Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 626 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N”245

Kraków,

Poniedziałek 24 Października 1904.

Rocznik LY11.

CZAS

(Wydanie wieczorne).

Prenu meratę przyjmują: Administracya Czasu w K r a k o w i e i urzędy pocztowe.

M iejscow ą pren um eratę księgarnia8.A.Krzyżanowskiego, handle*St Kariińskiego wSukiennicach_

H. Kretschmera, Rynek 10, Biuro uzienmków Hopcasa i Salomonowej, G łów n a tra fik a % Rynku głównym.

Ogłos zen ia przyjmuje si§ za opłatę od wiersza petitem za pierwszy r ai 2 0 bal 721 kaźdv następny

po 10 hal.; układ tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz po 40 tal.,*następny po 1 0 fiaf

N a d e s ł a n e (na trzeciej strunie) od miejsca wiersza drukiem petitowym 60 haler zy za k ażdy raz.

* e n ia i prenumeratę przyjumją: we L w o w ie biura dzienników L, Plohna, A. Olszewskiego,

St. Sokołowskiego, k. Bucbsiaha; w Jarosław iu Biuro dzienników; wPodgórzu PoturaiskiRvnek—

Worr?*ySlU A

kB^nia kolejowa, D. Heszeles;’w Rzeszowil

WciSb;

w Stanisławowie Jasielski i kp.; w Tarnowie M. Bockach; w Tarnopolu C lłaliczer*

P a r y ż u wyłącznie p. Adam rue d c Yareunc 38, (prenumeratę p. W. Raczkowski, Courbevoi pod

Paiyżuu nie de Uieinin de fet 44 ; w W ied n iu Haasenstein A Vogier (także w Hauibuigu, Frank

fnreie n. M,, Be Inne, Lipsku, Bazylei . Wrocławiu), A. Oppelik, R. Monue (także w Berlinie, Hamburgu

Monachium i Noryuiberdze), H. bclialek, M. Dukes, J . Danneberg, H. Friedl (tylko pren umeratę EL

GoldschmidtA Comp.);wFrankfurole n. M.G. L. DaubeA Comp.

iJBST* Za każdą załaną adrcta dopłaca tłą 40 hal.

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 60.

Apolinary Jaworski.

Dzisiaj rano otrzym aliśmy telefonicznie

następującą żałobną wiadom ość:

L w ó w . Prezes Koła polskiego, Apoli

nary Jaworski, um arł dzisiaj o g 87* rano

nagle na udar sercowy w 79 roku życia.

Wstrząsnęła do głębi wszystk:ch wieść

o śmierci Apolinarego Jaworskiego, preze

sa Koła polskiego, kierownika naszej po

lityki w parlamencie, w którym podniesio

ny głos słyszany jest w Europie.

Zeszedł ze świata jeden z twórców tych

tradyoyj Koła polskiego, któremi się szczy

cimy, wybitny współpracownik tych, któ

rym zawdzięczamy najświetniejsze no sze

nabytki. Zeszedł ze świata wytrawny, do

świadczony kierow nik Koła polskiego.

Z Apolinarym Jaworskim schodzi do

grobu część historyi naszego k raju, t go

okresu właśnie, który nam przyniósł odro

dzenie naszego znaczenia politycznego, a

jest świadkiem wytężenia wszystkich na

szych sił ku dźwignięciu się w górę, ku

zrównaniu z innymi narodami.

Apolinary Jaworski zmarł w chwili nie

zwyle ciężkiej i trudnej dla państwa i k ra

ju. Opłakując jego stratę, zwracamy się

też myślą ku Kołu polskiemu, ku jego za

daniom, które ma spełnić, ku obowiązkom,

które na niem ciążą.

Śmierć Prezesa Koła polskiego nie wpły

nie na obecne stanowisko polityczne Koła

polskiego, o tem wiemy. Braknie jednak

naszej reprezentacyi wodza o niezrówna

nych zaletach, parlam entarzysty o rządkiem

doświadczeniu, o tym darze skupiania wszy

stkich umysłowych sił k u jednem u celowi.

Na Koło polskie spada więc dzisiaj wiel

ka odpowiedzialność, na kraj zaś nasz ogro

mna troska.

Z czcią uchylamy czoła przed trumną

zmarłego, pełni gorącej dla niego wdzię

czności za życie, które w ofierze cddał

krajowi.

Z Sejmn, zabranego we Lwowie, nadchodzi

wieść żałobna. Rozejdzie się ona echem daleko

poza granice prowincyi naszej. Obiegnie ona

wszystkie ziemie polskie. Ludy anstryackie przyj -

tnąją jako odgłos doniosłego wypadku politycznego.

Apolinary Jaw orski, prezes Koła polskiego

w Wiedniu, niegdyś minister dla Galicyi, zakoń

czył życie. Na arenie politycznej zabrakło nagle

męża, złączonego najściślej z dziejami Anstryi

w ostatniem dwudziestolecia, męża, którego na

zwisko wymieniane będzie nieustannie, ile razy

pokolenia późniejsze rozpamiętywać będą epokę

mozolnych zdobyczy politycznych w murach par

lamentu i mozolnych usiłowań, by chore życie

konstytucyjne uzdrowić.

Zmarły prezes Koła nie należał do tych posta

ci parlamentarnych, których pierwsze wystąpie

nie olśniewa, bndząc nadzieje tak trudne, zazwy

czaj, do spełnienia. Stanowisko, którego dostąpił,

zdobywał on sobie wytrwałą pracą i długoletnie

mi studyami. O niewielu posłach z najświetniej

szej doby parlamentaryzmu naszego powiedzieć

można z taką, jak o Jaworskim słnsznością, że

do dostojeństw, które później mieli zająć, przy

gotowywali się przez lata z nieustającą piluością.

Jako prawdziwy wzór sumiennego parlamentarzy

sty zdobył on sobie naprzód wielkie poważanie

w komisyacb parlamentu, zanim szersze koła po

lityczne nauczyły się go cenić. W Izbie wiedeń

skiej zaliczano go do najbieglej’szych znawców

polityki kolejowej, nim zaufanie kolegów powie

rzyło mu godność prezesa w Kole.

Prze* lat szesnaście, z krótką przerwą ca urzę

dzie ministra, dźwigał na sobie Apolinary J a

worski ciężką odpowiedzialność za politykę Pola

ków. Kto nmie sumiennie cenić zasługę, kto wie,

jak oskarżenia bolą, kto umie odcznwać, czem są

dla Polaka chwile postanowień, rozstrzygających

o przyszłości kraju, ten uchyli głowy przed trum

ną, kryjącą serce prawego obywatela, który ta

kiem życiem żył lat tyle.

Jako prezes Koła strzegł Jaworski praw, które

to Koło pracą poprzedników zdobyło sobie w sto

licy. Wiedział, że prawa te są wielkie, że budzą

zazdrość i gniewy. Zrozumiał, że praw tych uie

wolno naruszyć bez względu na zmiany w pań

stwie. Chciał Kołu zachować wpływ na każdy

rząd, na każdy gabinet i od celu tego, nietajo*

nego i nieukrywanego, nigdy nie odstąpił.

Przez długie lata swego przewodnictwa w Ko

le polakiem, miał Jaworski jeszcze jedno zadanie

nienstannie na okn. Przez cały ten czas czuwał

nad utrzymaniem koleżeńskiego pożycia w łonie

Koła. Kto zna stosunki wiedeńskie, wie, jakie

w tym kierunkn są zasługi zmarłego. Solidarność

tak ścisła, jak ta, której statut Koła wymaga od

członków, nie da się pomyśleć bez zbliżenia to

warzyskiego, bez koleżeńskiej zażyłości. By ją

utrzymać, trzeba łagodzić przeciwieństwa, koić

bóle zranionej dumy, dodawać otnehy zniechęco

nym, studzić gorączkę jednych, a innych zachę

cać do pracy. Sztukę tę posiadał Apolinary Ja

worski w stopniu wysokim, a zadanie jego nie

zawsze było łatwe.

Koło polskie, w pierwszych kilkunastu latach

parlamentaryzmu anstryackiego obierane przez

Sejm krajowy, bywało korporacyą jednolitą i spo

joną ściśle. Stosunki zmieniły się, gdy po zipro

prowadzenin wyborów bezpośrednich zasiedli na

lawach parlamentn ladzie, obierani w różnych

stronach w imię różnych haseł. Dawna jednoli

tość zaczęła powoli zanikać; Koło stało się od

biciem wszystkich prądów, nurtujących w krajn.

Walki wewnętrzne w okresie*wyprawy wojsk

anstryackich do Bośni, świadczyły jnż o rozdwo

jeniu sięgającem głęboko.

Wielka powaga Kazimierza Grocholskiego zdo

łała ocalić znaczenie Koła na zewnątz. Mąż ten

nieugięty, nieuznający potrzeby drobnych ustępstw

i kompromisów, nie lubiący brać w rachubę sła

bostek natury ludzkiej, nie zwracał atoli uwagi

na owe drobne na pozór czynniki, które, aczkol

wiek niewidzialne zdaleka, tak wielką odgrywają

rolę w zakulisowem życiu parlamentów.

Obejmując spadek po Grocholskim, zrozumiał

zmarły w dniu dzisiejszym prezes Koła, ile zdzia

łać można przez utrzymanie w gronie posłów pol

skich przyjażniejszego, poufalszego tonu, ile można

dokonać przez osobiste koleżeńskie pośrednictwo

w chwilach, zapowiadających burzę.

O tej działalności Apolinarego Jaworskiego wie

dzieć mogli ci tylko, którzy przez okres dłuższy

patrzyli z bliska na pracę i życie połów naszych

nad Dunajem. Milczały o tern protokoły Izby,

milczały o tem sprawozdania z posiedzeń Koła,

milczały dzienniki. Kiedyś dowie się może histo

ryk, przebiegając listy lub pamiętniki, ile osobiste

uwagi i przedstawienia prezesa, zawsze przyjaciel

skie, najczęściej dobrotliwe i łagodne, niekiedy

żartobliwe i szlachecką ciętością zaprawne, oszczę

dziły Koln kłopotów, a szkody krajowi.

Powaga Jaworskiego w Wiedniu była wielka.

Minister, prezes wielkiego klubu w Izbie, przez

szereg lat widomy przywódca większości, był on

postacią znaną stolicy. Pochylały się przed nim

głowy, gdy szedł na posłuchanie do monarcby;

na oścież otwierały się przed nim podwoje pała

ców i biur ..W salonach arystokracyi powtarzano

słowa cesarskie, gdy sędziwy monarcha, po wa

żnych uchwałach w Izbie poselskiej lub w Dele

gacjach, dziękował Jaworskiemu w imienia pań

stwa za wotum posłów polskich, a ruchliwa rze

sza polityków i dziennikarzy, spoglądała ze czcią

i niewymownem przejęciem na siwowłosego starca,

który znał tajemnice zakryte przed wzrokiem in

nych, którego głos mógł przeważyć każdej chwili

wahające się szale polityki, a w którego głowie

ważyły się plany, mające zaważyć kiedyś na lo

sach państwa.

Apolinary Jaworski należał do tych ludzi rzad

kich w świecie, rzadszych może u nas, którzy

zdają się nie wiedzieć o swych wielkich wpły

wach, o aureoli, jaka ich otacza. Do końca za

chowa! ten sam sposób życia, tę samą prostotę.

Rzec można, iż ambicyą jego było przekonać świat,

że szlachcic polski, nie pozbywając się swych upo

dobań i przyzwyczajeń, zachownjąc swą szczerość,

swój dowcip rodzimy, swą indywidualność odręb

ną, może w wielkiej stolicy wywierać wpływ

pierwszorzędny na bieg wypadków.

Ten rys charakteru zasługuje na to, by rodacy

wiedzieli o nim po śmierci. Za życia on właśnie

zjednywał Jaworskiemu wielkie poważanie u cu

dzoziemców.

Gdy p. Koerber, miesiąc temu, objechawszy Ga

licyę, powracał do Wiednia, zapytano wysokiego

dygnitarza, towarzyszącego ministrowi, co na nim

w ciąga całej podróży najsilniejsze sprawiło wra

żenie? Odpowiedź, j aką usłyszano, zadziwiła słu

chaczów. Ze wszystkich wrażeń, jakie wykształ

cony i subtelny nmysł polityczny wyniósł z po

dróży po nieznanym krajn, żadne nie wryło się

tak głęboko, jak krótki pobyt w dworze wiejskim

w Skwarzawie. Ten skromny dwór z t}powyni

gankiem, dwór wśród polskiego ogrodu, a we

dworze, w otoczenia starych sprzętów i obrazów,

czcigodna postać osiwiałego pana domu, przyjmu

jącego obcych dygnitarzy z godnością, do której

miał prawo, ale i z poczciwością, gościowi nale

żną, to był obraz, wobec którego zbladło wszyst

ko inne

Obraz ten należy od dnia dzisiejszego do prze

szłości. Na ganku w Skwarzawie pan Prezes nie

powita już gościa. W czarnym kontnszu legnie

pod Bkibą tej ziemi żyznej, o której dobru myślał

nieustannie na obczyźnie.

Zstąpił do grobu jeden z przedstawicieli daw

nego pokolenia posłów, jedeu z deputowauycb

dawnego pokroju. Póki żył, był przypomnieniem

epoki, w której Sejmy nasze bywały takie, jak

społeczeństwo ówczesne, — ziemiańskie i siei

skie. Zmarł jeden z ostatnich między nimi. Jeden

z najpracowitszych i najwytrwalszych. Jeden

z tych, których nieraz zazdroszczą nam obcy, a

którzy cd swoich ścierpieć muszą wiele.

Hołd Sejmu.

0 dzisiejszem posiedzenia Sejmu otrzymujemy

następujące telefoniczne sprawozdanie:

L w ó w 24 października.

Otwierając o g. 1035 przed południem posie

dzenie Sejmu, zabrał er!os marszałek krajowy Sta

nisław hr Bad en i i wśród łez przemówił w tc

słowa:

Sejm zostaje w tej chwili pod wrażeniem

bolesnej i wstrząsającej serca nasze wiadomo

ści o nagłym zgonie ś. p. Apolinarego Jawor

skiego, trzydziestotrzyletniego posła sejmowego,

prezesa Koła polskiego, jednego z najlepszych

1 najdzielniejszych rzeczników i obrońców iute

resów i potrzeb tego kraju, jednego z najlep

szych jego synów.

Trudno w tej chwili, choćby w ogólnych ry

sach, omówić działalność polityczną Jaworskie

go, bo życie Jego i działalność publiczna jest

zarazem obrazem prac, usiłowań, a nieraz walk

całego krajn w ostatnich latach kilkudziesięciu,

mających na celu zapewnienie krajowi naszemu

stanowiska politycznego, odpowiadającego jego

odrębnej indywidualności, opartej na przeszło

ści historycznej, jakoteż stworzenie warunków,

któreby umożliwiły rozwój i podniesienie jego

pod względem kultnralnym i ekonomicznym, a

zarazem ntrwaliły nabyte prawa i zapewniły

to, co do urzeczywistnienia zamierzonego celu

okazywało się w danej chwili koniecznem.

—

W tej pracy nmiał być Jaworski stanowczym,

rozumnym, a zarazem trzeźwym i umiarkowa

nym ; umiał być karnym, o niezmordowanej pra

cy, głębokiej wiedzy i niewzruszonej lojalności

szeregowcem. Umiał być przywódcą, czcJouym

przez swoich, szanowanym i uznawanym przez

wszystkich przywódców. Umiał obejmować i

świetnie zastępować potrzeby i interesy i alego

kraju, nie zapominając nigdy o dobru i potrze

bach monarchii. Nie narzucając własnego zda

nia, nmiał jednak na podstawie swej indywi*

dualności sprawić, że głos jego był w Kole pol

skiem prawie zawsze rozstrzygającym. Wolny

od jakichkolwiek względów osobistych, myślał,

działał i żył tylko dla kraju — to jest wytłó

maczeuiem jego stanowiska, siły i wpływu.

Postać Jaworskiego rosnąć będzie jeszcze

w przyszłości, im bardziej brak jego odczuwać

będzie kraj cały. Niech te słowa, pod pierw szem

wrażeniem ciężkiej straty będą słabym objawem

uczucia boleści i żalu, jakim w tej chwili prze

jęty jest Sejm, a z nim kraj cały.

Sądzę, że odpowiem intencyom Wysokiej

Izby, jeżeli na znak żałoby zamknę w tej

chwili posiedzenie.

Przemówienia marszałka krajowego wysłu

chała Izba, stojąc. Marszałek wyznaczył następne

posiedzenie na dzisiaj o g. 7 wieczorem. Porzą

dek dzienny posiedzenia wieczornego obejmuje te

same sprawy, jakie obejmował porządek przed

południowego posiedzenia.

Kilka dat z życiorysu.

Ś. p. Jaworski urodził się w r. 1825. Studya

gimnazjalne odbył we Lwowie, prawnicze zaś

częścią we Lwowie, częścią we Wiedniu. Mając

lat 21 wstąpił do służby państwowej. W r. 1870

wybrany został * większej posiadłości złoczowskiej

naprzód do Sejmn, a później w tym samym roku

i do Rady państwa.

Prezesem Koła polskiego został po śmierci Gro

cholskiego d. 12 grudnia 1888. Pamiętną jest je

szcze jego ówczesna mowa, w której dziękując

za wybór, powiedział między innemi:

Będę się starał wszystkiemi siłami odpowie

dzieć zaufania we mnie położonemu. Jako prze

wodniczący będę bezstronny i życzliwy, dla

kolegów chętny i cierpliwy. Każdy człowiek

może błądzić, a jeżeli który z kolegów będzie

miał przekonanie o błędach w mojem kiero

wnictwie, niech raczy mi to otwarcie wypowie

dzieć, a stanie się to sknteczniejszem i poży

teczniejszem dla ogółu, niż cicho szerzone nie

zadowolenie. To, co było przewodnią myślą

mego całego życia, jest mojem haBłem, moim

programem: wszystko dla kraju — wspólnemi

siłami. Tu w Kole obradując, możemy się spie

rać, starając się, aby uchwała nasza była jak

najlepszą, lecz na zewnątrz wszysoy razem. So

lidarność naszem hasłem. Postępujmy zgodnie

z tradycyami Koła polskiego, pamiętajmy, że

Z TEATRU.

Dyabtł łańcucki dramat w 4 aktach z epilogiem

Adolfa Nowsczyńskiego.

»Stadnicki zwany Dyablem stał się niemal le

gendarną postacią, a tem się różni od innych

ngnr podaniowych, że groza legendy nie znika

pod światłem historycznej prawdy. Możnaby po

siedzieć o nim, że wygląda z bliska tak samo

Jeh z daleka, w aktach spółczesnych jak w po

daniu. Nie traci ani na potwornych kontnrach

ani na gorącym walorze barw. Przerasta innych

awanturników polityczną stroną swej akcyi, go

^eym tchem namiętności, potężną siłą egoizmu,

Katastrofą końca. Jest objawem a zarazem zja

"iskieu), regułą a zarazem wyjątkiem. To samo

*P°leczeństwo, w którem tkwi, które mn dało ra

°y? bytu, z którego niestety urósł prawie orga

Rożnie, nie znosi go. Ma wszystkie pospolite ce

y swego czasu i swego otoczenia, aby być ty—

Peęi, ale ma tyle bujnej siły indywidualnej, aby

tyc i pozostać wyjątkiem. Wszystkich wad cha

rakterów ówczesnych, wszystkich braków społe

t?nycb Polski uczyć się na nim można. Warchol

8*?».Prepotencya, pieniactwo, duch buntu, udziel

c°sc indywidualizmu, który sam sobie chce być

Prawem, rządem, światem, wszystkiem — złożyły

’ę ?8 ^ postać. Możliwym był Stadnicki w tym

*8le tylko jnż w Polsce a i w niej stał się

’ możliwym. Trzeba go brać koniecznie na tle

P° .cznem, aby uwierzyć, że istniał, i aby zro

8k?”ec’ że mógł istnieć. Postawiony na tak ja

awem tle współczesnem, nie gaśnie przecież,

wichrowatym grnncie polskim swego czasu

szczytem i przepaścią".

tych tak trafnych a jędrnem słowem okre

rysach, maluje postać Stadnickiego Wła

ttem ^ . oz’^8ki w cennej swej książce: Pra

won -n

’ odtwarzającej obyczaje na Czer

char u

za. panowania Zygmunta III. Do tej

by a I7 8tyki dodawać nie trzeba jednego ehoć

tj ,^ egółu. Jakby z przeszłości w życie zaklę

ni’ Jawi 8i§ w niej postać jednego z najstrasz

1 *vc° rozbójców i gwałtowników, jakich Pol

ska wydała, jednego z tych, którzy tłómaczą przy

czyny jej rozkłada i upadku. Postać, która przy

całej swej okropności nęcić i pociągać musi wy

obrażnię, z której losów i dziejów wydobywać

może dla siebie wątek pracowity zarówno badaw

czy nmysł historyka jak i twórcza fautazya ar

tysty. Niejednokrotnie też zdarzenia i sprawy

związane z osobą nieszczęsnej pamięci starosty

zygwnlskiego, stawały się przedmiotem badań hi

storycznych jak i opowiadań belletrystyczuych

W formie dramatycznej, postać jego po raz pierw

szy pojawiła się na scenie w wystawionym w so

botę dramacie p. Adolfa Nowaczyńskiego: D y a

beł łańcucki.

P. Nowaczyński do dramatu swego, któremu

rozległe wytknął rozmiary, obejmując w nim głó

wne wypadki z życia Dyabła Stadnickiego od

pierwszych jego zatargów z Łukaszem Opaliń

skim, starostą leżajskim, aż po tragiczną śmierć

Stadnickiego — przystąpił z wielkim i sumień

nym nakładem stndyów historycznych nad od

twarzaną epoką. Przejął się nią i uległ czarowi

jej siły i jej charakteru. Intuicyą artystyczną zdo

łał ją poznać i opanować i to jest największa,

bijąca w oczy niecodziennem wrażeniem zaleta

jego dramatu. Co się tyczy tła historycznego

epoki, rzadko spotkać się można na scenie z utwo

rem, któryby ją malował tak barwnie i żywo, z t a

kim bujnym i swobodnie przemawiającym tempe

ramentem i prawdą.

Zaraz w akcie pierwszym. Rzecz się dzieje

w Dobromilu na zamku Herburta. Zwraca na sie

bie nwagę odrazn archaiczny język dramatu.

Rzecz artystyczuie bardzo trudna uczynić język

ten mową rzeczywistą ludzi działających, a uczy

nić to tak, by nie raził sztucznością, by nie był

tyłko ornamentem na podobieństwo kostynmn tea

tralnego. P. Nowaczyński trudność tę pokonywnje

bardzo szczęśliwie. Mową ówczesnych wieków —

rzecz prosta, o ile idzie o artystyczny, nie zaś

filologiczny lub gramatyczny rezultat — włada

z taką swobodą, że nadaje ona odrazn drama

towi jego styl odrębny i bardzo pięknie sharmo

nizowany z akcyą dramatyczną. Akcya ta roz

wija się także bardzo żywo i charakterystycznie.

Widzimy zarodki intryg i knowań, które nas

przygotowują do dalszych wypadków di matu,

poznajemy działające OBohy w świetle pełnem i

wyrazistem. Zatarg Anny Stadnickiej z Anną

Opalińską i księżną Ostrogską, ,,królową ruską,"

w scenie przemawiającej siłą życia i brawury, jest

jakby pierwszą przygrywką dramatyczną, która

pozwała się spodziewać w dalszym toku dra

matu scen równie silnych, a wyższych znacze

niem i powagą. Dyskretnie na tle akcyi utrzy

mana postać Herburta, epizodycznie przesuwające

s;ę figury posłów królewskich poruszają się z po

wagą i *swobodą i w rysach wcale um:ejętnych

a pewnych stwarzają ton i atmosferę ozdobnym

a stylowym językiem przemawiającej przeszłości,

przeszłości odczutej przez autora nerwem artysty*

nym. Akt pierwszy Dyabła łańcuckiego jest zaj

mnjącą ekspozycyą dramatu. Ze sceny, przy prze

pycha kostyumów, bogactwie dekoracyi działa

silnem wrażeniem i jak najkorzystniej usposabia

dla sztuki.

Po tej ekspozycyi czekamy dramatu. Zaryso

wują się jega kształty w akcie drngim. Jesteśmy

w jaskini lwa i bestyi, na zaniku łańcuckim.

—

Jawi się we własnej osobie straszliwa p stać ,,dya

bła", w otoczeniu dworn, w całym splendorze

świetności i siły, siły na przemocy osadzonej, nie

nznsjacej żadnych praw nad sobą, żadnego ha

mulca* swej samowoli. W szeregu scen o żywym

nerwie dramatycznym odsłania się charakter ty

rana i zdziercy. Przywozi ze sobą do Łańcuta

zamkniętego w skrzyni sąsiada swego Konstan

tego Korniakta, porwanego przemocą ze Sośnicy,

zrabowanej przez Stadnickiego. Pastwi się nad

bezbronnym, lży mu i nrąga wobec całego dworu

starosta zygwulski; zmnsza go do układu, mocą

którego Korniakt zrzeka się pretensyj do wszyst

kich snm, Stadnickiemu pożyczonych. Awan’uruik

rycerz zamienia się w rabusia, grozi swemu jeń

cowi, że go życia pozbawi, jeśli się tamten praw

swoich nie zrzecze, działa przymusem i gwałtem.

Takim samym okazuje się w scenie następnej

z porwaną przez siepaczów i w zamka łańcuckim

więzioną Anną z Kostków Opalińską: to samo

okrucieństwo, ta sama bezwzględność, pycha sza

tańska, nieoglądająca się na żadne boskie, ani

ladzkie prawo.

—

Wobec posłów królewskich,

którzy przybywają, by go napomnieć i do posłu

szeństwa przywołać, okazuje Stadnicki oblicze u

kladne, zamienia się w lisa, chytrze wywodzącego

w pole swych adwersarzy. Jako intrygant i zdraj

ca stann, występuje w rozmowie z Herburtem,

starostą wiszeńskim, którego do rebelii przeciw

królowi pociąga i spisek przeciw bezpieczeństwn

korony knuje.

—

Lndzką twarz okazuje jedynie

w końcowych scenach aktu, gdzie mu autor każe

być dobrym, knchająeym małżonkiem i panem ży

czliwym i wdzięcznym dla starycb słng swoich.

W każdym razie charakter jego w tym akcie za

rysowuje się wyraźnie. Akcya dramatu postępuje

0 jeden krok naprzód; akt drugi scenicznie bar

dzo dobrze postawiony, nie mniejsze robi wraże

nie, niż pierwszy.

A jednak, jednak, gdy kurtyna zapada, czuje

się w nim jakiś niedostatek, brak organiczny, coś

niedopowiedzianego, niezupełnego. Wydaje się,

jakoby rozwiał się obraz żywy, pełen figur i po

staci, dziwnie działających na wyobraźnię, i ja

koby po nim istotnej treści dramatycznej zostało

niewiele. Bo w rzeczy samej Djabeł łańcucki p.

Nowaczyńskiego, od aktu drugiego począwszy,

jest tylko obrazem historycznym, obrazem malo

wanym ręką pewną i śmiałą. Ale dramatem hi

storycznym, w którymby się wyrażał w artysty

czny kształt zamknięty moment dziejowy, nie jest

1 być nie może.

Każdy kraj, każde państwo, każde społeczeń

stwo, w którem żyć mógł bezkarnie i warcholić

się taki człowiek, jak Dyabeł Stadnicki, trwożyć

się musiało o swe losy, z obawą patrzeć w przy

szłość. Jeśli w organizmie państwowym i społecz

nym powstać mogło monstrum takie i działać

swobodnie, dowód to, że( organizm był poważnie

chory i że leczenia zwlekać nie należało. Widzia

ły to wszystkie wybitniejsze a uczciwe umysły

w Polsce i głosem, w którym nieraz brzmiał ból

i rozpacz, nawoływały do poprawy, wskazywały

drogę ratunku. Brakło jednak żelaznej a genial

nej energii, któraby zapanować nmiała nad roz

bujalymi i jnż podówczas do anarchii ciążącymi

żywiołami, któraby je ujarzmić i we właściwym

kierunku popchnąć zdołała. Kiedy organizm pań

stwowy był jeszcze silny, świadomy swych celów

i swej prawnej powagi, wcale nie większy od

Stadnickiego zbójca i zbrcdzień, wcale nie więcej

od niego przekonany przechera polityczny i zdraj

ca stanu, Maćko Borkowic, głodem umorzony sko

nał w ciemnicy, znajdując karę surową i oferntuą

za swe dla bezpieczeństwa kraju szkodliwe czy

ny. Państwo nmiało zdnsić złośliwego gada, który

mu się u nóg oplata!, wyjść zwycięsko z kolizyi

ze zbrodniczą a niesforną jednostką, naruszającą

jego prawa i powagę.

Otóż tego właśnie tragicznego konfliktu, który

tkwił w takim stosunku jednostki do państwa,

jakim był stosunek Stadnickiego do Rzeczyprspo*

litej, Dyabeł łańcucki p. Nowaczyńskiego wcale

nie porusza, przesuwa się obok niego obojętnie.

A przez to nie chwyta właściwego momentu dzie

jowego, w kształt dramatyczny go nie wciela, a

poprzestając li tylko na obrazach historyczno ro

dzajowych, przez brak dziejowej myśli i dziejo

wego instynktc. staje się tylko panoramą r czr sów

Zygmuntowych , panoramą barwną wprawdzie i

żywą i artystycznie odczutą, ale mówiącą znacz

nie mniej, niż jej mówić przynależało.

Co więcej, — obojętność autora dla właści

wego a nieszczęsnego znaczenia Stadnickiego

w historyi, nasnwać może przypuszczenie, jakoby

p. Nowaczyński gloryę chciał kłaść na jego czoło

i podziwiał w nim do ostatecznych granic dopro

wadzony indywidualizm jednostki, anarchię jej

w stosunku do wszystkiego, czemu ulegać była

powinna. Przeciwko takiemu pojęciu tej poBtaci

zastrzedzby się trzeba bardzo stanowczo, gdyby

nie to, źe pomysł ten w artystycznem wyko* anin

obala się sam przez się niedojrzałością konccpryi.

Po epizodycznym akcie trzecim, w któryni autor

ma!nie grabież zamku łańcuckiego, stawia p. No

waczyński Stadnickiego przed trybunałem lobel

skim, gdzie starosta zygwnlski, gwałciciel wszel

kiego prawa, w imię tego właśnie prawa wyroki

uzyskać chce na przeciwnikach. Po rozmaitych

dramatycznych epizodach daje mn tam ant r sce

nę silną i znamienną tem, że w niej Dyabeł Sta

dnicki odsłaniać ma bez ogródek treść swej du

szy, wypowiadać całą swą istotę.

W zuchwałych słowach Stadnickiego Hąkają

się tam echa osławionej Herrcnmoral, echa wcale

nowoczesne, z entuzyastyczną emfazą r / ’ ca on

myśl, że najpotężniejszym jest człowiek, który stoi

sam, — sam przeciw swemu społeczeństwu, kra

jowi, współziomkom. A jednak scena ta waloru

J *»CZA S" wych od zi z wyjątkiem dni po nied zieli i świętach uroczystych dwa razy dzien nie , a miauowicie:

m.ui

°. g°°Mtue 6 rano i o godzinie 6 wieczorem.

M°rtaeaaeh hileiDmch°

i* n " " 1* l- łlł1nn* 6* A 0l« ew*kie9°. S. Sokołowtkiego, K. Buchstaba

na itacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowte, la sie, Nowym Sączu na peronie w księgarni kolejowej.

PRENUMERATA WYNOSI:

na c°ly rok na kwartał na1miesiąc

Krakowie w miejscu

40 krfron 10 k

3fc 60

f°e°tą w państwie Austryack,em

48 koron

12 koron 5k^ _

56 koron 14 koron 5 kor CO hal.

Wioch, Francyi, Anglii, Belgu, Szwajcaryi Turcyi

’

C i innych państw, należących do związku pocztowego

G4 koron

10koron 6kor.—

al Osobna prenumerata :m \vvdanir poranne wynosi wiesięcznie z przesyłką pocztową I koronę

hal., w miejscu i z odniesieniem do domu 1koronę.

4f Oddzielny Nr wydania porannego w Krakowie po 4 hal., a wieczorn. po 20 hal.; z przesyłka pocztowa 24 hal.

fj Prenum eratę przyjmuje się tylko od 1 do ostatniego dnia w miesiącu.

Listy z pieniadzmi

pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia (iuseraty) uprasza się nadsyłaćfranco do Administracji

suw Krakowie.

Iteklamacye nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej. Listów niefran—

kowanych nie przyjmuje się.

—

Rękopisów nadsyłanych nio zwraca się.

1 of 4 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction