Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 697 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Ner 47.

Kraków 28j Lutego Środa.

Rok 1866.

CZAS

, i Prenumeratę przyjmują:

W Krakowie: Bióro Administracyi ,C zab ub w Rynku pod L. 39 w domu p. Kirchmayera na dole,

tudzież wszy stkie Urzęda p ocztow e austryackie.

W g - T o s z e n l a (inseraty) wsz elk ieg o rod zaju, przyjmują sig za opłatą: od wiersza drobnego (petit) za

jednorazo we u miesz cze nie p o 8 centów, za następne po 5 centów, oraz za oplata n ależvt ,ści bteulowći

po 30 centów od każdorazowego ogłoszenia .

Prenumeratę I Ogłoszenia przyjmui%: we Lwowie w Ajencyi .Czasu11p Tanani Hercok

Plac Halicki Ner l. ’4- W Wiedniu p. A - Oppelik Wollzeile 22. -

Na Francyę i AnglieH Parvżn

L . P ło ń sk i, BoulevimI du Prlnoe Bugteie, 95. ^ Zdi tylko ogłoszenia: w Wiedniu, w Hamburgu

i w Frankfurcie nad Menem pp. Uaasenstein i Vogler - w Berlinie p. A. Retemeyer - w Frankfurcie

nad Menem p. O. L . Daube A Comp. - w Lipsku p. Henryk Engler - w Wrocławiu p Jenke

et Saminghausen.

"’l .

’

R e k o p is m a nadsyłane KedakCyi, nie zwracają się i niszczone" będą.

Kraków 27 lutego.

Clii^jja, w której, jak nam donoszą, sfery

sejmoW ^ są przedewszystkiem zajęte kwe

styą równouprawnienia języków polskiego

i rnskiego, postawioną w sprawozdaniu K o

misyi edukacyjnej, mającem przyjść nie

zwłocznie p,od obrady Izby, zdaje nam się

właściwą do ogłoszenia następujących uwag:

\ 0 języku ruskim.

Nie. wiadomo, czyli tak zwana kwestya języko

wa przyjdzie na stół jeszcze w tęj kadencyi sej

mowej., Gdyby jednak niecierpliwość pojedynczych

osób wzięła górę nad wstrętem większości do

tych ckliwych sporów,, radzibyśmy, aby akcya

przeszła na szersze pole. Gdyby szło tylko o ta,

czyli protokóły i ncbwały sejmowe mają być spi

sywane i odczytywane w polskim albo też o

raz i w ruskim języku, zdawałaby nam się cała

sprawa dość podrzędną, g_dyżby głównie chodziło

0 stratę czasu, wprawdzie bardzo drogiego lecz

nie droższego nad zgodę i) pokój. Ponieważ je

dnak Bprawa językowa jest jedną z rdzennych

części tak zwanej kwestyi ruskiej, kwestyi, która

trapi od lat kilkunastn kraj skołatany klęskami

1 kwestyami różnego rodzaju, a powstrzymuje

więcej niż wszystkie inne jego rozwój umysłowy

i materyalny, przeto wszystko, co się jej tyczy,

nabiera wielkiej doniosłości.

Głównym błędem w dotychczasowem pojmowa

niu kwestyi ruskiej było to, że ją zawsze podej

mowano ze stanowiska bądż politycznego bądź

religijnego, że się więcej zajmowano pytaniem,

zkąd się ta kwestya wzięła i dokąd dąży, niż

tem, jakby ją załatwić. Załatwienie zaś nastąpi

tylko wtenczas, jeżeli się ją sprowadzi z nieokre

ślonego poła badań narodowo-politycznych i nan

kowych na pole realnych potrzeb. Natenczas roz

padnie się cała sprawa na kilka kwestyj prakty

cznej i bezpośredniej doniosłości, i pozwoli się

ująć w ręce jedynie do tego powołane, w ręce,

które same jedne mogą wyrwać tę niebezpieczną

broń rozwaśnionym stronnictwom.

Jak wyżej powiedziano, sprawa językowa jest

jedną z rdzennych części tak zwanej kwestyi ru

skiej, której drugą istotną częścią jest stanowisko

ruskiego kleru; albowiem wszystko, cokolwiek

w tej mierze powiedzianem być może, w prakty

cznem zastósowanin albo do jednej albo do drn

giej odnosić się będzie. Dziś tylko pierwsza zaj

mować nas będzie n a chwilę, o drugiej zastrze

gamy sobie wypowiedzieć nasze zdanie przy innej

iHposohaośoi..,.

Chcąc, się zastanowić nad tem, w jaki sposób

kwestya językowa praktycznie załatwioną być

może, trzeba sobie przędewszystkiem zdać sprawę

z przedfniotu, o którego zastósowanie idzie. Nie

n a czasie dziś deliberować nad tem, czyli jest

samoistny język rnski, lub też tylko narzecze lu

dowe. Dziś są zdania w tym względzie jeszcze

podzielone, dziś stronnictwa obstają z namiętno

ścią za jednem lub drugiem. Nie pozostaje nic

innego, tylko uznać fakt istniejący; ostateczne roz

strzygnięcie zaś pozostawić czasowi t. j . postępo

wi nauki i własnemu przekonaniu. Faktem zaś

jest, że w Galicyi wschodniej lud mówi językiem

czyli narzeczem (bo nie chcemy przesądzać n a ża

dną stronę) odmiennem od tego, które panuje

w Galicyi zachodniej. Chociaż te narzecza czyli

języki, są do siebie podobne, chociaż mianowicie

lud ruski w ogóle rozumie po polsku, nie mo

żna przecież z góry przesądzać, a nawet nie wolno

przypuszczać, aby tenże lud nie miał sobie ży

czyć, Usłyszeć w sejmie, w urzędzie i w szkole

języka czyli narzecza, którego nżywa. Lecz i

na odwrót winny być życzenia i potrzeby ludu

miarą nstępstw z jednej i drugiej strony. Jeżeli,

mówię, lud ruski życzy sobie usłyszeć język ru

ski w sejmie, urzędzie i szkole, rozumie się tu

język, którego on rzeczywiście używa i który

rozumie. Pierwszym tedy i niezbędnym warunkiem

uznania języka ruskiego jako równouprawnionego

w prawo_dawstwie, urzędzie i szkole, jest wyklu

czenie wszelkich obcych t. j . rosyjskich i staro

bulgarskich naleciałości, któremi usiłowano wzbo

gacić język ludu galicyjskiego w latach ostatnich

Lecz język ludu nie wystarcza do oddania

wszystkich pojęć, i zachodzi pytanie, zkąd ten

brak zastąpić. Jedni, biorąc ztąd pochop, wołają,

że właśnie ten brak dowodzi niemożebności uży

cia języka ruskiego jako piśmiennego i odrzuca

ją wszelką myśl uznania go jako takiego; dru

dzy, o_pierając się o cerkiew i wydedukowany przez

dawniejszych badaczów podział Słowiańszczyzny

na zachodnią (Polacy, Czesi, Połabianie) i wscho

dnio-południową (Rosyanie, Rusini, Bułgarowie,

IUiryjcjy), i wywodząc ztąd stopnie pokrewieństwa,,

zapełniają braki na chybił - trafił ze starobnłgarr

skiego (cerkiewnego) i z rosyjskiego. Tym spo

sobem obraca się sprawa językowa ciągle w błę

dnem kole, i bez udziału ludu, który tylko zda

leka się tym zapasom przypatruje, gdyż jedni

z nim mówić nie chcą, a drugich on nie rozu

mie. A jednak droga tak prosta i tak krótka, żę

tylko uprzedzeniu i namiętności przypisać należy,

jeżeli dotąd na nią nie wstąpiono. Bo ęzy może

być coś właściwszego, ęoś bliższego, jak pożycza(

w razie niedostatku u bogacza a nie u biedaką

pożywne ziarno a nie t;hwast niestrawny, poży,—

czać u rodzonego brata w domn a nie u kumt

W obęej wsi ? Ze język polski jest między wszy

stkiemi słowiańskiemi najwyżej wykształcony, te

go nikt nie zaprzecza, to przyznają nawet wszy

scy , zresztą nie zbyt przychylni pobratymcy.

Także nie podpada wątpliwości, że język polski

jest na Rnsi przez lud prosty dobrze rozumianjf,

co się o staroDułgarskim i rosyjskim powiedzieć

nie da, tudzież, że oświeceńsze warstwy spóle

czeństwa, nie wyłączając samego kleru ruskiego,

nim wybornie a nawet lepiej jak ruskim wła

dają. Co zaś do mniemanego stopnia pokrewień

stwa, opartego na wyż wspomnionym podziale

Słowiańszczyzny na zachodnią i wschodnio-połn

dniową, odpowiemy, że tenże podział stworzony,

jeżeli się nie mylimy, przez Czecha Dubrowskie

go i przyjęty przez dawniejszych badaczów Sło

wiańszczyzny, nie polega ani na historycznym roz

wojn Słowiańszczyzny, ani na charakterze i oby

czajach ludu, ani nawet na duchu i wewnętrznym

ustroju języków słowiańskich, lecz na okoliczności

podrzędnej, powierzchownej, nawet przypadkowej,

to jest na różnicach fonetycznych i gramatycznych,

idących w parze z obrządkiem kościelnym, który

je głównie stworzył. Podział ten, trafny na pier

wszy rzut oka, nie zgadza się. już z rezultatami

nowszych badań. Jest bowiem prawdą history

czną, że Polacy i Rusini są jedynym narodem sło

wiańskim, który, i to jeszcze w czasach przed

historycznych, wzrósł na właściwej ziemi słowiań

skiej między Odrą i Dnieprem, podczas gdy wszy

stkie inne plemiona, objęte dziś ogólną nazwą

słowiańskich, zagnieździły się i rozrosły, i to już

w czasach historycznych, i każdy dla siebie od

rębnie, na aienaiaołi oboyoh, jak Cże8i na ziemi

giermańskiej, Bułgarowie na trackiej, Rosyanie na

ziemiach zamieszkałych przedtem przez plemiona

czudzkie, scytyjskie itd. Gdy zaś przypuszczać nie

można, a nawetby się to nie zgadzało z prawdą

historyczuą, ażeby te ziemie miały być przez przy

byłe drużyny słowiańskie pustkami objęte, przeto

nie podpada wątpliwości, że miesza-jąc się na ob

cej ziemi z obcemi plemionami lub resztkami ple

mion, i żyjąc pod innem niebem, Słowianie ci z

ionieczności utracili z czasem wiele z pierwotnych

znamion Słowiańszczyzny pod względem charakte

ru narodowego, obyczajów, a nawet wewnętrzne

go ustroju języka, tych trzech głównych cech na

rodowego pokrewieństwa. Jeżeli zaś w późniejszych

czasach jedne do drugich zbliżył kościół, tu łaciński,

tam grecki, zbliżenie to mogło być tylko powierzcbo

wnem, przypadkowem, bo powinowactwo z krwi i

ducba tylko natura sama dać może. Najwłaściwszym

zostanie tedy zawsze podział na Słowian pierwo

tnych tj’. Polaków i Rusinów, i nowszych, jako to

Rosyan, Bułgarów, Czechów, jednem słowem, wszy

stkich innych. Pozwoliłem sobie, pomimo założe

nia, aby się nie zapuszczać w naukowe badania,

dorzucić te kilka nwag, jedynie w celn wykazania,

że Polacy i Rusini, jeżeli njeisą jednym narodem

to przynajmniej są sobie pomiędzy wszystkiem

plemionami słowiańskiemi y, krwi i charakteru na

rodowego najbliżsi, i że czerpiąc nawzajem jedni

od drugich, zapełniają braki językowe z najwla

ściwszycb i najobfitszych żró(leł. Spro wad zać zaś

z zagranicy towar, który się ma u siebie w lepszej

jakości, zdradza tylko niechęć; my zaś mając ua

oku prawdę i rzeczywiste a nie urojone potrzeby,

uiechęciom dogadzać nie możemy.

Drugą i prawie ważniejszą częścią kwestyi ję

zykowej zdaje nam się być kwestya alfabetu ni

skiego. Nie podpada wątpliwości, że w pierwo

tnych czasach Ruś, przyjąwszy u siebie kościół

wschodni, pisała alfabetem cerkiewnym. W osta

tnich dwóch wiekach Rzeczypospolitej rozpowsze

chnił się jednak alfabet łaciński z pisownią pol

ską tak dalece, że i pó rozbiorze kraju pod pa

nowaniem anstryackiem był W Galicyi ogólnie, a

raczej wyłącznie używanym. Po rokn 1848 za

prowadzono w piśmiennictwie, a tv drodze przy

musowej także w szkole, po części i w urzędzie

alfabet u nas zwany rosyjskim, to jest grażdan

dę i skoropis. Taki jeSt prawdziwy, bez wszel

kich. refleksyj podany przebićg rzeczy. Bczpośre

dniem n astępstwem tej ostatniej przemiany jest,

źe w Galicyi wschodniej dzieci są dziś przymu

szone ncąyć się czterech, a właściwie pięciu al.

fahetów: polskiego, który jeszcze dziś jest w ży

ciu praktycznem ogólnie używany, niemieckiego;

w którym się udzielają nauki w szkołach wyż

szych, właściwej (kończąstej) kirylicy} jak o pi

sma kościelnego, nareszćie grażdanki i skoropisu.

Nie ma tu potrzeby dochodzić, czyli te dwa osta

tnie alfabety wywodzą pochodzenie swoje z Rusi,

jak niektórzy twierdzą, lnb też z Rosyi; faktcn)

joflt, że od wieków nie były używane n a Rusi,

chociaż wyłącznie panowały w Rosyi. Również

nie przyda się na nic śledzić, jakiemi się wzglę

darni powodowano przy zaprowadzeniu tych al

labetów w roku 1848 w piśmiennictwie a ’później

i w szkołach, bo nam nie idzie o tendencye lecz

o fakta i realne potrzeby. Faktem zaś jest, że

już dawniej usiłowali prywatni, a w końcu usiło

wał i rząd sam, widząc, jak, zaprowadzenie grażr

danki i skoropisn obarcza młodzież nanką, która

jej się w kraju mało przydać może, widząc da

lej, że nanka ta na polu umyslowem oddala Ru

sinów od ludów zachodnich a zbliża ich silnię

do Rosyan, gdyż każde pisemk,o, każdy dziennik,

każda książka rosyjska, ktorąby dawniej jakó

nieprzystępną ogółowi, na bok odłożono, znajduje

coraz liczniejszego czytelnika, i zbliża coraz wię

cej język ruski do rosyjskiego, postanowił usu

nąć grażdankę ze skoropisem i zastąpić ją alfa

betem łacińskim. Że usiłowania lndzi prywatnych,

między którymi znajdowali się i Rusini, nie od)

niosły skutku, nic dziwnego, skoro dawniej język

ruskj w życiu publicznem żadnego prawie nie

znajdował zastosowania. Zamiary rządu spełzły

również na niczem, nie tylkf, dla braku wytrwa

!ości, ale i dla sposobu, jakiego w tym celn uży

to. Zamiast powodować się względami prakty

czności i zaprowadzić alfabet łaciński z pisownią

polską, jako ogólnie w całym kraju rozpowsze

chnioną i każdemu znaną, ^)oetąnowiońO— niemo

żna o tem_ bez uśmiechu wspomnieć — uciec się

do pisowni czeskiej. Ta ostatnia,, nikomu nie --ma

na, przez nikogo też popartą być nie mogła, fe

przez wszystkich bez różnicy ze wstrętem przy

jętą, czyli raczej odrzuconą została. Kroki przy

gotowawcze rozpoczęto od badań filologicznych,

w komitecie złożonym przeważnie z osod ruskie

go kleru, a między temi takich, zą których wła

śnie wpływcną i usilnem staraniem wprowa

dzono i rozpowsz chniono w kraju alfabet usu

nąć się mający. Nic nie mogło iepiej nad to

posłużyć do wywołania opozycyi,, którą też nią

bawem na gwałt uderzyła, wołająp, iż chcą

wydrzeć Rusinom ich skarb najdroższy, język

religią. Lecz gdyby i tego wszystkiego nie było,

ówczesny system polityczny nie pozwalał oprze)ć

się na opinii publicznej, na zdaniu reprezentacyi

kraju, miast i powiatów, których jeszeze nie był),

na zdanin korporacyj ąutonomicznych, któreby

nie względy polityczne lub inne postronne, lecz

jedynie praktyczność i potrzeby ludu miały na

oku, a których poparcie jest niezbędnem przy

zmianach mających przeciw sobie potężne stron

nictwa. Poprzestano wię,c ua prostym nakazie /

góry, który, zanim jeszcze został wykonany, cri

mięto innym nakazem tego rodzaju,

A jednak i dziś jesteśmy tego przekonania, że

usunięcie grażdanki i skoropisu i zastąpienie jej

alfabetem polskim jest niezbędnym warunkiem

równouprawnienia języka ruskiego, i że tej zmią

nie, jeżeli się postępować będzie w sposób odpo

wiedni, zwolna, z nchyleniem przymusu a nawet

z oszczędzeniem, ile można, nieuniknionych dra

żliwości, przykląsną nietylko Polacy, którzy w

gruncie rzeczy nie mogą być przeciwni językowi

ruskiemu, i tylko z konieczności sprzeciwiają się

uowatorstwom, lecz i sami Rusini umiarkowani,

którym leży więcej na sercu zgoda, przyszłość

dzieci i losy własnego kraju, niż popieranie ce

lów poza tą sferą leżących.

onosBrJoiw s a i L

To krótkie przedstawienie wykaznje jasno, co

uważamy za jedynie praktyczne, potrzebom kraju

i ludu odpowiednie pod względem kwestyi języ

kowej, a trafiwszy do przekonania właściwego

ludu, spokojnie przetrwamy opozycyą obudwóch

skrajnych stronnictw. Język ruski zaś, sprowadzo

ny znowu na swą właściwą drogę, rożwijać się

będzie dalej według swej wewnętrznej natury i

według potrzeb lu(lu, bądż w kierunku wyrobie

nia się w język osobny wykształcony, jeżeli jest

językiem samoistnym, od polskiego odrębnym,

jak twierdzą jedni, bądź w kierunku zlania się

zupełnego z językiem polskim, jeżeliby miał być

tylko narzeczem tego ostatniego, jak ntrzymują

drudzy, zawsze zaś jedynie tą drogą, którą mą

Opatrzność przeznaczyła, a z której go nie ze

pchną ani jawne ani pokątne usiłowania, "l

Zdawszy sobie tym sposobem rachunek z isto

ty sprawy, dopiero pomyśleć można o praktycznenj

zastosowaniu tego co się za właściwe uznało,

Posłuży nam tu za przewodnika owa zasada z

dziejów naszej przeszłości, w imię której przod

kowie dzisiejszych zapaśników dokonali przc(l

kilkn wiekami największego dzielą swego, to jest

połączenia na nowo rozerwanej obcym najazdem

odmiennemi wyznaniami na dwie połowy, sta

rej, p rzedcbrześciań8kiej Słowiańszczyzny, czyli

tak zwanej Unii litewskiej. Jeżeli zasada: równi

z równymi, wolni z wolnymi, mogła połączyć dwa

wielkie kraje poróżnione kilkuwiekową polityczną

odrębnością, religią, wojnami i stworzyć dzieło,

które przetrwało wieki i burze, jakich nie ma

przykładn w historyi, burze, które nawet obala"

jąc stare drzewo, nie zdołały go dotąd rozerwać

zupełnie w kierunku dawniejszej rysy, toć zape

wnie ta zasada okaże się skuteczna na zażegna

nie dzisiejszej burzy. Jakież, pytamy, wyniknąć

może niebezpieczeństwo dla Polaków i języka

polskiegó ze zrównania go z językiem ruskim f’

Jeżeli przed kilku wiekami nie obawiano się nt

szczyzny ani w szkole, ani w trybunale aui W

prawodawstwie, to i dziś nboższy język ru

ski nie będzie niebezpiecznym rywalem dla ję

zyka uposażonego przez Kochanowskich, Kra

sickich, Śniadeckich, Malczewskich, Mickiewiczów

i tylu innych mistrzów. Zważmy tu szczególnie je

dnę okoliczność. Język ruski, postawiony prze(!

kilku wiekami na równi z polskim, usuwał się

pomimo tego zwolna z widowni życia publiczne(

go, bynajmnićj nieparty zakazami z góry, lecz do"

browolnem przyjmowaniem polskiego przez samycb

Rusinów. Dowodzi to wiekowćj prawdy, że wła

śnie zrównanie i postawienie obok siebie, usuwa

sztuczną odrębność a umożebnia połączenie, jeżeli

się temu nio Bpraeeiwia^jiatiira rzeczy. Jeżeli te

dy naturalny ów przebieg rzeezy pod względem

wzajemnych stosunków obndwu języków, n a no

wo przerwanym został zbiegiem nieprzyjaznych

okoliczności, nie pozostaje nic innego, jak wróoić

na starą, już utartą drogę. Jak tylko usuniętyr(i

będzie wszelki pozór narzucania, zniknie też i pó

dnigićj stronie potrzeba odporu, a Rńsini zoba(

czywszy, że Polacy, nic czyniąc różnicy, posłu

gują się sami według potrzeby i okoliczności bądż

jednym bądż drugim językiem, poczną zwolna

wstępować w ich ślady mimowolnie, a rywaliza

cya dzisiejsza nsuwae się będzie przed względa

mi pożytkn i praktyczności.

Zastósowanie zasady równouprawnienia języków

w sejmie i w urzędzie nie napotka przy szczerej

chęci do wykonania jej na wielkie trudności, bo

tn ani język ruski, ani alfabet tak zwaBy rosyj

ski jeszcze nie zapanował, a więc zaprowadzenie

pierwszego będzie koncesyą, a użycie alfabetu

polskiego nie będzie połączone z fównoczesncm

rugowaniem innego. Przepis nżywania alfabetu

łacińskiego odnosiłby się oczywiście tylko do i|

rzędów a nie do stron, którymby używanie tego

lub owego alfabetu w icb podaniach, do woli

zostawionem być powinno. Czas i wzgląd na wła

sny interes uczyni niepotrzebnym Wszelki przy

mns w tej mierze.

Większym trudnościom podlegać będzie prze

prowadzenie zasady równouprawnienia w szkołach.

Tu się w ogóle sprzeczne interesa języków i wy

znań najpierwej i najczęściej stykają, tu więc roz

tropność i ostrożność jest najwięcej potrzebną.

Przedewszystkiem unikać wypada fałszywego za

stóeowania zasady równości. Dziś stosują w szko

łach średnich tę zasad§ w taki sposób, że w ję

dnej i tej samej szkole, dla tlzieci polskich jest

obowiązkowy tyłko język polski, dla ruskich tyl

so rnski, a nadto wykłada pierwszym religią w

językn polskim katecheta łaciński, drugim w ję

zyku ruskim katecheta ruski, i nabożeństwo ko

ścielne również oddzielnie się odbywa. Któż z nas

nie przypomni sobie z czasów szkolnych, jak bła

ha nieraz aż do śmieszności drobnostka zdoła

]jodzielić szkołę ua dw a nieprzyjacielskie obozy,

które się nawzajem prześladują i bójki dziecinne

z sobą staczają? Cóż dopiero powiedzieć o oweńi

rozróżnieniu według języka i religii, które samo

)rzez się wskazuje dzieciom już z gory owe dwa

nieprzyjacielskie obozy, i robi ze szkoły arenę

narodowo-politycznych zapasów? Jestto tak wiel

kie złe, że jakiekolwiek nastąpi ostatecznie nrzą

dzenie szkół, i gdyby nawet miało przyjść do zu

pełnego ich rozdziału na ruskie i polskie, nie

zmiennie i bezwarunkowo winna być utrzymaną

zasada, żeby w jednej i tej bame_i szkole wszy

stkie dzieei beż różnicy obrządku uczyły się wszy

stkiego, zarównó i obowiązkowo, od jednych i

tycb samych nauczycieli, ażeby unikano wszy

stkiego, co pod pozorem równouprawnienia języ

ka i obrządku, statystyki itp. służy dziś jedynie

do rozniecania nienawiści, do rozdwąjania już w

dzieciach, mieszkańców jednego kraju.

To zastrzegłszy, dzielimy szkoły pod względem

uporządkowania stosunków językowych, na rzą

dowe, które sij ntrzymywane na koszt ogólny, i

na szkoły utrzymywane przez gminy, korporacye

lnb prywatne osoby. Do pierwszych zaliczamy

szkoły wyższe, tndzież z małerni wyjątkami śre

dnie, i szkoły przygotowawcze główne, do dru

gich parafialne, trywialne i niektóre średnie. Czyn

ność prawodawcza sejmu ograniczałaby się pod

tym względem do Szkół pierwszego rodzaju, wzglę

dem drugich zaś pozostawićby wypadało urządze

nie ich pod względem językowym rcprezentacyom

powiatowym, gminnym lub w ogóle tym , którzy

jo utrzymują, i to tem śmielej, że własny interes

każe im wkrótce zastosować się do ogólnego pla

nu. Urządzenie stosunków językowych w szkołach

pierwszej kategoryi, winnoby się kierować nastę

pującemi, z natnry stosunków krajowych i z ró

wnouprawnienia wypływającemi zasadami: a) że

nauka języka ruskiego jest w Galicy! wschodniej

równie potrzebną dla Polaków, jak nauka języka

polskiego dla Rusinów; b) że znajdujący się w

jednej i tej samej szkole uczniowie, wszyscy,

wszystkiego, od jednych i -tych samych nauczy

cieli uczyć się powinni; że nareszcie e) język pol

ski i ruski mają jednakie prawo; z czego wypły

w a, że gdyby na faktyczne zrównanie drugiego

z pierwszym dziś nie pozwalały fizyczne przeszko

dy, stan taki powinien być uważany jako tymcza

sowy, i nstępować jak najrychlej w miarę usuwa

nia tych przeszkód. Jak zaś w tycb ramach ję

zyk polski i ruski obok siebie się umieszczą, czy

li przez podział przedmiotów nauki, czyli przez

podział czasn, czy]i nareszcie przez podział szkół

na przeważnie polskie i przeważnie ruskie, o tem

rozstrzygać powinna ustawa szkolna.

W taki to sposób radzibyśmy widzieć kwestyę

językową na szćrszy rozmiar podjętą i załatwio

ną. Może nam tu kto zarzuci, że Sejm nie może

się wdawać w badania fiłologicznd i orzekać, co

jest obce a co ruskie. Prawda. Lecz sejm knożc

czuwać u siebie nad czystością języka ruskiego

przez wybór sekretarzy, w szkóie ptzeź odpóSvie

dui układ k siążek szkolnych z a pośrednictwem

władzy edukacyjnej, a wszędzie przez nłożenie ńa

koszt kraju dobrego słownika ruskiego.

W końcu jeszcze jedna uwaga. Obstając ża u

sunięciem grażdanki i skoropisu, bynajmniej nie

rnainy na myśli Usunięcia także właściwego pisma

cerkiewnego ze szkól ludowych, tam gdzie nauka

jego już dawniej w celach liturgicznych była za

prowadzoną; przeciwnie życzylibyśmy sobie, a b y

nauka pisma i języka cerkiewnego znalazła u

względnicnic nie tylko w wydziale teologicznym

n iskim , alfe? w wydziałach filozoficznych obu uni

wersytetów krajowych.

Teraz zaś zwracamy się do obydwóch stron

nictw skrajnych, które sobie nawzajem życia od

mówić usiłują i oświadczamy im wręcz, że się aui

z jednem ani z drugiem nic zgadzamy. Jednym

przypominamy, że wywyższając się bez potrzeby, o d

dalają się od zbawiennych tradycyj ojców swoich

i zdążają do celu, którego właśnie nic chcą; dru

gim zaś przepowiadamy, że gdyby kiedykolwiek

nastąpiło załatwienie dzisiejszego spotu w innej

drodze niż w drodze zgody i wzajemnych nstępstw,

z godziną zwycięBtwa idei, którą oui dziś piasto—

Częśc literacko-artystyczna.

dii:i-j!ly,,,j li:iA,n

----------

TYGODNIK PARYSKI.

. /uiloil.yH".m:iir1

_____

j ;, !OffS

tVJ y

’

7.11 .1

Wraz z tłustemi wołami nie umarła wesołość

Paryża. Dopóki Offenbach żyje, dopóki Trirn pi

sze a Terasa śpiewa, dopóki jarmarczny Mirliton

flet Tebański. przedrzeźnia, — Paryż będzie swa

wolił i rej wodził - chociaż dziwne są teraz je

go podbójcze bronie: ostra kapela, od której zę

by zgrzytają; bachiczne zwrotki, od których su

mienie glaebnie; aktorowie gbury, ściągający du

sze w rynsztoki; wiatrem wypchane dzienniki, o

głupiająee masy

narzędzia, z któremi P a

ryż wyjeżdża na podbój przyszłości,...

I można

mn powiedzieć jak Maciek Dobrzyński: ,,Daleka

to droga, jeżeli

Jegomość wybrał się bęz.

Boga."

,iid(-b

;, n/.T

i\/

Daremnie, kaznodzieje napominają — daremnie

przepowiadają burze — płacz i zagub§: Paryż

upiera się W lekkomyślnej obojętności. Woły tłn

ste znikły’ a widowni ; siedm krów chudych roz

poczęło swój pochód doroczny; mimo to, tańce,

hulanka, swawola... eo dzień jakaś tłusta krowa

ua targu się jawi — co dzień balik mniej wię

huczny, opyla posypane popiołem głowy nie

opylając wewnętrznej pkrocizny...

Przykład idzie z góry. Księżna Meternicbowa

cala zajęta przyborami do wspomniałego balu,

który ma wyprawić siódmego marca. U innych

potentatów zjazdy nie uraiej tłumne jak w zapu

sty: panie się stroją, a panowie nw głowę się

nie skubią," wszyscy na przekor Rejowi wołają

,,graj dudo, bo w mieszku nie chudo,"

Panna Teresa, zatarty typ bachantki przypo

minająca postawą, głosem, ruchami, wyrazem twa

rzy i cerą, śpiewała przed cesarzem i otrzymała

wiele pochwał od Najjaśniejszego Pana. Pojmuje

cie, jak od tej chwili cześć dla tej divy spotę

żniała: każda kobieta chciałaby być do niej po

dobną — wielkie nawet damy wyrywają sobie

ten pierwowzór klasyczny — t§ odrodzoną w G:i

lii Popeę.

V/ru1

,w !o

Słowem, wszyscy, o ile mogą, pokrywają róża

mi ciernie poptu wielkiego. Jedno tylko paryskie

Towarzystwo literackie zostaje bez pociechy, a

odczyty jego bez słuchaczy. Wycieczki przeciw

uczonemu gronu coraz częstsze; nawet zarzut

szarlatnizmu uczyniono paryzkiemu świecznikowi

w ostatnich przeciw niemu filipikach.

Prawdę mówiąc, było i tego trochę. Ażeby przy

nęcić publiczność, Towarzystwo otrąbiło niepewną

obietnicę pani Sand. Skoro pani Sand oświadczy

ła, że mówić publicznie nie będzie, uczone gro

no zapowiedziało pojawienie w sali Valentino no

wej sławy. Z Nohant Prometeusze pojechali po ą

gień święty aż do Saverne; gdzie Edmund About

od ęzasu jak się ożenił bogato, pędzi żywot spo

kojny, grzejąc się przy kominie z herbami ante

natów swojej żony. Przybyli zażądali choć jednej

głowni z tego ogniska. Ale Abont nie dał. Od

powiedział drwiąc po swojemu, że żyje poza świa

tem — trosk jego nie podziela, o jego pochwały

nie dba, a o nagany nie stoi... r Zycie moje, do

dał w końcu, poświęciłem rozmnażaniu złotych

rybek i cbodowaniu rakówj.. tu jest szczęście!

wierzcie mi - reszta, to sen i mara,"

Literaci odjechali z tym morałem. Morał dla

głów siwych przyszedł za późno.. W tiórach To

warzystwa niesmaki i burzliwe posiedzenia — w

sali odczytów kwaśne jabłka pani Serri i zgnile

gruszki pana Wey. Literaci myślą o zamknięcin

sali Valentino, a raczej o zwróceniu jej Terpsy

chorze. Na pożegnanie obiecują odczyty Fevala

—

owego diabła, co to dowcip swój n a usługi

Pana Boga oddawszy, zasłużył tu na miano mo

ralisty — co nie przeszkadza, że zszedłszy z k a

tedry ziewa nie mniej szeroko jak jego słuchacze

orzekający jak Fryderyk Wielki na koncercie Bq

thovena: piękne to jest, ale przeklęcie długie.

Bezpłodność literatów wynagrodzili tu w tych

czasach rzeźbiarze: Dantau wyżłobił z marmuru

rzadkiej piękności popiersie Verdego — a Duzdt

posąg Tragedyi i Komedyi. Posągi oba n a wzqr

panny Rachel modelowane, staną w przedsionk)i

teatru francuskiego. Popiersie odniesiona Verdcnnł,

który je do teatru San-Carlo odeslfil.

Depntacya złożona z artystów i przyjaciół, za!—

niosła marmur Verdemu do jego zacisza na po

lach Elizejskich, gdzie obecnie układa muzykę do

Szylerowskiego Don-Carlosa, przyciętego do ram

opery przez Merego.

Opera będzie przedstawiona pod koniec roku

w Paryżu. Libretto już skończone. Y"erdi napisał

dwa akty. Całość, wedle umowy, ma być oddaną

dyrekcyi tutejszej Opery, piętnastego lipca. W trze

cim akcie jest balet pomysłu Mercgo, którego o

ryginalność idealną już nad wszystko wycbwa

lają.

Ponieważ rzecz dzieje się w Hiszpanii, fanta

zya muzyka i tancerza równie swobodnie buja:

kraj bolerów, kastanietów i serenad najlepszem

dla niej polem. Role już rozdane - brak tylko

jeszcze K rlosa, który jako zakochany, musi ko

niecznie cienko śpiewać. Pozę przedstawi Fanre;

Filipa n Obin (bas wspaniały); Wielkiego In

kwizytora Belval; Ekbictę panna 8axc — nicsto

ty... powtarzamy z Verdim.

Carlos znpełnie skończony będzie ża trzy mie

siące. Na Verdego, to nie prędko. Wiadomo, że

II Trooatora napisał w ciągu trzydziestu trzech

dni, a Trariatę we dwa tygodnie. Kiedy pisał tę

ostatnią partycyą, praca szła mu oporem - na

tchnienie nie przybywało... Porzucił więc Medio

lan i wró cił do swojej villi Bucetto, pod Neapol.

Powietrze rodzinne wnet mu zwróciło nadzwyczaj

ny płoduość wyobraźni. Toż samo dzieje się tą

razą. Paryzkie powietrze mnzyce nie sprzyja...

ua akt trzeci oddechu zabrakło.. Verdi odjeżdża

więc za tydzień do Italii —: pewny, że w czaro

wnym pałacu swoim z łatwością ukończy świe

tnie zaczęte dzieło. Po tem, do Paryża wróci w

końcu czerwca i już się ztąd nie ruszy, dopóki

zupełnie nie przygotuje przedstawienia nowej o

pery.

Libretto ma być bardzo dobrze nlożonc, czemu

wierzyć łatwo. Obdarzony bogato dramatycznym

zmysłem Mery najlepiej mógł się wywiązać z za

dania.

Prace dramatyczne, którym Mery oddiije sie

bez przerwy, dały powód do zabawnego wypad

ku w jednem 2 tntcjszych biór telegraficznych.

Komissyoner przynosi do bióra na ulicy Lnfu

yette, depeszę. Ufzędnik rachuje słowa... zry

wa się, wytrzeszcza oczy i pyta komiggyonera i -

Czy to ty posyłasz tę depeszę, czy ci ja powie

rzono ?

, K a zal mi ją przynieść pewien pan z n!i

ej’ Fontaine. Odparł zapytany.

Widz§ adres u spodu. Zaczekaj tu na mnie.

To mówiąc urzędnik wybiegł, a spotkawszy po

licyanta, przeczytał mu depeszę złożoną że słów

następujących:

,,Wymyśliłem lepszy i łatwiejszy sposób zabi

cia Faura," Podpisano ,,Mery."

Policyant biegnie do Merego i zastaje go w łóż

ku, z którego nie wstał od czasu, jak ślę zakb

’

)".

ni"JM ,b.’r ;U . 11T" ._,,H

ł,tl j

ł.... 5

;1 ’.u, ii

zienme wieczór (wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne)

Numer pojedynczy w Krakowie i we Lwowie kosztuje 10 centów,

Prenumerata wynosi:

c ow b w Krakowie. . . . rocznie złr. 20 - kwartalnie zlr. 5

—

miesięcznie zh . 2

we Lwowie ....

B5c.25

;

tą w państwie Austryackióm

r24

2c.25

doPrus......

telJ7agr.2 B taL4sgr.8

tal. 1 sr. 16

:htóiS-10:

;,S?i?Ti"S: ; ;’S

: 8"lv.!

: M1?

w y r pieniądzmi przesyłane być winny franca do Administracyi ,,Czasu."

—

Ł u t y reklam acyjne

niezapieezętowane, nie ulegają frankowaniu. - l .is tó w niefrankowanych nie przyjm uje eię.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction