Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 634 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

Ner6

Kraków, 9 Stycznia — Piątek.

Rok 1880.

CZAS

Prenumeratę przyjmują:

W Krab ow!e: Administracya ,CZASU", tudzież urzędy pocz to we. Miejscową prenumeratę księgarnia

j . .Krzy ż?now s Kiego, handel Nowakowskiej. Og?oszenia (inseraty) przyjmują się za *opłata

od miejsca wiersza drukiem drobnym (petitowym), za pierws zy raz 10 ct., za każdy następny raz po 5 ct.

^ H i l e s ł a n e (na 3 stronnicy dziennika) od miejsca wiersza drukiem drobnym po 30 cent. za każdy raz.

Ogłoszenia do ,,Czasu** (prospekta, cyrkularze, o głos zen ia i t. p.) pr"zyjmuj§ się za cenę 1 złr. od

100 egzem, dla zamiejscowych, a 50 cent. od 100 egzem, dla miejscow ycn prenumeratorów. Ńależytość

uprasza się naprzód nadesłaó przekazem pocztowym Og-łosżenia i prenumeratę przyjmuj

we Lwowie Ajencya ,,C Z A S U 4* w głównym składzie tytoniu Nr. 1 przy ulicy Halickiej Nr.

w Paryżu w yłącz nie p . Adam, Rue Clćment 4 ; (prenumeratę p. Wincenty Raczkowski, Faubo__0

Poiss omóre 33); w lednlu pp. Haasenstein A Vogler (także w Hamburgu, Frankfurcie nad Menem,

Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławiu), A. Oppelik, Stubenbastei Nr. 2 (także w Pradze). R. Mosse,,

(także w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze), G. L. Daube A Comp. (także w Frankfurcie

nad Menem).

Kraków § stycznia.

W’ ważnej sprawie języka polskiego ja

ko urzędowego w G alicyi odbieramy nastę

pujące pismo wykazujące naruszenie ustaw

istniejących pod tym względem .

(.d) Z niemałem zdziwieniem a z większą jesz

cze przykrością dowiadujemy się, że P rezydent

Sądu wyższego w Krakowie wvdał rozporządzenie

z d. 18 listopada 1879 do L. 5614, które w czyn

ności zakładania i prowadzenia ksiąg grunto

wych pod względem języka, babilońskie prawdzi

wie zamieszanie w tych księgach publicznych za

prowadzić musi.

Wiadomą jest rzeczą, że według ustawy zasa

dniczej z d. 21 grudnia 1867 Nr 141 lit. k) usta

wodawstwo co do wewnętrznego u rządzenia ksiąg

gruntowych należy do sejmów krajow ych; dalej

że językiem urzędowym sejmu jest język polski,

źe sejm wydał ustawę w r. 1874 co do wewnę

trznego urządzenia ksiąg gruntowych w języku

polskim, że ta ustawa w osnowie polskiej przez

NPana była aankcyonowana i że na toj właśnie

podstawie księgi gruntowe w kraju naszym do

tychczas w języku polskim prowadzone i nowe

księgi w tym języku zakładane były. Księgi bo

wiem te są instytucyą publiczną, dla użytku ca

łego kraju przeznaczone, i jako takie nie m ają i

mieć nie mogą znaczenia Ii tylko lokalnego, z cze

go zarazem wypływa, że wola stron pojedynczych

na formę prowadzenia tychże żadnego wpływu

mieó nie może i niepowinna. To też od chwili

zakładania nowych ksiąg gruntowych w naszym

kraju nie było dotychczas żadnej pod tvm wzglę

dem wątpliwości, że zakładanie i prowadzenie tych

ksi8g odbywać się powinno w języku polskim.

Pan Prezydent Sądu wyższego w Krakowie jest

jedn ak innego w tej mierze zdania i mniema, że

albo dawniejsza praktyka albo też, że wola poje

dynczych jednostek powinna być dyrektywą dla

sądów, w jakim języku księgi te zakładaó, wpisy

z dawnych ksiąg do nowych przenosió i nadal je

prowadzić mają.

Kiedy bowiem miasto Biała zażądało od Mini

steryum Sprawiedliwości wydania polecenia, aby

księgi gruntowe tego miasta wyłącznie w języku

niemieckim zakładane i prowadzone były, a Mi

nisterynm żądanie to prezydentowi Sądu wyższe

go w Krakowie do dania opinii udzieliło głosu, p.

Prezydent przedłożył Ministerstwu Sprawiedliwości

opinię a następnie w myśl nadeszłego rozporzą

dzenia ministeryalnego, z opinią jego zgo

dnego, wydał rozporządzenie do prezydyum Są

du krajowego w Krakowie z wezwaniem, aby pre

zydyum to poleciło, iżby:

1) przeniesienia wpisów z ksiąg dawnych do

nowych odbywały się w tym języku, w jakim pier

wotnie w starych księgach były dokonane. To

znaczy, jeżeli te wpisy pierwotne były w języku

łacińskim lub niemieckim, to m ają byó w takim

samym języku przeniesione do ksiąg nowych;

iżby

2) zakładanie ksiąg nowych i pojedynczych wy

kazów hypoteeznyeh uskuteczniano według roz

porządzenia ministeryalnego z dnia 9 lipca 1860

w języku stronom właściwym jako w języku w któ

rym rozprawy prowadzono. To znaczy : Księga da

wniejsza choćby była prowadzona w języku pol

skim, to mimo to sędzia zakładający księgi ma

założyć nową w tym języku, którym strona obe

cnie mówi, i to stać się ma na mocy rozporzą

dzenia ministeryalnego w czasach absolutnych wy

danego, które było wówczas koncesyą tylko na

korzyść języka krajowego a więc niejako wyjątko

wością w czasach, kiedy język niemiecki był ję

zykiem urzędowym — i które odnosiło się tyiko

do korespondencyi z stronami a nie mogło się od

nosić do urządzenia sądowej instytucyi publicznej

jaką są księgi gruntowe, które w nowszych do

piero czasach są zakładane; iżby

3) nowe księgi w gminie miejskiej Biała i no

we wykazy hypoteczne zakładano w tym języku,

w jakim dawniejsze są sporządzone i aby w t e u

m ierze zapytywano strony, jakie ich jest żą

danie. To znaczy: gdyby przypadkiem w tem

mieśńie księgi i wykazy dawniejsze były w języ

ku polskim, to dla miasta Biały stanowi się wy

jątek od punktu 1 w tym kierunku, iż w takim

razie nie już dawniejszy język, lecz znowu wola

stron o języku ksiąg nowych, m a stanowić; gdy

jednak rozporządzenie nie mówi nio o języku pol

skim lub niemieckim, a jak przypuszczać należy

nie bez głębszej przyczyny, ciekawą jest rzeczą

co sędzia zrobi, gdy strona zażąda założenia no

wej księgi w języku, którym mówi np. francuskim,

rosyjskim lub węgierskim? iżby

4) przeniesienia wpisów z ksiąg dawnych do

ksiąg nowych dokonane w języku polskim, uzu

pełniano dodatkowo w tym języku, w jakim pier

wotnie w dawnych księgach były zaciągnięte. To

znaczy: choćby dawniejsze wpisy dokonano były

w języku niemieckim lub łacińskim dla tego tyl

ko, że dawniej język niemiecki lub łaciński by

urzędowym, a uchwały Sądu zapadły były w tym

języku nawet na podania w polskim języku wnie

sione, to mimo to wpisy uzupełnić należy w ję

zyku niemieckim lub łacińskim, bo wpis w ję

zyku polskim w nowe księgi uważa pan Prezy

dent eiągle jeszcze tylko za tłomaezenie pierwot

nego; wreszcie, iżby

5) prowadzenie dalsze ksiąg nowych odbywało

się w tym języku, w którym strony podania hy

poteezne wnoszą, a to znowu na podstawie owych

rozporządzeń ministeryalnych z d. 9 lipca 1860

L. 10340 i z d. 26 sierpnia 1860 L. 12299, które

wydane były w czasach absolutnych i nawet

w dzienniku ustaw państwa nie są zamieszczone,

tak jak gdyby po owych rozporządzeniach z r.

1860 nie zaszło nie nowego w ustawodawstwie i

życiu pojedynczych krajów, a więc tak, jak gdy

by nie było dyplomu z d. 20 października 1860,

ustaw z 26 lutego 1861, ustaw zasadniczych z r

1867 i ustawy krajowej hipotecznej z r. 1874.

Co więcej, z powodu podania miasta Biały

w drodze administracyjnej do ministra sprawie

dliwości z prośbą o zaprowadzenie języka nie

mieckiego w czynnościach hipotecznych wniesio

nego, p. Prezydent wydaje rozporządzenie dla

całej zachodniej Galicyi, w którem znosi do

tychczasową długoletnią praktykę sądów co do

języka przy zakładaniu ksiąg hipotecznych, p ra

ktykę opartą na obowiązujących ustawach, a

wprowadza praktykę inną, U9tawom wprost prze

ciwną’, opierając się na rozporządzeniach mini

steryalnych, które dawno moc swoją utraciły.

Skutek tego rozporządzenia byłby oczywiście

ten, że księgi hipoteczne nowe byłyby różnojęzy

czną m ozaiką według tego, jak były prowadzone

dawne i według tego, jak stróny sobie tego ży

czą, a nie byłyby tem, czem być powinny, to

iest instytucyą publiczną przez Sejm krajowy dla

kraju naszego urządzoną, bo w nich ani mówiący

wyłącznie po polsku, ani mówiący wyłącznie po

niemiecku rozpatrzyć się nie będzie w możności.

Takie byłyby skutki zbytecznej chęci p. P re

zydenta dogodzenia miastu Białe, gdybyśmy nie

mieli przekonania, że D elegaeya nasza dopilnuje

tego, by rząd interesu kraju nie stawiał niżej od

interesu pojedynczego miasta. Caneant consules,

bo zwolna, pomaluezku, j ak się dziać zwykło, ję

zyk polski mógłby się stać komornikiem w kraju

własnym.

O kulturze krajowej.

Ciąg dtlszy).

Nie roszczę sobie bynajmniój pretensyi, abym

mógł podać skuteczne środki do usunięcia wspo

mnianych tu siedmiu braków, lecz podam je o

tyle, o ile się mi pod tym względem myśli nasu

w ają.

Codo1.

Tańszy k apitał do melioraeyi gruntów uzyskać*

by można przez założenie banku melioracyjnego,

któryby zasilony został częścią z funduszu mo

narcbieznego, częścią z krajowego, nareszcie kar.

datków dobroczynnych, składek itp. Bank taki

mógłby być pod zarządem Wydziału krajowego

a względnie Wydziałów powiatowych, przeto o

ile byó może jak najtaniój administrowany. P o

życzki tegoż banku musiałyby byó gotówką wy

płacane i o ile możności najtaniój np. od 2 do i,

od sta oprocentowane, a zwrot tychże przynaj

mniój na 10 do 20 lat rozłożony.

Obecnie jeszcze m ała wartość gruntów w

których okolicach niedozwalałaby wprawdzie uży

cia nawet tak taniego kapitału do ich poprawy:

wartość ziemi jednak ciągle wzrasta i wzrastać

bedzie, a to w miarę powiększania się ludności,

jój oświaty, rozwoju dobrych komunikacyj, zabez

pieczania od wylewów, szkód polowych, nareszcie

przez podział wielkieh obszarów na mniejsze fol

warki, któreby dla mniój zamożnych a pracowi

tych dzierżawców przystępnemi były.

Uprawa gruntów a względnie i ich wartość

podniosłaby się, gdyby także mniejsze a naw et i

większe folwarki lub całe dobra, nie wydzierża

wiano na mniejszy jak na 15 do 30-letni prze

ciąg czasu, tak iżby i dzierżawcy mogli z ko

rzyścią czynić wkłady na męlioracye gruntów.

Codo2.

’)o wzbudzenia zaufania w skuteczność melio

racyi nie wystarczy już teorya, chociażby była

najbardziój przekonywającą, tn już trzeba przy

kładów, zatem niejako naocznego przekonania się

ze strony niedowierzających. Przykłady zaś pod

tym względem mogłyby wychodzić tylko od mo

żniejszych czyli od większych gospodarstw, czy

to prywatnych, czyli też publicznych. Na takie

przykłady natrafić m«źna w dobrach królewskich

pruskich i innych większych gospodarstwach nie

mieckich i francuskich, a w najnowszych czasach

na małą skalę i u nas w kraju, gdzie w niektó

rych większych majątkach zabrano się do dreno

wania i kanalizacyi gruntów.

Towarzystwa gospodarcze i bióro statystyczne

’W’ydziału krajowego miałoby tu zadanie ogłaszać

np. w rocznych sprawozdaniach postęp podobnych

robót, korzyści w porównaniu z własnemi koszta

mi itp. oraz starać się rozpowszechniać sprawo

zdania pod tym względem i z innych krajów.

Codo3.

Przygotowawcza praca techniczna konieczna do

uzyskania ogólnych podataw do kultury krajo

wój w szerszem tego słowa znaczeniu jest wpra

wdzie wielką i mozolną, lecz wspólnemi siłami

uskutecznióby się dała. Za podstawę do takiój

pracy moźnaby użyć mapę administracyjną Kum

m ersberga zestawioną na skalę 1:115200, tudzież

ogólną i szczególną kartę sztabu geno:alnego,

z których pierwsza na skalę 1:288000, druga zaś

1:75000 są sporządzone i w których oznaczone są

także wzniesienia terenu.

W edług wyż wspomnianych map sztabu gene

ralnego, możnaby dla każdój rzeki oznaczyć i

obliczyć obszar dorzecza, czyli zlewiska wód, roz

łożenie bagien, jezior, stawów, wydmisk itp. Przez

nawiązanie (zastosowanie) się z niwelaeyą do o

znaezonych już wzniesień głównych punktów try

angulaeyjnyeh i oraz uzupełnienie dat niwelacyj

nych za biegiem rzek, potoków, ciągiem grzbie

tów gór czyli liniami rozdziału wód, oraz wzdłuż

kolei żelaznych, m oinaby otrzymać pożądane da

ty topograficzne.

Celem otrzymania dat hydrograficznych należa

oby zbadać szczegółowo i opisać każdą rzekę

wraz z jój dopływami.

Systematycznie zaś na cały kraj rozmieszczone

atacye obserwacyjne, dostarezyćby mogły dat co

do ilości opadów atmosferycznych, zmian tempe

ratury, kierunków wiatru itp.

Nareszcie przez utworzenie stacyj do chemi

cznego rozbioru jakości gleby, dopełnionoby wy

mogów kultury.

Wszystkie powyżój wyliczone daty są nieodzo

wnie potrzebne do raeyonalnyeh projektów me

lioracyjnych, ora* do możebnego wyzyskania siły

czyli pracy wód. Szczegółowy operat katastralnT

dopełniony wyjaśnieniami Towarzystw rolniczych

i leśniczych, dostarczyłby nareszcie dat co do

obszarów gruntów pod względem ich kultury, wy

datnośei, kosztów uprawy itp. Z tych ostatnich

powziąćby można było stosunek jaki obecnie

istnieje między użyteoznemi a nieużyteeznemi oh

szaram i, oraz obliczyć choć w przybliżeniu po

trzębne kapitały na cele melioracyjne.

Żc zebranie przytoczonych tn dat i przedwstę

pnych robót mogłoby być tylko dziełem pracy

zbiorowćj, ora* dłoższeg) czasu i znacznych ko

sztów by wymagało, to łatwo pojąó. Zachodziła

by zatem potrzeba rozdzielić te roboty na takie,

któreby z inicyatywy i na koszta państwa, kraju,

instytucyj spółek i pojedynczych właścicieli do

konane być mogły.

Codo4.

Mógłby k o zarzucić, że u nas jest więeój in

żynierów nad potrzebę, lecz ten zarzut nie byłby

dla moie przekonywającym.

Pominąwszy nawet tę okoliczność, że nie każ

dy, co go zwią inżynierem, j e st nim rzeezywi

śeie, to i z liczby inżynierów rzeczywistych jest

mało takich, którzyby z korzyścią w dziale kul

tury krajowej pracować mogli.

Tu samo obeznanie się z teoryą nie jost wy

starczające, trzeba bowiem praktyki obszernój,

krytycznego poglądu na już gdzieindziój dokona

ne dzieła, oraz znajomości stosunków krajowych,

aby odpowiednio działać było można. Takiój

praktyki trudno j st nabyć u nas, gdzie się pra

wie nic pod tym względem nie wykonywa. Celem

zatem przysDosobienia odpowiednio uzdoloionyeh

inżynierów kultury krajowój, potrzebaby przede

wszystkiem powiększenia ilości stypendyów na

podróże inżynierów, oraz wprowadzenie w aka

demiach techniczny h wykładów kultury k ra

jowój.

Na takie katedry w szkołach technicznych po

wołani byćby winni znów inżynierowie, którzy już

dali dowody swego praktycznego uzdolnienia w tym

kierunku.

Przypuśćmy nareszoie, żeby znaleźli się w kra

ju inżynierowie, którzyby potrafili zaprojektować

i kierować robotami melioraoyjnemi, to znów na

trafia się na brak umiejętnych wykonawców tych

projektów a względnie dozorców n ad u miejętnem

utrzymaniem czyli konserwacyą już dokonanych

dziel. Temu ostatniemu brakowi zaradzićby można

przez wprowadzenie wykładów o melioraeyach,

szczególniój co do poprawy łąk w szkołach go

spodarczych w Dublanach i Czernichowie, które

wykształoaćby mogły znawców poprawy łąk

dre narzy , jako podręcznych inżynierom kul

tury krajowój. Prócz tego potrzebnemby by

ło urządzenie trzechmiesięeznego ku rsu zimo

wego dla kształcenia dozorców czyli przodowni

ków przy kulturze łąk, drenowaniach itp. robo

tach ziemnych.

Takie kuraa zimowe istnieją już od dawna we

rancyi, Alzaeyi, Szwajcaryi, Bawaryi i innych

)rowincyach niemieckich.

Dla zachęcania inżynierów i agronomów do od

dawnia się studyom kultury, posłużyćby mogły

nagrody za konkursowe dziełka, rozprawy, lub

za dostarczanie dat zestawionych w myśl ustępu

trzeciego.

(Dok. n )

K0RESP0NDENCYA ,,CZASU"

Poznań 5 stycznia.

Składka na dotknięty głodem Szląsk górny,

wielkie ma u nas i w Warszawie powodzenie.

Redakcya Kuryera Lozn-.ńskiego zebrała już kilka

tysięcy talarów i rozesłała do miejscowości naj

bardziej nieurodzajem dotkniętych. Jeśli było to

naszym obowiązkiem przyjść z pomocą bratnią

ludności polskiej na Szląsku, to dziwić może, że

nikt nie myśli iść z podobną pomocą dla miejsco

wości i okolic w Galicyi równie ciężkiemi d o

tkniętych klęskami. S sląsk doznaje szerokiej o*

pieki tak władz prowmeyonalnyeh jak i central

nych, które obok ulg ze strony rządu zdołały po

ruszyć dobroczynność prywatną niemal w całej

Europie. Uderza wobec t3go pewna obojętność

władz rządowych i autonomioznych w Galicyi. Je

śli prawdziwemi-są doniesienia w listach prywatnych,

które dochodzą nas tu z Galicyi, to w niektórych

u was obwodach nie lepiej niż na Górnym Szlą

sku. Tymczasem rząd centralny w Wiedniu umy

wa ręce, a władze krajowe dotąd zbierają podo

bno tylko nie środki ratunku, lecz daty staty

styczne.

Kuryer Poznański od Nowego Roku wychodzi

w powiększonym znacznie formacie, na lepszym

papierze i staranniejszemi drukowany czcionkami

Większa też w nim rozmaitość korespondencyj i

feiletonów, a cena abonamentu nie podwyższona.

Potrzebaby, aby liczba prenumeratorów się po

większyła, inaczej bowiem obawiać się można nie

doborów zwłaszcza przy braku inseratów, których,

monopol szczególnie ogłoszeń rządowych , zacho

wał dla siebie Dziennic Poznański.

Obok składki n a Górno Szlązaków pismo Zie

mianin poruszyło inną na stypendyum dla kształ

cącego się rolnika polskiego. Stypendyum m a byó

upamiętnieniem jenerała Chłapowskiego jako ojca

postępowego rolnictwa w naszym kraju i będzie

też nosić jego imie. Niewątpimy też, że na cel

taki i pod takiem wezwaniem wpływać będą ob

fioie składki z różnych stron kraju. Dotychcza

sowe nie są jeszcze znane, ale tem ważne i cenne,

że wpływają z kółek włościańskich, a więc od na

szych chłopków.

Kuryer Poznański na Nowy Rok zestawił daty

statystyczne opuszczonych w roku ubiegłym pa

rafij, wymierzonych ka r pieniężnych i więziennych

na osobach duchownych. Cyfry grzywien były

w r. 1879 znaczne i dowodzą, że nie mamy za

wieszenia broni, ale energiczną jeszcze wojnę na

polu kościelnem.

Z Nowym Rokiem opuściła nas sroga zima.

Nie łudząc się trwałością obecnej pseudo wiosny

dziękować Bogu trzeba, że ulżył ubogim, cierpią

cym stokrotnie więcej niedostatek przy syberyj

skiej temperaturze, jaką się odznaczał początek

tegorocznej zimy.

Wiedeń 7 stycznia. Od dość dawna zapowia

dano, że zząd wnieść ma w Radzie państwa pro

jekt nowe!li do ustawy wojskowej; wiadomość ta

jrzycichla, dopiero teraz dowiadujemy się, z Pester

Lloyda o losach zapowiadanej nowelli. Oto co pi

sze o nićj ten dziennik: ,,Jak wiadomo toczą się

już od dawna rokowania między wspólnem mini

sterstwem wojny a obu ministerstwami obrony

:rajo wej w Austryi i Węgrzech, względem zmiany

niektórych paragrafów ustawy wojskowej. Odnoś

ne przedłożenie rządowe miało być wniesione do

obu parlam entów równocześnie z przedłożeniem o

dalsze utrzymanie stopy wojennej 800,000 ludzi

do r. 1889. Projek a te atoli nie były na czas

wygotowane i wykończone zostały dopiero w ostat

nich dniach i prżedłożenia ich spodziewać się

można po feryach parlamentarnych. W końca do

wiadujemy się ciekawego szczegółu, że jednym z

powodów zwłoki była eiągle jeszcze trudna i nie

rozwiązana kwestya rekrutacyi w okręga Kotar

skim i że do dziś dnia w niej przyczyny zwłoki

szukać należy. Kwestyę tę w ostatnich czasach

jeszcze barziej uczyniła zaw ikłaną okoliczność, że

stosując ustawę wojskową także do zajętego na

mocy trafetatu berlińskiego, Spizzy, wypadnie t rzy

mać się tam tych samych zasad, co w pograni

cznym okręgu kotarskim11.

Część literaćko-artystyezna.

LIST z WIEDNIA.

(Ocetz von Berlichingen w Tiurgu).

(Dals zy ciąg).

Ze Goethe niezawodnie osobne atudya przed

wstępne do tego pięknego dram atu robić musiał,

nietylko z podręczników historycznych tak bardzo

jeszcze w trzeciej ćwierci wieku XVIII niewystar

czających i niekompletnych, ale n aw et, że znać

i czytać musiał wsr ółezesne niemieckie kroniki

i ich duchem i kolorytem się przejmować, o tem

świadczy choćby tylko ów cudowny, nieco rub a

szny a taki poetyczny język dramatu, świadczy

cała fabuła w tak wielu miejscach z historyą

zgodna a idealizująca tylko swych bohaterów o tyle,

o ile to do jej piękności było koniecznem i o ile

się z tą pełną fantizyi historyczną intuicyą poety

zgadzało. Bohaterem utworu bowiem nie ,Goetz**

° k6*0 niego głównie akcya się obraca,

ale Niemcy całe i obraz pierwszych 20 lat ich

dziejów stojących na granicy między wiekami śre

dniemi a nowemi. Obraz ten szeroko i ostro, nie

namalowany’, ale gienialnemi rzutami naszkico

wany, tak jest pod każdym względem kompletny

tak dosadnie i pięknie, realistycznie a przecież

tak poetycznie epokę ową przed naszemi oczyma

rozwija, że dla tego niesposób kłaść tu wszyst

kiego na karb pracy i studyów Goethego, ale

trzeba koniecznie wziąć w rachubę i za główny

m że czynnik przyjąć ów pełen jakiejś dz wnej

intuieyi czasów i ludzi geniusz poety.

Epoka drugiego dziesiątka XVI wieku w Niem

czech jest chwilą, w której obraz ten dziejowy

przed nami się rozwija, epoka ogólnego ,w ew nę

trznego fermentowania*4 jak Ranko cza y te na

zywa. Wszyscy mający jakąkolwiek władzę w ce

sarstwie st;arają się j ą innym dać ueznć, wszystkie

stany stoją w otwartej względem siebie opozycyi.

U góry cesarz, chcący wszystkich pogodzić i u

trzymać ustanowiony Landfrieden, wszystkim ustę

pujący i mimo najwyższych wysileń niczego do

skutku niemogący doprowadzić; — niżej książęta

Rzeszy w opozycyi względem cesarza, rycerstwa,

miast i ludu ustalają zwolna władzę swą w swych

terytoryach; niżej znowu dawne średniowieczne

rycerstwo broniące się przeciw wzrastającej potę

dze książąt a utrzym ujące się z rozbojów i łu

eieztwa kupców i podróżnych; — potem miasta

silne i bogate, przez wszystkich uciskane a wal

cząee walecznie i zacięcie z wszystkimi; — u dołu

wreszcie ciemny, średniowieczny lud, wśród któ

rego nowe idee wolności i niezależności wraz z no

wemi religijnemi wyobrażeniami budzić dę poczy

nają i zrazu w małych ruchach się ukazując koń

czą się wreszcie rodzajem religijno-socyalnej re

wolucyi, wojną chłopską, z Tomaszem Miinzerem

na czele.

Na takiem tle przedstawił Goethe swój dramat,

a raczej to tło właśnie treścią jego uczynił, wy

pełniając je w jak najdrobniejszych szczegółach.

Jak o poecie, który z objektywnośeią historyka na

czasy te patrzeć nie mógł, a w dodatku młodzień

cowi, na którym coraz donośniejsze głosy drugiej

połowy XV III wieku o wolności osobistej i zmia

nach starej Europy gwałtowne wrażenie robiły —

m usiało w tej epoee, którą chciał przedstawić,

najpiękniejszem i najsympatyczniejszem wydać się

to rozbójnicze rycerstwo, tawiające czoło wszyst

kim, bohaterskie i zbrodnicze, ale przecież z po

między wszystkich stanów ówczesnych największym

blaskiem poezyi otoczone. Rycerstw o więc to wziął

Goethe za bohatera swego, a uosobił wszystkie

jego szlachetne strony w vGoetzu non Berlichin

genu. Że w tym brazia poety to rycerstwo naj

pochlebniej i najbardziej jednostronnie jest przed

stawione i że tu może stał się Goethe pod histo

rycznym względem najmniej sprawiedliwym, to

nic dziwnego: dla ukochanych bohaterów swoich

każdy poeta musi być pobłażliwym, przezto ota

cza ich on owym idealnym urokiem poezyi, uro

kiem, który na uas tak potężne robi wrażenie.

Zresztą jeśli Goethe znał nawet wydane przez

Pistoriusa Goetzens non Berlichingen ritterliche

Ihaten i z tego główne fakta do dramatu swego

czerpał — to niezawodnie niemiał pod ręką do

dziśdnia w manuskrypcie zostającej kroniki Miill

nera, która w opowiadaniu swcm o ,Goetzu*4 i

jogo czynach na autentycznych dokum entach no

rymbergskiego archiw um się opiera. Mimo to, jeśli

nie samego Goetza i rycerzy towarzyszy jego, to

w każdym razie rycerstwa całego obraz dał on

nam chociaż zbyt może piękny i wyidealizowany,

wierny jednak pod względem dziejowego kolorytu,

i o ile jako całość się nam on w dramacie przed

stawia, zgodny z naszem o nim historycznem

wyobrażeniem.

Zbyt dalekoby zaprowadziło obraz ten Goethe

go obszerniej rozwijać; zresztą znany on każde

mu, a raz poznany, wątpię, by komu mógł kie

dykolwiek wyjść z pamięci. Nie od rzeczy jed nak

będzie może dla skontrolowania wiorności tego

obrazu, jaki nam Goethe przed oczyma roztoczył,

porównać go z obrazem tegoż rycerstwa ze stu

dyów poważnego historyka powstałym , a który

nawet nie bez poetycznych rysów, taki jest zgo

dny z obrazem poety, że mimowoli zdumiewać

się przychodzi nad tem, jak geniusz czasem p ra

cę i studya zastąpić jest w stanie i wydać rzecz,

która z rezultatem tamtych zupełnie niemal wpa

rze iśó może. ,Zawsze spotykamy wówczas jesz

cze wojowniczych owych jeźdźców, mówi Rankę,

z hełmem na głowie i w pancerz uzbrojonych,

z naciągniętym łukiem przed sobą, uwijających

się wśród pól, wzdłuż miedz dobrze im znanych**

Widzimy, ,j ak badają miejsca spoczynku podróż

nych, jak dniem i nocą wśród lasów czatują, aż

się ukaże szukany nieprzyjaciel, albo aż dostrze

gą na drodze pochód tewarów ciągnących do mia

sta, z którem są w sporze; po łatwem zwykle

zwycięstwie, napad ich bowiem zawsze jest nie

przewidziany, wracają otoczeni jeńcami, obłado

wani zdobyczą, do szczupłych posiadłości grody

ich otaczających, wśród których ani godziny przed

siebie na koniu jechać nie mogą, żeby nieprzy

jaciela nie spotkać, gdzie nie śmią wyjść na po

lowanie bez zbroi na sobie; bez ustanku przyby

wają i odchodzą giermkowie, potajemni przyja

ciele i towarzysze broni i bankietów, przynoszą

prośby o pomoo albo ostrzeżenia i utrzymują

wieczny niepokój ; w noc słyohać, j ak w pobliz

kim borze wilki wyją**. Oto j ak maluje autor

, D ziejów niemieckich w wieku reformacyi**, tych

ostatnich ry cerzy niesfornych i rozbójniczych,

z całem ówczesnem społeczeństwem w walce

będących, a obraz ten jego to jakby illustracya.

jakby komentarz z wszelkiego idealizowania ogo

łocony do dramatu Goethego, który wszystkie

warstwy społeczeństwa niemieckiego między rokiem

1510 a 1520 przedstawiając, z rycerstwa tego

zrobił punkt jego środkowy i około niego resztę

dopiero stanów i faktów ugrupował.

W te czasy wraz z poetą przenosi nas mi

strzowskie przedstawienie dramatu w B urgu, a

jak koloryt i całość obrazu przez Goethogo n a

kreślone są głównym przymiotem utworu tak też

i oddanie tego kolorytu właŚAie na scenie stano

wi pierwszorzędną zaletę reprczentacyi. Zdaje się

widzowi, że żyje i bije się wraz z tem rycer

stwem, że rozprawia o polityce z cesarzem i bi

skupami , że się zaleca do świetnych dam na

dworach duchownych książąt i że poprzysięga

wieczną miłość szlachetnej siostrze ry c e rz a, że

lada chwila spotka na drodze m nicha, który u

szedł ze swego klasztoru, albo że go napadną

zbuntowani chłopi za d aia , a w nocy koczujący

cyganie. Począwszy od dekoracyj, ubiorów, całej

świetnej mise-en -scene, a skończywszy na naj

mniejszych i największych rolach, wszystko jest

tak świetne, tak doskonałe, tak wystawione i od

dane, że zdaje mi się żadne najzdolniejsze pióro

dostatecznego wyobrażenia o tem daćby nie zdo

łało. Mimo to jednak, j a z wszelką odwagą spró

buję szczęścia, a może mi się uda przechodząc

główne momenta obrazu i więcej znacząco role

dać wam choć w setnej części zbliżony obraz tej

prawdziwie pięknej i tak bardzo widzenia godnej

rzeczy.

Ponad oałym obrazem w półcieniu nieco, kilku

rysami naszkicowany ukazuje się cesarz Maksy

milian I., już na schyłku swego panowania. Smu

tny mówi do rycerza Weislingen, że ,kiedy pa

trzy w tył poza siebie na swój miniony żywot,

mógłby zrozpaczyó zupełnie, widząc tyle na pół

nieudanych przedsięwzięć, wszystko zaś dlatego,

że żaden książę w państwie nie jest dosyó m a

łym**, że niema takiego, ,któremuby mniej zale

żało na własnych kaprysach, j ak na jego (cesa

rza) zamiarach*4. Ten sam to wiernie historyczny

,o statni rycerz**, Ritter Theuerdank, który cho

ciaż czuje i widzi występki rycerstwa wyrodzo

nego, ma jed nak do niego więcej sympatyi, ani

żeli do dworaka Adalberta von Weislingen, — który

mimo rad całego Reichsregim entu, chce jeszcze

pokonanemu staremu , Goetzowi ** maleńkiego

miejsca chociaż użyczyć w awem państwie na

ostatnie dni jego życia. Woli on niezaprzeczenie

tego rozbójniczego ,Goetza** od innych spokoj

C aag wychodzi Codziennie, wyjąwszy niedziele i dni świąteczne.

Oddzielne Nra Czasu, o ile zapas starczy, w Krakowie po 10 c., we Lwowie lub z przesyłką pocztową 12 C.

Prenumerata wynosi:

p,.

.....

Ina w ły rok na kwartałIna 1miesiąc

rocztą w państwie Austryackiem .....................................................* 24 złr.

fi złr.

’ 2 złr.50c.

j tttx i_ Niemieckiem

1 28 złr.

7 złr.

I3złr.

do Włoch, Francyi. A nglii, Belgii, Szwąjcaryi, Turcyi

» mnych państw należących do związku pocztow ego

32 złr.

8 złr.

|3złr.

Prenumeratę przyjmuje się tylko od Igo do ostatniego dnia w miesiącu. -

Ł!uty z pieniędzmi i prze

k a z y pieniężne na prenumeratę i ogło szenia (inseraty) uprasza się nadsyłać f r a n c o do Administracyi

OZ(WM w Krakowie, — L isty reklam acyjne nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej, —

Listów nięfrankow anych nie przyjmuje się.

R ę k o p i s m a nadsyłane Redakcyi nie zwracają się, lecz bywają niszczone.

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu