Czas.

Мірадор - viewer

Czas.

Примітка

Відображення 657 примітки

Додавання приміток лише для зареєстрованих користувачів

Опції

Kraków, Środa 7 Lutego 1912.

Rocznik LXV.

Wydanie popołudniowe.

%raat%iJu

Rozczytując się w poważnych europejskich

dziennikach odnosi się obecnie wrażenie, jakoby

ir kancelaryach gabinetowych odbywała się pra

ca nud nowym układem sił europejskich, a może

nawet nad ogólną koncentracyą z tendencyą

wBzechpokojową. Burza wojenna, która w !ecie

ubiegłego roku przeleciała nad Europą bez wy

ładowania się, zdaje się, że jednak oczyściła

powietrze; obraz wojny, widziany w obłokach,

przeraził dyplomacyę i popchnął na drogę poli

tyki pokojowej

Znaki mogą być złudne; bywało już w histo

ryi, że właśnie z rokowań o trw-ały pokój ro

(biły się wojny, nie wdając się więc w proro

ctwa na daleką przyszłość, tyle jednak stwier

dzić można, że dziś znaki wskazują pokój.

Przedewszystkiem w Londynie. Do bardzo nie

dawna jeszcze z Londynu szedł niepokój na całą

Europę, i zdaw-ało się, źe nawet bardzo poważni

politycy angielscy wręcz sprowokować chcą Niem

cy do wojny dziś, ażeby uchronić się od wojny

jutro. To usposobienie zdaje się uległo zmianie.

Poważne dzienniki berlińskie otrzymały w-iado

mość, że między Londynem a Berlinem toczą się

rokowania, celem usunięcia na przyszłość nie

porozumień.

,,Wynik tych rokowań, o ile się

objawi, będzie - powiada Vossische Z eitung -

pierwszorzędnem, politycznem wydarzeniem”.

0 wiele wyraźniej pisze ta część prasy angiel

skiej, która oddawna domaga się entente z Niem

cami. D aily News formułuje nawet szczegółow-y

układ, który mógłby się stać podstawą takiej

mfente.

,Obecna chwila — pisze w-spomniany dzien

nik—otwiera perspektywę na wielkie wydarze

nia. Naród niemiecki przez wybory zadokumen

tował swoje pokojowe usposobienie. Jakkolwiek

rząd niemiecki nie jest jak angielski wyrazem

woli ludu, to jednak nie może się z pod tej

woli wyłamać. Zdaje się zresztą, że urzędow-e

Niemcy żywią podobnie pokojowe tendencye, jak

Niemcy demokratyczne. Notorycznym faktem jest,

że cesarz pragnie utrzymania pokoju, i że to

właśnie wywołuje ciągłe zatargi pomiędzy nim,

a stronnictwem szowinistycznem. Życzenie kan

clerza Rzeszy, którego szczerość nie ulega wąt

pliwości, również skierowane jest ku angielsko*

niemieckiemu porozumieniu, a w tym kierunku idą

też dążenia niemieckiego świata finansowego.

My§l zatem o agresywnych tendencyach Niemiec

jest błędną. Z drugiej strony ze stanowiska teoryi

politycznej przyznać trzeba, że Niemcy, ze wzglę

du na eksponowane położenie geograficzne mają

sami wszelki powód do obawy o napad na ich

kraj. Potęga światowa Niemiec w dążeniu do

zdobycia sobie miejsca, widzi się ze w-szystkich

stron ścieśnioną; czuje się więźniem, a Anglię

uważa za dozorcę tego więzienia”.

,W Anglii obawiają się Niemiec jako możliwe

go w przyszłości dyktatora świata, który dąży

do zniesienia naszej morskiej przew-agi. Obydwa

państw-a nawzajem przypisują sobie cele agre

sywne, kiedy w rzeczywistości dążą tylko do de

fenzywy. Jednak w całej Anglii przyznają dziś,

że wybory niemieckie do gruntu to usposobienie

zmieniły. Upiór niemiecki znikł i zamilkła na

wet wyraźnie antyniemiecka część prasy. Od

dziesięciu lat usposobienie dla porozumienia się

nie było tak jak dziś korzystne. I cesarz nie

miecki i naród udowodnił, że wojny nie chce;

teraz kolej na Anglię”.

A dalej: ,W dwóch kierunkach szczególnie pod

noszą Niemcy przeciwko nam skargi. Na pierw

szym planie znajduje się kolej bagdadzka. Od

dziesięciu lat projekt wisi w powietrzu i stano

wi ciągłe niebezpieczeństwo dla tego tylko, że

my odmawiamy komisyi potrzebnej do zupełne

go wykonania. Wiele do polepszenia sytuacyi

Prztfm ują: Administracya Czasu w Krakowie 1urzędy pocztowe. Miejscowa pr*.

"o,"i?tómonoweJł

Lwowie=

M Sukbie" " icac,h- «ll,ro ^

3.Sokołowskiego, K.Bucika, « * 2 ^ ^

r««,,

ł " księgarni kolejowej, tudzież na Innych główniejszych stacyach u portyerOw kolejowych.

Ceny ogło szeń : od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 15hal.: układ tabe

laryczny. cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal., następny po 15hal. N ad esłane i Nekrologia

od miejsca wiei sza drukiem petit. 60 hal. za każdy raz. G ło sy p ublicz n oś ci poż kor.-komunikaty handlowe

po kr o ni ce i po dziale ekonomicznym; komunikaty pry w at ne , śluby, za ręc zy ny itp. po 1kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i p ren um eratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszewskiego

4°Wf g*’i^’n ?°

Da’ wJ ar°sławiu Biuro dzienników; wPodgórzu Poturalski; wPrze

ń! Sn JT/rllls

bś

w Rze.fzowie M. Weintraub; wStanisławowie Jasiel*

nwRi

’ °* Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

kich f-raCM0VH i h i i M6 ^ rebvl8e: w W ied n iu Haasenstein fi Vogler, R. Mosse (także we wszyoU

m,m« i . h : r ’ n h m a Gukes- Ł Blaun. J- Danneberg, Bock «S Herzfeld, H. Friedl (tylko pre

eml.

u Go\dschr"1,dt 6 ComP-L w. Frankfurcie n. M. G. L. Daube fi Comp., w Pradze cze

. k ieł Fr. Hoyo.ka. Listy z pieniądzmi i p rzek azy pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia nriyV

muj e Ad ministra cy a Czasu w K rakowie. Reklama cye nieopieczętowane nie podlegają opłacie poezi«w«L

Listów nieopłaconych me przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

Za każdą zmianę adresu dopłaca się A(j hal.

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32. -

Telefon Nr CO.

przyczyniłaby się Anglia, godząc się na pewną

kolonialną ekspanzyę Niemiec. Wiemy, źe Anglia

w razie gdyby Niemcy nabyły od Portugalii za

chodnio-afrykańskie kolonie, nie tylko się takie

mu układowi nie sprzeciwi, ale nawet bardzo

chętnie go do wiadomości przyjmie. Wreszcie

wobec ciągłej możliwości starć, danej przez woj

nę włosko-turecką, angielsko-niemieckie porozu

mienie na Bałkanach byłpby z pewnością w in

teresie obu mocarstw bardzo pożądane. W za

mian powinnyby Niemcy uznać prawo Anglii do

stałej przewagi na morzu”.

Także w M orning Leader poważny publicy

sta, Harald Sprender, stwierdza, że od czasu o

statniego przesilenia, to jest od lata zeszłego

roku, rząd angielski z pełną energią i zręczno

ścią pracuje nad lepszym stosunkiem do Nie

miec. Widoki są dziś bez porównania lepsze, niż

przed sześciu tygodniami.

Wobec artykułu D a ily N ews powiada berliński

7agehlatt: ,Wywody D aily News są tak nie

zwykle ścisłe, że z zupełną jasnością wskazują

to, że D aily N ews, dobrze widziane przez rady

kalne skrzydło gabinetu, mają wiadomość o będą

cych w toku rokowaniach, o których na zewnątrz

całkiem głucho. Może w związku z tem nie

zawadzi przypomnieć, że jeden z najlepszych nie

mieckich dyplomatów onegdaj nagle wyjechał

z Londynu do Niemiec”.

Widzimy więc, że w każdym razie w Londy

nie i Berlinie okazują się znaki, których lekce

ważyć nie wolno. Mniej wyraźne, zawsze jednak

dostrzegalne znaki przelatują pomiędzy Wiedniem

a Petersburgiem. W dość poważnych dziennikach

spotyka się w ostatnim czasie częste wzmianki

o możliwości pewnego zbliżenia się Austro-Wę

gier do en łe-te, a wizyta wielkiego księcia An

drzeja w Wiedniu, jakkolwiek może jest tylko

aktem grzeczności, może być i czemś więcej.

Przypomnijmy sobie, że nie wiele lat wstecz car

objechał spory kawał Europy, ażeby tylko, jadąc

do Włoch, niezawadzić o Austryę. W. książę An

drzej Włodzimierzowicz mógł uczynić to o wiele

snadniej, i to nietyłko geograficznie, bo i osoba

jego mniej jest od cara eksponowaną. Jednak

wracając z Zofii, prosił o pozwolenie złożeniu

cesarzowi wizyty, a i sama wizyta ma chamkter

nie zupełnie szablonowy. Cesarz wydaje na cześć

gościa obiad, następca tronu śniadanie, a gość

zapowiada wizyty u wszystkich bawiących w Wie

dniu arcyksiążąt. Powtarzamy: być może, że

wszystko to tylko konieczna grzeczność, ale pro

rocy przemawiają raczej za czemś więcej. Nie są

to znaki tak wyraźne, jak między Londynem a

Berlinem, ale jednak — znaki.

O reformę sejmową.

Dzień. poi. określa w następujący sposób obe

cny stan poglądów w sprawie reformy wybor

czej :

Komunikat Gazety lwowskiej rzuca światło

nowe na stan rokowań. Pada w nim cyfra 28-4°/0

mandatów ruskich, t. j. udział równy udziałowi

Rusinów w mandatach, przyznanych Galicyi u

stawą wyborczą do Izby poselskiej.

Rozważając cyfrę, mus my zaznaczyć dobitnie,

że analogia szwankuje. Reforma państwowa do

tyczyła jednej części par amentu, t. j. Izby po

selskiej, obok której istnieje równorzędnie Izba

panów. Reforma sejmowa ma dotyczyć całego

Sejmu, który jest ciałem jedn izbowem. Można

więc było oprzeć Izbę poselską na prostych, cy

frowych podstawach, na obliczeniach, kombinu

jących liczbę ludności z siłami podatkowemi, ale

nie można tych zasad stosować do Sejmu —

chyba, gdyby i on miał być dwuizbowym, o czem

nikt nie myśli.

Stosując powyższą analogię ściśle do Sejmu,

należałoby wyróżnić poszczególne składniki. -

W.kuryi wiejskiej możnaby _ wobec dość ró

wnomiernych stosunków, jakie panują wśród

włościaństwa - przyjąć zasadę cyfrową. Już w

kuryi miejskiej Ludniej to uczynić. Ale jak prze

prowadzić taką zasadę w kuryi Izb, lub w ku

ryi wielkiej własności, lub wreszcie wśród wiry

listów ? Przewaga polska w tych kategoryach

jest niezaprzeczenie silną, niemal ekskluzywną.

Czy tak zawsze będzie° Nie wiemy. Ale prze

waga obecna nie jest przywilejem ustawowym,

lecz objawem faktyczmm. Jeżeli Rusini nabędą

część większej własności, będą mogli z okręgów

odnośnych wybierać Rusinów. To samo w Izbach

handlowych, rękodz elnic-ych, lub i w miastach.

To znaczy, że poza cyfrą 26-4°/0, kfóra ma być

Rusinom przyznaną analogicznie, jak do Izby

poselskiej, pomimo, że analogii tej nie ma, mo

gą Rusini zdobywać dalsze mandaty w miarę

wzrostu siły, czy to w większej własności, czy

leż wśród mieszczaństwa, w kupiectwie i w rę

kodziełach.

Stanowisko mniejszości ma być obwarowanem,

a więc uprzywilejowanem. Ałe tylko w jednym

kierunku. Tylko tak, aby go nie zmniejszano,

ale bez przeszkód zwiększano W tem widzimy

uprzywilejowanie, któremu naturalnie Rusini

przeczą. Kontyngent ruski określa się tak, jak

gdyby cała reszta krzeseł poselskich była zapew

niona Polakom. A tak nie jest. Doświadczenie

przy wyborach parlamentarnych wykazało, że

przyznany Rusinom proce 4 sprawdził się z bar

dzo nieznaczną zmianą. Ale 4 mandaty syoni*

styczne uszczupliły kontyngent polski w r. 1907,

nie mówiąc już o mandatach socyalistycznych

zr. 1907izr. 1911. WSejmie mamydziś1

Niemca. Nie wiemy, ilu ich wejść może, i ile

mandatów zagarnąć zdołają syoniści lub socya

liści, ewentualnie anty-Polacy. Nie można się więc

łudzić, iż obok 28 4 proc. Rusinów, znajdzie s ę

w Sejmie 73-6 pr^c. Polaków, bo to niepewne.

Pewnym będz e kontyngent ruski, polski zaś

może być uszczuplonym już teraz, w przyszłości

zaś, w razie wzmożenia się Rusinów w kuryach,

w których ich dziś niema, czeka nas dalszy

uszczrbek. Zabezpieczenie — takie czy inne —

może nam zapewnić mandaty wiejskie i miej

skie; żadne zabezpieczenie nie zapewni wyłącze

nia Rusinów z Izb handlowych lub rękodzielni

czych, ani z wielkiej własności.

Analogia jednak między Sejmem a parlamen

tem tak się utarła, iż zyskała sobie pewne uzna

nie. Co więcej, rozwoj Yiasz społeczny wyo aga

zbliżania się klas społecznych, a nie oddzielania

ch. To też nikt nie żąda Sejmu dwuizbowego

i ogół chce uważać cały Sejm, bez względu na

kurye, jako reprezentacyę wspólną wszystkim

częściom społeczeństwa. Z tego więc stanowiska

mówi się o udziale procentowym Rusinów bez

względu na kurye Sejmu i z tego usposobienia

«pinii polskiej Rusini zręczni* korzystają, z o

czywistem dla nas na przyszłość niebezpieczeń

stwem.

Ale też powinni zrozumieć, że to już granica

ostateczna. Jeżeli stronnictwa polskie przyjmą

cyfrę 264 proc., to chyba dlatego, że ceniąc

swój Sejm, uważając go za czynnik równ’e w-a

żny, jak parlament dwuizbowy, miinowoli wy

tworzyły atmosferę korzystną dla zastosowania

niesłusznej analogii. O tem jednak, aby wyjść

nawet poza tę niesłuszną analogię, nie może być

mowy!

Rusini liczyli i liczą na ludowców i na demo

kratów. Mogli od stronnictw, które żądały za

sadniczo powszechnego i równego prawa wy

borczego do Sejmu, oczekiwać, iż zechcą trakto

wać Sejm, chociaż jednoizbowy i kuryalny, tak,

jak Izbę poselską powszechną. Na to jednak,

aby przy analogicznem traktowaniu Sejmu z Izbą

poselską, ktośkolw-iek mógł im dawać w Sejmie

kuryalnym więcej, niż w powszechnej Izbie po

selskiej, liczyć nie mogą.

O zabezpieczeniu wogóle poważnie myśleć

należy. A tu widzimy dziwny objaw. Ludzie

i stronnictwa zmieniają zdania z dnia na dzień.

Ci sami, co się wczoraj oświadczali za okręga

mi wykrawanymi, dziś są za katastrem; inni,

wczoraj zwolennicy katastru, są dziś rzecznika

mi okręgów dwu- lub trójmandatowych. Tak nie

można. Dowodzi to nieustalonej opinii, co zre

sztą dziw’ić nie może, skoro mamy dotych

czas tylko doświadczania z zakresu zabezpiecze

nia dwumandatowego, a brak innych. Musi się

więc opinia ustalić, trzeba rzecz przestudyować

ze statystyką i mapą w ręku, sine ira et rum

studio. Znamy zalety i wady okręgów dwuman

datowych. To, co wiemy, powinno być punktem

wyjścia i spokojnej rozwagi. Przed hazardem o

strzegamy.

Po za cyfrą i zabezpieczeniem pozostają jeszcze

inne sprawy. Cyfrę i zabezpieczeń e w-ysunięto

na czoło, ale nie można się łudzić, aby tu już

był koniec trudności. Musimy się więc zbroić

w dalszą cierpliwość, której tak poważna refor

ma wymaga. Musimy przedewszystkiem żądać,

aby Rusini przestali utrudniać dzieło, które iin

większe, niż nam, przynosi korzyści, i aby pomiń

grozy agitacyi rosyjskiej, dla obu narodów nie

bezpiecznej , wytworzyli inną atmosferę poli

tyczną.

Społeczeństwo nasze stoi wobec Rusinów, z któ

rych jedni sprzyjają Rosy, a drudzy wraz z na

mi od Rosyi stronią, ale za to poddają się ba

s! m anarchii i rozstroju społecznego. Byłoby

i dla nas i dla Rusinów złem, gdyby społeczeń

stwo polskie stało wyłącznie przed alternatyw.(:

rusofilstwo albo anarchia. Rusini od R syi stro

niący, mogl by stracić sympatye, których im

Polacy nie odmawiali nigdy i b-z których nie

byliby osiągnęli tego, na czem się dziś opierają.

Poseł do parlamentu wiedeńskiego i członek

parlamentarnego klubu ruskiego Dr Eugeniusz

Lewicki w artykule, umieszczonym w zagrzeb*

sk m N. lagblacie, wyraża przekonanie, że cho

ciaż rokowania polsko-ruskie w sprawie reformy

ordynacyi wyborczej do Sejmu galicyjskiego idą

teraz żywszym krokiem, do ugody mimo w-szyst

ko n i e przyjdz e. Główna przyczyna tkwi w tem,

że Polacy nie chcą ustąpić Rusinom w ich naj

ważniejszych żądaniach. Trudności jednak wyni

kają także z tego, że między polskiemi stronni

ctw-ami nie ma zgody, a w dodatku partyą po

dolska i wszechpolska prowadzą walkę przeciw

namiestnikowi Drowi Bobr/.yńskiemu za to, że

przy ostatnich parlamentarnych wyborach popie

rał ludowców, przez co odsunął wszechpolaków

od przodownictwa w polskiej polityce. Wszech*

polacy b”ją się, że pomyślny wynik rokowań

polsko-ruskich wzmocniloy stanowisko Dra Bo

brzyńskiego. ,Mam wrażenie—pisze Dr E. Lewi

cki — że namiestnik bardzo dobrze oryentuje

się w obecnem położeniu i że rokowania polsko

ruskie służyć mają tylko do tego, aby rząd cen

tralny mógł znaleść w-ypadkow-ą sprzecznych

punktów i aby na jej podstawie mógł wystąpić

na wiosnę z własnym projektem uregulowania

sprawy. Co do liczby mandatów ruskich, to rząd

prawdopodobnie zaproponuje przeciętną między

25 a 33 procentami; konserwatystom może rząd

pójdzie o tyle na rękę, że opodatkowanym wy

borcom przyzna pluralność. Naodwrót o petryfi*

kacyi i o tworzeniu okręgów trójmandatowych

nie może być mowy, bo wszelkie propozycye

w tym kierunku spotkałyby się z pewnością

z ruską okstrukcyą, a zresztą na trójmandatow-e

okręgi nie godzą się także polscy demokraci".

Hocfieidlzt.

Dnia 22 stycznia ogłosiły Włochy blokadę tu

reckiej części wybrzeża Morza Czerwonego, od

ras Isa do ras Gulabak. Motyw-owały ten krok

znacznem nagromadzeniem wojsk tureckich w pro*

wineyi Sanaan, tuż naprzeciw kolonii włoskiej

w Erytrei, oraz podejrzeniami, że przez miejsco

w-ość Hodeida, leżącą w- pasie zblokow-anym, pro

wadzi się kontrabandę do Trypołitanii. W Ho

deidzie buduje się obecnie kolej, mającą prze

chodzić przez prowincyę Sanaan. Stowarzysze

nie, podejmujące budowę jest tureckiem, lecz

kapitały zaangażowane pochodzą przeważnie

z Francyi, po części z Włoch, inżynierowie i kie

rownicy robót są Francuzami.

Nazajutrz po zblokowaniu, okręty włoskie za

wiadomiły kierownictw-o budowy, że ma pracy

zaprzestać i wrą? z robotnikami i inżynierami

opuścić Hodeidę w- przeciągu dni pięciu. Gdy

wezwania nie posłuchano, Hodeida została zbom

bardowaną, cały materyał przewozowy uległ zni

szczeniu, zarówno statki, jak wagony i lokomo

tywy już sprowadzone, urządzenia stacyjne i ma

teryały budowlane. Po aferach kontrabandy z pa

ru statkami francuskimi, powstał tym sposobem

nowy incydent między Francyą a Włochami,

gdyż Francuzi w Hodeidzie zwrócili się do swe

go rządu o ohronę, oraz o wynagrodzenie szkód,

jakie wskutek bombardowania ponieśli.

Z punktu widzenia międzynarodowego prawa

wojny, sprawa nie jest jasną o tyle, iż nie wda

domo jeszcze pozytywnie, czy Włochy miały

prawo bombardować Hodeidę. Według artykułu

pierwszego konwencyi haskiej z r. 1907 podpi

sanej przez Francyę i Włochy, nie wolno bom

bardować siłami morskiemi ,,portów, miast, wsi,

domów, ani budowli, które nie są bronione" ;

artykuł drugi wyjmuje z pod tej obrony ,,bu

dowle wojskowe lub marynarskie, składy broni

i materyału wojennego, warsztaty i zakłady, któ

rych, można użyć na potrzeby floty lub armii,

statki wojenne w porcie”. Wszystkie te przed

mioty mogą być ,,zniszczone armatą*, jeżeli wła

dze miejscowe nie przystąpią same do ich zni

szczenia na żądanie komendanta floty bloku

jącej.

Przedewszystkiem trzebaby wiedzieć, czy miej

sce bombardowane było ,bronione”. Pisma fran

cuskie utrzymują, na podstawie źródeł tureckich,

że w Hodeidzie nie było żadnego fortu; prze

ciwnie, ajencya Stefaniego opisuje ten fort do

kładnie i dodaje, że padło z niego parę strza

łów na statki włoskie. W takim razie Włochy

miałyby prawo bombardowania, tembardziej, że

koleje i budynki kolejowe mogą być podciągnię

te pod kategorye ,warsztatów, zakładów i przed

miotów, które mogą być użyte na potrzeby flo

ty lub armii”, zaś tenże drugi artykuł konwen

cyi haskiej określa wyraźnie, że komendant sił

morskich, który bombarduje takie objekty, ,nie

podlega żadnej odpowiedzialności za nieumyślne

szkody, wyrządzone przez bombardowanie”. Czy

więc kolej byłaby zniszczona umyślnie, jako

objekt wojskowy, czy przypadkiem przy bom

bardowaniu portu i miasta, w żadnym razie

Włochy nie ponosiłyby odpowiedzialności, jeżeli

tylko Hodeida była w istocie bronioną. Nato

miast, gdyby taką nie była, trzebaby określić

rolę budowli i warsztatów kolejowych : czy na

leży je uważać za objekty wojskowe w duchu

konwencyi Haskiej, czy też nie. W’ tym razie

jednak komendant floly włoskiej może zawsze

zualesć dość argumentów na usprawiedliwienie

swej taktyki.

Pozostaje kwestya odszkodowania. Zrazu pod

niosły się głosy, iż Fr.mcya winna żądać go od

Włoch imieniem swych obywateli. Z konwencyi

haąkiej bynajmniej to nie wynika. Przeciwnie,

artykuł 1 i 2 w tekście cytowanym wyraźnie od—

Przed!a|f i uMmli

1772-1912.

W chwilach, kiedy historyografia i literatura

piękna prześcigają się w odświeżaniu wspomnień

przedstuletniego braterstwa broni polskiej i fran

cuskiej, me od rzeczy będzie przypomnieć ogó

!owi czytającemu najwybitniejszy moment podo

bnego związku, wyprzedzający epokę Dyrekto*

fyatu, konsulatu i cesarstwa o jedno pokolenie.

Momentem tym jest zdobycie i obrona zamku

krakow-skiego przez konfederatów barskich pod

kierunkiem i przy współudziale oficerów francu

skich, fakt znowuż nie naj pierwszy w sw-oim ro

dzaju, bo poprzedzony o kilkadziesiąt lat innym

aktem braterstwa broni. W r. 1734 zginął pod

Gdańskiem, spiesząc na pomoc Leszczyńskiemu,

bohaterski hrabia Pielo. W latach 1 7 6 9 - 7 2 cała

plejada francuskich oficerów-ocbotników walczy

aa ziemi krakowskiej dla siebie o sławę, dla nas

o w-olność. Po upływie jeszcze jednej generacyi

współdziałanie oręża naszego z napoleońskim

staje się zjawiskiem masowem, ogarniającem całe

narody.

Samo zdobycie Wawelu przez Choisy’ego albo

właściwiej, przez jego podwładnych, znane jest już

z ogłoszonych wr. 1808 I ettres par ticulieres d u

baron de Viom4nU, niby to listów prywatnych,

wydanych przez prywatnego anonimow-ego wy

dawcę, jakkolwiek w rzeczywistości stanowią one

wyciągi z urzędowych relacyj marszałka, kiero

wnika całej ekspedycvi oficerskiej i organizatora

wjjny w Krakowskiem, adresowanych do mini

steryum - i jakkolwiek naprawdę ogłosił je

rząd cesarski w tym samym zamiarze, co Rul

hićre’a i Pistora.

Zamiast powtarzać to, co opow-iedzieli Viomć

nil lub Choisy, lepiej będzie utrwalić drukiem

nieznaną odmienną relacyę polską, pochodzącą

ze zbiorów ks. R»dziwiłłów w Nieświeżu. Nale

ży wiedzieć, iż w efektownym czynie wojennym

2 lutego 1772 r. uczestniczyła oprócz właści

wych wojsk generalności, milicya księcia Panie

Kochanku, która stanowiła odrębną całość admi

nistracyjną. Z tego pow-odu prezes R dy woj n

nej konfederackiej Teodor Tadeusz Dzierzbicki,

starosta wartelski a konsyliarz ruski, uznał za

właściwe przesłać Karolow-i Radziwiłłowi z Lanc

korony dn. 9 lutego następujące sprawozdanie:

,Jaśnie Oświecony Mci Książe Dobrodzieju!

,Żebym doskonalszą uczynił o wszystkiem re

lacyę, musiałem wstrzymać się cokolwiek z od

pisem na list, który miałem honor odebrać od

JOW. Ks. Mci Dobrodzieja, ile że zaraz po akcyi

w poniedziałek odprawionej w nocy, wiele mie

liśmy do czynienia i myślenia o sposobach i u

bezpieczeniu fortec naszych osierociałych po gar

nizonach, któreśmy w większej części do Zamku

krakowskiego wprowadzili. Od początku zaś sa

mego, jak się co stało, rzecz ma się tak:

,Projekt nasz dawno ułożony przez ludzi zaku

pionych, po dw-a razy od nas tentowany, dopie

ro w przeszłą sobotę za wielką łaską Boga

Wszechmocnego swój skutek wzion. Albowiem

ciż ludzie, wykonawszy i rozprzestrzeniw-szy se

kretnie loch jeden pod murem zamkow-ym aż do

samego dziedzińca, dali znać jmp. Choisemu *)

do Tyńca, że już wszystko gotowe.

,A tak jmp. Choisy, nie chcąc drogiego i dla

dobra publicznego i dla swej sławy zwlekać cza

su wz’ąwszy kilkaset infanteryi z garnizonu ty

nieckiego, poszedł prosto do Krakowa z prze

wodnikami swymi, napisaw-szy tylko JW. Kra

kowskiego *) natenczas w Białej będącego, ażeby

l) pułkow nik Klaudyusz Gabryel de Choisy.

’Y Michał Walewski, pierwotnie konsyliarz siera*

jaknajprędzej, zebrawszy co można kawaleryi,

pospieszał na sukurs do Krakowa na godzinę 2

po północy z soboty na niedzielę. Jakoż po wy

d -nych od Prześwietnej Rady w-ojskowych (!) or

dynansach kawaleryą JOW. Ks. Mci Dobrodzieja,

dragonią i tatarów, dysponowałem, ażeby szła

z JW. Walewskim, a sam do Lanckorony na ca

łą noc pobiegłem, umówiwszy się z tymże JW.

Krakow-skim, ażeby mi dawał znać, jeżeli su

kursu będzie potr/eba z Lanckorony.

,Gdy więc JW. W’alewski z JW. Piwnickim8)

na całą noc z kawaleryą zbiegali na godzinę wy

znaczoną, a przyszedłszy do Skaw-iny pod Ty

niec, żadnego raportu od p*na Choisego nie za

stali, zwątpieli o pomyślności spodziewanej, ja

koż sam jmp. Choisy, gdy już pod zamek przy

szedł o godzinie drugiej w nocy z soboty na

’ iedzielę i tam podług ułożonej planty rozdzieli!

na kilka dywizyi ludzi swoich, przydawszy każ

dej przewodnika, którędy która miała być pro

wadzona i gdzie powinna atakować, podczas zbyt

nocy ciemnej tak się dywizye pomięszały, że je

dna o drugiej nie w-iedząc, już nie wspólnie, ale

każda swoją drogą za przewodnikiem poszła, nie

mogąc do umówionego ataku trafić raudewu. Na

co pau Choisy, czekając aż do samego już roz

widnienia, zdesperowany o zawód, do T »ńca na

zad rejterować się zaczon, ale tembardziej je

szcze z większym żalem tcbnięty został, gdy

w marszu szykując 150 ludzi i 5 oficerów do

rachować się nie mógł, ani wiedzieć, gdzie się

podzieli, i w tej niewiadomości do Tyńca po

wrócił, dając znać czemprędzej JW. Krakowskie

mu i Piwnickiemu, w Skawinie czekającym o tej

niepomyślności.

,Gdy jednak i huk armat i ręcznej strzelby sły

dzki, potem marszałek krakowski po Joachimie Szwar

cenberg-Czernym.

8) Ignacy Piwmcki, konsyliarz chełmiński, narówni

z Walew-skim członek Rady wojennej.

chać był-’, a na dotarczkę z Tyńca do Krakowa

posłano, sami zaś zaraz JW. Krakowski, Cheł

miński, Choisy z kawaleryą i infanteryą znowu

do Krakowa u lali się. odebrali wiai) niść, ża owi

zgubieni 150 ludzi z oficyjeryaini p. Viomenilem 4),

Charlotem, Brzyskim, Karwatem i inszym jeszcze

piątym, w zamku się znajdują, że w-prowadzeni

przez przewodnika swego lochem do Zamku,

szyldwachów podusiwszy, resztę 91 niewolnika

zamknęli, że atakujących Moskałów od zamku

odpędzili, zabiws?y im 160 trupa i kapitana je

dnego, — dopiero nadzieja ożyła i obces z całą

forsą kilkuset infanteryi i kawaleryi znowu do

Zamku wprowadzili, a umówiwszy się o plancie

ataku miasta, w poniedziałek jmp. Choisego zo

stawili, a J. W. Krakow-ski i Chełmiński do Tyńca

powrócili, diwszy mi znać do Lanckorony, aże

bym jak najprędzej, zabrawszy, co można, in

fanteryi z garnizonu i kawaleryi, śpieszył na su

kurs do ataku.

,Jakoż, wziąwszy blisko’300 ludzi, ruszyłem

z Lanckorony w poniedziałek z rana o godzinie

ósmej, przyszedłem do Tyńca o godzinie pierw

szej, gdzie zast’wszy JW. Walewskiego i Piwni

ckiego, ruszyliśmy razem do Krakowa, mając i

kawaleryi przeszło 300, armat dwie, które moja

infanterya z Tyńca wzięna. A tak o godzinie

wpół do dziewnątej stanęliśmy na Zwierzyńcu,

gdzie posyłając do Zamku, dając znać o sobie,

oraz naradzając się o ataku, czas zszedł aż do

wpół do pierwszej godziny po północy.

,Że zaś już Branicki, Szuwarów i Lange 5)

znajdowali się w Krakowie, bo tego dnia przy

maszerowali, a wiedząc o naszem przybyciu, po

różnych miejscach zasadzki porobili, broniąc n»m

przejścia do Zamku, a osobliwie przy ostatnim

*) Podporucznik kaw aler de Viomćnil, młodszy brat

marszałka emisaryusza.

5) Ksawery Branicki, jenerał-major Suworow i puł

kownik Lange.

moście na Rudawie dwie armaty wyrychtowa!i pro

sto w most, zasadziwszy piechotę w browarze,

lubo my o tej wiedzieli zasadzce, że jednakowo

koniecznie do planty naszej do Zamku wniść

trzeba było (ile żeśmy nie wiedzieli jeszcze, te

sukurs Moskalom przyszedł), w imię Boskie, zo

stawiwszy na górze przed Zwierzyńcem kawale*

ryę dla obserwacyi i bezpieczeństwa w tyle, roz

sadziwszy po wszystkich ulicach po rogach hu

sarów konnych JOW. Ks. M. Dobrodzieja i mo

ich, sami z infanteryą lanckorońską prosto do

Zamku maszerowaliśmy.

,Gdyśmy zaś przyszli do mostu zasadzki, byliś

my o dwadzieścia tylko kroków z dwóch armat

i całej piechoty z browaru przywitani, w którym

ogniu kilku naszych strzelców, janczarów dwóch,

huzarów pierwszych trzech, draguuów pierwszych

dwóch, tudzież i oficyer nowotuy Lisewski *) ra

niony.

,Poczęna się nasza piechota cofać: ale oficyero*

wie, wraz z nimi pieszo idący, to jest pułkownik

Galibert, obersztlejtnant Tuchułka, major Krawat,

rotmis iz Górski, poiuczn-k Morawski i Kulesza

przy janczarach, pułkownik Lasser, major Bovie

rnon, porucznik Coacien... T) i Pincet przy strzel

cach, kapitan Chrzanowski przy artyleryi, jak

wzięni animować i dowodzić, tak i drugi ogień

nieprzyjacielski wytrzymawszy, obces na most

w-eszli, i już ustawicznie ognia dając, Moskałów

spędzili i sami z tryumfem Vivat! wołając, pod

górę idąc do Zamku i z armatą jedua weszli.

6) Według Listów Viomónila 195, był to ,Lisie

lieutenant des chasseurs*.

7) Nazwisko nieczytelne. De Ie Serve, inżynier

den z pierw-szych cudzozi emców, co się zaciągnęli

wojska konfederackiego. Niektórych przytoczon

nazwisk nie mogliśmy poprawić, bo też oprócz of

rów sprowadzonych prrez ViomóniIa brało ud

w wojnie wielu innych, przeważnie zwerbowan

przez ks. Marcina Lubo mir skiego.

,CZAS- wycbodfid z wyjątkiem dni po niedzieli i świętach uroczystych dwa razy (kisanie, a mianowinia*

o godzinie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 hal.}

PRENUMERATA WYNOSI:

na cai!i ro* na kwartał na 1 miestar

W Krakowie w miejscu.................................................

30koron

7kor.50h. 2ker. 50h?i

z odnoszeniem do domu

......

36 koron 9kor.—

Skór"__

Pocztą w państwie Austryackiem

.........................

33koron 9 kor. -

3 kor"__

Z dwukrotną wysyłką p o c z t o w ą ...................................

42koron 10 kor. 50 h .

3 kor’ 50 hal

Pocztą w państwie N i e m i e c k i e m ...................................

42koron 10 kor. 50 n.

3kor50hTL

Do wszystkich państw, należących do związku pocztowego 48 koron j12 kor. -

ii4 kor’ -

W państwie rosyjskiem (abonamentprzez urzędy pocztowe)

16rb.20k. j 4rb. 05k. 1rb.*45kop

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosviskif»m

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, W arszawie, Kiiowie Wiln!o

Moskwie i Odesie. Z innych miast i wsi można prer umerować Czas, posyłając poczta naleY^nf/:

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast.

Prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w W arszaw ie biuro ogłoszeń Ungra, L. i E. Metz! i Svn

Międzynaroaowe Biuro ogłoszeń — w Kijowie księgarnia L. idzikowskieiro

w Wilnio hinrń

dzienników K. Taubera.

wumw oiuro

1 з 4 • Strona 1

Мірадор - viewer

Czas.

опис

Структура

Схоже

Помилка 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Мірадор - viewer

опис

Структура

Схоже

Помилка 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку