Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 620 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

!J" 122.

Kraków 31 Maja - Środa.

Rok 1871.

Cii

O m wychodiij c o d il e n n ł e wiecaór (wyj%wsiy niediiele I dnie Iwi%tecane.)

Numer pojedynciy w Krakowie i we Lwowie koartąje lo centów.

Prenumerata wynosi:

.«sowa w Krakowie: . . . . rocznie zlr. 20

kwartalnie itr. 5

miegięcznie *Ir. l

^w;rństwieAua^Sck?em * ° °^° * " \ \ ^kwartalnie złr. 5 e. 25

miesięcznie złr. 2 -

d0fcncv^A^mmieCk

taf. I6.gr,20

ta"l. isgr.5

til. inp. 15

.»

fran.108

B fran. *7

fran. lo

BBelgu, Włoch i Szwaj caryi B

Bso

*°

z pieniędzmi przesyłane być winny fra nco do Administracyi no z a .s u u - c,isty reklamacyjne

aiezapieczętowane m e ulegają frankowaniu. -

L istów niefrankowanych nie przyjmuje się.

H ę h o p l i m a nadsyłane Redakcyi, nie zwracaj% się i niszczone będą.

CZAS

JENIE PRZEDPŁATY.

WKrakoj^^na miesią,c Czerwiec. . . złr. 2

Z przesyłką pocztową w Pań

stwie austryackiem na mie

siąc Czerwiec. . . ................. złr. 2 c. 25

od Igo Czerwca do końcaWrześnia ,, 8 * —

Hraków 30 maja.

, Z polityką i socyalizmem tak rzecz się ma

w praktyce, jak z geologią w teoryi. Badania

geologiczne wtedy dopiero zaczęły przynosić

korzyść, gdy zaprzestano przypuszczać, iż zie

mia przechodziła przez ciągłe przeobrażenia i

straszne katastrofy."

Słowa te napisano niedawno w pewnej roz

prawie niemieckiej. Rewolucya paryzka 18go

marca, która się teraz zamyka w potokach

krw i i zgliszczach "pożarów, służy za dowód,

bodajby ostatni prawdziwości tych słów. Prze

obrażenia socyalne dokonywały się przecież

na całym świecie i po wszystkie wieki piągle*

i nieprzerwanie; inną też bywa społeczność

nietylko każdego stólecia, ale każdego poko

lenia aniżeli poprzednia. Chcieć zaś przyspie

szyć przeobrażenia nagłym przewrotem, chcieć

dokonać zmiany na podstawie idei abstrakcyjnej,

otrzyma się oczywiście upadek tego co było,

ale nie wiadomo, co w to miejsce utworzy się,

najczęściej zaś chaos tego, co byćjmiało. Więcej

też zrobiono w Anglii, Niemczech, Szwajcaryi

dla podniesienia proletaryatu, aniżeli we Fran

cyi, lubo używano do tego środków tak po

wolnie działających, jak systemata szkolne

Lankastra, Pestalozzego lub Froebla, jak in

stytucye ,,Pionierów w Rochdale," albo banki

Schultzego z Delitsch. Marsylskie sankiuloty,

warsztaty narodowe Ludwika Blanc, stowarzy

szenie ,Internationale" albo Komuna paryzka,

przyniosły natomiast rok 1791, rzeź czerwco

wą, a za nią imperyalizm, wreszcie rewolucyę

18go marca, którą nie inny jak tamte czeka

ratunek w dyktaturze, jeśli ratunek jeszcze

możebny. Każda zatem z tych rewolucyj wprost

przeciwny odniosła skutek niż zamierzała, a

żadna z nich nie dała wolności. Czyż nawet

usamowolnienie i uwłaszczenie włościan w Ga

licyi i Kongresówce wykonane jako środek

polityczny i na drodze rewolucyjnej, której

chwyciły się rządy w celu represyjnym, nie

wypadło z mniejszą korzyścią pod względem

socyalnym i ekonomicznym, pomijając już pry -

watne straty materyalne, aniżeli usamowolnie

nie w Poznańskiem, dokonane na drodze re

formy prawodawczej?

Cóż ma dziś Francya po 80 latach wstrzą

śnień i rewolucyj wszelakiego rodzaju? Czy

że się pozbyła Burbonów ? Ależ dostała w za

mian inne dynastye, tak, iż dziś ma aż pre

tendentów trzech dynastyj, a każdy z równem

prawem lubo innej natury. Toć w Anglii wię

ksza panuje wolność, niż ją kiedykolwiek zdo

byto we Francyi, a rządy parlamentarne wy

żej tam wydoskonalone niż we Francyi pod

władzą konstytuantów albo zgromadzeń naro

dowych, władza wreszcie królewska więcej jest

ścieśnioną, niż była we Francyi pod rządami

nietylko królów i cesarzów, ale nawet dyre*

ktoryatów, tryumwirów, konsulów i prezyden

tów republiki.

Nie wiemy, czy bój toczący się jeszcze na

ulicach Paryża, będzie zamknięciem rewolu

cyjnego okresu Francyi; ale wiemy tylko, że

Francya zostanie przezeń wycieńczoną, zbez

władnioną, materyalnie, politycznie i spółe

cznie upośledzoną, i że ani jedno z tych za

dań politycznych i socyalnych, które kiedy

kolwiek były tam stawiane na porządku dzien

nym, nie znajdzie rozwiązania, a tem mniej

zaspokojenia.

W Komunie paryskiej nie same tylko fran

cuskie aspiracye były reprezentowane: Istnia

ły tam dwa całkiem z sobą sprzeczne kierun

ki: jeden gminny czysto socyalny, przeciwny

charakterowi narodowości, niejako w lokalnych

interesach zamykający polityczny zakres dzia

łalności ludzkiej; drugi polityczny, kosmopo

lityczny, rozciągający tę działalność na całą

ludzkość, a dla którego ruch paryski jest tyl

ko experimentcm na wielką skalę na drodze spo

łecznego przewrotu. Oba te kierunki walczyły

skojarzone z sobą przeciw Francyi, przeciw wę

złom narodowości, przeciw tradycyom i insty

tucyom kościelnym, politycznym, ekonomicznym

i spółecznym, słowem Komuna paryska była

wyrazem i ogniskiem najrozleglejszej, najra*

dykalnejszej rewolucyi, jaką kiedykolwiek świat

zapamiętał.

Rousseau pisząc swój Contrat sociał, ani

przeczuwał, aby myśli jego doszły kiedyś do

takiej konsekwencyi w rozwinięciu swojem,

a jednak już w tem jego dziele tkwią zasa

dy dzisiejszej Komuny. Sielankowe pojęcia

człowieka w stanie pierwotnym, jakie pano

wały w pierwszej połowie zeszłego wieku,

znalazły swoje zrealizowanie w zupełnem zdzi

czeniu ostatniej rewolucyi marcowej.

Choroba to więc nie nowych dopiero cza

sów, jaka się teraz pojawiła na ciele ludzko

ści, ani też nie jest ona lokalną, lecz zarody

jej zastarzałe, a objawy, jak zwykle bywa,

najdraźliwiej wystąpiły na najszlachetniejszych

organach. Twardy ,też i mniej wrażliwy a

zimniejszy charakter innych ludów nie uległ

tak silnie wybuchom jej, jak Francya, zwła

szcza, że mądre i przezorne rządy umiały jej

gdzieindziej zapobiedz, jak np. w Anglii charty

zmowi, w Niemczech lassalizmowi. Obawiamy

się, że Francya nie posiada teraz biegłych leka

rzy na choroby polityczne, coby dzisiejszą re

wolucyę nie traktowali jako sporadyczny przy

padek, lecz jako chroniczne cierpienie, które

wymaga długiej, umiejętnej i racyonalnej ku

racyi.

Nie bez celu przytoczyliśmy też na począt

ku słowa jednego z autorów, dowodzące, iż

należy w umiejętnościach politycznych a prze

to i w sztuce rządzenia przyjąć tę w geolo

gii jnż uznaną doktrynę, że spółeczny i poli

tyczny ustrój powinien się odbywać drogą po

wolnych przemian, nie zaś nagłemi przeobra

żeniami i katastrofami. Straszne zresztą kon

wulsye, którym Francya ulega, rozstroiły zu

pełnie jej organizm. Aby go przywrócić do

spokoju, potrzeba długich lat i powolnej a ra

dykalnej kuracyi. Wątpimy, aby lekarze wer

salscy zdołali jako mądrzy dyagnostycy, rozpo

znać chorobę i stosownemi środkami przywró

cić równowagę.

Sprawa obsadzenia biskupstwa grecko-katolickie

go w Przemyślu bliską jest rozwiązania. Unia do

wiaduje się, że rząd uchylając kandydatów posta

wionych przez Metropolitę lwowskiego X. Sembra*

towicza, zamierza przedstawić Stolicy apostolskioj

X. Jana Stupnickiego, kanonika katedr, we Lwo

wie, który znany jest jako jeden z najzacniejszych i

najgorliwszych kapłanów katolickich; obrządku g re

ckiego, i z najuczeńszych między nimi mężów. Za

X. Stupnickim oświadczają się powszechnie wszy

stkie poważniejsze głosy w kraju, tak polskie, jak

ruskie, wszyscy katolicy. Unia nieT?hce przytaczać

znanych zresztą powodów osobistych, które wpły

nęły ńa ułożenie listy kandydatów, a spowodowały

rząd do dania pierwszeństwa X. Stupnickiemu. Mo

żemy potwierdzić doniesienie Unii na podstawie

naszych informacjj z Wiednia, iż X. Stupnicki ma

być przedstawiony do nominacyi, i podzielamy jej

zapatrywanie się. Oae. Narodowa wyraża się w po

dobny sposób, i przytacza 1nadto posądzania rzn

cone na X. Stupnickiego, aby przeszkodzić jego

nominacyi.

Obsadzenie katedry biskupiej w Przemyślu przez

kapłana gorliwego w wierze i używająaego w k ra

ju powagi, jefct tem ważniejsze, iż agitacye schiz

matyckie znalazły tam przystęp, i łącznie z poli

tycznemi zaczynały już rozciągać zgubne sieci. 0 -

próżnienie stólicy biskupiej było łak pożądanem

dla celów schizmy, że w widokach objęcia tej sto

licy zrzekł się był X. Kuziemski biskupstwa Chełm

skiego, i ostatniemi dniami zjechał do Lwowa, aby

osobiście kierować zabiegami swych zwolenników.

X. Kuziemski porzucił był swoją stolicę biskupią

wbrew zakazowi Ojca Śgo, oddawszy ją w zarząd

powołanemu z Galicyi w tym celn X. Popielowi.

Tygodnik katolicki zamieszcza list z Podlasia, wy

świecający działalność X. Kuziemskiego w Króle

stwie Polskiem. Zadaniem jego było sprowadzić roz

dwojenie między obn obrządkami katolickiemi, ła

cińskim i wschodnim; gdy,znów naBtępca jego Popiel

przystępuje już do zniweczenia uoii kościelnej i

nawrócenia unitów na schizmę. X . Kuziemski do

puściwszy się nieposłuszeństwa względem najwyż

szej władzy kościelnej przez samowolne opuszcze

nie swojej dyecezyi, za wolą tylko rządu rosyjskie

go, który zdaje się sprzyjać jego planom co do

Przemyśla, podlega dyscyplinie kościelnej, i nietyl

ko biskupem ale nawet proboszczem być nie może.

Gaz. Narodowa przypomina, że X. Wagilewicz zo

stał w r. 1848. zawieszony zupełni? w obowiązkach

kapłańskich za niedozwolone, lubo tylko na parę

tygodni, opuszczenie swojej posady kościelnej, bez

zezwolenia przełożonej władzy duchownej.

Wobec tego, co wyżej doniesiono, kandydatura

X. Kuziemskiego nie ma żadnych widoków, ale

służy ona za skazówkę, jak wielką wagę nieprzy

jaciele kościoła katolickiego przywiązują do obsa

dzenia dyecezyi przemyskiej, skoro dla niej X. Ku

ziemski zrzekł się swojej stolicy biskupiej, do cze

go mu rząd obcy ułatwił drogę.

W sprawie adresu i przedłożenia galicyj

skiego odbieramy następujący list:

Wiedeń 26 maja.

§. Dwa dni tylko trwały rozprawy nad adre

sem. Został on uchwalony większością 27 gło

sów a Polacy wzięli, jak wam już wiadomo, w roz

prawach bardzo czynuy udział. We wczorajszym

liście wskazałem jnż, że adres ten był manewrem

parlamentarnym, wymierzonym jeżeli nie na zupeł

ne umorzenie sprawy galicyjskiej, to przynajmniej

na jej przewłokę. Gdyby nic więcej, to ten jeden

powód znaglał delegacyę naszą do czynnego udzia

łu w rozprawach. Nie jest więc prawdą, co piszą

tutejsze dzienniki, że Polacy zamierzali usunąć się

od rozpraw, albo, że chcieli zerwać komplet izby.

W komisyi konstytucyjnej delegaci nasi ograniczyli

się do zrobienia formalnego zarzutu, iż inicyatywa

adresu winna wyjść z łona izby, nie zaś od samej ko

misyi; gdy jednakże mimo tego proteBtu adres w

komisyi został uchwalony i izbie przedłożony, Po

lacy w pełnej izbie nie mogli się ograniczać do

strony czysto formalnej, lecz musieli wejść w po

lityczną stronę sprawy. Jakoż nie było między de

legatami naszymi ani jednego głosu, któryby abs

tency§ doradzał;] nie potrzeba też było żadnej

insynuacyi rządu, o której tutejsze dzienniki pi

szą, aby Polaków odwieść od abstencyi, nikt bo

wiem nie byłby był w stanie do abstencyi ich

nakłonić. Skutki takiego kroku nie dałyby się o

bliczyć, a na każdy sposób byłby on dla sprawy

galicyjskiej daleko szkodliwszy aniżeli sam adres,

który bezpośrednio nie będzie miał innego skutku,

jak że sprawa galicyjska na kilkanaście dni pój

dzie w odwłokę.

Delegacya nasza próbowała wprawdzie zepchnąć

adres z porządku dziennego na czas dłuższy, a to

za pomocą budżetu. Budżet bowiem jako przedło

żenie rządowe ma pierwszeństwo przed innemi

sprawami. Komisya skarbowa skończyła była już

od tygodnia swoje prace, i szio tylko o wydruko

wanie sprawozdania i o rozdanie go w izbie. Zda

wało się więc, że zyskawszy dwa lub trzy dni

czasu, sprawozdanie komisyi o budżecie wejdzie

do izby, a wtedy adres byłby budżetowi musiał

odstąpić pierwszeństwa.

Do tego też zmierzała interpelacya Czerkawskie

go, kiedy budżet zostanie w izbie rozdany; do te

go zmierzały także wnioski Smolki o chwilowe

zepchnięcie adresu z porządku dziennego. «Takoż

na chwilę Niemcy musieli rozprawy adresowe od

roczyć, atoli Polacy przekonali się, że budżetu

nie potrafią z drukarni i z korekty dopóty wydo

być, dopóki się nie rozpocznie rozprawa adresowa,

woleli więc zaniechać dalszej walki o porządek

dzienny, w przeciwnym bowiem razie byłaby na

stąpiła zbyt długa stagnacya. Rozpisuję się zbyt

obszernie może nad temi incydentalnemi kwestya*

mi, bo radbym domysły i kombinacye tutejszych

dzienników sprowadzić do prawdziwego znaczenia,

i zapobiedz, tby kłamliwe ich doniesienia nie do

stały się także i do pism krajowych

Co do istoty rzeczy, delegacya nasza przy roz

prawach samych stanęła otwarcie i szczerze po

stronie rządu. W walce wydanej rządowi przez

wiernokonstytucyjnych neutralną dla tego już po

zostać nie mogła, że adres chociaż nie wyraźnie,

to jednak co do swej tendencyi wymierzony był

zarówno przeciw sprawie galicyjskiej jak przeciw

rządowi. Rząd więc równie jak spraw a galicyjska

miał tego samego przeciwnika, dia tego koalicya

delegacyi ze rządem była w tej walce zupełną.

Zapisać też należy, że w ciągu dziesięcioletnich

walk kraju naszego w Radzie państwa przeciw

centralizacji delegacya nasza po raz pierwszy w roz

prawach adresowych stanęła po stronie rządu. Za

ministerstwa Potockiego w listopadzie roku zeszłe

go przy rozprawach adresowych zachowała delegacya

nasza stanowisko neutralne, oświadczyła się wpra

wdzie przeciw projektowi do adresu, lecz nie wda

wała się w obronę rządu, pomimo, że to był ga

binet Potockiego. Przyczyną tej bierności było to,

że hr. Potocki nie uczynił był w sprawie galicyj

skiej żadnego przedłożenia rządowego. Zapowiadał

on je wprawdzie tak w Izbie panów jak w izbie

deputowanych, lecz zapowiedzi nie zdążył poprzeć

czynem— więc też i delegacya nasza w wydanej

mu przez centralistów walce pozostała bierną. Obecny

zaś rząd wprowadził do izby sprawę galicyjską

przedłożeniom rządowem, on zsolidaryzował się

tem samem ze znaczną częścią postulatów krajo

wych, tem przedłożeniem zrobił ze stanowiska

rządowego wyłom w konstytucyi grudniowej na

korzyść Galicyi; wobec tych więc faktów delegacya

musiała stanąć pojego stronie, zwłaszcza że broniąc

rządu broniła zarazem sprawy własnego kraju.

O mowach naszych posłów Czerkawskiego i Kla

czki nic nie wspomnę, będąc pewny, że je podacie

w całości.

EORESPONDEICYA CZASU.

Zpod Krakowa 26 maja.

(M .) Najsmutniejszemi dla rozwoju cywilizacyi

są niewątpliwie chwile, gdy zwolna lecz bezpie

cznie toczący się jej rydwan, po dłuższym, bezjJrze

szkodnym, regularnym biegu pochyli się niespodzia

nie nad utworzoną v śród drogi wielkiemi dziejo

wemi wstrząśnieniami rozpadliną i stacza się bez

ratunku w przepaść, grzebiąc na długie wieki na

dzieje uważającej troskliwie bieg jego ludzkości.

Słońce zapada, świat zalega gruba pomroka,

obejmuje go niema rozpacz nad zmarnowanemi,

krwawo okupionemi zdobyczami oświaty i przenika

go zgroza na widok potwornego szaleństwa, jakie

może ogarnąć ludzkość, gdy zapomni o swym bo

żym pierwowzorze.

Przerażające swą potwornością szaleństwa jedne

dnego z najoświeceńszych narodów, o jakich codzień

wieść nas dolatuje, burzenie świętych dla każdego

szlachetnego, czującego swą godność narodu, za

bytków dziejowych, zabytków sztuki i chwały tej

dotychczas królowej świata Francyi, obok niewy

mownej boleści, jaką nam sprawiają, nie dziwią nas

tak bardzo.

Uznajemy je jako fatalne, a jednak konieczne

skutki pozornej, powierzchownej, zarozumiałej, nie

zdolnej do jakiegokolwiek samorządu oświaty, u

ważającej bezrząd za szczyt wolności, jako nieuni

knione skutki upadku obyczajów, zezwierzęcenia

zatracającego w człowieku wszelkie poczucie go

dności własnej, godności obywatelskiej i narodowej,

rzucającej go w objęcia nigdy dość nienasycają

cej m ateryi, której, jak bóstwu swemu, poniżony

umysł jego i samolubne uczucie pali kadzidła, za

pominając, że bóstwem jego winna być jedynie

istność najwyższa, z której wziął swój początek,

co odzywa się doń z upomnieniem przez głos su

mienia, a które wtedy tylko dotyka ślepotą jego

umysł, gdy w bezmiernej pyBze zapomni o niej i

szaloną dłoń przeciw niej podniesie.

Ateizm, oto bezpośredni straszliwy wynik zma

teryalizowanego kierunku rozumowego, oto objaw

szaleństwa człowieka, szaleństwa narodu, któremu

wśród rozpasania samowoli zdało się nagle, że

sam jest Bogiem, a w tym radosnym szale nie u

mie inaczej objawić swej potęgi, jak burząc to co

istnieje, co przeszłość zbudowała, aby zemrzeć nę

dznie wśród zgliszczów i ruin.

A potem żal biednemu dziecięciu bożemn po

niszczonych cacek taką przedtem otaczanych tro

skliwością. W raca do skołatanej duszy rozum, w ra

ca łagodniejsze rzewniejsze uczacie, łza zadrzy n

oka i powraca w serce Bóg, którego panowanie ma

odtworzyć nową erę pokoju i zbawienia.

Patrząc ze stanowiska naszego, ze stanowiska

polskiego na to, co się dzieje we Francyi, porówna

nie wypada na naszą korzyść. Wśród największej

samowoli, Polska nie tak światła ani tak potężna,

jak Francya, nie upadła tak nisko jak Francya, a

nie upadła, bo nie straciła nigdy wiary, bo nie za

pomniała o Bogu. Jeżeli upadla, to upadła w zna

cznej części w skutek zarazy, jaka wcisnęła się do

niej z Francyi, w Bkutek rozwolnienia obyczajów

warstw wyższych naszego spółeczeństwa i bujnie

wśród tak sprzyjającej gleby rozkwitającej filozofii

Woltera i Russa.

Pień narodu pozostał zdrów, zachował ojców

swych poczciwość, czystość obyczajów i religijność.

W Imie Boże hufce odradzającej się Polski rozpo

czynały bój o niepodległość, a walcząc za kraj,

walczyły zarazem w obronie zagrożonej religii.

Oby ta tradycyjna czystość obyczajów i religij

ność przędła nić swoją w najdalsze pokolenia, bo

na niej rozkwitną najpiękniejsze cnoty narodowe

i obywa,telskie, co uchronią Polskę od upadku i

skażenia, jakie nam przedstawia Francya.

Zadanie to naszych matek polskich, co wpatru

jąc się w czcigodne wizerunki świętych swych p ra

babek wychować nam mają nowe pokolenia So

bieskich i Puławskich.

Część literacko-artystyczna.

Teatr.

Na benefis p. Rapackiego wznowiono bodaj czy

nie jedyną z komedyi Moliera, która na scenie

polskićj zdobyła sobie oddawna prawo obywatel

stwa. Jeżeli kiedy to już dawno grywano u nas

Tartufa , les Precieuses ridicules, Georges D an -

din lub Ecole des maris — jakoż te komedye

tam tylko utrzymywać się mogą, gdzie, że tas

powiemy, tradycya molierowska żyje w pełni. Na

przyswajanie ich na obcym gruncie już jest za

późno, bo ich prototypy spółeczne znikły z bie

giem c_zasu, albo wcale niebyły u nas znane. Aby

arcydzieła mogły być jednako pojmowane mimo

różnic epoki i krajów potrzeba, żeby albo n a tym

wielkim uniwersalnym i kosmopolitycznym zarazem

gruncie natury ludzkiej i jej namiętności lub ułom

ności się opierały, albo żeby miały tak wydatną

cechę historyczną, że mogą zawsze i wszędzie słu

żyć za illustrącyę pewnej minionćj epoki. Beaumar

cbais świeżo wprowadzony na scenę polską zbyt

8ię wiąże z pierwocinami idei rewolucyjnej, aby

sam ą tą swoją tradycyą nie rozbudzał ciekawości.

Skąpiec Moliera wyzyskuje namiętność ogólno-ludz

ką, tak jak U Malade imaginaire słabość również

powszechną - i nigdy też przeżyć się nie może.

Skąpiec nie jest nowością na scenie polskićj,

owszem tłómaczony wierszem przez Kowalskiego,

grywany współcześnie z pojawieniem się komedyi

polskiego Moliera Fredry ojca, oznacza niejako pe

wną epokę dramatyczną u nas, epokę Osińskiego.

Kiedy jnż romantyzm wileński w epice i liryce

zwyciężał, i jdąsyków warszawskich zagłuszał -

scena nasza trzymała się starej szkoły. Barbara

Felińskiego w dramacie, Skąpiec Molićra w kome

dyi nadawały ton Błabo budzącćj się, ale trzyma

jącćj się wzorów francuskich dramaturgii. Jeden

tylko Kamiński tłómaczył i naśladował Niemców,

i rozpoczął przez ,Krakowiaków i Górali* szereg

owych sztuk narodowych, które swoim konwencyo*

nalizmem zdradzały przywyknienie do metody kla

syków. Sam Fredro Dietylko miarą swego wiersza,

ale przestrzeganiem wszystkich reguł mistrza fran

cuskiego dowiódł, że w starych klasycznych for

mach z twórczym geniuszem nowe i narodowe mo

żna utworzyć arcydzieła, które dlatego właśnie,

że ujęte w karby ustalonych zasad sztuki, prze

trwają może najbujniejsze twory wyzwolonćj z wszel

kich reguł wyobraźni. Kto wie nawet, czy ta sprze

czność kierunkn naszego komedyopisza z całym

prądem romantyzmu nieodznaczającym się tole

rancyą, nie była powodem surowości i niesprawie

dliwości krytyki, która zniechęciła autora i pozba

wiła nas dotąd dalszych jego utworów.

Tłomaczenie Kowalskiego uważano w ostatnich

czasach za przestarzałe, bodaj czy nie dlatego, że

było klasycznem i wbrew orginałowi dokonane

wierszem. Po raz pierwszy na benefis p. Rapac

kiego przedstawiono Skąpca w nowym tłómaczeniu

p. Narzymskiego prozą. Jakkolwiek tłómaczenie

jest zupełnie poprawne, niemniej jednak_ woleli

byśmy dawne tłómaczenie; w nowem bowiem za

tarły się charakterystyczne cechy molierowskiej

komedyi. Czuć w niem, że wypłynęło z tego sa

mego pióra co tlómaczenia Sardou lub Dumasa sy

na, traci się przeto wrażenie tego oddalen_ia, j_a

kie leży między ojcem komedyi francnskićj a jej

wyrodzonymi choć pełnymi lekkości wnukami. Prze

ciwnie wierszowane tłómaczenie Kowalskiego, acz

może się wydać, staroświeckiem zachowuje te ce

chy szkoły i epoki, które tutaj znikły; dowcip w

niem try ska tem silniej, że nietylko głowy aktorów

ubrane w peruki, ale i język ma coś co perukę

przypomina. Moliere modern_izowany traci połowę

swćj wartości, bo z swego piedestału zstępuje, aby

zająć miejsce obok tych, którzy pełnemi garściami

przywłaszczali sobie jego własność, przetapiali zło

to jego dowcipu na drobną monet§ lekkich igraszek

słowa, (przepraszamy za wolne tłómaczenie fran

cuskiegojeń des mots) ; postacie jego utworów prze

rabiali i ubierali w najrozmaitszy sposób według

smaku chwili.

Jeśli naśladownictwo przez dwa już wieki blisko

ciągnące się jest najlepszym dowodem potęgi ge

niusza, jak szerokość padającego cienia świadczy

o wysokości drzewa cień ten rzucającego - to

znów zdarzyć się może, iż zbliżając się do pier

wotnego wzoru, gdy on na nowoczesne został przy

brany, widz odniesie wrażenie nie jakoby stał

u źródła, z którego wypłynęła nowoczesna kome

dya, ale przeciwnie, jakoby słyszał rzeczy już

zkąd innąd znane, zużyte, bo do zbytku powta

rzane. Tego jednak wrażenia nie mógł odnieść

widz z sobotniego przedstawienia, jakkolwiek mo

gło go nasuwać świeże tłómaczenie starego arcy

dzieła. Moliera uratował p. Rapacki. Komizm mo

lierowski wziął on jak należy, bo wziął go powa

żnie, oddał Skąpca jak oddaje Shyloka lub którą

kolwiek z postaci Szekspira z całem namaszcze

niem artyzmu, z całą głębokością psychologicznego

studyum. Słyszeliśmy, zdanie, że p. Rapacki nad

użył swego daru charakteryzowania się, że jego

Harpagon jest zbytnią karykaturą. Zarzut ten nie

słuszny, bo wszędzie Harpagona przedstawiają jako

karykaturę, ale ta przesada upostaciowania wy

pływa z natury samejże postaci, grą zaś p. Rapacki

właśnie podniósł Skąpca i równą dozę dramaty

czności co komizmu wlał w żyły tego brudnego

starca.

Artysta poszedł tutaj za myślą autora, który

sknerstwo nietylko chciał ośmieszyć, ale podjął

jako jedną z namiętności najgwałtowniejszych, ja

kie znachodzą przystęp do serc ludzkich. Niewia

domo też było, co bardziej podziwiać w grze arty

sty, czy komikę w takiej scenie np. jak podczas

dysponowania kolacyi, czy dramatyczność, jak w

scenie, kiedy Harpagon spostrzega, że skradziono

jego szkatułę. To darmo, takiej postaci jak Har

pagon niestworzy już nowoczesna komedya, która

portretuje spółeczeństwo, a zwłaszcza lubnje się

w chorobach czasu, ale nie bada dna natury ludz

kiej, niezdolną jest przeto utworzyć prototypów,

które i po dwóch wiekach zawsze jednaką mają

siłę .

W ,,Skąpcu," jak w ogóle w komedyach Molie

ra, po głównej tytułowej postaci największa waga

komizmu cięży właśnie na rolach suberetek i lo

kajów. Kochankowie, bohaterowie i bohaterki w ko

medyi rzadko kiedy mają wdzięczną rolę — i sta

nowią tylko jakby rusztowanie, jakby niezbędny

ornament, dodatnią stronę życia przedstawiający,

lub potrzebny balast jedynie dla wywołania kon

trastu .

Takim balastem są role Elizy (p. Baumann),

Kleanta (p. Webersfeld), Maryanny (p. Ćwiklińska)

i Walerego (p. Ladnowski syn). Co można było

zrobić jeszcze z tych bladych figur, to artyści do

konali. Zwłaszcza miło nam podnieść znaczny po

stęp, jaki okazał w tej sztuce p. Webersfeld. Ru

chy jego były więcej zaokrąglone niż zwykle, dyk

cya dużo gładszą — artysta ten ma wszelkie wa

runki natury: postawę, organ, a nawet miewa szczę

śliwe chwile zdradzające zaród dramatyczności, ale

mu potrzeba wyrobienia się, panowania nad rucha

mi i nad modulacyą głosu. Wielka tylko w po

czątkach staranność, wypracowanie, że tak powie

my, każdego szczegółu doprowadza artystów do te

go, że potem mogą być pewni siebie i pozostawić

coś improwizacyi chwilowej. Artyści krakow scy li

czą w ogóle wiele na ten dar improwizacyi, ruty

na ratuje starszych i wyrobionych, ale gdy się

młodsi i początkujący spuszczają na intuicyą, po

stęp staje się niepodobny. P . W ebersfeld w roli

Kleanta dowiódł, że umie w karby ująć ruchy i

wymowę, byle i jedno i drugie było naprzód ob

myślane.

Role kobiece są tak mało znaczące i mdłe, że

o nich nic się nie da powiedzieć, oprócz nader

ważnej roli Eufrozyny (p. Ekerowa). Przykro nam,

że nie możemy się zgodzić z pojęciem Eufrozyny

przez ulubioną artystkę naszej sceny. Przedstawiła

ona krzykliwą faktorkę podejrzanego towaru — a

nie taką jest Eufrozyua w Molierze. Jest to intry*

gantka chcąca wyłudzić pieniądze od sknery, a u

żywająca pochlebstwa, przymilania się, nadskaki

wania w tym jedynie celu. Gdy opowiada sprawę

swojego procesu, żądza wyłudzenia pieniędzy wiuna

była dojść do tej wysokości, co namiętność chciw

ca, bo w tym właśnie leży komiczny kontrast. Nie

znaleźliśmy tego w grze p. Ekerowej, grzeszyła ona

pospolitością i brakiem cieniowania.

Obok Eufrozyny, dwie postacie arcymolierowskie -

to faktor Simon (p. Bogucki) i Jakób kucharz i

lokaj w jednej osobie (p. Eker). Dwa są typy lo

kaji: gapie i filuty. P . Bogucki miał rolę faktora

filuta a przedstawiał gapia, odwrotny był stosunek

roli i gry p. Ekera. Dodać winniśmy, że kostiumy

staranne wiernie trzym ały się wzorów z illustracyi

dzieł Moliera, co też jest koniecznem dla zacho

wania charakteru epoki.

Gość warszawski występował w przeszłym tygo

dniu w dwóch rolach dawniej już znanych, w roli

Sołoducha w komedyi kontuszowej (?) Kraszewskie

go ,Miód Kasztelański11 - i w roli jenerała w

,Uliczniku paryskim."

Prenumeratę przyjmują:

W Krakowie: Bióro Administracyi boza8u uprzy ni. Różannej wdomu pod L. 423; Księgarnie: pp. J . Czecha

w Rynku, Juliusza Wilda przy ul. Grodzkiej i handel p. M. Dworskiego wkamienicy ks. Jabłonowskiego

w Rynku; tudzież wszystkie Urzęda pocztowe ąustryaclde.

( I i r f o n e n l a (inseraty) wszelkiego rodzaju, przyjmują się za opłatą: za miejsce wiersza drobnego (petit

sa jednorazowe umieszczenie po 8 centów, za następne po 5 centów, oraz za o płatą nalelytości stęp!owe

po 30 centów od każdorazowego ogłoszenia. Wypłata w Krakowie.

Prenmnzeratę I Oglonenta przyjmują:weLwowie wAjencyi ,ozasu" p.Ant.Piądtow«Łi’przy

placu Katedralnym pod L. 31 .— W

Wiedniu p. A . Opptlik Wollzeile 22. — Na Francy§ i Anglię w Paryżu

Wny pułkownik Winc. Racxkow»ki, Rue du Pont de Lodi Nr 1 . -

Zaś tylko ogłoszenia: w Wiedniu

, Neumarkt Nr 11*, w Hamburgu, Frankfurcie n. M:, w Berlinie, w Lipsku, Bazylei (Szwajcarya) i Wro

cławiupp. H aattiuUin i VogUr, wWiedniuJ. Roitnzweig II.KdrnergasseNr2 iii.

w Berlinia

Hamburgu, Monachium i Norymberdze p. Rudolf Mono — w Frankfurcie nad Menem p. O. L . Daubt *t Comt

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu