Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 717 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

N" 145

Kraków, Sobota 29 Marca 1913.

Rocznik LXVI.

W ydanie popołndDiiowe,

Zapiski polityczne.

Krótkie dzieją zmiennych losów czarnogórskiej im

prezy.

Plecy i odwrót Ciarnogóry.

Gorzkie

nieco dla Wiednia pigułki. -

Niespodziewany obrót. -

Powitanie obr ony katolików.

Romantyzm w po

lityce i polityka w romantyzmie.

—

Gonienie za

sposobnością odegrania się.

Związek kroku w Ce

tynii z ogólnem położeniem i uchwałami ambasado*

rów. Diakowa za Skutiri.

Passei moi la rha

barbe j e vous passerai le sene.

Żądania mo

car stw co do Skutari i Albanii. Dwa warunki usp o

kojenia. Ociąganie się Rosyi.

Czarnogórski na

gniotek. Słowa, których p. Sazonow wypowiedzieć

nia mógł.

—

Nowa podstawa rokowań. Zdobycie

Adryanopol a i Japończycy półwyspu.

Sir Ed. Grey

o Konstantynopolu, cieśninach i Azyi mniejszej.

—

Między dwoma łotrami. Rosyjska potrzeba pokoju i

rosyjskie drażliwości — Ciśnienie angielskiej dyplo

ruacyi.

—

Kto odciąga od wojny ?

Jeneralny austryacko-węgierski konsul w Ce

tyni Weintzeł — znowu i tam w ważnej chwili

nieobecnym był poseł Giesel — uczynił z pole

cenia swojego rządu przedstawienia, co do trzecb

znanych spraw. Dnia 21 b. m. nadeszła, ogło

szona już, odpowiedź czarnogórskiego rządu.

Nie zadowoliła wiedeńskiego gabinetu i postano

wił co do ostrzeliwania Skutari i usunięcia cy

wilnej ludności, oraz co do śledztwa o ks. Pa

lića i nawracania na prawosławie, ,,zapewnić

bezwarunkowo spełnienienie swojego zapatrywa

nia" ; zapowiedział, że w potrzebie postara się

o ochronę żeglugi austryacko-węgiersk ej w Me

dui i że obstawać będzie za surowetn ukara

niem

w innych

nadużyć

względem statku

,Skodra".

W tem zaszło coś, co zmieniło rysy zajścia,

odjęło mu, na razie, możliwość zaostrzenia sto

sunku do Rosyi, oraz międzynarodowych zawi

kłań, ukazało je w ogólnem, pokojowem świetle.

Rosyjski poseł w Cetynii, Giers, zażądał 23 bm.

z naciskiem, aby cywilna ludność Skutari mogła

opuścić miasto i aby ostrzeliwanie aż do je,

usunięcia wstrzym anem zostało. Poseł włoski

wystąpił z tem samem co rząd austryacko-wę

gierski. Przedstawiciele innych mocarśtw prze

mówili w ten sam sposób. Rordd. Alg Ztg po

parta jaknajbardziej wszystkie austryacko-wę

gierskie żądania. Okazało się, że postępowarie

gabinetu wiedeński( go nie byto odi,sobaiouem i

że wysunął się naprzód dla zyskania ułatwione

go zadośćuczynienia. Wtedy Czarnogóra nawró

ciła, ale o ile się dało w sposób najnieorayjem

niejszy dla sąsiedniej monarchii; wręczyła przed

stawieielom mocarstw okólną notę która rozpo

czynała się od protestu przeciw żądaniu Austro—

Węgier zawieszenia ostrzeliwania i zagrożeniu

przymusowymi środkami, jako naruszające neu

tralność, w końcu oświadczała, iż z uczucia

ludzkości ,i chęci uczynienia zadość jeduozgod

nemu życzeniu mocarstw", wysłanym został do

dowódcy Skutari Essad baszy parlamentarz, dla

rokowań o wycofanie cywilnej ludności. Co do

śledztwa o gwałtach religijnych, rząd czarnogór

ski zgodził się na udział w niem przedstawień la

Austro-Węgier, z tym dodatkiem, aby inne mo

carstwa także były do niego przypuszczone, czem

próbuje zastrzedz się przeciw protektoratowi

nad katolikami monarchii Habsburgów, a Rosyi

przyznać chce wtrącanie s’ę w dochodzenia do

tyczące tychże. Już przed tem zarządzić kazał,

rozpatrzenie ścisłe zajścia ze statsiem ,Skodra

w Medui i obiecał ułatwić tam austryacko wę

gierską żeglugę. Drugie zatem wystąpienie wie

deńskiego gabinetu w Cetynii, przy poparciu, co

do głównego punktu, p ’zez Rosyę i Włochy oraz

inne mocarstwa było skuteczniejszem niż pierw

sze i m ożna było sądzić, że przedświąteczna

chmura przemieniła się w poświąleczny obłok.

W tem powstała nowa, niespodziewana trudność.

Dowódca Skutari Essad basza, podziękował za

wspaniałomyślność króla Mikołaja, ale odpowie

dział, iż nie może jej przyjąć, gdyż nie ma upo

ważnienia swojego rządu. Cała rzecz pozo

stała zawieszoną w powietrzu między niebem i

zie mią.

Nam cennem być musi wielce wzięcie w o

piebę przez katolicką monarchię, choćby zresztą

nie licznych katolików w Bałkanach i serdecz

nie pożądaną jest ich obrona przed przymusową,

gwałtowną apostazyą, która tylu łez i boleści

była powodem, także w naszych krajach. Ten

krok wiedeńskiego gabinetu był jeszcze więcej

bowiązkiem niż prawem ; dla nas wznosi się

po nad politykę. Rząd austiyacko węgierski uza

sadnił go słowy: ,,Rzecz odnosi się do gwałto

wnego nawracania na prawosławie katolików i

m ahom etan; względy ludzkości, obowiązek opie

kuńczego mocarstwa, znaglą monarchię do żą

dania zupełnego wyjaśnienia"! Odwołanie się do

względów ludzkości, obudzenie się rycerskiego

ducha za pokrzyrwdzonymi, nieco spóźnione, wia

domemi bowiem były od początku wojny okru

cieństwa i barbarzyństwa związkowych, to mi

łosierdzie podszyte polityką, a nie możemy mu

przyznać wielkiej, politycznej wartości. Całe w y

stąpienie istctnycti korzyści przynieść nie mogło,

co praw da, przedsięwzięte w międzynarodowych

warunkach, wyżej wskazanych nie narażało zby

tecznie, co tem jest pożądańszem, że pomyślny

obrót nie wiele przyniesie pociechy i chwały,

niepomyślny mógłby mieć kłopotliwe następstwa.

Niewdzięcznym jest dziś zawód błędnego ryce

rza. Po dodatku rosyjskim do komunikatu załe

żeć mogło wiedeńskiemu gabinetowi na zazna

czeniu, że chociaż — jak się takowy wyraził —

,Austro-W ęgry nie mają zaczepnych zamiarów

przeciw południowym sąsiadom" nie są oboję

tnemi ani biernemi wobec ich postępowania i nie

mają rąk związanych owym dodatkiem.

Pokazało się tymczasem, że ich wystąpienie

w Cetynii łączy się z ogólnem europejskiein po

łożeniem, z ważnymi układami, które zakończyć

mają międzynarodowe spory i zażegnać ostatecz

nie konflikty. Wikłające się i naglące wypadki,

krok wiedeńskiego gabinetu w Cetynii, priew ń

dywany bliski szturm Skutari, rozwielmożnianie

się Serbów i Czarnogórców w Albanii, ich bez

względne, wytępiające postępowanie, zaostrzyły

tak dalece stosunki, że Sir Ed Grey uznał za

potrzebne zwołanie zebrania ambasadorów jesz

cze w przededniu świąt. Odbyło się w sobotę 22

bm. z udziałem wszystkich członków z w yjątkiem

hr. Benkeudorfa, chorego na influencę, którego

zastąpił radca ambasady rosyjskiej. Biuro Reute

ra zawiadomionem zottało, że mc carstwa zgodzi

ły się co do północnej i północno wschodniej

granicy Albanii, oznaczyły przyszłą przynależ

ność Skutari i Djakowy. Sprzymierzone państwa

otrzymają w tej mierze wspólne zawiadomienie

mocarstw. Ambasadorowie zajmą się następnie

ustanowieniem południowej granicy Albanii, co

do której Włochy i Austro Węgry m ,ją szcze

gólne zapatrywania, ale nie ma obawy trudności,

chociaż rokowania mogą nieco przedłużyć się —

Sir. Ed.Greynajzupełniej potwierdził w izbie gmin to

doniesienie N. Alg. Zeit. zapewnia zaś, że z zapowie

dzi swojej o ugodzie między Austro-Węgrami

i Rosyą w albańskiej sprawie, nie ma nic do co

fnięcia; przeciwnie przekonaną jest, że ostateczne

porozuni:enie jest zapewnione, także w spornych

dotąd punktach. Polegać ma ono na tem, że Sku

tari pozostanie przy Albanii a Diakowa dostanie

się Czarnogórze lub Serbii. Przy tem A ustro—

Węgry miały zastrzedz, że dane będą rękojmie

katolickim i mahometańskim mniejszościom, w dziel

nicach przyznanych dwom związkowym państwom.

Nie możemy upatryw ać dla naszej monarchii

zbyt wielkich korzyści z przyznania tego lub

tamtego miasta Albanii, ani zbyt zaacznych strat

z nieprzyznania ; dlatego poczytać należy układ

za rozsądny. Widzimy teraz, że tenże oraz w y

stąpienie gabinetu wiedeńskiego w Cetynii stano

wią całość. Ale stąd wynika dalsze następstwo,

że oblężenie Skutari, staje się bezcelowem, tem

samem usunięcie cywilnej ludności. Gabinet wie

deński w uzasadnienia kroku w Cetynii zauwa

żył, że Czarnogóra wcale dotąd nie uwzględniła

przestrogi kilku mocarstw zaniechania oblężenia,

jako nie mającego wpływu na przyszły los mia

sta. Nordd. Alg. Ztg pisała: ,W brew nadziejom

Czarnogóra uderzała dalej na Skutari, bez o

szczędzania własności i życia cudzoziemców i nie

walczących" .

Sir Ed. Grey powiedział wyraźnie,

że w skutku rozstrzygnięcia mocarstw, działania

wojenne przeciw Skutari ustać muszą.

,,M ocar

stw a — ciągnął — osiągnęły porozumienie, że

w okolicach przyznanych Albanii działania w o

jenne winny być zaniechane. Serbia i Czarno

góra mają jakna.jspieszniej z nich ustąpić. Po

żądanem jest, aby osiągnięte między mocarstwa

mi porozumienie jaknajrychlej podanem zostało

do wiadomości. Pierwszym krokiem jest wspólne

wystąpienie w Belgradzie i Cetynii, z zaw iado

mieniem, o postanowieniu mocarstw i spowodo

wanie zaniechania wojennych czynności w Al

banii. Ufam, że ten krok przedsięwzięty będzie

bez zwłoki, dopóki bowiem nie nastąpi, będzie

niebezpieczeństwo zajść. Gdyby zaś postanowie

nie mocarstw nie zostało uszanowanem, to mam

nadzieję, że ci, którzyby mu się sprzeciwili, zna

leźliby się nie wobec odosobnionego działania

jednego mocarstwa, ale pod wspólnym naciskiem

wszystkich mocarstw".

Potrzeba zatem dla wyjścia na szeroką drogę

uspokojenia, aby wspólne wystąpienie mocarstw

w Belgradzie i Cetynii dokonanem zostało i ażeby

skutkowało. Biuro Reutera dowiaduje się pono

wnie, że wnioski Austro-Węgier co do granic

Albanii przyjęte zostały na zebraniu ambasado

rów i że przedstawiciele mocarstw w Belgradzie

i Cetynii otrzymają polecenie zawiadomienia

odnośnych iządów o ich postanowieniu. Tego

nie uczynili — jak mówią — diatego, że ro

syjscy posłowie nie dostali byli instrukcyi. W sło

wach Sir Ed. Greya można było dosłyszeć p e

wnej jeszcze wątpliwości i niecierpliwości. Król

Mikołaj zaś zapowiada dalsze bombardowanie

Skutari, podc/as gdy p. Sazonow zaprzecza, aby

powiedział, że Rosya na żaden wypadek wojny

prowadzić nie będzie.

Czarnogóra jest dla Rosyi punkcikiem na W scho

dzie, ale czułym i drażliwym;

ociąga się więc

z niemiłem dla obydwóch oświadczeniem. Podo

bno zażądała zmiany w te.kście zawiadomienia,

co-sprawiło opóźnienie. Lokalanzeiger otrzymał

z Belgradu wiadomość, że tam już wręizonem

zostało żądanie zaniechania wszelkich działań

wojennych i wysyłek wojsk około Skutari. Ser

bia ma natychmiast temu zadość uczynić. A co

się tyczy słów przypisywanych p. Sazonowowi,

niema przecież ministra, któryby coś takiego,

choćby myślał, powiedział. Zatem zaprzeczeuie

jest zupełnie zrozumiałe. Na Wschodzie zaś

zawsze można przypuszczać niespodzianki.

W dniu, w którym odbyło się nadzwyczajne

zebranie ambasadorów, przedstawiciele mocarstw

przedłożyli rządom państw bałsańskich notę z no

wą podstawą pokojowych rokowań, znaną czy

telnikom, oraz z warunkiem, że przed jej przy

jęciem działania wojenne muszą być wstrzyma

ne. Prezesowie gabinetów oświadczyli, że przed

odpowiedzią porozumieją się ze sprzymierzeńca

mi. Zanim się to stało, upadł Adryanopol, zdo

byli go Bułgarzy, uwieńczyli cały szereg zw y

cięstw, okazali się - jakeśmy ich nazwali na

początku w ojąy — Japończykami półwyspu i za

pewnili sobie górujące stanowisko między naro

dami Bałkanów. W rosyjskiej Dumie uczczono

zdobycie Adryanopola jako narodową chwałę.

Jaki ten świetny, wojenny czyn mieć będzie

wpływ na pokój, nie można przewidzieć. Ofiary

i zwycięstwa pociągają zwykle za sobą nowe

korzyści, a powodzenia bułgarskiego oręża także

w Czataldży mogą zwiększyć żadania zwycięz

ców. Sir Ed. Grey zalecał w swej mowie oby

dwom stronom, aby zgodziły się na podstawę

rokowań, ustanowioną przez mocarstwa i dodał

że słowa, które zapamiętać należy, ,,Gdyby te

warunki nie byly przyjęte i w’ymuszoną została

linia graniczna, w związku ze zadaniami doty

czącemi Konstantynopola i cieśnin, gdyby po

wstała także sprawa Azyi mniejszej, wtedy nie

zawodnie jedno lub kilka mocarstw nie wystą

piłyby przy pokoju jako bezstronni pośrednicy,

lecz jako interesowane strony".

Zaw sze była sprzeczność między’ zgodą w szystkich

mocarstw, że jakikolwiek będzie w wojnie los,

Skutari pozostanie przy Albanii— a dalszem jego

oblężeniem. Należało bowiem przypuścić, że

związkowi nic nie przedsięwezmą bez zezwolenia

Rosyi, względaie trójporozumienia. Byćby mogło,

że Rosya urzędownie zgadzała się na pozostawie

nie Skutari Albanii, a za kulisami zachęcała do

zdobycia go, jako jedynego środka zatrzymania

w posiadaniu. Włochy mają wpływ w Cetynii

i pokrewieństwo, urzędowo przemawiały także

za przyznaniem Skutari Albanii, nic zgoła nie

przedsięwzięły były, aby wywrzeć na Czarnogó

rę nacisk. Zaprzeczały postawieniu ultimatum,

zaprzeczały, aby czyniły przygotowania dla w y

prawy do Albanii. Gra rosyjsko-włoska była nie

jasna. Można było sobie przypomnieć, że we

wielkiej, ostatniej mowie, margr. di San Giulia

no, stwierdziwszy serdeczne stosunki ze sprzy

m ierzeńcem,

natychmiast zaznaczył przyjaźń

z Rosyą. Posiedzenia włoskiego parlamentu świad

czą, że podzielone są zdania co do trójprzymie

rza i trójporozumienia, a włoskie dzienniki, że

tysiące pocztówek z granicą Brenneru są pro

gramowymi. A Rosya? Przypuszczała z początku

czynne wystąpienie Austro-Węgier przeciw prze

kształceniu Bałkanów i była zaniepokojona; gdy

spostrzegła, że rzeczy bioią inny obrót, uspokoiła

się i nabrała otuchy.

Tyle razy wspominany rosyjski dodatek do demo

bilizacyjaego komunikatu, został napiętnowany

przez w;iedeńskie dzienniki, jako nielojalny a na

wet Ballplatz w pierwszej chwili polemizował

z nim. Kierownicy rosyjskiej polityki, cesarz

Mikołaj, pp. Sazonow i Kokowcow są w trudnem

położeniu, wiedzą, że Rosya potrzebuje pokoju,

chcą go utrzymać, zatem zachować dobre sto

sunki z Austro-Węgrami. Mają do walczenia

z panslawistyczno nacyonalistycznym prądem an

tyaustryaekim. Oni także nie chcą pośw’ięcić

uroku historycznej opieki nad bałkańskimi, pra

wosławnymi Słowianami. Panslawizm karmi i po

tęguje nienawiść do Austro-Węgier oskarżeniem,

iż żywią zaczepne, obcesowe zamiary przeciw

tym w’spółwyznawcom i braciom. Oskarżenie stoi

w sprzeczności z całą polityką monarchii, z oświad

czeniami ministrów, z opróżnieniem sandżaku,

z wyznaniem, że się jest terytoryalnie nasyco

nym. Nic nie pomaga, panslawiści dowodzą, że

monarchia Habsburgów jest niebezpieczeństwem

dla bytu i niezależności bałkańskich państw. Stąd

urzędowa rosyjska polityka natrafia na przeszkody.

P. Sazonow uchwycił sposobność aby dodat

kiem do komunikatu osiągnąć dwie korzyści;

zaznaczenie opieki nad bałkańskiemi państwami

i danie odprawy panslawistom. Dzienniki wie

deńskie podkopywały go bezwiednie, dopomaga

ły panslawistycznej agitacyi, grały grę p. Izwol

skiego. Gabinet wiedeński znalazł się w tem po

łożeniu, że chcąc poprzeć pokojową politykę ca

ra i p. Sazonowa musiał się pogodzić z niemi

łym dodatkiem, połknąć go lub narazić widoki

porozumienia. Hr. Berchtold lepiej to zrozumiał

niż jego biuro literackie i oświadczył, iż wcale

nie oskarża p. Sazonowa o nielojalność. Na tem

właśnie wszystko polega, aby Rosya utrzymała

pokój bez uszczerbku dla jej uroku i wpływu

na słowiańskie ludy Wschodu, bez poświęcenia

ich, ustępstw ami daleko idącemi dla Austro*Wę

gier. Tu jest cała trudność, którą raczej obejść

niż usunąć można. Porozumiano się wreszcie i

Rosya, także Włochy, pierwsze poparły w Ce

tynii główne żądanie Austro-Węgier.

Trzeba wiedzieć, że angielska dyplomacya w y

sil a 8ię, aby dla zapewnienia europejskiego po

koju, doprowadzić do końca zawikłania obecne

i wojnę bałkańsko-turecką. Jest nieco rozdrażnio

ną, jej wytrwałość i cierpliwość są bez mała

wyczerpane; znużoną jest walką z ukrytemi

szkodliwemi pokojowi intrygami, za plecami u

rzędowycb, rosyjskich polityków. Stąd użyła po

średnictwa Fraucyi, aby wytłomaczyć w Peters

burgu, że tak dalej iść nie może. Przy sposo

bności dała do zrozumienia Francyi, że wcale

nie zamierza popierać odwetu i w Izbie gmin

stwierdzono, że nie ma obowiązku stawić swo

jego wojska. Dla tego to przy pierwszej sposo

bności p. Poincare z niezwykłym naciskiem prze

mówił pokojowo. Dyplomacya angielska jest nie

zachwianie pokojową, francuska musi aię z tem li

czyć i postarała się, aby w Petersburgu przeła

mać wpływy panslawistyczno-wojenne. Mówią

nawet, że p. Delcasse wcale nie będzie judził

przeciw Niemcom, lecz doradzać będzie zbliżenie

do Austro-Węgier. Wiedzą nad Newą, że rozdra

żnienie i niecierpliwość Anglii wzmogły się, że

wywołanie bałkańską wojną europejskiej, napot

kałoby na stanowczy jej opór i że świeżo stwier

dzone polepszenie stosunku z Niemcami jest me

mento dla dwóch sojuszników, dla Francyi i

Rosyi.

Anglia powstrzymuje od wojny trójporozu*

mienie, Niemcy trójprzymierze.

-«HI

Okelo reformy.

Wiece i protesty.

Pod tym tytułem zamieszcza Ds. pol. nastę

pujące trafne uw agi:

Zapowiedziano je — więc muszą być. Aparat,

puszczony w ruch, funkcyonuje sprawnie, przy

najmniej zazwyczaj. Jak będzie tym razem, nie

wiemy. Lecz obawiamy się — i przestrzegaliśmy

—

że powtórzą się z jednej kliszy odbijane do

słownie ,,rezolueye," które się potem przedsta

wia jako wyraz przekonania całych powiatów,

całej ludności ,,niezawisłej". Każdy, kto jest in

nego zdania, jest naturalnie złym synem kraju.

Zbiera się kilkunastu wyborców — ponoś czw arta

część — jakiegoś okręgu większej własności,’po

tępia en bloc projekt reformy wyborczej i każe

posłom żądać zmian, o których wiadomo , że są

niemożliwe. Dowodem więc możliwości — złoże

nie mandatów przez posłów. Czy ci posłowie

dobrze zrobili — to ich rzecz.

—

Czy je

dnak dobrze czynią wyborcy, a raczej ci, co ta

kie rzeczy aranżują, a posłom nakładają niemo

żliwe zadania — to już sądzić wolno i trzeba

osądzić ujemnie. M niejszość wyborców niem a

tego prawa; wola mniejszości nie może decydo

wać, a jeżeli się tak dzieje, to dzieje się źle.

Potem czytamy: ,Lud przeciw zasadom wie

deńskim". Cóż się stało? Dwie gminy w powie

cie kołomyjskim oświadczyły się przeciw proje

ktowi reformy i zażądały zabezpieczenia mniej

szości narodow ych polskich. Czy te dwie gminy

były poinformowane ? Czy wiedziały, że komisya

reformy wyborczej przyjęła zgodnie i z uzna

niem stylizacyę prof. Głąbińskiego co do ustale

nia prawa mniejszości narodowych przy ewen

tualnej zmianie ustawy o Radach powiatowych?

Czy te gminy wiedziały, jakie wątpliwości sprze

ciwiają się przedwczesnemu już dziś rozstrzyga

niu kwestyi, która dziś nie jest nawet aktualną,

bo dziś nie reformuje się Rad powiatowych?

Z pewnością nie! Nie daje się ludności informa

cyi o wszystkich argumentach, nie mówi się jej

o wątpliwościach, lecz przedstawia się rzecz tak,

jak gdyby sprawa była niewątpliwą, jak gdyby

chodziło tylko o złą w olę, przeciw której nale

ży protestować.

Instrum ent wiecowy nie jest nigdy monopolem

jednego stronnictwa. Umieją na nim grać i inne.

Równie dobrze, a może i lepiej. Przeciw wie

com zwalczającym reformę, pojawią się wiece

Z warsztatów krytyckicb.

—

(Jan Lorentowicz Młoda Polska III. Kazimierz

Tetmajer — Jan Lemański — Adolf Nowaczjóski.

Warszawa. Orgelbrand).

Ukazuje się trzeci z rzędu tomik Jana Loren

towicza, zawierający w dalszym ciągu po: trety

literackie poetów i prozaików, zaliczanych przez

autora do grupy ,Młodej Polski".

W przedmo

w ie do tomu pierwszego wyjaśnił on szczegóło

wo, jakie rodzaje twórczości tworzą wspólność

tego obozu, zbyteczną więc rzeczą powracać du

założeń. W ystarczy zaznaczyć, że pierwsze dwa

lotny zaw ierają monografie Miriama, Antoniego

Laugego, Kasprowicza, Pizybyszewskiego i Rey

monta. Tom obecny rozświetla twórczość Kazi

mierza Tetmajera, Lemańskiego i Nowaczyń

skiego.

Praca obecna autora Nowej Francyi litera

ckiej posiada wszystkie zalety jego niepospoli

tych zdolności krytycznych : sw’obodne rozejrzenie

w perspektywie historycznej, jasny sąd, trze

źwy dyotans wobec rozpatrywanego dzieła sztu

ki, niepozwalający analizie wejść w temperaturę

**ypnozy, czucie sprawiedliwej miary, wreszcie

obsze ną wiedzą literacką wspomagana zdolność

porównawcza z analogiami historycznemi i z po

krewieństwami obcych literatur.

W usposobieniu Lorentowicza tkwi powaga

obowiązku. Jest jednym z tych, którzy krytykę

mają za sumienie literatury — a zawód krytyka

za wytrwałą ob.onę dóbr sztuki. Wie on, że

praca jego więcej ściągnie niezadowoleń i żalów,

wdtięczncści i aprobaty — nie odstręcza go

iduak od kanonu bezwzględnego wypowia

dania swojej praw dy. Nie ma zatajań, nie ma

dyplomacyi w krytykach Lorentowicza, jest żoł

nierska szczerość w wywodach.

Czujność o spraw’iedliwy sąd pęta nawet do

pewnego stopnia autora Młodej Polski w mo

mentach, gdy chce wyrazić uznanie, gdy ten lub

ów objaw pragnie podkreślić jako pozytywną

zdobycz twórcy, czy literatury. Czuje się wów

czas dysproporcyę między jego intencyą a w y

nikiem napisanego sądu, braknie w nim entu

zj’astyczniejszego akcentu, braknie tego świade

ctwa w’zruszeniu, które odbierał, poznając dzieło

sztuki.

W trzecim tomie Młodej Polski dysproporcya

ta najsilniej się może przez zestawienie trzech

portretów uwydatniła na sądzie o Kazimierzu

Tetmajerze. Poszczególne fragmenty oceny wy

raziły przekonanie, iż autor Skalnego Podhala

jest jednym z najznamienniejszych poetów doby

popowstaniowej — przekonanie to nie weszło

jednak w’ krew sylwetj’, że tak to określimy.

Uznanie dla Tetm ajera płynie z mądrego zrozu

mienia, nie przedostało się do uczucia krytyka.

Nie odbiera to wartości portretowi. Studyum

Lorentowicza pozostanie i tak, jako jedna z naj

lepszych kart krytycznych o Kazimierzu Tetma

jerze. To, co stanowi silę twórczą tego poety

i to, co w nim z niedomagań wykazano ze szcze

rością, budzącą szacunek. Poezyę erotyczną au

tora Narodzin Afrodyty stawia Lorentowicz

w treściwie skreślone tło bistorjczne pieśni mi

łosnej pobkiej wogóle, od Kochanowskiego po

cząwszy ; zaznacza, że ,wizye romantyzmu usta

lały w poezyi naszej ideał w zniosłej miłości.

Czyste uczucie stanowiło żywioł oczyszczający

dusze, podnoszące je ku w’yżynom idealnym i ide

alizowany nieustannie. Krytyk Museionu nazwał

słusznie tę tradyeyę ,,celibatem literackim" . T e

tm ajer odwrócił się od tej potężnej przez długie

lata tradycyi dość zuchwale. Stał się piewcą mi

łości ziemskiej, codziennej, połączonej z żądzą

i zmysłami" . Następuje wyczerpująca i trafna a

naliza erotycznej stroriy w poezyach Tetmajera,

a po niej wnikliwe spostrzeżenie, po raz pierw

szy bodaj w krjtyce zanotowane, że obfity hm

pesymizmu, melancholii, filozofii smutku, tak gę

sto rozsianych w pierwszych seryach liryk Te

tmajera — to nie tyle odosobniony pogląd na

świat, nie tyle sw’oisty systemat intelektualny,

ile odwrotna strona, uzupełnienie poezyi zmy

słów.

, P o uniesieniach miłosnych następował prze

syt, a z przesytu wy’nikało znużenie i zwątpie

nie ; po freoetycznych pieśniach rozkoszy poeta

opiewać począł swój wstręt do życia, swe me

lancholiji e westchnienia ku nicości. Po ,H ym n’e

do Miłości" następnie ,Hymn do Nirwany" ; oba

mają jednakowe podłoże, drugi jest następstwem

pierwszego".

Niewątpliwie najzupełniejsze votum ufności ze

strony inteligentnego ogółu uzyska przekonanie

Loretowicza, iż etapem najwyższego dotąd ro

zw’oju artystycznego u Tetmajera są jego nowele

tatrzańskie i powieść Janosik Nędza Lilma

nomski:

,R ównocześnie z Tetmajerem, jako piewcą mi

łości, występował Tetmajer-piewca natury, piewca

Tatr, śród któiych większość życia spędzili spę

dza dotychczas. W tych to właśnie pieśniach ta

trzańskich objawił się w Tetmajerze poeta wiel

bi, prawdziwy, jeden z najpierwszych w rzędzie

tycb, których nam dała epoka popowstaniowa.

W c’ichej zbożnej kontemplacyi Tatr, spędził po

eta najlepsze godziny, te godziny jedyne, w któ

rych do człowieka przemawia nieskończoność. Oa

te Tatry ukochał więcej, niż wszystkie swe ko

chanki ; wżył się w ich formy i barwy tak, że

I począł własne tęsknoty wlewać w ich wielkie,

panteistyczne istnienie".

—

W rodzaj osobnego

studyum zamknęła się charakterystyka typów,

które Tetmajer powołał do życia w nowelach

Skalnego Podhala w Marynie z Hrubego i w

Janosiku. Nie jeden z rysów tej charakterystyki

pozostanie zapewne, jako oryentacya artystyczna

dla tych arcydzieł. Oto np. uwaga o jakości psy

chicznej zbójników Tetmajerowych:

,., .Rabują przez nadmiar sił, zdobytych

w barcie górskim. Rozpiera ich wszystkich bo

haterska, do szału posunięta odwaga. Wszyscy

są żelaznej budowy, wszyscy łączą determinacyę

z zuchwalstwem. Janosik wśród nich wszystkich

najbardziej imponuje: jest nietylko herosem o

niesłychanej sile, ale wyczuwa niejako patos

swego heroizmu. W skutek tego zbójnictwo

traci w tej wyprawie charakter giabieży, a staje

się walką, jakby wyższego, idealnego, niekiedy

wprost tragicznego gatunku. Bohaterowie Jano

sikowi m u 8z ą walczyć ; zniewala ich do tego

straszliwa siła, której chcą być posłuszni".

tomiast surowej ocenie w książce Lorentowicza

podległy powieści obyczajowe Tetmajera. Uważa

je za zjawisko, niedociągnięte do ogólnej wyso

kiej linii twórczości tego poety...

Lemański, jako ironista, sprawdza zdaniem

Lorentow icza definicyę Bergsona

isto cie

komizmu. Bergson mówi, że komizm sytuacyi

lub człowieka powstaje wówczas, gdy sytuacya

owa lub człowiek spokrewniają się w jakiejkol

wiek miei ze z automatyzmem. Jronia Lemańskie

go m aryonetkuje ludzi i ich psychikę. Czyhają

cy ze wszystkich stron na człowieka automa

tyzm ,stanow i zasadniczy przedmiot ironicznej

zadumy Lemańskiego. Widzi go na każdym kro

ku, zarówno w nielicznych zaletach człowieka,

jak i w nieskończonej ilości jego wad niezmien

nych".

Z najzupełniejszą trafnością podpatruje kry

tyk stałą cechę ironii Lemańskiego: marzyciel

skość, ukazuje pod widomą powierzchnią złośli

wości nieukojone podglebie idealizm u. Idealizm

ten raz po raz podry’wa Lemańskiego w sferę

czystej liryki, która stanowi uzupełnienie saty

rycznego toną i w ogólnym sądzie o literackiej

wartości Lemańskiego stawia pytanie : czy liryzm

ten nie przewyższa w nim ironii, czy nie liryzm

ten właśnie zadecyduje o indywidualności poety ?

Rozpatrując dotychczasową twórczość Lemań

skiego, dochodzi krytyk do następującego wnio

sku :

,Stosunek swój do człowieka ułożył Lemań

ski w trzy wyraźne fazy, które wydały nieje

dnakowe rezultaty estetyczne. Pierwsza, najdłuż

sza, obejm uje wynik jego młodzieńczego życia

duchowego i poetyckiego, a zamyka się w ,B aj

kach". Istnieje w nich świetna niekiedy synteza

różnych środków i władz twórczych: subtelny

liryzm, wy’sokie poczucie komizmu, wyrafinowa

na ironia, panteistyczna rozlewność, głębokie za

miłowanie wytwornych i rzadkich kształtów.

, W fazie drugiej liryzm rozbił doskonałą je

dność syntezy, przesunął punkty ciężkości to ku

szczegółom akcyi, już to ku niektórym władzom

myśli, uwypuklając je nadmiernie... Harmonia

całości osł abła, opowieść już to rozwinęła się

do pancza - tantrowej

szuf ladkow ości, j uż to

zby-t długo zatrzymała się na żywiołach drugo

rzędnych utworu. Wreszcie w epoce ostatniej,

trw ającej aż do tej pory, liryzm albo osłabł,

albo ustąpił miejsca automatyzmow i: nastąpiło

wyczerpanie do dDa zasadniczych motywów, syn

tetyczne dążności osłabły, kunszt formy rozluźnił

się znacznie, autor dał się uwikłać pozorom ła

twości i manieryzmowi".

Portret literacki, poświęcony Adolfowi Nowa

czyńskiemu, uzupełnia tę wytraw ną książkę.

Adam G rzymała Siedlecki.

,CZA** wyehofiai s wyjątki*« d%i po niodsioli i świętach oroczystych dwa roay fislonnie, a miaaewMm

o godarnie 6 ruto i o godzinie 3 popołndnim.

«umer

wieczorny10hal,, ranny4 hal.}*AT .’

."Ł:”S;SY

PRENUMERATA WYNOSI:

na cały rok lin* kwartał na 1miestąe

W Kłakow!e w m i e j s c * ......................................................

koron

7 kor. 50 h.S kor. 50 bal.

z o dnoszeniem do d o m u ...............................

36 koron |

9 kor. - 3kor.—

Pocztą w p a ń st w i e A u s t r y a c k i e m ....................................................

86 koron 5

9kor. - 3kor.—

Ł dwukrotną wysyłką pocztową

42koron j10kor.50h. Skor. 50haL

Pocztą w p ań stw ie M i e m i e ck i e m ....................................................

42 koron J10 kor. 50 n. 3 kor. 50 haL

De wszystkich państw, należących do związku pocztowego 48 koron 112 kor. —

4 kor.

—

W państwie rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) S 16 rb. 20 k. i 4 rb. 05 k. 1 rb. 45 kop.

Według urzędowego wykazu pism zagranicznych, mających debit w państwie rosyjskiem

abonament Czasu przyjmują urzędy pocztowe: w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilhiet

Moskwie i Odeśle. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając pocztą naieżytoia

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast,

prenumeratę i ogłoszenia przyjmują: w Warszawie biuro ogłoszeń Ungra, L i E. Metzl i Syn

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń - w Kijowie k sięgarnia L. Idzikowskiego — w Wilnie biur«

dzienników K. Taubera.

«*i.»

...

p,.

Bon**« i Salomonowej, dł. Trafika. Ws L . . . U ? , l

*U??

» . Isk ełtwakleg a, *. B ickttika , u *tacyick keltjsw/ck w Taraswl»

?!If «

’%

w k.l .g .r .f ko!ejowsj, tsśri.i

I., /ch Vt6wBl.j^^yćt V t.^ " i ^ : ,L rtV.rVw^^^^owV.hZ,^ ** *" " "

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitom za pierwszy r»z 20 h,i

, , J , *Am«l_i!?

]k!TI ,,j

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 hal. naateDnr n » 1 i hti tS?H««»I

odmiejsca wierszadrukiem petit.60hal. *akażdyraz.Głosy DubHrTn«4rl"Jł u ? is

pokronice! po dziale ekonomicznym; komonikntyprywatno, śluby,toręcz??JUp j j 1to r idtoe?sral"er°slj

mySIu A.Ju.,,l,;iii,,,,,.m .. IE.Bill.i; w Rze,zowiSTW italr.;??^ .ftS^lZ ftSt

ski 1 Sp,; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu KomaolawsH- w

wy!hcz^o

d. W. Raczkowski, 14 Citi de Treviso; w Wiedniu Haasenstein f i Yoelor R. iloaee ffekże we wM vrt

*ich filiach): H. Schalek, M. Oukds Ł Braun, J. Danneborg, Bock fi Hwafeld, łL f f i l (tylko « «

numeratę H. Gold.chmidt fi Comp}; w Frankfurcie n. M. G. L D .uh?fiComo w PradM Mta

Skiej Fr. Hoyorka. Listy 1 pieniądzmi i przekazy pieniężno na prenumeratom’ enłoozeuia nrzyh

*ujo Admimstracya Czasu w Krakowie. Reklam acye nieopieczętowane nlo podlegał« opfacio doczUiwoIl

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca aio.

f/ e g r z* każdą zmlaią adreaa dopłaca slą 41 hal.

-*a

ADRES REDAKCYI: u!, św. Tomasza Nr 32. - Telefon Nt ta

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction