

grobowcy, czy oni ostatni nnieśli myśl polską

z ziemi polskiej?

Aleksander Potocki, dziedzic Hnmania i Zofi

jówki, pan połowy Ukrainy, porzucił drogę jaką

mn torowała stanowisko, mienie i waleczność,

której w rosyjskim jeszcze mnndnrze złożył do

wody w dalekiej kampanii do Persyi. Zruca on

mundnr pnłkownikowski na odgłos narodowego

powstania i spieszy do Warszawy. Krótkie były

chwile bohaterstwa i nadziei, dłngie lata wygna

t-ia i tnłactwa. Jeśli lekkomyślnością jest rzn ;ąć

się w wir wypadków niepewnych skoro się dźwi

ga ciężar dziedzictwa ziemi, jeżli zbiegostwem i

marnotrawstwem jest ta dobrowolna emigracya,

którą podejmować zwykli ci, co nic za sobą nie

zostawiają, a na wycbodżtwie spodziewają się zy

skać sobie wielkość - to wychodżtwo takie, jak

br. Aleksandra Potockiego, pobnd^i, jakie go do

tego wiodły, i duch z jakim znosił ten los, było

pełne namaszczenia, ofiary i majestatu, że tak po

wiemy tułaclwa. Bo niósł on żywą protestacyą za

wszystkie zabory ziemi ojczystej. Jeśli bisknp Łę

towski zachował w sobie coś z rycerza, to Ale

ksander Potccki miał znów coś w życin z zakon

nika. Pan milionowy odarty z swych włości, acz

uniósł z sobą resztki dobytkn — na dobrowolne

skazał się ubóstwo. Takeśmy go wszyscy znali,

zaledwie grosz w ydał dla siebie, kiedy tysiące

sypał dla drugich, dla niedoli, dla śniętej sprawy

lnb zacnego nbóstwa.

Jak żyłi tak i legli: bisknp przy grobach kró

lów, w świątyni pamiątek, których badaniom tyle

pracy poświę -ił — tułacz na ziemi wygnania. Pol

ska bodaj icb pamięć przechowała wiernie, a oni

zanieśli przed Majestat Pana modłiwę za Ojczy

znę, na jaką życie ich całe się składało.

”.L.D,

(s) digitalizacja: mbc malopolska.pl

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction