Czas.

Мірадор - viewer

Czas.

Примітка

Відображення 687 примітки

Додавання приміток лише для зареєстрованих користувачів

Опції

N" 53

(Cana 10 h.)

Kraków, Czwartek 1Lutego 1917.

Rocznik LXX.

Wydawał» wte*a«ra*,

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 15hal.: układ Łab*.

iaryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal., następny po 16hal. Nadesłane i N ekro lo aia

od miejsca _wiersza drukiem petit. 80 haL za każdy raz. Głosy p ubliczn ości po2 kor.; komunikaty handlowe

po kromce i po dziale ekonomicznym; komunikatyprywatne, śluby, zaręczyny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratą przyjmują: we Lwowie biura dzienników St. Sokołowskiego, A.

Olszewskiego, K. Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu PoturalsLi; w Prze—

H*YŚlu

Juszyński księgarnia i E. Bi!let; w Rzeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie .Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Bockach, O. Hau!; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W . Raczkowski, 14 Cite de Trevise; w W ie d n iu Haasenstein 4 Yogler, R. Mosse (także we wszyst

kich filiach): H. Schalek, M. Duke», E. Braun, J. Danneherg, Bock A Herzfeld, H, F riedl (tylko pre

numeratę H.Goidschmiedt «SComp.),M.Per!es; w Frankfurcie n. M. O. I,, l)auhe 4 Comp., w Pradze

czeskiej Fr. Hovorka. Łisly z pieniąd/mi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia przyj,

icuj* Administracyi Czmu w Krakowie. RekldmMcye nieopieczęfowine nic podlegają opłicie pocztowej,

Listów nieopłaconych n ie p rzyjm u je się. Rękopisów uadsylanych nie zwraea się.

SSS’"" Za każdą imiauę adrctu dopłaca się 49 hal.

ADRES REPAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. - Telefon Nr 50.

Frojekt złączenia galicyi i Królestwa z r. 1831.

Przed dwoma tygodniami (w numerze 25) po*

daliśmy artykuł prof. Aug. Sokołowskiego, omawia’

jący niektóre szczegóły, odnoszące się do roli, ja

ką odegrał Metternich w r. 1831 wobec powstania

polskiego w Królestwie. Najciekawszym z tych

szczegółów7 był memoryał rządu narodowego pol

skiego, napisaoy przez Karola Sienkiewicza, w

którym rozważano możliwość powołania na tron

polski arcyksięcia Karola w zumia;ł za poparcie

udzielone powstaniu przez monarchię habsburską.

Au3łrya nie odrzucała tej propozycyi a liminei ale

ją jakiś czas rozważała, czyniąc ją zresztą zale

żną od zgody mocarstw zachodnich. Gdy Francya

i Anglia oświadczyły się przeciw temu, rzecz się

rozbiła. Metternich był dla tej kornbinacyi od po

czątku niechętnie usposobiony, a wiadomo, jak

wiele wpływ jego wówczas ważył.

Rzecz cała przypomniana przez prof. Sokołowskie

go, nie jest dotychczas dostatecznie wyjaśniona

mimo, że’dużo świat!a rzucił na nią pamiętnik

Andrzeja Zamojskiego, zatytułowany ,,Moje prze.

prawy", drukowany w r. 1902 Zaś wobec tego,

że w stosunkach dzisiejszych może budzie ta

sprawa ogólniejsze zaciekawienie, war! o przyto

czyć opowieść współczesnego męża stanu austrya

ckiego, dotyczą ą również jej przebiegu. Opo

wieść tę czerpiemy z wydanych przed paru laty

(1909) kdkotomowych pamiętników barona Karola

Fryderyka Kiibecka vou Kubau (urodź. 1780,

um. 1855). Baron Kiibeck, późniejszy przezydent

Rady Stanu, był w latach 1830-1840 człook;ern

t. zw . konferencji państwowej, jako taki refero

wał wobec cesarza sprawy finansowe państwa

i należał do jego najbardziej zaufanych.

Był bliskim i zakulisowym świadkiem rządów

państwa, to też zapiski jego, prowadzone dzień za

dniem, rzucają światło — jedno z najciekaw

szych — na kierownictwo ówczesnej maszyny

państwowej, zwłaszcza na zaciętą walkę ks. Met

ternicha z jego rywalem hr. Kolowratem

Sam

etojąe wobec tej walki na uboczu — ostro ga

niąc zarówno ks. Metternicha, jak hr. Kolowra

ta — ma na ogół s^d spokojny,» oparty ua do

kładnych ralacyach i obserwacyach.

W latach 1830— 1832 zapisuje on kilkakrotnie

wiadomości o sprawie polskiej, która interesuje

go między innemi ze względu na jej oddziały

wanie na Galicyę. Zajmującą jest r.p . jego rela

cya, oparta na rozmowie z ministrem hr. Na

dasdy, a dotycząca nagiego odwołania guberna

lora ks. Lobkowica z Galicyi, jako zanadto sprzy

jającego Polakom. ,Chwycono się tego zarządze

nia — pisze on — aby się przypodobać rosyj

skiemu dworowi, który był niezadowolony z po

stępowania Lobkowica wobec insurgentów pol

skich"...

,Dnia 17 września cał mi br. Nadasdy

bliższe wyjaśnienia co do katastrofy z Lobkowi*

eem. Już w maju miał być z Galicyi Lobkowic

odwołany, ponieważ Resya za pośrednictwem

swego posła Tatiszczewa na to nastawała. Ks.

Metternich rokował podobno o tem z ministrem

hr. Kolowratem i mieli się umówić, że nastąpi

pewnego rodzaju wymiana, a mianowicie, że gu

bernator Hartig z Medyolanu zostanie przenie

siony do Lwowa, a Lobkowic do Medyolanu...

Projekt ten rozbił się o remoustracye Hartiga...

Tymczasem Tatiszczew wciąż uastawał na to, co

nazywał zadosyćuczynieniem dla Ro

syi, a ls. Metternich skorzystał z nieobecności

br. Kolowrata, aby przeprowadzić swoje plany...

Wiadomo, że cesarz podoba sob.e v/ tem, aby

utrzymywać dwóch rywali na czele spraw rzą

dowych, pomiędzy których pretensyami on pil

nuje równowagi. W zimie bywa górą szala Met

ternicha, w lecie Kolowrata" .

Wedla relacyi Kubacka k*. Lobkowic miał da

lej sięgający pogląd na sprawę polską, wprost

przeciwnie jak Metternich, który nigdy nie rozu

miał — lub nie chciał rozumieć — jej całej do

niosłości dla przyszłości Austryi. ,Ks. Lobkowic"

—

pisze baron Kiibeck -

odwiedził mnie dnia 6

maja (l83S). Nie zauważyłem u niego dumy i

zaroz umiałości, o które go oskarżają. Jego roz

mowa jest pouczająca, jego obejście pełne god

ności. Usposobienie w Galicyi scharakteryzował

jako wprawdzie w tej chwili dla Austryi korzyst

ne, ale tylko dlatego, że Rosya jest znienawidzo

na, a od Prus niczego nie oczekują, co zaś do

Austryi mają nadzieję, że prędzej czy później

uzna to ona za swój interes, aby popierać wskrze

szeniePolski.Wedle niego wzburzenie w kraju chęć

wskrzeszenia państwa są obecnie w krajach pol

skich większe, niż kiedykolwiek a brutalne, dra

żniące i barbarzyńskie postępowanie Rosyi pod

nieca jeszcze te uczucia, o ile to możliwe... Praw

da, iż dotyczy to tylko szlachty. Cbłop jest ze

rem ... Taksamo jest w Galicyi, gdzie rząd przez

swoje protegujące chłopa ustawy nie uzyskał nic,

jak tylko że go zrobił leniwym a tem samem

uczynił jeszcze więcej od pana zależnym".

,Cesarz (Franciszek) miał księciu Lobkowicowi

powiedzieć : Jestem zły na Polaków, nie o to, źe

zrobili rewolucyę, lecz o to, ża ją zrobili w złą

porę, że ją niezręcznie i źle prowadzili a sami

popadli w położenie, uniemożliwiające ich pomoc,

gdybym jej kiedy dla mojej polityki potrzebo

wał.

—

Książę LobkOwic odpowiedział na to ;

Możesz być Naj. Panie pod tyua względem spo

kojnym. Gdyby dzisiaj austryacka polityka wy

po wiedziała czarodziejskie

słowo

wskrzeszenia Polski, to cała Polska sta

nie pod broaią. Ale bez tego słowa i stamtąd i

od Galicyi nie ma czego oczekiwać, bo chwilowa

dla Austryi korzystna sytuacja, to nie wierność

i przywiązanie, lecz — polityka narodu",

Jak widać z relacyi Kńbecka, należał Lobko

wic do trzeźwych obserwatorów i informatorów7

Korony. Nia opowiedział jednakże Kiibeckowi

wszystkiego, a mianowicie nie wyjaśnił, dlaczego

jego ustąpienie miało być ,zadoś)ćuczynieniem"

Rosyi. N e wspomniał mu bowiem o planie po

łączenia Królestwa z Galicyą, jaki podczas po

wstania wobec ’rządu popierał. Jego przychylne

stanowisko wobec kraju i wobec polskiego po

wstania — paraliżowane zresztą i to skutecznie

przez Metternicha — podniósł obszerniej nieda

wno cslatni historyk galicja]skiego stanowego

sejmu, Dr Bronisław Łoziński (w rozdziale ,Prze

lotne złudzenia* str. 74 — 90), ale i ten ivn znal

jeszcze — pisząc w r. 1905 — przyczyn jego

ustąpienia. Dodajmy, ża zapewne też nominacyę

księcia krwi (arc. Ferdynanda) na jego miejsce,

(z czem łączono pewne nieziszczone zresztą na

dzieje i nie podjęte nigdy z należytą śmiałością

plany) należy przypisywać wpływowi ks. Lobko

wica.

A teraz po poznaniu informacyj bar. Kubecka,

odnoszących się do epilogu sprawy, staje się bar

dziej zrozumiałą wiadomość, jaką zapisał o kan

dydaturze austryackiej na tron polski ’w roku

1831. Powołuje się przytem na jednego ze swo

ich ,dobrze poinformowanych" przyjaciół — ale

nazwiska nie podaje. Główną rolę w tej sprawie

odegrał Metternich, ożeniony z Melanią Zichy*

Ferraijs.

,Familia Zichy—Ferraris"-pisze Kabeck-po

dupad!a mocno w swoich stosunkach majątko

wych. Wiem sam, że ks. Metternich przed kilku

laty prosił cesarza o zasiłki dla niej, —

ale ich

nie uzyskał. Dwór rossyjski wśród okoliczności,

których bliżej nie można oznaczyć, przyznał tej

rodzinie zaliczkę 400.000 rubli, z zastrzeżeniem

zwrotu. Zaraz po ożenieniu się Metternicha z

!Melanią Zicby darował dwór rosyjski owe 400000

iubli rodzicom księżnej. Od tego to czasu ro

syjski ambasador Taliszczew odgrywa rolę prokon

sula, w7edle którego życzenia i woli są wyłącz

nie redagowane artykuły dziennikarskie o Polsce

i Rosyi" .

,M inister br. Kolowrut (rywal Metternieha),

któ:emu przedstawił się przysłany do Wiednia

adjulant Chłepickiego, musiał się z tego powodu

przed Tatiszczewem formalnie usprawiedliwiać.

Nieprzewidywana trwałość, męstwo a także i sku

teczność polskiego oporu, skłoniły rząd rosyjski

do tego, że wystąpił wobec Prus i Austryi z

insynuacyą, aby wspólnemi siłami powstanie pol

skie szybciej zgnieść. U kanclerza austryackiego

ZDalazla ta preiensya (Zumułung) posłuch i ks.

Metternich próbował na konferencyi s Kolowra

tem uderzyć w tę strunę. Ale Kolowrit był o

tem przez bankiera Rotszylda uprzedzony i o

świadczył się przeciwko teuiu ze stanowczością,

jaka mu zazwyczaj nie jist właściwa. Metternich

porzucił też chwilowo ten lemat. Polacy są, jak

się zdaje, o tem uspoaobien’U austryackiego mi

nistra dobrze poinformowani Jak mi w zaufaniu

doniesiono w dnia 16 kwietnia (1831), zwrócili

się na tajnej drodze z pominięciem ks. Metterni

cha wprost do cesarza, prosząc go o pomoc — z

obietnicą, iż mu się poddadzą i prosząc, aby byli

z Galicyą połączeni oraz aby tylko otrzymali

pewne prawa stanowe (einige slandisehe Reehte).

Cegsrz miał zostać królem Polski nie w ten

sposób, jak jest kró:em Węgier, lecz jako władca

ze stanowymi, przez siebie nadanymi przywi!e

iami. Cesarz miał być z tego powodu aż do łez

wzruszony. Rozumie się samo przez się, że dal

odpow;iedź odmowną. Jest uczciwym człowie

kiem".

Znając dzisiaj szczegóły rokowań pomiędzy

rządem polskim a Wiedniem z pamiętnika An

drzeja Zamojskiego — on to jest bowiem owym

,adjutaatem Chłopickiego",

o którym Kiibeck

wspomina, (pomyliwszy gc sobie z W"ładysła

wem) — wiemy, że reiacya Kiibecka, oparta na

ustnej tradycyi nie ze wszystkiem jest może

wieraa. Zacytowany przez nas pamiętnik hr. Za

mojskiego, ogłoszony w r. 1902 w Przeglądzie pol

skim przez Alkara (,Maje przeprawy") przedsta

wia całą sprawę nieco inaczej, począwszy od

faktu iż nie prowadzono pertraktacyi z ominię

ciem Metternicha. Nie mniej reiacya Kiibecka ma

też szczegóły nowe, godna zapamiętania, a zape

wne wiarygodne, tak bardzo bowiem leżą w du

chu epoki, np. o wyposażeniu ks. Melanii przez

dwór rosyjski, Znana drażłiwość i obawa Rosyi

wobec każdego pociągnięcia ze strony Austryi na

szachownicy polskiej znajduje tutaj swoją iilu

stracyę. Również jak i wielsa uległość polityki

naddutsajskiej wobec konkurenta otrzymuje tu

swoje częściowe wytłómaezenie. Zdawało nam się

więc rzeczą słuszną przypomnieć tych kilka za

pisków austryackiego dygnitarza, odnoszących

się do stosunków między Austryą a naszym na

rodem. Gdyby nawet wszystko inne było w nich

przestarzałe, to podane powyżej trafne uwagi ks.

Lobkowica o zgodzie polsko-austryackiej zasługi

wały w ciągu bieżącej wojny na szersze rozpo

wszechnienie i głębszą rozwagę.

K.I.

Stawiska Wifsena.

Wobec wielkiego znaczenia, jakie Europa przy

pisuje orędziu Wilsona i jego ewentualnemu po

średnictwu przy układach pokojowych, powstało

pytanie, jak silne jest właściwie stanowisko obe

cnego prezydenta i na jakich żywiołach może

Wilson polegać ?

Dość pewnej wskazówki n:oże dostarczyć pod

tym względem rozpatrzenie wyników ostatniego

głosowania na prezydenta. Przedewszystkiem po

raz pierwszy wydarzyło się, że demokrata został

wybrany dwa razy z rzędu głową Unii i po raz

pierwszy wybór nastąpił wbrew głosom Nowego

Yorku. Już ta okoliczuośe dowodzi, jak wyjątko

wą pozycyę zajmuje Wilson. Co do rozkładu gło

sów, nie ulega wątpliwości, że Stany przemysło

we wybrały przeciwnika Wilsona. Z sześciu Sta

nów nowej ADglii tej kategoryi, pięć, mianowicie

Maine, Veimont, Rhode-Island, Connecticut i Mas

sachusett, z ważnem dla życia umysłowego Ame

ryki miastem Boston, oświadczyło się za Hugbe

sem. Tylko w New-Hampsbire zwyciężył Wilson,

większością 200 głosów. Dalej na zachód i połu

dnie należały do opozycyi Delaw’are z Filadelfią,

gdzie znajdują się największe w świecie fabryki

prochu Duponta, Pensylw’ania, główne ognisko

przemysłu żelaznego i górnictwa, New-Jersey i No

wy-York ze swoimi 45 wyborcami; nad wielkiemi

jeziorami, gdzie wielki przemysł skupia się w kilku

centrach, jak Illinois z mmatem Chicago, Viseon

sin z miastem Milwaukee, Michigan, Indiana i Min

nesota, zwolennicy Hughesa mieli również więk

szość. Cała reszta S!anów Zjednoczonych, a prze

dewszystkiem całe południe, poszła za Wilsonem,

który dzięki temu otrzymał 276 głosów na ogólną

liczbę 531.

Trzeba jednak podnieść, że w niektórych Sta

nach większości zwolenników Wilsona były bar

dzo małe. W Kalifornii np. delegaci Wilsonow

scy otrzymali 466.000 głosów, delegaci Hughesa

463.000 . Gdyby Wilson ten stan z 13 wyborca

mi utracił, nie miałby już większości w kolegium

wyborem w Waszyngtonie.

Inaczej przedstawia s:ę ten stosunek, jeżeli

obliczymy ogólne wotum ludu; wówczas okaże

się, że Wilson, który w roku 1912 miał tylko

6 20 milionów głosów, otrzymał obecnie 8 56

milionów.

W roku 1912 został prezydentem jedynie wsku

tek rozdwojenia w obozie republikańskim, który

wystąpił zdwoma kandydatami Rooscveltem i Ta

ftom. Taft otrzymał wówczas 3’48 milionów, Roo

sevelt 4"12. Razem mieli oni zatem 7 60 milionów,

gdy Wilson tylko 6 29, a więc mniejszość. Obe

cnie zwyciężył własną siłą i to przeciwko zje

dnoczonym i pogodzonym republikanom; wybór

jego zatem jest stanowczym wyrazem woli ludu

amerykańskiego, co oczywiście podnosi powagę

i doniosłość polityki obecnego prezydenta.

Jeżeli Stany przemysłowe oświadczyły s:ę prze

eiwko Wilsonowi, to niezawodnie z tego powodu,

że obawiały się jego pacyf’zmu, który mógł za

szkodzić konjunkturze handlowej fabryk wyrabia

jących broń i amunieyę. Jeżeli przeciwnie całe

południe i w ?gole okolice rolnicze poszły za

obecny’m prezydentem, to dlatego, że ich zdaniem

wojna trwa za długo i wywołuje w handiu zbo

żowym niebezpieczne zaburzenia. W ogóle zaś

większość Amerykanów obawia się, że dalsze

przedłużanie wojny ^może wywołać prawdziwą

społeczną i ekonomiczną katastrofę w Stanach

Zjednoczonych. Obecnie rozwija się tam zupełnie

niezdrowa spekulacya, która popchnęła cały prze

mysł amerykański w kierunku jednostronnym.

Olbrzymi jednak obecnie rozwój przemysłu, zwią

zanego z wojną jest sztuczny i przemijający.

Z chwilą zakończenia wojny cały ten gmach

spekulacyjny odrazu runie i wywoła w Ameryce

niesłychane przesilenie finansowe i społeczne. Tyl

ko szybkie zakończenie wojny może uchylić groź

ne następstwa obecnego położenia. Oprócz tego

Ameryka jest już przesycona europejskimi walo

rami i zaczyna coraz dotkliwiej odczuwać rosnącą

drożyznę artykułów do życia potrzebnych.

Wszystko to składa się na wytworzenie w Unii

prądu pokojowego, który Wilson doskonale w y

czuwa i opiera na nim swoją akeyę rozjemczą.

Nic więc dziwnego, że chociaż odpow’iedź entente

na jego pierwszą notę wypadła przecząco, prezy

dent wystąpił z ostatniem orędziem, które za

wiera już formalny program pokojowy. Ale nie

dość na tem ; dzienniki amerykańskie zapewniają,

że Wilson wystąpi z nową enuncyacyą i tym

razem wezwie już wyraźnie mocarstwa walczące

do obesłania kongresu pokojowego. Nie wiadomo

jeszcze czy ta zapowiedź sprawdzi się, ale nie

ulega wątpliwości, że wystąpienie Wilsona nie

jest aktem przypadkowym i dorywczym, ale re

zultatem głębokiego namysłu i silnego postano

wienia.

Z efeezu ru§km§a.

Sprawa wyodrębnienia Galicyi napełnia c ągle

żywą troską jedyny obecnie organ galicyjskich

Rusinów »DUo",

które przynosi w tej mierze

dość sprzeczne iuformacyc:

,,Powiedzieć — pisze — cośkolwiek pewnego w

tej całej sprawie nikt w tej chwili nie potrafi.

I dlatego uważamy za szkodliwe usypiać opinię

publiczną zapewnieniem, że udało się już usunąć

niebezpieczeństwo wyodrębnienia Galicyi, bo ono

ciągle jeszcze wisi dalej nad naszym narodem.

Trzeba zważyć, że akt 5 listopada zachowuje w

dalszym ciągu ważność, oraz, że gabinet Ciam

Martinica nie wykreślił jego realizacyi ze swego

programu. Rzec: ą oczywistą jednakowoż, że od.

myśli do czynu daleko, szczególnie gdy przycho

dzi do zrealizowania tak ważnej sprawy jak wy

dzielenie z obszaru państwa tak wielkiego ko

ronnego kraju, jak Galicya, który to projekt wy

kazuje przy prawno-państwowym finalizowaniu

coraz większe trudności tak, że nawet w bardzo

wysokich kołach uważa się przeprowadzenie iej

myśli za zadanie równe problemowi kwadratury

koła. Tak jak z.apowiedź wyodrębnienia Galicyi

wywołaną została koniecznością polityki zagrani

cznej, tak samo i urzeczywistnienie tej zapowie

dzi nie może przyjść szybciej, zanim nie będą

rozwiązane te zasadnicze problemy w polityce

zagranicznej, które je wywołały. Rząd na razie,

o ile wiadomo, nie rozpoczął jeszcze pracy nad

wyodrębnieniem Galicyi, nie wyznaczył sobie

pewnej marszruty w tej sprawi?, nad którą tru

dzą *ię tylko komisye Koła polskiego i niemiec

kiego związku narodowego.

,Skoro już mowa o wyodrębnianiu Galicyi, to

trzeba zaznaczyć, że konstytucyjna odpowiedzial

ność za a)et 5 listopada spada tylko na tego

premiera, który akt podpiął (l?), choć zachodzi

pytanie, jak byłby dr. Koerber postąpił dalej z

wykonaniem tej zapowiedzi. Faktem jest, źe dr.

Koerber wcale nie przeczył temu, jakoby śp. br.

Stargkh nie myślał o podziale Galicyi. A tylko

oświadczył posłom ukraińłkirn, że jemu o takich

zamiarach ń). Sturgkba nic nie wiadomo. Na

końcu trzeba zaznacz}ć, że desygnowany swego

czasu na prezydenta gabinetu dr. SpitzmuUer

również nie przeczył temu, jakoby śp. S!argkh

miał zamiar podziału Galicyi, ale potwierdził, ie

w chwili gdy aktualna była sprawa

złączenia Polski z Galieyą, nosił się

hr. Stiirgkhz zamiarem narodowego

rozgraniczenia Galicyi.

Jak widzimy, nastroje Diła wahają się pomię

dzy nadzieją *utrącenia* aktu 5 listopada, o ile

odnosi się do Galicyi i obaw’ą, że wyodiębnienie

przyjdzie jednak do skutku. Tym samym duchem

nacechowana jest polemika tego pisma z Czasem,

w której czytamy między innemi:

,Osas narzeka, że na grunt realny widocznie

nie podobna ukraińskich polityków sprowadzić;

wclą o;ii zamykać się wbłędnem kole fantastycz

nych fikcyj,niż spojrzeć zmęską odwagąw rzeczywi

stość. Mówiąc prawdę, nie mamy najmniejszej

ocholy dyskutować z takimi przeciwnikami, jak

Poetka lalek i dzieci.

Ś. p . Antonina Domańska.

----—

Mamusiu! Co dziecino ? — Proszę cię, czy

tajt— Co? — O stokrotce.

—

Przecież skoń

czyłyśmy dopiero wczoraj.

—

Jeszcze raz.

—

Juieśmy czytały ze dwadzieścia razy7.

—

Jeszcze

iaz, mamusiu — Boli cię główka, to lepiej le

żeć spokojnie,

—

Właśnie od czytania mnie prze

stanie boleć...

I rzeczywiście przestała. Dziecko tak się zaję

ło losami stokrotki, że zapomniało o bólu głowy.

A ja czytając po raz dwudziesty pierwszy te

dzieje osobliwej lalki, zapomniałam także na

chwilę, że mi dziecko nie zdrowe. Ileż to razy

książki ś. p . Domańskiej okazały się skuteeznem le

karstwem na chorobę córeczki i moje strapienie.

Gdy musiałam kiedy odjechać, zostawiałam na po

cieszenie mej małej nową książkę, której widok

odrazu rozjaśniał zapłakaną buzię i pocieszał po

ciężkiej stracie, nad którą miała cierpieć przez

kilka dni. Taką pociechą była ,Historya żółtej

ciżemki",

,Moje dzieci*; śmialimy się też ser

decznie z figielków paziów króla jegomości, ale

zawsze najmilszą rsam była Stokrotka.

Cóż to za jedna ta nadzwyczajna lalka ? Wie

cie? Więc posłuchajcie, co sama opowiada; ,N a

reszcie zasiadam do pisania

,Mój pamiętnik" !

Boję się trochę... Nie rna!a to robota pozbierać

myślą wypadki całego życia i ułożjć je z sen

sem a zajmująco. Czyż ja, biedna lalka porcela

nowa, podołam takiemu zadaniu ? Ha, spróbuje

my1 Doprawdy, gdy się zastanowię, zdumiewam

się... Ile już spotkało mnie przygód, nieraz

prawdziwych katastrof; należałam do tylu dziew

czynek, działo mi się bardzo dobrze i bardzo

źle, kilkanaście lat przesunęło mi się nad moją

głową; z iunej lalki jużby ani skorupki nie zo

stało, a ja żyję, wciąż jestem równie młoda,

żurowa i wesoła. Prosto ze sklepu dostałam się

w ręce Janinki. Moja pierwsza mama kochała

mnie serdecznie i ja przywiązałam s ę do niej.

Trzy lata szczęśc a zawdzięczam Jauince. N;e

stety poświęciła naszą przyjaźń dla dobrego

uczynku: puściła mnie na loteryę. Wygrała mię

Róż:a. O

tej, nie nazwę nigdy mamą! Była to

szkaradna, najgorsza macocha. Przebyłam u niej

ciężką chorobę, przeleżałem blada i wynędzniała

w komodzie i darowana Stefci po odbytej ku

racyi w fabryce pędziłam znowu dni w spokoj

nem szczęściu. W kąpielach m orskich dostałam

się podstępnie malej Angielce, która mnie jednak

zwróciła prawej właścicielce. I znowu byłoby

mi jak w ni:bie, gdyby nie ta okoliczność, że

Stefcia bardzo się dużo uczyła. Przeniesiono mnie

wtedy w dobrze zasłużony stan spoczynku,

cżyli — zapakowano dobrze do pudła i marsz

na strych, gdzie mnie omal myszy nie zjadły*.

Przez dwa tomiki ciągną się niezmiernie zaj

mujące dzieje Stokrotki, oto ich krótki bilans,

dany przez samą bohaterkę: Byłam towarzyszką

dorastających panienek, spędziłam rok na pecsyi

w Berlinie, miałam męża, owdowiałam... a dz;ś

mam zostać dzieciątkiem w pieluchach? Cóż za

przewrót w naturze!

Opisy tych przeżyć przerywaue są filozoficzne

mi uwagami o wspóllalkach i ludziach. Oto co

Stokrotka napisała o magazynowej sąsiadce, któ

ra nakręcona mówiła: mama! — tata! ,Nie wiel

ka sztuka chodzić i paplać za nakręceniem, wie

cznie jedno i to samo; ja w’prawdzie nie umiem

tego i nigdy umieć nie będę, ale zato myślę,

czuję, rozumiem to, co do mnie mówią ł u

miem bardzo kochać tych, co mnie kochają.

Taka przemądrzała lalka, najczęściej z pychy i

zarozumiałości głupieje i nic już’ potem nie wie,

nic nie umie, tylko te oklepane dwa s!ówka

i parę, jakby cyrklem wymierzonych kroków".

Aibo.

,Pan Berger najbardziej lubił, gdy przy

chodziły babunie z wnuczkami, bo serce babci

nie jest w stanie oprzeć się prośbom wnuczątka;

często się zdarzało, że przyszedłszy po małą la

leczkę, kupowało się dużą lalkę i wózek dla

niej, jeszcze krówkę i jeszcze piłkę, i to i owo

i tamto... Biedne babcie nie umieją powiedzieć

,nie",

gdy maleńkie rączki składają się jak do

modlitwy," oczka patrzą błagalnie, a buzia mówi

słodko: Ja tak plosę babuni!" .

Tylko matka, która ubierała lalki swojej có

reczce i była dla nich babcią, uwiadamiana o

wszystkich zdarzeniach z ich życia, potrafi tak

eię wżyć w ,duszę" lalki i tak jej dzieje przed

stawić, jak sobie wyobraża dziecko, że być po

winno. Mężczyźni pisali historyę ołowianych żoł

nierzyków, historyę pajacyków, ale porcelanowej

lalki serca żaden odczuć nie zdołał.

Właściwie rozumieć lalkę, to rozumieć dzieci.

Podobno pierwszym utworem, wydobytym z

teki przez czterdziestoletnią podówczas p. Do

mańską i pokazanym księgarzowi były,Moje dzie

ci".

Księgarz poznał się na handlowej w’artości

rękopisu. ,Moje dzieci" szły, co rok miały nowe

wydania, a autorka nie tylko zachęcana, ale

wprost molestowana przez księgarzy, pisała da

lej. Z czasem wyrobiła się w niej pewna rutyna

pisarska. Ale zawsze na pierwszym planie zo

stała amatorka dzieci i pisania o nieb, chociaż

opowieść, oparła nia na osobistych przeżyciach,

wspomnieniach i obserwacyach, lecz na — źró

dłach i studyach.

,M oje dzieci* to takie codzienne dzieje czwór

ki z ich mamą. Dzieje kilku dni życia, w któ

rych niby to nic ważnego nie zaszło, a jednak

dużo się ,działo" i w Krakowie w ogrodzie Strze

leckian i na wsi. Wszystko pogodne i choć niby

codzienne, małoważne, a jednak barwne, żywe i

interesujące. Właśnie takie ,takie samo* jak ży

cie dziecka. Człowieka, który od czasu swego

dzieciństwa odbiegł, a w dzieciach swoich jeszcze

do niego nie powrócił, nie będzie to zupełnie

zajmowało. Nie jest to jakieś obyczajowo-psycho

logiczne studyum do użytku ,mądrych" o tych

nieskończenie od nich oddalonyoh małych przy

szłych ludziaeh, o ich naukach i towanyszach,

i dla ich ,mamusi",

żeby się «ieszyły, że ich

dzieci stają książkę dobrą, spakojaą, ni« niepo

kojącą we snach w nocy, nad którą się

ze swojemi słuchaczami serdecznie bawiły.

razem

Od książek o lalkach i dzieciach, książek, któ

re się autorce same napisały, przeszła śp. Domań

ska do historycznej powieści dla młodzieży. Ro

dzaj to przez powołanych przez talent i powoła

nych przez siebie samych pisarzy obojej płci naj

częściej uprawiany i może dlatego najbardziej o

klepany. Dlatego w tym właśnie rodzaju najrza

dziej spotyka się działa szczere, napisane z wew

nętrznej konieczności, a nie zewnętrznej potrze

by. P . Domańska i na tem polu jest amatorką;

pisze z umiłowania przedmiotu, który ją właśnie

zajął, z umiłowania przyszłych czytelników i dla

tego tworzy rzeczy żywe. Oto, jak powstała ,Hi

storya żółtej ciżemki" :

W r. 1867 zajął się specyalny komitet, do któ

reg« należał ojciec autorki, architekt Karol Kre

mer, restauracyą Stwoszowego ołtarza Maryaekie

go. Sprawozdanie donosi, że przy zupełnem ro

zebraniu owego ołtarza ,znalazł się osnuty paję

czyną trzew’ik średniowiecznego robotnika, zgu

biony przed 400 laty" ...

,Znaleziono za ołtarzem

trzewik, żółtą ciżemkę — wyznaje autorka. Skąd

się tam wzięła, do kogo mogła należeć ? Czy był

rzamieślnikiem człowiek, co używ ał safianow’ego

obuwia ? Czy umyślnie rzucił trzewik za ołtarz ?

Ale dlaczego ? Czy dorosły mężczyna mógł mieć

tak małą stopę? A może to był chłopiec? Może

to było dziecko ?... Odkąd przeczytałam zagadko

w y ustęp sprawozdania i oglądałam żółtą ciżemkę,

niepokoiły mię te myśli, szukałam na nie odpo

w’iedzi...

Odpowiedzią jest ,Historya żółtej ciżemki",

powiastka z czasów panowania Kazimierza Ja

giellończyka. Dziewięcioletni Wawrzuś z Poręby

(za Krzeszowicami), karany często przez rodzi

ców za puszczanie krowy

w szkodę, ucieka

w towarzystwie wystruganej przez się jaszczurki

w świat, do lasu, przybywa nocą do miasta,

gdzie jest mimowolnym świadkiem obrabowania

kościoła przez niebezpiecznego opryszka, wska

zuje władzy złodzieja i ściąga na siebie jego

guiew, ścigający go odtąd przez wiele lat. Przed

złodziejem chroni się uczieczką do wędrownych

komedyantów,’ musi się uczyć rozmaitych ,sztuk"

akrobatycznych; uchodzi i przed komedyantami

i znajduje opiekę u Bernardyna, Szymona z L i

pnicy, Ten go oddaje do posługi Janowi Długo

szowi. Nocą, ukradkiem wycina chłopiec z drze

wa figurki na wzór tych, które widział w ko

ściołach. Zastaje go raz p;zy tej robocie kano

nik, interesuje się temi struganiami i pokazuje

je mistrzowi W itowi Stwoszowi, który właśnie

pracował nad ołtarzem Maryaekim. Stwosz przyj

muje Wawrzusia na naukę, uczeń robi ogromne

postę,py, wykonuje na własną rękę jasełka dla

Bernard}nów, a do ołtarza, wykonanego przez

Wita dla chorego królewicza Kazimierza, dorabia

aniołków i odwozi ze synem Stwosza cały ołtarz

do Wilna. Królewicz nagradza go eowieie, a wi

dząc rozradow’ane oczy chłopca pyta, co sobie

kupi za otrzymane pieniądze.

,Żółte ciżemki —

takie, jakie nosiła linoskoczka Margosia, w ban

dzie kuglarzy" .

Królewicz daje chłopcu własne

ciżemki, trochę na nieg;o za krótkie — i w tym

włłśaie stroju paraduje Wawrzuś w dzień odsło

nięcia ołtarza Mariackiego. Na kiótko przed

odsłonięciem mistrz W it spostrzega z przeraże

niem, że św. Stanisław, umieszczony wysoko

w prawym kącie, nierra pastorału. Napróżno

go Wawrzuś pociesza, że tego drobiazgu nikt nie

zauważy. Gdy mistrz dalej biada, oświadcza się

uczeń z gotowością wyjścia częścią po drabinie,

częśeią po ołtarzu aż do św. Stanisława i wrę

czenia mu pastorału. Przedsięw’zięcie s ę udaje.

Nie darmo Wawrzuś był na nauce u kuglarzy.

Ala przy robocie jedna ciżemka spada mu za

ołtarz...

Leżała lam 400 lat — zapomniana, póki p. Do

mańska nie opowiedziała dziejów jej właściciela

w sposób tak pro3ty, jak ujmujący, tak serde

czny, że dla każdego jej czytelnika ołtarz Ma

ryacki staja *ię ps tej lekturze ezemś osobiści«

blitki««, a zaraz«» czem* legendarne», Bydak

,,CZAS" wychodzi dwa razy dziennie, a mianow%io: o godzinie 6 rano i o godzin!a 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 10 hal.

PRENUMERATA WYNOSI:

(jna cały rok na kwartał na 1 miesiąc

V Krnko w ie w m i e j s c u ......................................................

g 36 koron

j 3kor. -

j3 kor. -

* odnoszeniem do d o m u .................................(j 42 koron

110 kor. 50

3 kor. 50

Pocztą w A u s t r o - W ę g r z e c h ..................................................

I42

koron

10kor.50h. 3kor.50

Pocztą z d w u k r o t n ą w y s y ł k ą .......................................................48

koron

12kor.- h.!4kor.- haL

w p ań st w ie N i e m i e c k i e m ........................................................ | 48 k o r o n

12kor.—

|4kor. - haL

W innych państwach

,,|60 koron

15 kor. —

j5kor. —

Prenumeratę przyjmują: AdministracyaGzasnw Krakowie iurzędy pocztowe. Mie scową pre

num eratę księg. S. A . Krzyżanowskiego, handle: St. Karlióskiego, trafika w Sukiennicach, Biuro dzień.

J-lopcasa i Salomonowej, Hupczyc ulica Jagiellońska. G!. Trafika. Bracia Hildowie ul. Knarmelick*.

He Lwowie ,,Czas" jest do nabyciaw biurach dzień. 3 . Sokołowskiego, A. Olszewskiego, K. Buchstaba, na etacyacb

kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaś!s, Hawym Sączu oa peronie w księgarni kolejowej, tudzież na innych

główniejszych stacyach u portyerów ko!sjowych, księgarnia Podhalańska Zakopane, księgarnia Chodakowskich

Sandomierz, Główna c. k. trafika Lublin, Główna c. k, trafika Radom, Agencya dzienników Maryi Kisbabczy Kio!co,

księgarnia J. Masłowskich Miechów.

1 з 4 • Strona 1

Мірадор - viewer

Czas.

опис

Структура

Схоже

Помилка 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Мірадор - viewer

опис

Структура

Схоже

Помилка 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку