Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 631 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

rm.

Kraków, 27 Lipca - Niedziela.

CZAS

Rok 1873.

rr«BRM«ratf priyjHBjąi

W KKAKOWDE: Bióro Administracyi ,CZASU* przy ulicy Mikołajskiej, w domu pod 1. 4441 Księgarnia

pp. 8. A. Krzyżanowskiego w Bynku głównyn , Juliusza Wildta przy nlioy Grodzkiej, handel Maryane

Dworskiego w kamienicy księcia Jabłonowskiego i handel papieru Z. J. Wywiałkowskiego w Uynku głó

wnym, tudziei wszystkie nrzędy pocztowe austryackie. -

(Iglo s z M il a flnseraty) wszelkiego rodzaje

przyjmują się za o p ł a tą : za miejsce wiersza drobnego (petit) za jednorazowe mmeszczeme_S centów, u

następne po S cnt, oraz za opłatą należytości stem plow ej po 30 cnt. od każdorazowego ogłoszenia. Wy

piatawKrakowie. Prenumsrale i»«*»«»*»I» przTimują: weLWOWIEwAjencyi,CZASU«

Piątko;iln, przy j)lacn KatedrahiTii! pod i 31. W WIEDNIU p. A. Opv*Uh, WoUzeile 29 i w Pra

dze Ferdiiiknds Strasse Nr. Sb. Na FRANCYĘ i ANGLIĘ w Paryżu Wny pułkownik Win*. i i « ii « w h ,

Faubourg l’oiuonier« Nr 3 S Za4 tjlko t)głoszenia: w Wiedniu WalJtuchga»»* Nr. 10, w Ham

burgu, Frankinroie n. i l . . Berlinie, Lipsku, Bazylei (B:wajcarya) i Wrocławiu pp. B(MtuuMn

i V»fl«r - w Wiedniu IM , Wollzeile Nr. S ,i R Mmi*, SeilerstStte ’i .

w Berlinie, Hamburgu, Mo

nachiom i Norymberdze p. HttdM Hau* — w Frankfurcie nad Me.nem p. (i. L. D a uh rt Comp,

OGŁOSZENIE PRZEDPŁATY.

W Krakowie na miesiąc Sierpień . . . złr. 2

od 1 Sierpnia do 30 Września ,, 4

z przesyłką pocztową w państwie Au

strywdnem: na miesiąc Sierpień, złr. 2 c. 25

Od 1 Sierpnia do końca Września ,, 4

Kraków 26 lipca.

Od lat kiiku zwykły się pojawiać za każ

dem zbliżeniem się między Berlinem a Peters

burgiem pogłoski, o tajemnym traktacie na

ewentualność wojny europejskiej i zmian tc

rytoryalnych, którego podstawą miałoby być

nowe rozćwiertowanie krajów polskich, Wisłę

za granicę dwóch aglomeratów ustanawiające.

Świeżo nawet jeden z dzienników wiedeńskich

z powodu odwiedzin cesarza Niemieckiego w

Petersburgu, kombinacyę tę jako nowość po

dawał, zaręczając za pewność źródła swych

infoimacyj. Mistyiikacy*/. dziennikarska prze

szła na pole mistycyzmu w świeżo ogłoszonej

hioszurze p. W alkera b. docenta charkowskie

go, a dziś zagorzałego Prusaka. Traktat ów

redukuje się tam do pomysłu chorobliwej gło

wy, wykupna za miliardy francuskie Królestwa

Polskiego przez Niemcy od Rosyi.

Jak pomijaliśmy milczeniem pogłoski o tra

ktacie tajnym, tak nie podnosilibyśmy tego

pomysłu giełdy na sprzedawanie narodów, bo

aktualności politycznej ani do wymiany, ani

do sprzedaży tych odłamów naszej ojczyzny

rozdzielających dwa olbrzymie zaborcze pań

stwa, niedostrzegamy. Wszelako pomysł p.

Walkera, którym się zajmują dzienniki ber

lińskie i wiedeńskie, należy do tych aberracyi

i excentrycznych wyskoków umysłowych, któ

re doprowadzając do ostateczności kierunek

wyobrażę» i działań współczesnych, dają po

niekąd miarę epoki.

To pewna, że podobny pomysł nie byłby

powstał wtenczas, kiedy Fl’ancya nadawała

ton Europie. Bądź co bądź utrzymywała ona

pew ien, źe tak powiemy idealizm polityczny,

który często bywał, zwłaszcza dla nas poku

są, ukazywał co chwila jakieś fata morgana

wyzwolenia, braterstw a ludów, zadośćuczynie

nia historycznego. Politycznie były to często

kroć zwodnicze mamidła, które nas wiele o

fiar kosztowały, ale cywilizacyjnie i moralnie

utrzymywały one w Europie pewne zasady i

szlachetne dążenia, nic dozwalające materyal

nej przemocy z sumienia Europy wymazać

poczucia sprawiedliwości, praw a i niepodle

głości. Dzięki temu pierwiastkowi idealizmu,

jaki cechował Francyę, sprawa polska jak ty

le innych spraw niepodległości narodowej, by

ła niemal bez przerwy przez sto blisko lat

na porządku europejskiej polityki.

Ze zwycięztwem Niemiec i zdobyciem prze

wodniczącego stanowiska, zwyciężył w Euro

pie ostateczny materyalizm polityczny, który

zrzucił wszelkie maski legalności, prawa, mo

ralności, a zachował tylko poszarpany płaszcz

liberalizmu, aby jego łachmanami zasłonić że

lazną zbroję militaryzmu i prawa pięści. Ko

szary i giełda, oto jedyne rezultata filozofi

czno - hum auitarnej cywilizacyi niemieckiej, je

dyne świątynie nowej politycznej wiary, jedyne

instytucye nowego porządku międzynarodowe

go i społecznego, jakie nam geniusz Niemiec

w diugiej połowie XIX wieku wzniósł ua rui

nach dawnego świata. W takim stanie dziwić

się nie można pomysłowi autora broszury za

stosowania na wielkie rozmiary giełdy do pra

wa międzynarodowego.

Nie zdano sobie bowiem jeszcze sprawy z

zmienionego położenia z tego, do czego wie

dzie materyalizm polityczny dziś tak bezwzglę

dnie inaugurowany, jeszcze nieopami§tano się

dostatecznie, jak ta żelazna obręcz polityki

militarnych aglomeratów organizm ludów eu

ropejskich w mordercze ujęła kleszcze.

Lccz

materyalizm w ostatnich swoich rezultatach

wiedzie także do utopii, bo przeczy temu co

jest duchowem w organizmie ludzkości naro

dów i społeczeństwa, a zatem jest w rozbra

cie z prawdą dziejową, z warunkami realne

mi bytu i życia.

Niebezpieczeństwem idealizm u politycznego,

jaki przez Francyę panował w Europie, było

to właśnie, że przy niedość rozgraniczonych

zasadach moralnych, negacya rewolucyjna chwy

tała wszystkie dodatnie i szlachetne hasła pra

wa, niepodległości i wolności, aby je przeisto

czyć, aby ich urokiem sprowadzać ludy i spo*

łeczeństwa na manowce. Korzystną stroną dzi

siejszego stanu Europy jest właśnie ten so

jusz negacyjnego liberalizmu i rewolucyi z po

zytywizmem militarno-zaborczej i centralisty

cznej polityki. D ziałanie rewolucyjne, rozkład

organiczny niepotrzebuje już walczyć z pań

stwem, które się stało instytucyą sztuczną,

opartą tylko na uzbrojeniu i mąjoryzacyi par

lamentarnej, a pochłaniającem w sobie wszy

stkie te czynniki społeczne, moralne, narodo

we, które wśród biegu dziejów wyrobiły się

organicznie i mają w sobie pierwiastek du

chowy.

Reakcya idealizmu cywilizacyjnego, reakcya

chrześciańskiej idei, wiary, prawa, narodowo

ści, ustroju i warunków społecznych przeciw

panteizmowi aglomeratów państwowych, prze

ciw zaborom , centralizacyi, negacyi Boga

w państwie, wcześniej lub później obudzić

się musi. Kto w ie, czy tej jutrzenki za

chód nam już niezwiastuje. Widzimy tam bo

wiem takie przeciwieństwo tych kierunków ma

teryalistycznych polityki i cywilizacyi niemie

ckiej, źe nieunosząc się złudzeniami, niepodo

bna w tem przeciwieństwie niedopatrywać się

myśli dziejowej, która po wielu próbach znów

w narodach romańskich przygotowuje powrót

do wyższych, moralnych praw.

Naród nasz przez cały bieg dziejów był

kolonią cywilizacyi romańskiej

na północy.

Dobre i złe braliśmy z tego źródła. Republi

kanizm nasz wykształcił się na wzorach sta

rożytnego Rzymu. Staliśmy przedmurzem chrze

ściaństwa i łacińskiego kościoła. Rewolucya za

chodnia zbyt długo nas uwodziła i demorali

zowała. Dziś w większej połowic prześladowa

nia, jakie znosimy, ściąga nam nasza katoli

cka wiara i wspólność z Rzymem. Polityczne

ułudy Zachodu już przestały na nas działać,

ale solidarność cywilizacyjna, moralna, katoli

cka łączy naszą społeczność bardziej niż kie

dykolwiek z idealizmem cywilizacyi romań

skicj, gdy z dwóch stron dwie potęgi mate

teryalne zagładę nam zwiastują.

Siła, jak prędko zwycięża, równie prędko

ulega rozkładowi, gdy nie ma podstawy mo

ralnej. Natomiast idee, którym brak siły, ule

gające przemocy, prześladowaniu, lub frymarce

wrogów, dochodzą do podźwignienia nie przez

bezskuteczne zapasy, lecz drogą wewnętrznego

odrodzenia.

Zestawiliśmy te dwa kierunki materyalizmu

politycznego, głównie reprezentowane przez dwie

potęgi dziś dominujące; i idealizmu, który zaw

sze był znamieniem cywilizacyi romańskiej. Dla

pierwszego kierunku sprawa polska może być

tylko polem odwiecznej frym .s’ki, w pomyśle p.

Waltera, przechodzącej w charakterystyczną

aberracyę; dla drugiego kierunku, dziś pognę

bionego, jest częścią składową warunków po

dźwignienia europejskiego organizmu.

KORESPONDENCYA ,,CZASU"

Paryż 23lipca.

* Zapowiedziana ąiterpelacya p. Juliusza Favra

m iała mirijace21go l.pca. Odpowiadał na nią ksią

żę do Broglie, Izba większością 125 głosów, oświad

czając swe zaufanie w ministeryum przeszła do po

rządku dziennego. Obliczenie wzajemnych sił sta

nowi jedyny prawdziwy rezultat z obrad, które ża

dnego dla kraju nie przynoszą pożytku. G wałto

wność z obu stron, osobiste prze’kąsy, rekrymina*

cye trudno aby dobry owoc wydały. P. Favre w

zamiarze zapewne rozbicia sojuszu monarchistów

z imperyalistam i, przypomniał pidrwszym, że przed

dwoma laty oni zgodnie z innymi u.chwalili detro

nizacyę Bonapartych, a dziś wolno jest ich orga

nom rzucać w oczy opozycyi taką np. obelgę; ,,Kie

dy cesarstwo obalone było na ziem ię, mogliście

deptać po niem; alo nie jesteście dość podrośli,

byście mogli dosięgnąć go, gdy ono powstało!"

Więc cesarstwo mimo wyroku zgromadzenia rości

prawa do korony jak inni pretendenci, a Rzplta

służy im tylko za rusztow anie, z którego łacniej

mogą pokazywać si§ krajowi, a rząd odgrywa rolę

żandnrma utrzymującego porządek wśród tłumu.

Odpowiedź księcia Broglie była powtórzeniem

programatu rządowego 24go maja. Nie dawał jej

preopinantowi, i to na początku głosu swejego z a

strzegł, ale tylko większości Izby i narodowi. Pro

gram ten wyobraża stowarzyszenie wszystkich sił

zachowawczych na polu obcem polityce; wszelkie

kwestye rządowe odracza do innego czasu; naj

wyższe prawo w całej jego zupełności zastrzega

przy zgromadzoniu narodowem. Ten potrójuy man

dat dany jest od większości ministerstwu i ono

przy nim stale trwać będzie. Ale to nie jest je

szc ze żadne rozwiązanie stanowczych pytań - któ

rych odpowiedzi kraj od paru lat oczekuje. Pra

wda że nowy *prezes Rpltej oświadczył źe w poli

tyce rządu żadna zmiana nie zajdzie; że to co

było za prezydentury Thiersa, i dalej tymże to

rem iść będzie; ale Thiers chciał rozstrzygnięcia

formy rządu, bo rozumiał, iż wiekuiście trwać nie

może jakiś wybredny utwór co to ani Rzecząpo

spolitą ani monarchią nie jest, a pozbawia rząd

wszelkiej powagi i siły.

Wrócić porządek moralny do znarowionej sp o

łeczności to nielada zadanie. Mylą się ci, którym

się zd aje, że wywołując pobożne wizyty do

miejsc cudownych, i używając do tego pośredni

ctwa Stowarzyszeń Sgo. Wincentego a Paulo,

natchną umysły prawdziwą religijnością. Jeszczeż,

żeby te pielgrzymki odbyły się zaraz po skończo

nej wojnie, kiedy rany były świeże a pożary nie

zupełnie pogasły, nie jedno serce zbolałe, upoko

rzone szukałoby pociechy w jedynem "źródle w szel

kiej łaski i miłosierdzia. Ale d ziś, gdy powiadają

ćest de la bonne guerre przeciw wolnomyślicielom,

gardzącym usługą kościoła przy pogrzebach, to wró

żyć niepodobna, aby szczery zwrot do religii na

stał. Pod koniec restauracyj cała spółeczność niby

to religijnie była wychowywaną, a co z niej zosta

ło po rewolucyi lipcow ej?.. Przymus złamany, od

dalił wszystkich od duchowieństwa, świątyuie stały

próżne i dopiero gdy zostawioną była swoboda,

poczęto do nich wracać, i pod koniec panowania

Ludwika Filipa jak i za Cesarstwa, trzeba było

niejedne nowe budować, bo dawne świątynio już

niewystarczały dla cisnących się do nich t!umów.

Odrodzenie Francyi, narodu w gruucio chrześci

jańskiego, jest oczekiwaniem równie gorącem jak

pragnienie, aby prawo Boże rządziło na całej zie

mi. I dla tego wszystkie prace do celu tego odrodze

nia zmierzające, nie mogą być obojętne. Pan le

Play przed miesiącem ogłosił w broszurze: Zba

wienie F rancyi swoje myśli nad sposobami przyj

ścia do reformy społeczeństwa. Pomijam wstęp

pełen najlepszych intencyj, ale niedowodzący ni

czego, bo czyliż jest dość powiedzieć, że pracujący

nad reformą mają wziąść za sztandar Dziesięcioro

przykazań i zamiast zwać się konserwatorami

przyjąć miano reform atorów? Czyliż te cza

rujące słowa przyniosą spodziewany sk utek?..

Wolę tedy zatrzymać się nad konkluzyą (str. 33).

Anglia półwieczną rewolucyę zamknęła aktem

Bill of rigths 1689 roku, zachowując dawne

statuta i zwyczaje, a potępiając wszystkie bez

wyjątku fałszywe zasady wprowadzone w czasie

rewolucyi za parlamentu długiego i następnych.

Otóż i Francya zam iast pisania nowej ośmuastoj

k onstytucyi, podobuem Anglii oświadczeniom ma

zawyrokować solenne uchylenie postanowień zapa

dłych od 1791 do 1794, w r. 1848. Zamiast dc

klaracyi praw spisać deklaracyę obowiązków

obywatelskich, do nich stosować organizacyę kraju,

a Zgromadzenie narodowe m a to wszystko uczynić

przy drzwiach zam kniętych, w spokojności, bez

hałaśliwych dysput podobających się słuchaczom

ciekawym. Na tej drodze ustali się porządek tak

moralny jak i materyalny w życiu prywatnem i

publicznem.

Spisanie tej deklaracyi 1873 r ’ ma być powie

rzone znakomitemu jakiemu członkowi stanu fkto

uim jest? P. Le Play nie wymionia go) któremu

w pomoc przyjdą wszyscy poświęcający się dla d o

bra Ojczyzny, a tym sposobem otrzyma się wię

kszość w narodzie. Reforma w życiu prywatnem,

na zasadzie dekalogu nastąpi w zwyczajach i oby

czajach za przykładem i pod powagą ojców rodzin,

przedsiębiorców zakładów rzemieślniczych, korpo

racyj dobro publiczne mających na celu. Instytu

cye tyczące się życia prywatnego mniej mają na

widoku jednostkę, więcej rodzinę. Ojciec tem jest

dla rodziny, czem pauujący w narodzie. Dalej

mówi o konieczności ściągania jednym łańcuchem

wszystkich ogniw społeczności; członka rodziny z

fam ilią, rodzinę rzemieślniczą lub rolniczą z fami

lią patrona itd.

Co do życia publicznego: kraj składa się z ko

mun lub municypalności. Ich interesa reprezento

wane są w departamencie lub prowincyi przez wy

branych delegowanych lub mianowanych przez Na

czelnika narodu z grona posiadaczy ziemskich. In

teresa ogólne departamentów czy prowincyj rządzo

ne są przez osobne urzędy, zależno od pierwszego

m inistra, które nawzajem zależą od .naczelnika i par

lamentu.

Parlament składa się z dwóch Izb: Senatu i

Zgromadzenia. Do pierwszego należą delegowani

od władz reprezentujących interesa kraju; drugie

ma 450 deputowanych, z tych 362 wybrauych

przez okręgi departamentowe, a 88 przez miejskie

gminy i kolonie. Taki parlament obraduje przy

drzwiach zamkniętych, i to jak najkrócej, by tyl

ko przygotowane reformy i wcześnie wypracowano

zamienić w prawo — a potom mianuje komisyę

nieustającą, podzieloną na sekcye, a tej obow iąz

kiem jest badać potrzeby narodu i kontrolować

czynności władzy wykonawczej. Ci delegowani k o

misarze mają jeszcze dowiadywać się, jakie to są

najlepsze zwyczaje u obcych narodów; każdy zaś

członek parlamentu skargi i życzenia wyborców

swoich przesyła do komisyi. Pierwszy minister bie

rze tytuł kontrolora głównego skarbowo

ści, bo taki nosił za czasów dawnej Francyi.

Oto i wszystko co doradza pracowity reforma

tor. Złe poszło głównie z dwóch błędów, które

zajęły miejsce dwóch prawd tradycyjnych rodzaju

ludzkiego: pierwszy zrodzony przez J. J. Bouneau

zowie się doskonałość przyrodzona, dru

giego ojcom jest Tocqueville, a im ię jego równość

opatrzna ( proi’identiellef Na to złe nie ma le

pjzego lekarstwa jak D ziesięcioro przyka

zań. Zgoda, ale jak to święte prawo wyryć w

sercu i sumieniu każdego? Dawno to wiemy, że

dośćby było dla szczęścia i zbawienia rodzaju

ludzkiego wykouanie tego jednego przykazania:

kochaj Boga ze wszy itkiego serca swego a bliźniego

twego jako siebie samego. Po wielu wiekach przy

szliśmy wprawdzie do pojęcia jednej cząstki tego

przykazania i to ostatniej: to jest najserdeczniej

i z całej duszy kochamy samych siebie.

N. Pan mianował Dr Rudolfa Lewandowskie

go lekarzem starszym, przydzielając go równocze

śnie do sztabu pułku piechoty Fryderyka Franci

szka W. Ks. Meckl. Schwer. N . 57.

N. Pan pozwolił radcy dworu i dyrektorowi a

kademii terezyańskiej w Wiedniu Drowi Aleksan

drowi Pawłowskiemu przyjąć i nosić krzyż

komandorski brazylijskiego orderu róży.

Minister handlu mianował kasyera dyrekcyi

poczt we Lwowie Adolfa Korneckiego głównym

kasjerem.

Rada szkolna krajowa mianowała zastępcę na

uczyciela Onufrego Lachowicza rzeczywistym

nauczycielem szkoły ludowej w Rozwadowie.

W i e d e ń 25 lipca. Korespondent pólurzędo

wy do Bohemii z Wiednia udziela teraz od czasu

do czasu wiadomości, które służyć mogą za wska

zówkę postępowania rządu podczas wyborów bez

pośrednich do Rady pastwa. Program akcyjny rzą

du podczas zbliżającej się walki wyborczej skre

śla wspomniany korespondent w sposób następują

cy : «Z początkiem przyszłego m iesiąca powraca

minister Laaser ze swego dwumiesięcznego urlopu,

a w t:dy nadejdzie chw ila, w której rozpocznio się

akcya rządowa w sprawie wyborczej. Dotychczas

akcya ministerstwa spraw wewnętrznych w tym

kierunku zupełnie spoczywała, ograniczano się tyl

ko na przygotowaniu niektórych środków form al

nych, lecz czynności w całem tego słow a zna

czeniu, jakiej wymaga blizki a pełen znaczenia

ruch wyborczy, nie m a ani śladu. Za powrotem

Lassera rzeczy inną przybiorą postać, pomimo, żo

rząd calą akcyę w walce wyborczej ograuiczyć chce

do skromnej miary. Wobec wzburzenia stronnictw

i cisnących się na pierwszy plan kwestyj osobistych,

ministerstwo zachować się musi neutralnie i cbce

się też tak zachować, jak to wnosić można z zu

pełnej bierności organów rządowych w dotychcza

sowych ruchem wyborczym wywołanych sporach.

Lecz rząd musi tej bierności nadać pewne granice

mianowicie tam, gd zie interes konstytucyjny będzie

zagrożony i wymagać będzie energicznego wystą

pienia. Stronnictwo wiornokonstytucyjne możo pod

tym względem wymagać od rządu co najmniej ści

słego strzeżenia prawa formalnego, szybkiego roz

strzygania we wszystkich sprawach Bpornych i po

prawnego postępowania organów administracyjnych.

Te żądania stanowić mają także granicę akcyi rzą

dowej podczas wyborów według życzenia rządu11.

—

Z powodu kilku zapytań oświadczyło m ini

sterstwo, że czas służby spędzony w charakterze

zaprzysiężonego praktykanta w dwunastej klasie

dyet ma być doliczony do pięciolecia w jedenastej

klasie. Natom iast nie wlicza się do pięciolecia

czasu służby spędzonego w równej klasie dyet przy

wojsku. Dalej oznajmiono, żo przy obliczaniu pię

ciolecia za normę służyć ma dzień dawniejszej no

minacyi tj. że płaca wyższa ma być pobieraną od

pierwszego dnia tego miesiąca, który następuje po

dniu nominacyi, zatem nie od złożenia przysięgi.

Na zapytanie w reszcie, czy przy awansowaniu u

rzędnika do wyższego stopnia płacy w tej samej

randze postępować się będzie z urzędu, czy też

dotyczący urzędnik musi się p od aw ać, odpowie

działo ministerstwo, że polecenie do wypłaty wyż

szej płacy w każdym razie nastąpić może dopiero

wtedy, kiedy urzędnik złoży dowód, iż ma do te—

G ięśó Mteraoho-artystfoiiSiSi

ALEKSANDER MANZONI.

(Dokończenie).

m a świeżość

2Z,aK

jego i pism odnosi się do epoki szermieLk m°ędz"

klasykami a nowatoram i. Dość żywy ruch roman

tyczny objaw ił się był we Włoszech około r 18^0’

połączony z pewną reformą katolicką i wolnomyślna

która zajmowała uczonych, jak Carlo Troya, i ar

tystów jak L uigi Tosti. Któż nie zna lej* grupy mło

dych Lombardów liczących w swoim szeregu Silvia

Pellieo i Bercheta, a później Tomm aseo, Grossego

i Massima d’A zeglio? Ten ostatni pociągnął ich

ku Piemontowi, gdzie już był na widowni Balbo i

Gioberti. Wtenczas to rozwinęła się czynność lite

racka wielce interesująca. Starzy pisarze, żyli je

szcze, wprawdzie rozsiani tu i owdzie, lecz zawsze

ąjący znaki życia. Foscolo, Monti, Piudemonte,

lordani stali po jednej stronie; a na widokręgu

wys ępowali: Maffei, Carlo Porta, T homm aseo, Can

u , w m gronie trzymającem sie w pewnem od

a, emu o starych mistrzów, powstał obóz roman

tyczny ktorego organem było p ism o: Conciliatore.

;,,,? n i ^ WC maeS°’ ^ ^ 0 zbudzenie się Iitera—

Fr/nnvi

*. uowoczesnej. Pojęcia brano od

do Sino i’ - rn!°*11

8’§ °iomi czytając panią

dobr^ i 1MCV teaub^ anda- Ci uowatorowie znali

dobrze Schlegla, a Silvio-Pelfico zostawał w s t o

sunkach z Byronem; atoli nad tem wszystkiem gó

rowała potrzeba odświeżenia literatury w żywem

źródle. Kilku neo-klasyków chciało spaczyć ten

kierunek; m iędzy innemi Monti, r zucił się w prze

pychy wymuskanego stylu, i nowe wyobrażenia wci

skał w stare zużyte formy. Poszedł w tem za przy

kładem Alfierego, który gw ałcił w swoich traje

dyach, najnielitościwiej prawdę historyczną.

Manzoni stawiąc opór tej szkole, rzucił się w dru

gą ostateczność, i ukląkł przed historyą z tem na

bożeństwem, które w każdej rzeczy było potrzebą

jego serca. Chiał on, żeby jego trajedye były nie

mal ,,dyalogowanemi kronikami11 i tak ściśle praw

wdziwemi jak opowiadania Augustyna Thierry. Po

sunął tedy ten skrupuł w swoim dramacie Carma

gnola aż do podzielenia osób na dwie grupy; je

dna historyczna, druga idealna — czem sobie od

razu u czytelników zaszkodził; bo czy podobna nie

ochłódnąć dla sztuki, kiedy autor na wstępie o

strzega, że na scenie będzie się toczyć rozmowa

między ludźmi, którzy rzeczywiście byli na świecie,

a istotami zmyślonemi przez poetę. Goethe, ac z

kolwiek bardzo podziwiał Manzoniego dramat, wy

tknął ten błąd w tem zdaniu: ,,ściśle rzeczy biorąc,

w poezyi nie ma osób historycznych; tylko jeżeli

poeta chce przedstawić św iat moralny jaki sobie

w m yśli utworzył, robi ten zaszc zyt niektórym fi

gurom spotkanym w historyi, że pożycza ich na

zwiska, aby przez siebie stworzonym postaciom

nadać takowe." Inny dramatyk jeszc ze lakoniczniej

wyraził się w tym sęsie: nIIistorya — to haczyk

na którym zawieszam moją sztukę."

Te teoretyczne skrupuły najwięcej szkody przy

niosły dramatom Manzoniego. Do dramatu Adelchi

przedmiot nastręczał się obszerny: Upadek Króle

stw a Lombardów i zdobycie Italii przez Karola

Wielkiego; barbarzyństwo zgniecione przez drugie

go barbarzyńcę z jeniuszem, który pojmując, że cy

wilizacya jest chrześcijańską i łaciń ską, ma oczy

na Rzym zwrócone i dźwiga z poniżenia berło i

krzyż. Myśl olbrzymia; ale na to trzeba było sta

nąć po stronie Karola W., i zrobić go takim o l

brzymem jakim był. Cóż zrobił prawdomówny dra

matyk? Oto mówił o nim i źle i dobrze, aż z Kar

lomana, z robił karła.

Erudycya historyczna niewyszła mu na dobre,

jak też nikomu nieposłuży, kto to dwie sroki trzy

ma za ogon.

Z tem wszystkiem dramata Manzoni( go nio są bez

rzeczywistych przymiotów, jak prostota akcyi, swo

boda ruchów, dobrze wystudiowane charaktery, wy

tworna łatw ość stylu, a nadewszystko piękność chó

rów , które tam grają rolę nie spektatorów wzruszo

nych, lecz świadków niezbędnie potrzebnych. W tych

chórach Manzoni jest w swoim żywiole, je st liry

kiem lotnym jak błyskawica, a jednak silnym i u

miejącym się hamować. Nikt jak ou nie potrafi

szczęśliwiej zamknąć całej epopei w jednej odzie;

walki dwóch stóleci; życie wielkiego człowieka,

z iemię i niebo, wszystko przelać w te strofki, pę

dzące jak rozpuszczone rimaki. Chóry w dramacie

Carmagnola należą do najpiękniejszych utworów

naszego wieku.

Jedyny to błąd Manzoniego, że chciał być w

poezyi historykiem ; a to jeat tak oczywiste, że tani

dopiero zaczyna zajmować, gd zie się rozstaje z h i

storyą, podobny w tem do używającego kąpieli,

który po ostrych kamykach bojaźliwie stąpa, a do

piero pokazuje się tęgim pływ akiem , gdy się na

pełne morze dostanie. W późniejszych latach sam

się przekonał jak fałszywej hołdował teoryi. W ie

dząc że tylko Bóg jest nieomylny; całe życie pra

cował nad wyrobieniem sobie zdrowego, trafnego i

głębokiego sądu.

N ie wysadzając rzeczywistości naprzód, lecz mie

szcząc ją w głębi swego dzieła, dał odtąd zmyśle

niu pierwszą rolę, a historyę w tył cofnął. W tym

duchu stworzył on powieść wiejską, a wojna, p o

wietrze i głód, z autentycznych czerpane źródeł,

posłużyły mu za ramy do fikcyjnej m iłości dwojga

ubogich wieśniaków. Niemniej jednak nie pozbywa

się swej skrupulatności, i tak dokładnie maluje e

pokę, w której żyli jego Narzeczeni, że ich

przygody mogłyby uchodzić za prawdziwe nawet

u tych, którzyby żyli w owym czasie; chociaż ro

mans ten nio dla nich, F ez dla nas był napisany.

N ie przeszkadzało to, żo w później napisanej roz

prawie: D el Romanzo storico (1869) zbijał sam

siebie a chociaż największą część swej sławy za

wdzięczał romansowi historycznemu, powiada bez

ogródki: «Romans historyczny był pomyłką, która

się już przeżyła. Cóż niegdyś zachwycało w W al

ter-Skocie? oto owa pozorna dokładność i wier

ność: powiadauo, że jego romause prawdziwsze są

niż sama historya; ale podobne powiedzenie, dobre

w chwili pierwszego entuzyazmu, traci swą wartość

w miarę jak trzeźwiejsza refleksya przychodzi.

Wielki poeta i wielki historyk może się znaleść

razem w jednym człowieku, i nie pomięszać mu

pojęć, ale poezya zmięszana z historyą w jednem

dziele sztuki, jest bałamuctwcm. Dla tego ta wzię

tość romansu historycznego z każdym dniem upa

d a; a dowód najlepszy, że to, co teraz się o nim

mówi, niedałoby się powiedzieć przed trzydziestu

laty, kiedy sobie wyrywano W alter-Skotta! Manzoni

poszedł tu cokolwiek za daleko,^ utrzymując,

że historya z poezyą nie mogą żyć pod jednym

dachem. Dante jest przecież bardzo historycznym,

a niemniej wielkim poetą, to sam o da się powie

dzieć o wielu innych utworach, aczkolwiek san

Manzoni utrzymywał żo romans historyczny licz;

się do fałszywych rodzajów literatury, niemniej je

go N arzeczeni nie przestaną wywierać uroki

na czytelnikach; są tam piękności, którym zape

wniona trwałość.

Romans ten niem iał zrazu w ielkiego powodze

nia, może dla tego że przyjaciele poety długo przed

tem głosili o tej nowości, która m iała się okazai

na horyzoncie. Długie oczekiwanie, źle usposabii

umysły... W ięc też i Narzeczonych spotkał]

zrazu niepodchlebne krytyki nietylko zo strony sta

rej szkoły, ale i ze strony romantyków, którzy za

rzucali mistrzowi swemu, że i styl i wyobrażeni!

swoje utemperował, nigdzie nie wprowadził ani ja

skiń zbójeckich, ani tortur, ani wisielców... a na

tomiast pokazał dwoje kochanków wiejskich, -

kogo mogło to interesować? Takie to zdania lite

rackie obieg m iały we Włoszech do r. 1827 w te

dy bowiem Piętro Giordani, mający powagę dobregi

krytyka i znawcy otworzył oczy rodakom swoin

na ten romans, powiadając, że E uropa g o zna

podziwia, żo książka ta powinna być czytaną o(

pałacu do chatki w całych Włoszech. W rzecz;

samej P,-omcssi sposi (N arzec zeni) robiły rozkos:

czytelników we Francyi, Anglii, Niem czech i t. p

Goethe podziwiał w tej ślicznej powieści wszystki

bez wyjątku, za każdą kartą przechodząc z ’podzi

wu do rozrzewnienia, a z rozrzewnienia do podzi

wu. Jego zdaniem, Manzoni tu dopiero się poka

zał czem jest. Utwór ten «czysty jak niebo włc

skie, a soczysty jak dojrzały owoc". -

Wszędzi

brzmiały na cześć romansu pochwalne hymny. -

We W łoszech zerwał się roj naśladowców; wszys

kie rodzaje powodzeń sypnęły się naraz; N a r z

tłM

i * n n i e (wyjąwszy niedziel« I dnie świątecznej,

pojedynczy w K r ak o w i e kosztuje 10centów.

%zv

Prennmerata wynos!i

"ł */«Ti^Vi?ncTie.ĆZAsó- r°CZnie Złf- 2 * 1 k,Wtalnie Z,f’ 60t Z mi9li9Cmt* łir* *A ...

*«ą w państwie anstryackiem

*04 _

’

’’o"«r

do całych Niemiec

,”i

,,l,, m

tali*zr ’i

»*i ,

do Frf nc,i i A nglii

ŁS?Śt°

do Belgu, Włoch 1 Szwajcaryi

’

\(’mn*I1lPrr* - ,C^nauii*

oglo.zem-1 (wseraty) przesyłane być wkmr frauoo d"o Admi

/i »GZA8U w Krakowie, przy nlicy Mikołajskiej pod 1. 444. -

M ety reklaniscma ,,i,,,,.,i,.,,

towane nre ulegają frankowaniu. -

uiefrankow anych nie przyjmuje sio

H ę b o p i e m « nadsyłane Kcdakoyi me zwracają si9 i bywają niszozoae.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu