Chwila.

Mirador - viewer

Chwila.

Adnotacje

Wyświetlanie 608 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

N" 51.

Kraków 3 Marca — Czwartek.

Rok 1864.

*«ummmmmmmam

’Wychodzi codziennie rano o godzinie 7ej.

Prenumeratawynosi:

MIEJSCOWA wKrakowie . . . .

POCZTĄwpaństwie Anstryackiem

BdoPrus...

*—

Rzeszy niemieckiej .

» Franeyi .... fra

B Włoch i Szwajcaryi

Belgii i Anglii

rocznie

kwartalnie

miesięcznie

złr.20.......złr.5

. *Ir.2

»24...

tal.16sgr.20... tal.4sgr. 5

tal. 1 sgr. 15

»21B10..

n5B10.

»1»25

uk.108..... frank.27... ..frank.10

116... .

B29.....

80.....

20....

CHWILA

Numer pojedynczy kosztuje 10 centów.

Prenumeratę przsydmują:

Bióro Administracyi nChwili" wRynku pod L. 39 wdomu p. Kirchmayera na dole,

tudzież wszystkie Urzędy pocztowe anstryacfeie.

OGŁOSZENIA (inseraty) wszelkiego rodzaju przyjmują się za opłatą: od wiersza drobnego za

jednorazowe umieszczenie 8 centów, za następne po 5 centów, oraz za opłatę należy

tości stęp!owej po 30 centów od każdorazowego ogłoszenia.

Prenumeratę i ogłoszenia na cał§ Francy§ prz,yjmuje p. M . Weintemberger

w Paryża, Faubourg St. Denis, 12.

listy z pieniędzmi przesyłane być winny franco doAdiaraistracyi »Chwili", listy reklama

cyjne niezspieczętowane nie ulegają frankowania, listy niefranbowano nie przyjmująsię.

r ę k o p i s m a nadsyłane Redakcyi ni e zwracają się i niszczone będą.

Issepeiie telegraficzne.

Kopenhaga 28 lutego. Jenerał de Meza sta

nowczo został uwolniony. Jenerał Gerlach objął

naczelne dówydijwo. Major Stjernholm zamiano

wany szefeia*^\Sbu jlnego. Dagbladet pisze : An

glia walczy czczemi demonstracyami przeciwgwał

tom Niemiec, a to aby uniknąć wojny. Jeżeli nnia

osobista będzie podstawą konferencyi, naówczas

stanie się ona zgubą wolności i niepodległości

Danii, a wtedy i nietykalność nie będzie miała

czem pię bronić. Lud duński musi szukać ocale

nia we własnych siłach i przez najenergiczniejsze

prowadzenie wojny ochronić Danię od upadku.

Hamburg29 lutego. Börsenhalle donosi: WKieł

z niewiadomego nam powodu wstrzymano dzisiaj

robotę mundurów szlezwicko-holsztyńskich i ta

kowe wywieziono zfabryki, a umieszczono gdzie

indziej.

PRZEKŁAD POLITYCZNY.

Eraków 2 marca.

Wszystkie dzienniki wiedeńskie zajmują się

przedewszystkiem stanem oblężenia w Galicyi.

Główną ocenienia ich cechą jest wzgląd na kon

stytucyjny system w monarchii austryackiej i o

bawa, aby rozciągnięcie stanu oblężenia w Gali

cyi i istniejący już ten sam stan w Węgrzech nie

tamowały rozwoju konstytucyjnego w innych kra

jach koronnych. W niektórych dziennikach prze

bija obawa, aby duch śgo przymierza nia odżył

pod wpływem przymierza z Prusami z powodu

wojny duńskiej i domyślnego przymierza z Rosyą,

do którego niby stan oblężenia w Galicyi ma się

stosować. Pod tym jednak względem odbieramy

właśnie z Wiednia zapewnienie, że tak nie jest

owszem, że pogląd, jaki przedstawiliśmy niedawno

temu o stosunkach Austryi do Rosyi, w nicaem

się nie zmienił. Skazówki tej nie możemy pomi

nąć milczeniem, tem więcej, że zdanie przeciwne,

tak łatwo nasnwające się na myśl i niemal mimo

wolnie rodzące się, znajduje odgłos wwielu dzien

nikach wiedeńskich. W ogólnem położenia euro

pejskiem, jako i pod względemmiejscowym, oko

liczność ta jest ważaą.

W tej chwili wszystkie niemal sprawy euro

pejskie jakby ucichły, prócz jednej duńskiej. Nie

ona jedna atoli istnieje, lecz ona jedna dla tego

jest naglącą, iż stoją naprzeciw sobie dwa woj

ska nieprzyjacielskie, które czekają znaku do ude

rzenia na siebie lub do odwrotu. Wojna duńska

mogłaby się zresztą nie ograniczać jak dotąd na

lokalnym swoim charakterze, lecz pociągnąć za

sobą rozleglejszą, bo nawet europejską wojnę.

Nie pochodzi to wprawdzie tyle z wielkiej euro

pejskiej ważności sprawy duńskiej, lecz że na jej

pola spotykają się różnorodne interesa. Konferen*

cya, która zdawała się tak bliską, iż już nazna

czano miejsce jej zebrania, podstawy jej nłożono

i niemal wymieniano dzień otwarcia, coraz bar

dziej odsuwa się w dal i wyślizguje się z rąk

dyplomacyi, która chce nią zażegnać wojnę. Już

wczoraj przytoczyliśmy artykuł Constitutionnela,

który zaprzecza udziału Francyi w konferencyi,

(dajemy ten artykuł poniżej), lnbo Gen. Cor. nie

mogła odszukać tego artykułu. Nie ten jeden tyl

ko z półurzędowych dzienników francuskich za

przeczył doniesieniom o bliskiem przyjściu do

skutku konferencyi. La France toż samo niemal

mówi. Czytamy bowiemwtymdzienniku te słowa:

,,Wiele dzienników zapowiedziało na wiarę de

pesz telegraficznych, że Francya złączyła się z An

glią, aby zaproponować konfereneyę. Nie mylimy

się, z pewnością twierdząc, źe są w błędzie. Sam

bowiem gabinet angielski wziął inicyatywę tej pro

pozycyi; nie potrzebował jej nawet przedstawiać

urzędownie Francyi do przyjęcia, a to dlatej pro

stej przyczyny, że przed zażądaniem przystąpie

nia państw podpisanych na traktacie r. 1862, zro

zumiał dobrze, że należało otrzymać zezwole

nie stron wojujących, a nadewszysstko Danii i Nie

miec."

Dalej artykuł ten ironicznie natrąca o bezowo

cności usiłowań angielskich mówiąc, że Francya

nie chciała iść za tym przykładem. Z całego arty

młu widać, że La France nie wierzy w możność

conferencyi. We Francyi jest zresztą tak dalece

stanowczo ustalona myśl nieprzyjęcia konferencyi,

że nie wydano z poczty w Paryżu tego numeru

Indep. belge, który mówił o przyjęciu przez Fran

cyę konferencyi.

Pays twierdzi, iż z powodu odmowy Danii przy

stąpienia do konferencyj, gabinet londyński ma

wysłać nadzwyczajnego posła do Kopenhagi. Pays

pyta złośliwie, czy takiem samem będzie się cie

szył powodzeniem jak lord Wodebouse.

Dania zdaje się stanowczo odrzucać propozyeyę

konferencyi, jeśli takowa opierać się ma na zje

dnoczenia Szlezwiku i Holsztynu i na unii perso

nalnej księstw. Tymczasem innej podstawy dać

nie mogą oba mocarstwa niemieckie układom,

jeśli ma do nich przyjść, bo niemogą uznać kon

stytucyi z d. 18 listopada, dla zwałeuia której

rozpoczęły wojnę, a która łączy Szlezwik z Danią

jako prowincyę, mającą wprawdzie odrębną auto

nomię, ale oraz wspólną reprezentacyę w Radzie

państwa. Szlezwik doDanii wtym samymzostaje

położeniu co Węgry doAustryi. Następstwem unii

tylko personalnej byłoby rozbicie Danii, jak to

wykazaliśmy niedawno. Tak więc konferencyą,

0 ileby Austrya i Prusy nie ustąpiły od warun

ków swoich, nie może przyjśó do skutku w tej

chwili. Chyba jeżeliby Anglia nie mogąc zmusić

Danii do przyjęcia tych warunków, dozwoliła, za

pewniwszy się co do ostatecznych celów wojny

ze strony mocarstw niemieckich, na dalsze pro

wadzenie wojny, celem zmuszenia Danii do pro

szenia o pokój.

Wtych dniach ma się podobno rozstrzygnąć,

czy wojska sprzymierzone pójdą dalej w Jutlan

dyę, czy też czekać będą rezultatu zabiegów dy

plomacyi. Małe utarczki w okolicach Dyppel, nie

zapowiadają jeszcze, jak dawniej mniemano, aby

sztnrmem można było zdobyć tę pozycyę.

Mem,orial Diplomatique zapewnia, źe rząd wio

ski oddał do rozporządzenia Anglii 40,000 woj

ska, oraz całą swoją flotę na wypadek wspólne

go działania W. Brytanii zSzweeyą i Danią prze

ciw Austryi i Prusom. Propozycya ta miała być

urzędownie zrobioną przez margr. d’Azeglio. Sta

nowisko zajęte przez Anglię i Szweeyą nie do

zwoliło jej przyjąć.

Monitor francuski ogłasza dekret zwołujący wy

borców Igo i 5go okręgu departamentu Sekwany

na 20go i 2Igo marca w cela wybrania dwóch

deputowanych na miejsce pp. Havin i Favre obra

nych jednocześnie w innych departamentach.

Bardzo wielkiej wagi pod względempolitycznym

1socyalnym jest zamiar prezydenta Stanów Zje

dnoczonych, aby ogłosić usamowolnienie wszy

stkich niewolników w całej północnej Ameryce.

Gdyby krok ten był uczyniony przed wojną, gdy

by stronnictwo abolucyonistów było znalazło po

parcie u rządu, gdyby Lincoln nie chciał był

półśrodkami potwornegoutrzymać stosunku, że wje

dnych krajach nie było niewoli, gdy w innych

urzędownie była nznaną, Południe nie byłoby na

brało takiej siły i przewagi, iż o oderwaniu się

pomyśleć mogło. Otóż ofiary stracone przed kil

koma laty w IIarpers-Ferry za zamiar usamowol

nienia murzynów, pomszczone będą edyktem na

czelnika rządu. Pod względem politycznym, usa

mowolnienie murzynów nie zdoła przywrócić uaii

rozerwanej.

W ,,przeglądzie politycznymu wczorajszym

podaliśmy treść telegrafowaną artykułu

z Constitutionnela o konferencyi w sprawie

duńsko-niemieckiej. Ważny ten artykuł o

kreślhjąey politykę Francyi co do konferen

cyj znajduje s,ę rzeczywiście w numerze

dziennika półurz§dowego z 29go z. m., no

si atoli datę 28go, i naturalnie, że tego

dnia był pisany, albowiem jak mówiliśmy

zwyczajem w dziennikarstwie ogólnie przy

jętym , Constitutionnel wskazuje na tytule

zawsze dzień w którym wychodzi z rana,

a nie datę, w której jest pisany. P rzed arty

kułem jest atoli napis 28 lutego, tak jak

donosił telegram. Oto osnowa artykułu:

Propozycya konferencyj jest ciągle na porządku

dziennym Europy. Dzienniki tak francuskie jak i

zagraniczne nie zajmują się prawie żadnym innym

przedmiotem, a opinia publiczna znajduje się w

obec dwóch wersyj, rozpowszechnionych tak przez

korespondeneye jako i przez telegrafy.

Według pierwszej, Anglia zgodnie z Francyą

miały proponować tę nową konferencyą; według

drugiej Anglia uczyniła Francyi tę propozyeyę,

która ją przyjąć miała.

Wobudwóch wiadomości niedokładne i informa

cye fałszywe.

Francya nie mogła brać inieyatywy w konfe

rencyi ścieśnionej, której nieskuteczność i niedo

godność tak często wykazanemi były, i która nie

odpowiada jej zamiarom ogólnej pacyfikacyi,

polityce równie bezstronnej jak jasnowidzącej;

polityce, która niechce wybiegów, ale na wielkie

zle chce wielkich środków.

Anglia więc, niepokojona naturalnie zawikła

niami, za które, czuje dobrze, że odpowiedzialność

na niej cięży, i życząc sobie bardzo słusznie za

radzić położeniu rzeczy, które wahaniem swojem

pogorszyła, proponowała ową konfereneyę, jaka

w tej eliwili zajmują polemikę europejskiej prai-y

Oezywistą wszakże jest rzeczą, że Anglia, za

nim się udała do stron niebędąeych bezpośrednio

interesowanemi, musiała wprzódy zażądać przy

zwolenia od stron wsporze będących, a nie zdaje

się, aby to przyzwolenie było dotąd uzyskane.

Sądzimy, iż nie potrzeba powracać do rozbioru

powodów, które nam powątpiewać każą o przyję

ciu konferencyi przez Związek niemiecki. Skoro

myślą główną, albo raczej podstawą zasadniczą

konferencyi proponowanej przez gabinet Palmer

stona i Russella ma być utrzymanie nietykalności

terytoryum duńskiego i uznanie prawdo anneksyi

na korzyść króla Chrystyana, jestże prawdopodo

bną rzeczą, aby Rzesza niemiecka zasiadła w o

koło tego stołu, o którym mówił minister angiel

ski? (Jest to aluzja do odpowiedzi ostatniej lor

da Palmerstona na interpelacyę o konferencyi w

parlamencie uczynioną, gdzie minister ten oświad

czył, że dla tego zaproponował konferencye, iż

zdaje mu się łatwiejszem porozumieć się zludźmi

w około stołu zgromadzonemi, aniżeli przez noty

dyplomatyczne. P. B. Ch

.).

Co się tyczy Danii, jakżeby przy zdrowej loice

mogła ona przyjąć konferencye, niepoprzedzone

zawieszeniem broni? Jeżeli odmówi przyjęcia, cóż

jej się gorszego stać może, jak gdyby przyjęła

bez przerwania nieprzyjacielskich kroków? Ale

nie, mylimy się, jest różnica i to następująca: Je

śli odmówi i ulegnie, uczuciowi honoru zadość u

czyni, a to, przyzna każdy, na szali mężnego na

rodu ma pewną wagę.

Wątpliwość objawiona przez nas w pierwszej

zaraz chwili, co do przyjęcia konferencyi przez

Związek niemiecki i Danię, trwa w całości dotąd;

wzmocniła ją nawet rozwaga, a to co wIzbie niż

szej angielskiej powiedziano, zamiast ją osłabiać,

wzmacnia ją nawet.

I w rzeczy samej, lordPalmerston, interpelowa

ny przez lorda John Manners, odpowiedział wspo

sób, który nietylko że kwestyi nie rozświeca, ale

powiększa jeszcze niepewności. Lord Palmerston

nie wie, ,,skoro pierwszy projekt konferencyi z za

wieszeniem broni uważany był jako niepraktyczny,

czyli drugi projekt bez zawieszenia broni został

Bundestagowi udzielony." Maszźe to znaczyć, źe

lord Palmerston nie wie, lub też udaje że nie wie

tego, co hr. Russell uczynił? Maszże to znaczyć,

że chce zostawić w tej sprawie całą odpowiedzial

ność swemu szanownemu koledze, lub też że ko

niec końców Związek niemiecki poszedł w od

stawkę? Z takiej mowy wszystko dasię wywnio

skować.

Pierwszy minister królowej nie dał odpowiedzi

bardziej zaspakajającej, ani też jaśniejszej co się

tyczy Szwecyi i Danii.

Strony więc najbezpośredniej interesowane nie

przyjęły propozyeyi angielskiej. Widoczne jest za

tem, że Francya nie potrzebowała jeszcze przyj

mować propozyeyi, której jej nie uczyniono.

Dodajmy, że przeszkody, jakeśmy to nieraz mó

wili, nie wyjdą z Francyi. Żal nam bardzo wi

dzieć Anglią w obec tylu trudności, a chociaż

może ona je przypisywać tylko samej sobie, cbę

tniebyśmy jej pomogli w zwalczeniu tych trudno

ści; lecz nie chcemy, aby się zaspakajano złudzę

niami, aby się kołysano zwodniczemi nadziejami.

Prawda jest jeszcze zawsze ze wszystkich polityk

najlepszą.

KORESPONDESCYA CHWILI.

Wiedeń 1 marca.

L. Doniesienia moje o właściwym stanie roko

wań o konferencyą, o nieudanie się przedwstęp

nych do niej przygotowań w skutek wyczekiwa

nia Franeyi i odmowy dnńskiego gabinetu byly

zupełnie dokładne, jak to potwierdzają obecnie

wiadomości z różnych stron nadchodzące. Podno

szę to nie w innym celu, jak tylko dla sprawdze

nia faktu z jednej, a zamówienia sobie cierpliwo

ści waszych czytelników na przyszłość z drugiej

strony, jeślibym znówwbrewprądowi codziennych

wiadomości publistyezDyeh zupełnie co innego u

trzymywał, jak to winteresie prawdy i teraz czy

nić musiałem, chociaż być może, że w pierwszej

chwili wziął mnie kto za miłośnika paradoksów i

opozyeyi quand memeprzeciw twierdzeniu dość

znacznej liczby dzienników.

Niepomyślny obfót, jaki wzięły usiłowania czy

nione w interesie konferencyi, nie mało przyczy

nił się do wzmocnienia zgcdy między Berlinem i

Wiedniem, na którą przed dziesięcin dniami nie

korzystnie wpłynęły byly niektóre militarne i dy

plomatyczne zajścia, tudzież do rozwiania zobopól*

nych skrupułów, obudzonych tak wkroczeniem do

Jutlandyi przez pruskiego dowódzcę na własną rę

kę wykonanem, jakoteż niejasnością ostatecznego

celu działań w Szlezwiku i Holsztynie. Okazała

się właśnie na nowo nagła potrzeba dalszego zgo

dnego wspólnego działania i uspokoiła niektóre

mniejsze a niekoniecznie niesłuszne wątpliwości i

wahania się.

Przedmiotem najpierw się nasuwającym i w

chwili, kiedy zabiegi około konferencyi spełzły Da

niczem, najważniejszym, względemktórego trzeba

by się porozumieć, jest stosunek do państw śre

dnich, do większości Związku. Chodzi więc o po

rozumienie się, o zgodę z tym czynnikiem i to

w tym celn, aby połączyć a raczej zidentyfikować

związkową egzekucyą w Holsztynie ze »zbrojnem

wystąpieniem" w Szlezwiku; czyli, innemi słowy,

aby państwa średnie także wzięły udział wwoj

nie, a Prusy żeby dostały dowództwo i nad egze

kucyjną armią w Holsztynie. Według pogłoski,

miano już pozyskać Bawary% dla tego projektu,

a tylko Saksonia i Badeńskie stanowczo się temu

sprzeciwiają. Według wszelkiego prawdopodobień

stwa nie chodziłoby przytem o zupełne wyrzecze

nie się dotychczasowej polityki ze strony państw

średnich, lecz tylko o kompromis, w którym na

wszelki wypadeklepiej byłyły zabezpieczone szcze

gółowe niemieckie interesa, aniżeli na konferencyi

mocarstw pod auspicyami Anglii obradującej.

Zresztą, jak się zdaje, będą przytćm uwzglę

dnione i inne ewentualności, do których należy

obiegająca tu pogłoska, wprawdzie nie bardzo pe

wna, że być może, iż wojska państwśrednich zu

pełnie zastąpiłyby na północy 6ty korpus austrya

cki, który wkrótce przeniesionymby został podo

bno na południe.

Układy z pruskimjenerałem Manteufflem trwa

ją jeszcze ciągle, i tyczą się w tej chwili okre

ślenia minimum żądań, któreby przyszło postawić

Danii w razie odnowienia rokowań o konferencyi.

Berlin 28 lutego.

Y" Układy toczące się obecnie pomiędzy Ber

linem i Wiedniem, jakikolwiekjest ich cel, świad

czą, źe pomiędzy mocarstwami sprzymierzonemi

zaszło jakieś nieporozumienie, któremu zawarta

poprzednio konwencya niebyła wstanie przeszko

dzić. Powody do niego są niezawodnie bardzo

ważne, skoro układy odbywają się nie przez zwy

czajnych lecz przez nadzwyczajnych ajentów dy

plomatycznych. Tutnjsza prasa półurzędowa po

śpieszyła się przeciw zwyczajowi swemu z donie

sieniem, że jedynym celem misyi jenerała Man

teuffia do Wiednia jest skłonienie Austryi do za

miaru Prus rozszerzenia granie wojny do właści

wych prowincyj duńskich, w szczególności do

Jutlandyi. Ponieważ wykonanie tego zamiaru po

ciągało prawdopodobnie za sobą interwencyą mo

carstw europejskich, rzecz wymagała, aby ją z

grantu rozważyć, przedewszystkiem zabezpieczyć

się co do jćj skutków, i nie wystawić się na od

osobnienie. Pojmuje się w takich okolicznościach

nadzwyczajna misya człowiekaposiadającego zau

fanie króla. Misya się nie powiodła. Śmiałe plany

polityków pruskich pokrzyżowała zimna rachuba

polityków wiedeńskich. Odgadnięto skrytą myśl

samowolnego wkroczenia do Jutlandyi i odmówio

no mn w skutku czynu dokonanego. Wojsko pru

skie musiało się cofnąć. Cel misyi jenerała Man

teuffla ścieśnił się do prostej eksknzy. Na jego

miejsce wstąpił projekt konferencyi. Jaką ma być

podstawa przyszłych narad? jaki los Zgotowany

dla księstw? co czynić należy, jeśli się konferen

cya rozbije? tosą zapewne główne punkta, wzglę

dem których mocarstwa sprzymierzone starają się

obecnie porozumieć.

Ostatni punkt najwięcćj jest niepokojący. Po

wszechne jest mniemanie, że konferencyą nie o

siągnie pożądanego rezultatu. Cóż wtedy? Prawdo

podobnie wojna europejska. Tutaj mówią, że Pra

sy wcaleby się nią nie trwożyły, gdyby tylko by

ły pewne, źe Austrya stać będzie w nićj stale po

ich stronie. Wtakim bowiem razie stałybypo nićj

i Niemcy, mrotane dziś jeszcze bardzo różnemi

pożądaniami i opiniami. Po za Prusami, Austryą

i Niemcami stałaby wtedy i Rosya, bo nie trzeba

spuszczać z uwagi, że wszystko co Prusyrobią,

robią w porozumieniu z Rosyą, i żo najważniej

szem obecnej polityki ich zadaniem jest przywró

cenie śgo przymierza i utorowanie dróg do koali

cyi przeciw Franeyi. Sprawa księstw nadelbiań

skicb to tylko środek do utrzymania Anstryi w

przymierzu. Trzeba tę sprawę przeciągnąć, zro-*

dzić w nićj nowe trudności, aby Austrya nie mo

mogla się z nićj wycofać i wyrwać z objęcia

Pius. Taki cel miało wkroczenie wojska pruskie

go do Jutlandyi. Austrya się spostrzegła, i pozo

stała panią swój woli. Można się domyślać, że

druga faza porozumienia się nie przyszła jeszcze

do skutku, skoro Anstrya uznała za rzecz potrze

bną, wysłać ks. Lichtenstcina w nadzwyczajnej

misyi do Berlina. Dziwnie się trafia, że właśnie

w tym czasie oczekiwano przybycia W. ks. Kon

stantego do Wiednia. Dziwna także, że równocze

śnie półurzędowa prasa wiedeńska zaczęła dowo

dzić potrzeby użycia surowszych środków wGa

licyi. Czy Austrya gotuje się rzeczywiście dosprzy

mierzenia się z Rosyą? Sprawa polska miałaby

w aliansie z Rosyą takie samo znaczenie, jakie

ma sprawa szlezwicko-holsztyńska w aliansie z

Prusami.

Projekt konferencji powołuje oprócz państw

podpisanych na protokóle londyńskim, także peł

nomocnika Bundestagu. Będzie to nowość wświe

cie dyplomatycznym. Nie wejdzie ona jednak za

pewne w obyczaj. Tą razą spowodowanie jest o

kolieznośeią, że konferencyą dotyczy w głównćj

części Holsztynu, który jest krajem Związku nie

mieckiego. Gdyby protokół londyński z r. 1852

był odrazu podany Bundestagowi do potwierdze

nia, niezawodnie byłby wówczas bez trudności

przyjęty, chociaż tylko Anstrya i Prusy wzię

ły w nim udział. Domysłowo tylko przedsta—

Gzęśó literacko - artystyczna,

O wyrazie Wszechnica.

Jeszcze na odczytach moich publieznych z 1848

na 1849 r. w Krakowie wyraz Wszechnica rozbie

rałem, później w Treści tych odczytów umieszczo

nych w Rocznikach krakowskich to w krótkości

powtórzyłem. Zdaje się więc, że moje słuszne u

wagi przejść musiały niepostrzeżone, kiedy naju

ezeńsi i najgorliwsi mężowie naszej oświaty dotąd

tego wyrazu pozbyć się nie moga. Odważam się

zatem czytelnikom o język nasz dbałym przy

pomnieć wkrótkości dawniejsze uwagi:

1) Zakończenie ca w naszym języku służy bez

wyjątku wszystkim samicom zwierząt, i jeżeli cza

sem do kobiet tego zakończenia użyjemy, tochce

my okazać pogardę np. francuzica, i 0 tem na

pomknąłem jeszcze w pierwszych z 1843 r. moich

Rozprawach na str. 19.

2) Na oznaczenie chorób używa się też to za

kończenie np. dychawica, zimnica, zanogcica itp.

3) i na inne nieżywotne przedmioty np. prawi

ca, myca, ulica itp.

Te wszystkie jednak przedmioty, mające nazwy

w naszym języku na ca zakończone, zgoła nie

mają żadnego związku i podobieństwa z Uniwer

sytetem.

Wprawdzie mamy nazwy niewiast, jak np. za

konnica, pustelnica itp., które przy tem zakończe

niunie zawierają pogardy, jak wyraz wyżej przy

toczony francuzica z tej przyczyny, że wszystkie

wyrazy męzkie np. zakonnik, pustelnik itp. na k

zakończone z przyrodzenia naszego języka i po

wszechnego prawa rozrodu pochodników na o

znaczenie kobiet w odpowiedniem pojęciu, toż za

kończenie ca mieć muszą. Ale i te ostatnie wyrft

zy nie mają rozumownego związku i podobień

stwa z Uniwersytetem, a nawet pierwiotnika wsSe

chnik nie mamy dotąd. Wnaszej mowie najwła

ściwsze i najpowszechniejsze przedmiotom zawie

rającym mnóstwo innych, lnb miejsce działauio

zbiorowego, jest zakończenie nia np. świątynia, zbro

jownia, bawialnia itp.; że w pierwszej są świfio

ści liczne, w drugiej zbroje, wtrzeciej, że się gro

madnie bawi. Jakoż od wieków mamy wyraz

czelnia (że już nie odwołam się do innych mowel

bratnich) dobrze oddający miejsce uczenia zbioro

wego, od wielu starych pisarzów nżywany, a na

wet od nowszych, jak np. Franc. Maciejowskiego,

Dom. Szulca, układaczów Słownika (}rgelba,adfc

Gwiadki Cieszyńskiej spółpraeownikówitd. Ze zaś

uczelnia jeszcze całego wyobrażenia Uniwersytetu

nieprzedstawiaprzeto, dodawszy przyjętymsposo

bem w naszym języku Wszech, Wszechuczelnia,

doskonałe damy wyobrażenie przybytku, w któ

rym się uczy wszystkich, a przez skrócenie wszech

nauk i umiejętności, a nawet dokładniejsze, niż

w wyrazie Uniwersytet nieoznaczonego pojęcia w

łacinie: i tego wyrazu wszechuczelnia użycie już

nadybałem w kiiku pismach.

Teraz pójdźmy do wyrazu wszechnica. Pierwsza

część wszech jest dobitna i zrozumiała; bo mamy

wyrazy wszechmocny, wszechświat, wszechwiedza,

wszechwładzca itp., które oznaczają: toszelką moc

nad wszystkiem mający, świat z wszystkiem razem

wzięty, wiedza wszystkiego, władający wszystkiem-,

a zatem ta wszystkość i we wszechnicy jasno się

oddaje. Ale druga część nica każdemu z rozumo

wnym naszymjęzykiemoswojonemu nasuwa albo

przysłówek nic, albo rzeczownik nice. Ten więc

wyraz wszechnica przystosowany do pojęcia Uni

wersytetu oznaczałby wszystko nic, wszystko nice;

lub ze wszystkiego nic, nice. Nie można było stwo

rzyć więcej krzywdzącego wyrazu dla naszej Matki

Jagiellońskiej, jak go nkuł podobno jeden z jej

profesorów, założywszy pośpieszną kuźnią języko

wą. Lecz gdybyśmy już nawet końcówce nica

w myśli naszej potrafili wszelkie znaczenie (co

przecie nie dzieje się w naszym języku) odebrać;

to sama ta końcówka najprędzej wyobrażenie istoty

ludzkiej wrodzaju żeńskim przedstawi. Dla prze

koonania się powtórzmy średniej i niższej naszego

spółeczeństwa warstwy słuchaczom niewynarodo

wionym, czuciem jeszcze ezystem rodzimera obda

rzonym, np. Wszechnica krakowska, Iwoioska itp,,

a ręczę, że oniby wzięli za wyraz pogardliwy,

jak francuzica i zastósowali do niewiasty do wszy

stkich należącej, wszystkim służącej. Jestżeto z za

szczytemdla uczelni najwyższej wszystkich nauk?

Ależ powiedzą mi: że to dawny, ntarty wyraz

i że go niełatwo wywołać i oddać zapomnieniu.

Naprzód to nie tak dawny, najwięcej wKrakowie

i to między piśmiennikami wałęsający się, do

masy ludu niewtszły i dla niego niezrozumiały

wyraz, skoro tak przeciwnym jest naszemu języ

kowi, a tyle Wszechuczelni jednej z najstarszych

i najsławniejszych w Europie ubliżający, konie

cznie powinien być zaniechany, i nie można się tu

zastawiać utarciem i długiem użyciem. Co do dru

giego, tojest skazania na wygnanie tego wyrazu,

najłatwiejszy jest sposób. Niech tylko sami zna

komici tej Wszechuczelni profesorowie nie używają

tego wyrazu ani w piśmie, ani w mowie, a pe

wno młodzież pójdzie za nimi i inni pismienniko

wie dalsi, a tak w krótkim czasie zniknie niepo

strzeżenie ten wyraz nieprzyzwoity z naszego sło

wnika, i tym pewniej, że on do masy ludu dotąd

nie przeszedł, a może nawet,jako niedorzeczny, ni

gdyby nie przeszedł.

Jan Nep. Deszkiewicz.

-*msma-»

Nowe Książki.

Lwo». Pisma: »BibliotekaOssolińskich" prze;

Dyrekcyę zakłada wydawanego, opuścił właśni(

prasę tom czwarty, i zawiera następujące przed

mioty:

Halicko włodzimierskie księstwo, później króle

stwo, przez Augusta Bielowskiego.

Poeci polscy XVII wieku, przez Ludwika Na

bielaka.

Poezye dotąd nie drukowane, mianowicie: Szy

monaSzymonowicza, »Lutniarokoszańska"i »Wiej

ska szcsęśliwość."

Jaca Grodkowskiego, »Sonety."

Wacława Potockiego, »Peryody."

Wiadomość o Polsce za MichałaI i Jana l!igo

z pamiętników markiza de Pomponne, ministra

sekretarza stanu spraw zagranicznych, za Ludwi

ka XIV, przez Augusta Mosbacba.

Narodowy bank oszczędności, przez Józefa Su

pińskiego.

Jan Mazepa i jago listy.

Nowoodazukany zabytek polszczyzny z począt

kuXVwieku; kilka uwag z tego powodu nadtwo

rżeniem się piśmiennego języka, przez August;

Bielowskiego.

Żywot ś. Błażeja filologiczuie objaśniony prze

Antoniego Małeckiego i Jana Wagilewicza,

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Chwila.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку