Mirador viewer

Czas.

Annotations

Showing 695 annotations

Adding notes only for logged in users

Filtering

Kraków,Sobota18 Maja1912.

Rocznik LXV

Wydaniepopołudniowe.

Zapiski polityczne.

W Karlsruhe. -

Bar. Marschall.

—

Zadanie zbliże

nia Anglii do Niemiec.

—

Zdauie Anglików o bar.

Marschal’u.

—

Powodzenie jego poselstwa i Fran

cy«.

Stąd dla niej powstałe położenie i Marokko.

—

Lęk rzeczypoepolitej.

—

Gabinet Poinearć, bandytyzm

i bunt w Fezie. - Włochy i Turcya. Cesarz Wilhelm

w Strasburgu i dawny człowiek. - Porozumienie

niemiecko - angielskie i wpływ jego na przymierza.

—

Ustawa wojskowa w Niemczech i w Austro-Węgrzech. -

Hr. )erehtold w Berlinie.

—

Wyborne warunki, któ

rych wyzyskać nie można.

Cesarz Wilhelm po wypoczynku na Koifu, prze

platanym ^wykopaliskami, zajął się natychmiast

najważniejszą międzynarodową sprawą, stosun

kiem Niemiecdo Anglii. Zaledwie wysiadł w Karls

ruhe z wagonu, otoczyli go kanclerz Bethmaun,

sekretarz stanu Kiderlen, ambasador w Konstan

tynopolu Marschall. Żywe prowadzono rozmowy

w zamku i w parku, a tak dalece się przedłu

żyły, że cesarz nie zdołał w oznaczonej godzinie

odwiedzić księcia Maksymiliana badeńBkiego i

jego małżonkę. Narady dotyczyły przeniesienia

bar. Marschalla z Konstantynopola do Londynu,

a jak się wyraziły półurzędowe organa: aby mu

powierzyć zaszczytne, ale nie łatwe zadanie do

prowadzenia do przez pół już rozpoczętego zbli

żenia niemiecko - angielsk;ego, czego — dodały —

podjął się z ochotą młodzieńczą siedemdziesię

cioletni bar. Marschall dla oddania oczekiwanej

od niego usługi ojczyźnie.

Hr. Wolf -Metternich, długoletni ambasador

w Londynie, znika z widowni. Ani okazał zby

tniej przenikliwości, ani zbyt był szczęśliwym

w rozmowach z sir Ed. Greyem podczas przesi

lenia marokańskiego.

Bar. Marschall, były pro

kurator, jest jednym z nielicznych dziś znako

mitych niemieckich dyplomatów, był sekretarzem

stanu spraw

zewnętrznych, i pamiętnem pozo

stało, że wtedy wobec niesłusznych napaści i

oszczerstw szukał — jak się wyraził — schro

nienia w opinii publiczuej. W Konstantynopolu,

jako doradca i przyjaciel Abdul -Hamida, zape

w.nił Niemcom wpływ przeważny i zdobył im

znaczne korzyści gospodarcze, że wymienimy nie

poślednią koncesyę na kolej bagdadzką.

Za nowego porządku rzeczy nie miał łatwego

stanowiska, a w tem wojna włosko-turecka stwo

rzyła położenie tak zawiłe, że nie mógł znaleźć

z niego wyjścia. Nie chciał byó nieprzyjemnym

Porcie ani narażać sobie sprzymierzeńca Niemiec*

Widział i wątpić nie mógł, że na razie wpływ

angielski przeważa nad Bosforem i prześciga

niemiecki. Wolał zatem przenieść się na grunt

może jeszcze trudniejszy, nawet śliski, ale wdzię

czniejszy. Czy przypuszcza, że łatwiej będzie

doorowadzić do porozumienia niemieeko-angiel

skiego, niż do pokoju włosko tureckiego. Spotka

się w Londynie z p. Pawłem Cambon, ambasa

dorem francuskim, dyplomatą pierwszorzędnym,

k;óremu zależeć będzie, aby ow * porozumienie

nieprzyszło do skutku. W Londynie czynią wy

silenia, aby przyciągnąć Włochy do trójporozu

mienia i pozyskać współdziałanie ich floty na

morzu Śródziemnem. P . Marschall natrafi zatem

na trudności; są one prawdopodobnie dla niego

bodźcem. Może uda mu się polepszyć pożycie

niemiecko-angielskie. Szkopułem głównym może

być, jak zawsze, ograniczenie flot i zwolnienie

budowy. Pomysł zaś otrzymania jako odczepnego

tej lub owej kolonii angielskiej, byłby już nie

śmiałym lecz wprost śmiesznym. Znamiennem jest

dla charakteru narodowego i świadczy to o tę

gości rasy, że Anglicy i nawet dyplomaci an

gielscy, którzy wysoko cenią zdolnościbar. Mar

*challa, nie tylko nie byli przeciwni objęciu przez

niego ambasady londyńskiej ale przeciwnie ży

czyli sobie tego, w przekonaniu, że człowiek tej

wartości, potrafi prędzej, niż dyplomata mierny

Prenumeratą przyjmują: Adminl»tracyaCzasu w Krakowie 1urzędy pocztowa. Młe|*COwą pre

n u m e r a tę księg. S. A. Krzyżanowskiego, handle: St. Karlin* kiego, trafika w Sukiennicach, Biura dzień.

llopcHSd i Salom onow ej, O l. T ra fik a . We Lwowie ,,Czat" jest do nabycia w biurach dz!en. A. ilizew skiei«,

8. Sokołowskiego, K. Buchstaba, na stscyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, ia tle , Nowym Sącza M p a r( ała

w księgarni kolejowe], tudzież na innycb główniejszych *lacyacb a portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 15hal,: układ tabe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40hal., następny po 15haL N adesłana i Nekrologia

od miejsca wierszadrukiempetit.60hal. za każdy raz.G łosy publicznościpo2kor.;komanlkat}handlowa

pokronice i po dziale ekonomicznym;komunikatyprywatne, śluby, zaręczyny itp.po 1kor. od miejsca wtorzzs.

Ogłoszenia 1 prenum eratą przyjmują: we Lwowie biura dzienników L. Plohna, A. Olszowskiego,

St.Sokołowskiego, K.Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalakl; w P rze

myślu A. Juszyńskiksięgarnia l E. Bi!let; w Rzeszowie M.Weintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski i Sp.; w Tarnowie M. Rockach, O. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłącznie

p. W . Raczkowski, 14 Citć da TrevlBc; w W ied niu Haasenstein A Vogler, R. Mosse (także wa wszyst

kich filiacli): H. Schalek, M. Dukes, E. Broun, J. Danneberg, Bock A Herzfeid, H. Friedl (tylko pre

numeratę H.Goldschmidt A Comp.); w Frankfurcie n. M. G.L.Daube A Comp., w Pradze cze

skiej Fr. Hovorka. Listy z piemądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszeuia przyj

muje Administracya Czasu w Krakowie. Reklamacye nleopteczętowane nio podlegają opłacie pocztowej.

Listów nieopłaconych nie przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nio zwraca się.

Za każdą imianą adresu 1 płaca lią 40 hal.

ADRESREDAKCYI:ul.św.TomaszaNr32.- TelefonNr5 0 .

_______

doprowadzić do porozumienia zaszczytnego. Nie

zaszczytnego zaś nie obawiają się, bo są pewni, że

go nie zawiążą.

Dyplomacya francuska nie może Bobie życzyć

zbliżenia angielsko-niemiecltiego a głosy dzien

ników paryskich świadczą już o tem. Powodze

nie bar. Marschalla zmieniłoby warunki trójpo*

rozumienia i sprowadzićby mogło niemał odoso

bnienie Francyi, które połączone z kłopotami,

trudnościami i zadaniami marokkańskiemi, wy

tworzyłoby wcale nieprzyjemne, może nawet

niebezpieczne położenie. Ostatnie krwawe zajścia

wa Fezie pokazały odwrotną Btronę medalu. Za

raz po zawarciu układu francusko-niemieckiego

przyszło przewidzieć, że praca Francyi będzie

ciężką, że zajmie część jej siły wojskowej, cze

go sobie zawsze tak bardzo życzył Bismarck.

—

Popełniono do tego nieroztropności i zaniedbania,

właściwie nic nie zrobiono, aby zażegnać bunt.

Należało silnie obsadzić wojskowo większe mia

sta, zwłaszcza Fez, tego zaniechano. Wahano się

podobno skupić w rękach jenerała-dowódcy zna

cznej siły, którąby mógł spełnić czyn świetny

w Marokko i stać się we Francyi popularnym

oraz pożądanym, zatem niebezpiecznym dla obe

cnego porządku rzeczy. Rząd nie chciał obudzać

drażliwości mocarstw zbyt gwnłtownem i stano

wczem zaprowadzeniem protektoratu, aczkolwiek

nie da się inaczej ustalić, jak siłą, połączoną

oczywiście z roztropnością.

Muzułmani szanują tylko siłę, widzą w niej

wolę bożą, której poddać się trzeba. Uprzedniem

użyciem jej byłoby się uniknęło wielce pożało

wania godnych zajść". Ale rzeczpospolita boi się

na wszystkie strony — o swój byt! Dla gabi

netu Ponicarć wyrosły naraz dwa niebezpieczeń

stwa, z win i grzechów dawnych rządów, bez

karne bujanie w Paryżu i u jego bram bandy

tyzmu oraz bunt w Fezie. Ale ministeryum, zło

żone ze znakomitych ludzi, które nazwać można

ministeryum wielkiem, odnalazło się, opanowało

bandytyzm i poskromiło bunt. Pierwszy miał nie

małe znaczenie nie tylko etyczne, ale także spo

łeczne i polityczne.

Naczelnik bezpieczeństw a

publicznego w Paryżu Guichard, pisał w pełnem

strapienia sprawozdaniu:

,Cały anarchizm wo

jujący, wszyscy anarchiści zwolennicy działania

gwałtownego solidarni są z bandytami°.

Zduszenie powstania

w Fezie, godne uzna

nia powierzenie wielkiego zadania jenerałowi

Liantey, to nie koniec trudnościitrudów ani walk.

Opanowanie materyalne i moralne kraju będzie

żmudne, będzie wymagać dzielnościirozwagi.Po

dróż sułtana Muley Hafida do Paryża i prze

jażdżka po Polach Elizejskich okazały się złu

dzeniami wesołemi, nawet błędem, ’bo byłyby go

pozbawiły wszelkiego uroku wobec poddanych.

Targi i zatargi z Hiszpanią nie zakończone i

rząd francuski życzy sobie zastąpić w Marokko

Franciszkanów hiszpańskich, księżmi francuski

mi. Potrzeba do tego porozumienia z Watyka

nem. Od zerwania i rozdziału próbowano kilka

krotnie zawiązać tak nazwane prywatne, dyplo

matyczne rozmowy, zawsze bezskutec,znie. Mo

wiono nie dawno temu o misyi deputowanego

katolickiego Denys Cochin, ale w W atykanie

nie zgodzonoby się nigdy na poboczne, wstydli

we rokowania, nie urzędowe i niejawne, choćby

prowadzić je miał p. Cochin jaknajlepiej tam

widziany i zawsze najserdeczniej witany. Znane

są wyborne jego stosunki z prezesem gabinetu

Poincare, przecież i to nie wystarcza. Gambetta

powiedział kiedyś: ,A ntyklerykalizm nie nadaje

się do eksportu, wystarcza dla ,polityki wewnę

trznej°. Wciąż i wszędzie czuć się dają opłaka

ne następstwa, sekciarstwa i Combismu.

Podczas gdy poniekąd ważą się losy związ

ków i przymierzy, na które zbliżenie Niemiec

óo Anglii mogłyby wywrzeć wpływ pewien, woj

na włoslco-turecka staje się uciążliwą dla Euro

py. Włosi mniemali, że szybko zakończą ją —

dekretami! Naród wymaga teraz zwycięstw i

zdobyczy; rząd podaje mu mniej lub więcej wia

rogodue o nich doniesienia, obawia się bowiem

niezadowolenia wewnątrz; koszta rosną z dniem

każdym; gabinet rzymski wysila się, aby nakło

nić mocarstwa do pośredniczenia za pokojem.

Młodoturcy ze swej strony karmią Mahometan

bajecznemi wiadomościami, tak samo jak na po

czątku wojny, kiedy w Trypolitanii paść miało

naraz trzy tysiące Włochów, a jenerał Canewa

miał być wzięty do niewoli — właśnie w dniu,

w którym miał u swojego stołu konsula austrya*

cko-węgierskiego, Kwiatkowskiego i wojskowego

attache Mietzla. Teraz znowu na Rodus, z huma

nitarnych zapewne względów, już nie zabito, ale

wzięto do niewoli tysiąe Włocbów. Tak opie

wały bazarowe plotki w Smyrnie i Stambule.

Turcya jednak uzbraja się w spokój i wy

trwałość, ma w rękach Dardanele i nikt nie poz

bawi jej obrony, którą stanowią. Jest we wy

godniejszem położeniu niż Włochy ; nie ona za

czepiła, nie ora ubiega się za zdobyczami; broni

się jedynie i ma zupełne do tego prawo. Zaję

cie Rodus i innych wysp nie sprawiło w Kon

stantynopolu wrażenia, oczekiwanego przez Wło

chów. Mówią tam: działania floty włoskiej nie

są dla nas niespodzianką; po niepowodzeniach

włoskich w Trypolitanii należało się ich oczeki

wać ; przygotowani jesteśmy, że co będą mogli

przedsięwezmą Włosi, aby wymódz odstąpienie

Libii i pokój; zajęcio wysp jest demonstracyą

polityczną, gdyż wojskowo i strategicznie nie ma

wartości; nie może zaś być stałem; na to nie

pozwolą mocarstwa, raczej pomyślą o powstrzy

maniu zapędów Włocbów.

Tak rozumują w Stambule. A tymczasem woj

na cięży na Europie i już w Albanii są objawy

niepokojące.

Położenie ogólne staje się draźli

wem i jak się zdaje rozdrażniającem, skoro ce

sarz Wilhelm w rozmov/ie z burmistrzem Strass

burga, Schwanderem, powrócił do dawnej swej

metody, i nis szczędząc ostrych a nierozważnych

słów, zagroził nerwowo i impulsywnie odebra

niem konstytueyi Alzacyi i Lotaryngii, oraz

wcieleniem ich do Prus, do czego wcale niema

prawa i co nie od niego zależy. Pokazuje się,

że nie wyzbył się dawnego człowieka z przed

poprawy. Zdaje się jednocześnie pragnąć wyja

śnienia stanowczego stosunku Anglii do Niemiec,

z czego wnosićby można, że trójprzymierze nie

wydaje mu się już dostatecznem, może po do

świadczeniach marokkańskich i włosko-tureckich.

Jak dalece zbliżenie niemiecko - angielskie wpły

nęłoby na takowe, trudno powiedzieć; mogłoby

zmniejszyć jego dla Niemiec niezbędność, prze

cież nie zachwiać je, nio mówiąc już o sojuszu

niemiecko - austryacko -węgierskim. Wszak były

czasy, w których Anglia stała po stronie trój

przymierza.

Zbliżenie obchodziłoby przeważnie

trójporozumienie, i zrozumiałem jest, ze p, Poin

care wybiera się do Petersburga.

Niemcy na wszelki wypadek wzmacniają siłę

zbrojną na lądzie i morzu, a pierwszy lord ad

miralicyi angielskiej Churchill zapowiada w par

lamencie dodatkowe wydatki na flotę. Niemcy

oparte na armii potężnej i dopełnionej, na flo

cie rosnącej, wyczekują wyniku zachodów i kom

binacyj dyplomatycznych. Większość parlamentu

złożyła dowód patryotyzmu i godnego uwagi du

cha publicznego.

W przeciągu niespełna dwóch

miesięcy, pomimo licznego zastępu »ocyalistów,

zwalczającego przedłożenie wojskowe, zamieniła

je na ustawę i niedopuściła w Izbie rozpraw

przewlekłych. Dowiodła przed światem gotowości

poświęceń i ofiar dla bezpieczeństwa i potęgi

cesarstwa.

Hr. Berchtold za bliskim w Berlinie pobycie

nie będzie mógł tem samem aię pochwalić. Od

przeszło lat dziesięciu Austro-Węgry nie zdołały

powiększyć kontyngentu. Ustawa wojskowa, któ

ra ma go dopełnić, leży na stołach dwóch par

lamentów przeszło od roku i jest przedmiotem

sporów, zatargów i targów, wymuszań narodo

wych i stronniczych, igraszką wielu namiętności,

zaślepienia i zacietrzewienia Węgrów, które prze

szkadzają ,

aby się stała

ustawą. Trudno

w tych warunkach być sprzymierzeńcem równo

rzędnym. Trudno zachować nietkniętą wartość

swoją jako sojusznika. Położenie zewnętrzne na

szej monarchii jest, narazie, jak to wykazało

eaeposó, przeczytane w delegacyach, korzystnem.

Sojusz z Niemcami, dobre ze Zachodem stosun

ki, wojna włosko-turecka, niemoc Rosyi, są to

pomyślne warunki. Cóż z tego, skoro Austro-Wę

gry nie mogą z nich skorzystać !

.........

O Uniwersytet rnskl.

Lwów 17 maja.

Piątkowe D iło przynosi następujące informa

cye z klubu ukraińskiego w Wiedniu:

,,Ubiegły tydzień parlam entarny miał dla klu

bu ukraińskiego duże znaczenie.

Oprócz narad

nad stanowiskiem i taktyką członków klubu

w niektórych bardzo ważnych komisyach, zwła

szcza w komisyi dla dróg wodnych, klub musiał

przedsiębrać kroki z powodu ponownego odwle

czenia przez rząd sprawy założenia uniwersytetu

ukraińskiego.

Pierwsza konferencya prezydyum

klubu ukraińskiego

z prezydentem ministrów

w tej sprawie, odbyła się w pierwszych dniach

kwietnia, a pierwsza merytoryczna konferencya

dnia 20 kwietnia.

Prezydent ministrów i mini

ster oświaty zobowiązali się tak poprowadzić

sprawę, aby była załatwioną przed projektowa

nym przez Polaków jubileuszem uniwersytetu,

a więc przed 29 maja, a to dlatego, że prezy

dyum klubu ukraińskiego zgłosiło ostry protest

przeciw obchodowi, który chce proklamować poi

ski charakter lwowskiego uniwersytetu przed za

pewnieniem założenia uniwersytetu ukraińskiego.

Ministrowie zobowiązali się przedłożyć do tygo

dnia klubom parlamentarnym projekt wprowa

dzenia uniw ersytetu ukraińskiego w życie. Minął

ten tydzień, potem sprawę odroczono o tydzień

i znów jeszcze raz o tydzień ją odwleczono. Od

pierwszej merytorycznej konferencyi minęło już

cztery tygodnie, a definitywnej odpowiedzi rzą

du niema. Teraz zaniemógł hr. Sriirgkh, który

prowadził całą sprawę, a jego zastępca br. Hei

nold oświadczył iż jego pełnomocnictwo nie się

ga tak daleko, aby mógł decydować w tej spra

wie. W dodatku najlepszy nasz po Gołuchow

skim i Ziemiałkowskim ,,przyjaciel* w gabinecie,

minister Zaleski, którego, dotąd przez cały czas

pertraktacyj ukraińskich z rządem nie było w Wie

dniu, teraz powrócił i będzie naszą sprawę w Ra

dzie Korony ,silnie popierał".

Klub ukraiński zrozumiał, jakie niebezpieczeń

stwo grozi sprawie uniwersytetu ukraińskiego,

i dlatego, otrzymawszy wymijającą odpowiedź

od bar. Heinolda, postanowił zakomunikować

rządowi, że zrzuca z siebie wazelką odpowie

dzialność za to, co może stać się w następstwie

przewlekania załatwienia sprawy uniwersytetu

ruskiego.

Nadto postanowił klub ukraiński za

protestować raz jeszcze przeciw polskiej ,szop

ce° (obchódjublileuszu uniwersytetu lwowskiego)

przed załatwieniem sprawy uniwersyteckiej po

myśli żądań narodu ruskiego°.

Oddziesięciu dni niebyło — można powiedzieć —

numera D iła, bez artykułu w sprawie uniwersyte

tu ruskiego. Ponieważ jednak wszystkie te arty

kuły były polemikami z rozmaitemi pismami pol

skiemi, a bardziej jeszcze, ponieważ wszystkie

wprost fałszowały istotę kwestyi,

wmawiając

w ruskich czytelników, że Polacy sprzeciwiają

się założeniu uniwersytetu ruskiego, podczas gdy

niema stronnictwa polskiego, któreby w zasadzie

przeciwne było założeniu takiego uniwersytetu,

a tylko głosy, jakie się podnosiły, oponowały

przeznaczeniu Lwowa na siedzibę przyszłego

uniwersytetu ruskiego, przeto tych artykułów

Dii% nie notowaliśmy. Dopiero piątkowe D iło

poraź pierwszy przyznało, że Polacy protestują

przeciw ustanowieniu siedziby uniwersytetu ru

skiego we Lwowie, lecz zamiast podjąć rzeczową

polemikę z argumentami, jakie przedstawiono ze

strony polskiej przeciw zakładaniu we Lwowie

uniwersytetu ruskiego, wstąpiło na niebezpieczną

drogę pogróżek, na jaką było weszło już w śro

dę, grożąc w odpowiedzi na artykuł Słow a pol

skiego odwetem na miejscowościach polskich we

wschodniej Galicyi.

Piątkowe Diło pisze: ,Polacy dobrze wiedzą,

że przeciw ukraińskiemu uniwersytetowi we Lwo

wie wystąpią tylko polskie szczyty Lwowa, ale

w obronie jego wystąpią ruskie niziny, ci ludzie

z suteren, którzy dźwigają na sobie jarzmo pol

skiego politycznego i ekonomicznego panowania,

wystąpią ruskie przedmieścia, w ystąpią ruskie

w sie...*

,Po trzeba pamiętać, że idzie tu nie

tylko o sam Lwów. Cały polski stan posiadania

w Galicyi wschodniej, to tylko polskie oazy na

ruskiem terytoryum, to polskie wyspy pośród

ruskiego morza. Każde miasto i miasteczko z pol

ską kolonią pośród ruskiej miejscowej i okolicz

nej ludności, każdy polski dwór w ruskiej wsi,

każda polska mniejszość z swoją szkołą i kapli

czką na ruskiej ziemi, to wszystko są tylko pol

skie wyspy pośród ruskiego morza.

Nie leży

więc w interesie Polaków traktować nasz uni

wersytet we Lwowie, jak ruską oazę w czysto

polskiem mieście, aby nie dawać ruskiej ludno

ści w całej Galicyi wzoru, jak ona ma trakto

wać wszystkie powyższe polskie wyspy. Jeżeli

Polacy zapominają o swojem właściwem stano

wisku na naszej ziemi i korzystając z tego, że

teraz są panami położenia, grożą nam Insbru*

kiem, to my im przypomnimy, że nie my na ich,

ale oni na naszej ziemi tworzą polskie wyspy

wśród ruskiego morza. Nigdy jeszcze wyspy nie

rozrosły się tak, aby wysuszyły morze, morze

zaś już nieraz, wzburzywszy się, zalewało 1zmio

tało wyspy z powierzchni ziemi*.

U kresu.

Aczkolwiek Słowo polskie do dziś dnia nie

wydruko wało znanych listów swego wydawcy,

p. Wacława Wolskiego do ministra Długosza,

niemniej wystąpiło z prośbą o przedrukowanie

jego wywodów, które mają wyjaśnić sprzeczno

ści między różnemi jego wersyami ,rozmów°

posłów narodowo-demokratycznych z p. Długo

szem. Należałoby to uczynić, nawet gdyby bło

wo polskie tego sobie nie życzyło, nic bowiem

nie oświetla taktyki narodowo-demokratycznej

tak użytecznie, jak właśnie owe wyjaśnienia.

W odpowiedzi na trzy punkty sprzeczności re

plikuje iSłowo tak:

ad l) Hr. Skarbek *twierdził, ta p. Długosz do

niego, a nie on do p. Długosza aię zwracał. Nie

atoi to w ładnej sprzeczności z komunikatem stron

nictwa, że hr. Skarbek ,udał się do min. Długosza...

przedstawił mu odpis jego listu i oznajmił mu decy*

cyę zarządu stronnictwa*.

,Decyzya bowiem zarządu

stron.*, z którą hr. Skarbek ,udał się do p. min.

Długojza*, zapadła w odpowiedzi na prośbę p. Dłu

gosza, z którą aię ten zwrócił pierwszy do hr. Skar

ka, aby atr. D. N. nie ogłaszało jego listu.

ad 2) Twierdzenie hr. Skarbka, iż ,oświadczył p.

Długoszowi, że wobec broazury Przyjaciela Ludu

pod tytułem ,Sąd nad kłamcami wszechpolskimi*

atr. D. N. zamierza z listów ministra zrobić użytek

w taki sposób, aby udowodnić kłamliwość tej bro

szury* nie stoi w sprzeczności z komunikatem stron.,

że zarząd stronnictwa postanowił ,publicznego z li

stu p. Długosza użytku nie robić°. Publiczne bowiem

zużytkowanie listu to znaczy ogłoszenie go w pra

sie. Nieogłaszanie go zaś w prasie — nie wyklu

czało zużytkowania listu rzeczonego w Kole, ezy też

Jenerał Ignacy Prądzyński.

---

iPamiętniki jen era ła Ignacego Prądzyńskiego

opracował Bronisław Gembarzewski. Tom

wstępny p. t .

,Geneza powstania Listopadowego",

napisał Jerzy Moszyński, w Krakowie w drukarni

Uniwersytetu ,Tagielońskiego. K sięgarni* Spółki wy

dawniczej polskiej 1909. Tomów cztery z portretami

autora).

W Dodatku literackim do Czasu, wychodzą

cym wtedy co dwa tygodnie, w objętości pół

*rkuszowej, pojawił się dnia 10 września 1850

r. (nr. 23) artykuł pod tytułem: ,Żywot jene

rała Prądzyńskiego°.

,Strata pewnych zdolności — pisał tam nie

wymieniony z nazwiska autor — napiętnowa

nych znamieniem jeniuszu. ukształconych w wiel

kiej szkole doświadczeń, nie da się zastąpić im

prowizowaną zdolnością lub

szarlatanizmem...

Rozpatrzywszy się w żywocie jen. Prądzyńskie

go, nie trudno odkryć człowieka, co przebiegł

pełnią zawodu, co od początku do końca, jed

nemu się poświęcił i w tem żył, działał, m yślał,

pisał... Rozkochany w

swoim przedmiocie, od

dał mu każdą godzinę życia; prawdziwy artysta

wojownik, nie wyczerpany w tworzeniu planów,

z niesłychanie prędkiem objęciem, w mgnieniu

°ka ogarniał każde stanowisko, kombinował każ

de położenie, i to nie w zaciszy rozmyślania, ale

pod ogniem dział, kiedy najdrobniejszy pomysł

w czyn się musiał zamienić* !

W rok później ukazała się w Poznaniu ,Rio

grafia jen. Ignacego Prądzyńskiego" *), oddająca

należny hołd zdolnościom zmarłego, bezstronna,

daleka od zachwytów i uniesień, ale zupełnie

sprawiedliwa.

Odtąd zapomniano o Prądzyńskim. Poniewie

rał go tylko utartym swoim zwyczajem Miero

sławski, który, według Garibaldiego, o nikim

nigdy dobrego nie powiedział słowa, rozwodził

skargi na ,intryganta° Dembiński, powtarzał je

piszący ,Historyę powstania Listopadowego" nie

krytyczny Barzykowski. Drobna praca Ignacego

Moszczeńskiego, wysnuta z opowiadań ,artysty

wojowuika°, pełna trafnych spostrzeżeń i uwag

nad prowadzeniem wojny przez ,Czterech wodzów

polskich",

przeszła natomiast niespostrzeżenie.

W ostatnich czasach dorzucił kilka kamieni na

grób zwycięzcy zpod !gań, autor ,Łukasińskiego°

Dopiero wydane staraniem Akademii Umiejęt

ności Pamiętniki Prądzyńskiego,

przypomniały

lub przypomnieć powinny społeczeństwu czło

wieka, co całe życie swoje poświęcił na usługi

ojczyzny, co

,w tem jednem żył, działał, my

ślał, pisał"...

Epoka listopadowa, świecąca, mimo wszystkich

błędów, nigdy nieprzyćmionym blaskiem boha

terstwa, wielkiego poświęcenia i najszlachetniej

szych uczuć, epoka owiana romantyzmem poli

tycznym, ale nie mniej przeto piękna i wzniosła,

posiada najbogatszą może w dziejach porozbio

rowych literaturę. Obok powodzi pamiętników

rozmaitej wartości i rozmaitego znaczenia, roz

porządza ona mnóstwem pism emigracyjnych,

o charakterze przeważnie polemicznym, ma dzieła

obcych autorów, że wspomnimy tu tylko Willi

sena, Spatziera, Smitta i Puzyrewskiego, ma Dya

ryusz Sejmu, opracowany przez prof. M . Roz

tworowskiego, ma nadto obfity i w znacznej

części dostępny materyał rękopiśmienny, dotąd

mensa Kołaczkowskiego, b. jen. wojsk polskich. Po

’) Biografia jen. Ignacego Prądzyńskiego przez Kle-1 znań 1851.

mało zbadany i fragmentarycznie zaledwie dru

kiem ogłoszony.

Nowym, bardzo cennym, może najcenniejszym

nabytkiem w zakresie pamiętnikarskim jest je

dnak dzieło Prądzyńskiego, napisane z niepospo

litym talentem, odsłaniające arkana tych czasów,

przepełnione szczegółami i dokumentami pierw

szorzędnej wagi. Początkowo zastępca jeneral

nego kwatermistrza, później przez cztery mie

siące, sprawujący ten urząd samoistnie, towa

rzysz Chłopickiego, bohaterski uczestnik Gro

chowskiej bitwy, gdzie razem z eksdyktatorem

prowadził w chwili stanowczej do ataku bata

liony, przyjaciel Skrzyneckiego, z którym całymi

miesiącami razem mieszkał, spał i jadał, twórca

najpiękniejszych planów i podziwiany przez ob

cych, znawca sztuki wojennej, miał on niewąt

pliwie

możność przedstawić bieg wypadków

w sposób najbardziej do prawdy zbliżony.

Zachodzi jednak pytanie, czy chciał pisać i czy

pisał prawdę? Porównywując jego Pamiętniki

z tem, co podają współcześni, naoczni świadko

wie wypadków i co mówią źródła rękopiśmien

ne, należy przyznać, że Prądzyński traktował

rzecz swoją sumiennie, że wydawał o ludziach

i wypadkach sąd sprawiedliwy, a jeżeli chwilo

wo wylewał żółć swoją i gorycz, to źródłem ta

kich porywów był ból nad losem Ojczyzny i

nieustanne zawody, jakich sam doznawał.

,Bo

Prądzyński - tak pisze Barzykowski l) - był

dobrym Polakiem i we wszystkiem, co robił,

ojczyznę, Polskę przedewszystkiem widział°.

Więc gdy plany, jakie podawał, bądź odrzucano

bądź najnieudolniej wykonywano, gdy patrzył

na marnowanie zwycięstw odniesionych nad nie

przyjacielem, to musiał w końcu wybuchnąć czy

żalem czy gniewem, dać folgę swojemu oburzę

!) Barzykowski IV, 91.

niu i nieoszczędzać tych, co mimowolnie stali

się jedną z głównych przyczyn upadku powsta

nia i klęsk, które spadły później na cały na

ród polski.

Mimo to nie uniknął ciężkich zarzutów.

Mó

wiono i pisano, te był intrygantem, że podko

pywał Skrzyneckiego, że pragnął go usunąć i

objąć po nim naczelne dowództwo. On sam za

przecza tej insyuuacyi kilkakrotnie, zaprzeczają

także inni spraw i stosunków ówczesnych do

brze świadomi, pomiędzy nimi Barzykowski, któ

ry o Prądzyńskim wydaje sąd zbyt surowy, a

nawet niesprawiedliwy. Wysłany do głównej

kwatery, po złożeniu z dowództwa Skrzyneckiego

aby imieniem Rządu ofiarować buławę Prądzyń*

skiemu przytacza jego charakterystyczną odpo

wiedź.

,G dyby szło o poświęcenie — mówił Prą

dzyński — ani w ahałbym się, pierwszybym sta

nął, bo Ojczyznę przedewszystkiem kładę, i mnie

mam, że w życiu mojem dałem tego dowody.

Lecz tutaj nie idzie o poświęcenie ani o patryo

tyzm, ale o właściwe środki, aby stan wojny

mógł być zmieniony, a właśnie w tym stanie

rzeczy jak teraz jesteśmy, nie czuję się ku te

mu zdolnym i odpowiednim, i podam z całą

otwartością i szczerością powody.

,Jenerał Skrzynecki oskarżył Radziwiłła i zo

stał wodzem, teraz ja Skrzyneckiego oskarżyłem

i mam być wodzem? Przykład to najzgubniej

szy. Oskarżać starszych, aby ich miejsce zajmo

wać, byłoby to otwierać wrota do wszystkich

intryg, kłótni, zniszczenia wszelkiej subordyna

cyi i porządku wojskowego.

Powtóre ja jestem

jednym z młodszych jenerałów armii. Gdybym

został wodzem, natenczas starsi jenerałowie mo

gliby się usunąć, podać do dymisyi, i armia wie

leby na tem straciła. Szczególniej oddaliłby się

Skrzynecki, niezdolny na wodza, ale może naj

zdolniejszy jenerał dywizyi w całej Europie i

jenerał Dembiński, a może nawet i obecny tu

jenerał Łubieński. Straty niepowetowane, bo nam

szczególniej na jenerałach zbywa. Lecz głównie

i szczególniej przyjąć nie mogę dlatego, że znam

siebie dobrze. Ja czuję w sobie zdolność pojąć

i ułożyć plan, gdyby nawet dla stotysięcznej

armii, czuję nawet zdolność w ogień ją popro

wadzić i nią dowodzić, ale znowu wiem, że stu

żołnierzom rozkazywać nie potrafię. Nasza ar

mia zaś ma już zarody rozprzężenia i niesubor

dynacya już się zakradła, trzeba więc na wodza

męża silnej woli, hartownej ręki, a że ja nim

nie jestem, więc wodzem być nie mogę".

W tem wyznaniu, w tej spowiedzi otwartej

i szczerej nie było wcale sprzeczności, jak mnie

ma Barzykowski. Z wodzów dotychczasowych,

z Radziwiłła, Chłopickiego, Skrzyneckiego nikt

nie był zadowolony, nietylko Prądzyński; ,świeJ

cić mądrością pod płaszczem drugiego* nie po

trzebował, bo tę mądrość jego uznawali wszyscy,

i obcy i swoi, nawet nieprzyjaciele, bo ,bez

rozumu Prądzyńskiego w głównej kwaterze o

bejść się nie umiano J). Ale Prądzyński wiedział

także, że ta ,mądrość° budzi ku niemu niechęć

wśród starszyzny wojskowej, która, zaskrzepła

w hierarchicznych pojęciach, spoglądała z lekce

ważeniem na tego podpułkownika, dziś dopiero

jenerała brygady, co ich wszystkich zaćmiewał

zdolnością, co jako jeneralny kwatermistrz wy

dawał im rozkazy, karcił za przekroczenia służ

bowe i zmuszony, uczył taktyki osiwiałych dy

wizyonerów na polu bitwy.

Za genialny plan uderzenie na Geismara i

Rosena, za zwycięstwa pod Wawrem i Wielkim

Dębem wyniesiony na stopień brygadyera, pozo

stał na nim do końca wojny. Gdy awansowali

inni, gdy jenerałami dywizyi mianowano Dem

bińskiego, Chrzanowskiego, Rybińskiego, nawet

*) Barzykowski IV, 295.

(c)digitalizacja’ mbc.malopolska.pl

,CZAS y o - » wyjątkiem dni po niedzielii «wictach uroczystych dw , razydzienni«, a mlanewiei«

o godzmie 6 rano i o godzinie 3 popołudniu.

Numer wieczorny 10 hal,, ranny 4 h a l.}

PRENUMERATA WYNOSI:

w*,.k,.i

.............................................................i ”3" . V X r c k 17 S f i . P i " i ”i ’! f

sta.’ ptaśJSssaai^lT.:::

hesss ii:« -

iir’

’

»tej*,

itesw .

»s!1

»sS**,iińsin ss^*

W państ e rosyjskiem (abonament przez urzędy pocztowe) 16rb. 20k. | 4 rb. 05k. 1 rb. « kon

eg0 Wykazu Pism zagranicznych, mających debit w państwie rosviski*m

MoskwieiOdeKZią

Poczłow*: w Petersburgu Warszawie, Kijowie^Wilnto,

esie. Z innych miast i wsi można prenumerować Czas, posyłając poczta naleivtoS

do urzędu pocztowego najbliższego z powyżej wymienionych większych miast

1 °Kł°8zenia przyjmują: w W arszawie biuro ogłoszeń Ungra. L . i E. Metzl i «hm

Międzynarodowe Biuro ogłoszeń_ w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego - W VVUnie biura

dzienników K. Taubera.

1 of 6 • Strona 1

Mirador viewer

Czas.

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador viewer

Description

Structure

Similar

Error 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку