Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 786 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

Kraków, 24 Kwietnia

Środa.

CZAS

Rok 1872.

Prenumeratę przyjmują:

W Krakowie: Bióro Administracji *Czasu* przy ulicy Mikołajskiej w domu pod L. 444; Księgarnie pp

J. Czecha w Bynku, J. Wildta przy ulicy Grodzkiej, Bióro zleceń A. P. Świerczewskiego i Sp. ,yr/,y uhcy

Szewskiej Nr. 20, handel p. M. Dworskiego w kamienicy ks. Jabłonowskiego, i handel papieru Z. J. Wy

wialkowskiego w Rynku, tudzież wszystkie Urzęda poczt, austr. O g ło s z e n i a (Inseraty) wszelkiego rodza.l

przyjmują się za opłatą: za miejsce wiersza drobnego (petit) za jednorazowe umieszczenie po 8 centów, za na’

pi)e po 5 c,, oraz za opłatą należytości stemplowej po 30 c. od każdorazowego ogłoszenia. W ypłata w Krako

Prenum eratę iOgłoszenia przyjmują: we Lwowie w Ajencyi*Czasu* p.AntoniPiątkowski

placu Katedralnym pod L. 31 .

—

W Wiedniu p. A . Oppelik Wollzeile 22 i w Pradze Ferdinands-Str:

jjj. 33

Francyę i Anglię w Paryżu Wny. pułkownik Winc. Raczkowski, Faubourg Poissoniere N. 33

Zaś tylko ogłoszenia: w Wiedniu *Neumarkt Nr. 11,* w Hamburgu, Frankfurcie n. M.,

w Berlinie,

w Iinsku Bazylei (Szwajcarya) i Wrocławiu pp. Haasenstein i Vogler, w Wiedniu F. IM , Wollzeile Nr. 2,

i R Mos’se SeUerstatte 2, -

w Berlinie, Hamburgu, Monachium i Norymberdze p. Rudolf Mosse -

w Frankfurcio nad Menem O. L . Daube et Comp.

czajów iprzykładów zdworu wychodzącycli, tojakaż

demoralizacya rozchodzi się z oficy_ny i folwarku.

Nie jest to bez winy właścicieli, którzy przyjmu

jąc oficyalistów, nie raz za warunek sine qua non

stawiają, aby był bezżennym.

Oświecićlud-łatwo powiedzieć, ale trudniej zro

bić. Do tak wielkiego dzieła trzeba się wziąść na

seryo; fantastyczne wyskoki nic nie pomogą. Trze

ba zorganizować cały ustrój społeczny z tą dążno

ścią, a tego dokonać może tylko sejm. Dobra i zba

wienna jest szkółka we wsi, ale potrzeba, aby była

gmina we wsi, czego dotąd nie ma, aby była po

licya wiejska; a po nad faktyczną władzą gminną

potrzeba sądów pokoju i sprężystej władzy nadzor

czej, administracyjnej.

Wspólnie tylko i systematyczie przeprowadzając

te zadania przez sejm, można dopiero wtedy przy

czynić się do oświaty skutecznie ofiarą osobistą, po

święceniem, przykładem i pracą.

KORESPONDENCYA ,,CZASU;*

Wiedeń 22kwietnia.

Rezultat wyborów w kole większych posiadłości

w Pradze jeszcze wprawdzie nie jest znanym, lecz

nie ulega już żadnej wątpliwości, że będzie takim,

jakeśmy wam donieśli przed dwoma jeszcze tygo

dniami. Skoro hr. Ryszard Cłam-Martinitz założył

protest przeciw aktowi wyborczemu i oświadczył

imieniem swego stronnictwa, iż on i jego przyja

ciele polityczni wstrzymają się od głosowania, zwy

cięstwo stronnictwa wiernokonstytucyjnego było nie

wątpliwem. Namiestnik czeski nie przyjął protestu

i zwrócił go szlachcie historycznej na ręce ks. Je

rzego Lobkowitza.

Według depeszy autentycznej,

którąśmy właśnie teraz czytali, do godziny 3ej po

południu 260 wyborców wiernokonstytucyjnych głos

swój oddało. Liczba 260 przewyższa już absoluną

większość wszystkich wyborców, zwycięstwo więc

jest po stronie wiernokonstytucyjnych. W strzymu

jemy się dziś od wszelkich uwag nad tym po

myślnym dla rządu rezultatem, oczekujemy bowiem

szczegółowych sprawozdań o przebiegu dnia dzi

siejszego w Pradze.

Zdaniem poważnych

osób, które wróciły tu z

W ęgier,

stronnictwo

Deaka wyjdzie zwycięzko z

walki wyborczej. Liczą nawet na wzmocnienie się

szeregów tego stronnictwa a osłabienie szeregów

lewicy. Oba stronnictwa tracą przez cofnięcie się

pp. Somsicha i Ghiczego znakomitych przywódz

ców. Ileż to sił pożera parlamentaryzm, ten istny

Saturn nowoczesny.

Dziś po południu

odbył się bardzo

uroczyście

pogrzeb Dra Friedlaendera, wydawcy Nowej Pressy.

Koło Fichteyasse (bióra redakcyjnego) straż konna

policyjna

utrzymywała porządek. Za sześciokon

nym karawanem

szli dziennikarze, artyści wszy

stkich teatrów, literaci i t. d . W kościele prote

stanckim na Dorotheergasse, gdzie pastor miał mo

wę,byliteraźniejsi ministrowie:pp.Banhans, Glaser,

Chlumetzky, Unger, Horst,dawniejsi ministrowie: Gi

skra, Herbst, Plener; deputowani: Kuranda, Dum

ba, Leitenberger i t. d . Świat finansowy

wysłał

również

wielu

reprezentantów.

Zwłoki zmarłego

przewieziono koleją północną do Bielska do grobu

familijnego.

W sobotę Cesarz,

Cesarzowa, Arcyksiężniczka

Gizella i Ks. Leopold przyjmowali wszystkich mini

strów in corpore.

P esz t 20kwietnia.

(W.) Mowa tronowa lepsze jeszcze zdaje się

zrobiła wrażenie

w Wiedniu

niż tu w Peszcie.

Przyjęcie, jakiego tam doznała, jest dla Węgier

bardzo ważnym nabytkiem.

Dotąd rząd i stron

nictwo rządzące we Wiedniu przywykłe były uwa

żać emancypacyę Węgier w skutek ugody,

za złe

nieuniknione, któremu się wypadało poddać. Za

każdym wszakże, nawet mimowiednim objawiedziel

ności politycznej Węgier, żółć i gorycz występo

wały najaw,

zły duch centralistyczny podszepty

wał jakieś swarliwe rady i dzieło ugody było nad

werężone, jeśli nie faktycznie to przynajmniej mo

ralnie, na zewnątrz,

gdzie daje siłę,

a oraz na

wewnątrz t.j. w Węgrzech, gdzie stanowi podstawę

bezpieczeństwa monarchii habsburgskicj. Pierwszy

raz dopiero stronnictwo tak zwane konstytucyjne

w Austryiprzyjmujebez wszelkich zastrzeżeń, a na

wet z zapałem akt polityczny węgierski, jaki się

odbył d. 16 kwietnia, w nadziei, jak to wygłasza,

że uroczystość konstytucyjna węgierska będzie za

razem uświęceniem panowania stronnictwa konsty

tucyjnego w Austryi. Dziwne wyznanie własnej sła

bości i nieporadności, te nadzieje opierane na od

działywaniu obcych czynników, którym do niedawna

odmawiano uprawnienia i siły rzeczywistej, nadzieje

wyrażane wówczas, gdy stronnictwo konstytucyjne

austryackie trzyma właśnie ster interesów w Au

stryi w swych rękach. Pozostawiając przyszłości

rozstrzygnięcie, czy ziszczą się nadzieje, jakie po

kłada centralizacya austryacka na konstytucyona

lizmie węgierskim, naturalną jest rzeczą, że prasa

deakistowska z wdzięcznością przyjmuje te hymny

wiedeńskie na cześć konstytucyonalizmu

w ęgier

skiego, a stronnictwo Deaka widzi w nich wzmo

cnieniedzieła emancypacyiWęgierdokonanegoprzez

ugodę i pierwsze jego owoce na zewnątrz.

Gdy tak w Wiedniu doznaje powodzenia mowa

tronowa węgierska bez najmniejszego zastrzeżenia,

a może głównie nawet dla jej stron słabszych; tu

taj przeciwnie przy dobrem ogólnem wrażeniu, cze

piają się bardzo szczegółów podlegających zarzu

tom .

Znaną wam jest już ostra krytyka, z jaką

się odezwał Pester Lloyd o

ustępach

mowy

naganiających

ostatnie

zachowanie

się opozy

cyi w sejmie.

Na krytykę tę rzuciły się z całą

zaciekłością dzienniki zbliżone do rządu. Lecz tak

jak wystąpienie Pester Lloyda pozostaje mimo tego

pełnem znaczenia z powodu stanowiska tego dzien

nika ijego redaktora (p.Falk, jeden z 9ciu b.ko

mitetu ldubu Deaka), tak również, o ile widzę,

znaczna część niezawisłych koryfeuszów stronnictwa

deakistowskiego jest tej samej, co Pester Lloyd,

opinii o rzeczonych ustępach, mieniącje nierozwa

żnemi i uie ściśle konstytucyjnemi w szerszeni zna

czeniu systemu.

Polemika o te ustępy jeszcze nie

przebrzmiała,

a choć wkrótce może zapomnianą

zostanie, ważną pozostanie wszakże na przyszłpść,

bo jak z jednej strony powiększyła rozdrażnienie

lewicy, tak z drugiej znowu rzuca światło na przy

szły stosunek stronnictw.

Trwałość ug()dy z roku

1867 jest zapewniona,

ale gabinet Lonyaya po

trzebuje otrzymać znakomitą większość w wyborach,

aby sprawy módz dalej prowadzić pomyślnie.

Gorzej jeszcze niż gabinetowi z umową tronową

wydarzyło się Somsicbowi z jego piękną mową na

zakończenie sesyi. Prawdomówność i otwartość ce

chujące ludzi publicznych w Węgrzech, muszą czę

sto wystawiać ich rozum polityczny na równie cięż

kie próby, jak ta, przez którą przeszedł Somsich.

Przedstawiając deputowanym rozchodzącym się jak,

należy dbać przedewszystkiem o siłę moralną ipo

lityczną narodu, dla lepszego poparcia przytoczył

nieszczęśliwą Francyę i ostatnią jej wojnę, i tu

użył kilku dosadnych wyrażeń dla scharakteryzo

wania zwycięztwa. Co powiedział, nikt sobie dziś

dobrze nieprzypomni, ale to pewna, że dlalepszej

charakterystyki użył wyrazów

,,tryumf siły brutal

nej."

W lożach naprzeciwko siedzieli dyplomaci,

a chociaż zapewne po węgiersku nie rozumieli,

znaleźli się usłużni, którzy tę dosadność mowy

zaraz podnieśli. Odtąd ten wypadek oratorski zaj

muje wciąż telegramy i dzienniki. Mimo tak ży

wego zajęcia nie sądzę, aby zostało jakie przykre

następstwo.

W Berlinie są politycy nadto chłodni

i nadto rozumni, aby chowali urazę o abstrakcyjne

zapatrywania się Węgrów na wypadki, i nie poj

mowali, że tu jest oceniane w pełni i stanowisko,

jakie Niemcy w świecie zajmują, i ta solidarność

interesów, która zbliża monarchią austro-węgierską

do Niemiec. Zajście nie mniej jest przykre, szcze

93.

C z a s wychodzi codziennie wieczór (wyjąwszy niedziele i dnie świąteczne).

Numer pojedynczy w Krakowie i we Lwowie kosztuje 10 centów.

itllejseowa w Krakowie

rocznie zlr. 20

weLwowieiwAjencyi*Czasu*

P oe z tą w państwie Austryackiem

do całych Niemiec

do Francyi i Anglii

do B elgii, Wło ch i Szwajcaryi

L isty z pieniędzmi prenumeracyjnemi

Prenumerata wynosi:

kwartalnie złr. 5

miesięcznie zlr. 2

*5c.25

*24

*2 cen. 25

tal. 16 sgr. 20

tal. 4 sgr. 5

talar 1 sgr. 15

fran. 108

fran. 27

fran. 10

na ogłoszenia (inseraty) przesyłane być winny franco do Admini

stracyi *Czasu* w Krakowie przy ulicy Mikołajskiej pod L. 444 .

—

Listy reklamacyjne niezapieczętowane

nie ulegają frankowaniu.

—

Listów niefrankowanych nie przyjmuje się.

Kękoplsma nadsyłane Redakcyi, nie zwracają się i bywają niszczone.

OGŁOSZENIE PRZEDPŁATY.

W Krakowie na miesiąc M aj

’.złr.2

od 1Majado30Czerwca ,,4

z przesyłką pocztową w państwie Au

stryackiem: na miesiąc Maj . . złr. 2 c. 25

Od 1Maja do końca Czerwca . . ,,

4,,50

Kraków 23 kwietnia.

W sprawie oświaty ludowejistosunków wło

ściańskich otrzymujemy następujące uwagi:

Zabierałem się do odpowiedzi na wznieconą moje

mi ostatniemi o oświacie uwagami polemikę, gdy

nmie doszedł piątkowy Czas, w którym odpieracie

napady wrzekomych krzewicieli oświaty ludu i

oceniacie użyteczność składek. Odpowiedźmoja staje

się tem samem zbyteczną. Powiem tylko, że mo

gąc użyć normalnych środków, nie należy uciekać się

do anormalnych, zwykłe bezskutecznych, a zawsze

źle oddziaływających na zdrowe funkcye organizmu

społecznego. Dobre są składki w tych razach,gdzie

regularne opodatkowaniejest niemożebnem. Propo

nując zdecentralizowanie składek na oświatę ludo

wą, miałem na myśli nie schlebianie powiatowemu

patryotyzmowi, za co mnie potępiono, ale prakty

czne wyjście z niepraktycznego założenia.

Ze sła

dek nie założymy 4000 szkółek ludowych nam bra

kujących, a wymagających milionowego kapitału,

ałe skoro rzecz już była poruszoną, a szlachetny

cel ofiarności ogółu przedstawiono,

sądziłem,

że

jedynym środkiem uchronienia się od zawodu zu

pełnego było zmniejszyć zadanie, zasilić w jednem

miejscu już istniejącebursy, w innym je zakładać,

w ogóle zastosować cel do środków.

Kwestyą oświaty ludu a zwłaszcza jego umoral

nienia nie jest już tylko kwestyą sentymentu de

mokratyczno-postępowego, ale sprawą ratunku spo

łeczeństwa. Trzeba mieszkać na wsi, aby się prze

konać, jak lud nasz

nagle dziczeje, jakie stra

szne budzą się w nim instynkta, jak

się mnożą

zbrodnie. Postęp ten negatywny w straszliwy spo

sób wzrasta od lat kilku.

Wykazy statystyczne

zbrodni i sprawozdania sądów karnych dowodzą,

że od lat dziesięciuliczba zbrodniniemal się zdwoi

Ta, że morderstwa,

zabójstwa,

ciężkie obrażenia

ciała i podpalaniadorównywają już liczbie najpospo

litszego z występków, kradzieży. A ileż z tych zbro

dni przechodzi bezkarnie, ileż z nich zupełnie u

krywa się przed sprawiedliwością, bo brak policyi

i nadzoru gminnego przy teroiyzmie, jaki na wój

tów wywierają złodzieje ipodpalacze, zapewnia im

bezkarność.

Pomnożenie tycli zbrodni przypada właśnie na

epokę, w której mogliśmy się już spodziewać obja

wów pewnego postępu moralnego. Pokolenie, które

zapamięta czasy pańszczyźniane, pokolenie, które

brało udział w rzeziach i rabunkach 1846 r.,

już

wymiera, następujepokolenie już zrodzone w wolno

ści osobistejiwłasności, pokolenie, którego czwarta

część umie czytać i pisać, bo jednak parafialne i

K z. trywialne szkółki przynajmniej co czwartagmi

na istnieją od lat kilkunastu. A jednak miasto po

stępu częściowego jest ogólny upadek i zwiększa

jąca się*demoi’alizao-ya.

tfzńgóż fó ’dowódżi: czy że wolność, własność i

ośwLafa"demórałizują? Nie, lecz, że wolność, wła

sność i oświata ińdgą byćttajdzielmejszemi warun

kami" postępu moraliiego,

ale jóśżcze same przez

się go nie stanowią, żb 80zbawiennego użycia tych

darów potrzeba jeszcze dwóch mnych czyt)ników:

poszanowania prawa i religijnego linioralnienia. Tych

dwóch

w!aśnie

czynników

okazuje się brak. Co

do religijnego umdralmenia, ńie zawahamy ’się tu

taj zrobić częściowego zarzutu niższemu dućhowień

"stwu, wyjątkowo tylko niestety z należytą gorliwo

ścią zajmującego

się ludem.’ Nauka *katechizacyi

bardzo leniwo i bardzo niedostatecznie bywa Udzie

laną."Józefinizm obarczył"duchowieństwo obowiąz

kamibiórokratycznemi, zostawiającemi mało czasu,

i przytłumiającego święty ogień do pracy paster

skiej;*liberalizm dokonał reszty i dziś odsuwa ka

płanów

od szkół, odmawia też duchowieństwu i

utrudnia rozwinięcie działalności i kontroli nad

stosunkami włościan. Jakkolwiek instynktowe uczu

cie religijne ludu i chrześciański obyczaj chronią

włościan od nowatorstw bezwyznaniowych, wszoła

ko prawnie katechizacja przedślubna nie jest już

obowiązkową, podobnie jak spowiedź i inne obo

wiązki kościelne. Wpływ zbawienny religii ograni

czają przeto ustawy liberalizmem przesiąkłe, a nie

rzadko włościanin dostrzedz już może sprzeczność

pomiędzy

władzą duchowną a władzą świecką,

sprzeczność, która w nim niweczy i wywraca całą

podstawę moralną, na połączeniu uczuć religijnych

z poszanowaniem władzy opartą. Niech duchowny

odznaczy się gorliwością a pewno wywoła kontr

agitacyę liberalizmu, nieraz aż o organa władzy się

opierającą.

Drugim kardynalnym

warunkiem postępu mo

ralnego jest poszanowanie prawa. Podstawa tapo

rządku społecznego, do której w naturze ludu na

szego tak bogaty i silny był materyał, jeśli nie zu

pełnie zniszczoną, to znacznie nadwerężoną zosta

ła. Jak

religii od duchowieństwa lud nie zwykł

oddzielać, tak nie oddziela pojęcia prawa od jego

stróżów i wykonawców.

Zarówno zaś pod wzglę

dem istoty prawa, jak i jego przestrzegania i wy

konania wielkie są u nas braki i skrzywienia. Co

do samych ustaw karnych, policyjnych, zgoła tych,

które

zapewniają własność i chronią lub karcą

zbrodnie i przestępstwa, duch fałszywego libera

lizmu wywarł na nie w ostatnich czasach szkodli

wy wpływ. Liberalizmu cechą jest to, że znosi gra

nicę

między złem

a dobrem.

Ztąd też pochodzi

fakt, który

niegdyś w Radzie państwa śp. ks.

Władysław Sanguszko wskazał, że nowoezesne’U

stawodawstwo reichratowskie brało po kolei w o

piekę zbrodniarzy, złodziei, lichwiarzy, a zapomi

nało

o uczciwcach. Kierunek ten tem zgubniejszy

wpływ wywrzeć musiał w kraju na niższym szcze

blu rozwoju się znachodzącym. Kryminał w oczach

Indu naszego niestety nie daje piętna hańby, mo

ralna przeto hańba nie może iść w rachubę. Ma

teryalnie zaś kryminaliści lepiej żywieni, niż naj

zamożniejsi zwykli żyć kmiecie; uwolnieni od pra

cy, stowarzyszeni niejako w szkołę zepsucia, z zdję

temi— powiedzmy to, choćbyśmy się mieli wystawić

na zarzut wstecznictwa — kajdanami, kryminaliści

jednem słowem, nietylko, że nie są przez lud uwa

żani za ponoszących karę, ale owszem za używają

cych dobrobytu, stają się też propagatorami zbro

dni. Codziennesątegodowodyi przykłady. Złodziej,

podpalacz albo morderca nie obawia się krymina

łu, często stara się do niego powrócić. Ale gro

mada, zacząwszy od wójta, obawia sięjego powrotu

izemsty, bo wie, że ztamtądprosty przestępca wy

chodzi zbrodniarzem już wyćwiczonym ibezczelnym.

()krom tej jedynej kary na większe, że tak po

wiem ryby, jest zupełna bezkarność po wsiach, zu

pełny brak przestrzegania własności i doraźnego

wymiaru sprawiedliwości. Worze ci się sąsiad wło

ścianin w pole, musisz na swój koszt sprowadzić

komisyę, która po orzeczeniu zostawia

rzecz

statu quo, a twój sąsiad przy najbliższej orce przy

czyni sobie kilka skib więcej

z twego pola. Od

szkód w polu i w lesie możesz się tylko polowym

obronić, ale przy braku komasacyi a rozrzuceniu

naszych gruntów 30 polowych nie wystarczyłoby na

dopilnowanie od szkód w jednej wiosce.

W razie

tylko, jeśli szkody przybierają już rozmiary ruchu

socyalnego, jeśli jawnie gromada zgoni na ozimi

ny bydło, lub pójdzie z siekierami do lasu, wtedy

dopiero egzekucya wojskowa przywraca porządek.

W łościanin

od włościanina

obronić się łatwiej

może, ale też dla tego obrona ta sprowadza nader

częste zbrodnię. Miedze chłopów częstokroć dziś

bywają znaczone krwią napastnika lub broniącego

się, łuny pokrywają horyzont ze wszystkich stron,

a wszystko to rezultata bezkarności i zemsty.

Wójtjest niczem. W chwili rozterki ikrwawych

bójek

ukrywa się najstaranniej, aby sam nie wy

stawił się na razy

łub na pożar swej

stodoły.

Rada powiatowa jest rodzajem sejmiku, gdzie pa

nowie według*pojęcia chłopów wymyślająnowe po

datki. Naczelnik powiatowy zaś jest cieniem dawne—

Część literacko-artystyczna.

PAMIĘTNIKI

t’

*Juliana trsy nu

j%leiuccwirza

Poznań 1871 r. nalcladem księgarniJ.K . Żupańskiego

druk I.J.Kraszewskiego wDreźnie.

Szczęśliwy traf dozwolił niedawno odkryć część

Pamiętników Niemcewicza z epoki dość bliskiej na

szych" czasów, bo obejmującej okres od 1809 do

do 1820 r. Wyjeżdżając wr. 1831 w misyiod rzą

du narodowego do Anglii, powierzył je autor wraz

z innemi papierami różnym osobom do przechowa

nia, lecz po stłumieniu powstania przez Rosyan,

powszechne’było mniemanie, że uległy losowi, ja

ki spotkał tyle już naszych drogocennych zabyt

ków iśladów przeszłości. Nie można było przypu

szczać, aby ktoś ocalając depozyt chciał się nara

zić na srogą pastwę zwycięzcy, sam nawet autor

uważał go za stracony, nieprzewidując, że sumien

ni prZechowywacże znajdą dlań bezpieczne ukrycie.

Rękopism był, -jak mówią, zamurowany i przypa

dek tylko wydobył go na jaw, a p. Żupański u

chronił odnalezioną spuściznę drukiem od dalszej

zatraty.

Wiadomo, że Niemcewicz, co od młodości,dzie

lił Wszystkie losy kraju, co umiał patrzyć na ota

czające go" przedmioty bystrem okiem badacza, spi

sywał dziennik swego blisko całowiekowego życia,

nie pomijając w nim najdrobniejszego faktu.

Uro

dzony w ostatnich latach panowania Augusta III,

uczeń szkołykadetów, dziecięciem świadek gwaltow*

nyc

zamachów Rosyi na niepodległość Polski, dalej

poseł z inf!ant na sejm czteroletni, adjutant Kościu

szki,jeniec, wygnaniec, znów potem sekretarz sena

tu, członek komisyiedukacyjnej, prezes Towarzystwa

przyjaciół nauk, nareszcie tułacz aż do śmierci,

Niemcewicz, którego życie wplecione było w mę

czeńskie koło tortur, jakiem łamano członkinaszej

ojczyzny, miał sposobność w rozmaitychprzejściach

swego wielorakiego zawodu wszystko wiedzieć i wi

dzieć,

a wiedzieć i widzieć trafniej i jaśniej od

wielu współczesnych sobie, gdyż stanowiska, jakie

różnemi czasy zajmował zbliżały go z wszystkimi,

co stanowili czoło narodu łub wpływ na losy oj

czyzny naszej wywierali.

Pamiętniki jego tworzą tym sposobem najauten

tyczniejsze źródło, z jakiego przyszły historyk bę

dzie mógł czerpać niepodejrzaną prawdę, a jeżeli

te ich części, których brakuje dotąd, odnalezione

zostaną, zwiążą one obie połowy dwóch stoleci nie

przerwanym łańcnchem najmniej wyświetlonychdzie

jów naszych.

Niemcewicz prowadził dalszy swój dziennik od

r. 1820’aż do wyjazdu do Anglii w r. 1831, a na

stępnie spisywał już na wygnaniu wszystkie waż

niejsze wypadki od r. 1831 aż do r. 1841 . Rękopis

obejmujący ostatni ten okres przekazał on Towa

rzystwu historyczno-literackiemu w Paryżu z za

strzeniem podobno, aby nie rychlej jak w r. 1890

wyszedł na widok publiczny.

Rok 1809 od którego zaczyna się dziennik, o ja

kim mowa, był wstępem do peryodu najświetniej

szych nadziei a zarazem najboleśniejszych rozcza

rowań naszych. Trzeźwy zwykle umysł Niemcewi

cza niebył wolny od czaru jaki podówczas na wszy

stkich rzucał Napoleon I, przewidywaniem swojem

wyprzedzał on jednak wypadki, a jeźli niekiedy

mylił się w swych przypuszczeniach, to głównie dla

tego, że na tok bieżących zdarzeń zapatrywał się

przez pryzmat nieograniczonej miłości ojczyzny i

to czego pragnął za możliwe uważał. Niemniej atoli

odgadł on rychlej od innych zdradliwe względem

go biurokraty bez jego władzy, i najczęściej ucie

ka się do piłatowego

umycia rąk. Jeden jeszcze

żandarm przechował cień władzy, i

nie dziwnie

usłyszeć, że ich mało.

Taki jest stan i takie główne powody nagłej de

moralizacyi ludu naszego mimo najlepszej jego na

tury i mimo częściowego pos_tępu oświaty. Gdyby

inne społeczeństwo

zostawić w tycb

waru:nkach

bezrządu,

doszłoby

niebawem

do barbarzyństwa

Ilotentotów. Nie należy jednak zbyt wiele się spu

szczać na poczciwość natury chłopa polskiego, bo

jak dał się w pewnei epoce popchnąć do zbrodni,

tak może stale w ntój zasmakować.

Otóż panom proj;.y;atorom

składki na oświatę

ludową powiem, że oświata najgoręcej nam obywa

telstwu wiejskiemu ciężyna sercu, ale że szkółka nie

jest jenynem jej narzędziem. Jak najwięcej szkółek,

ale szkółek dobrych. Lecz to niedosyć; trzeba się za

jąćibaczyć, jakich ludzi damy na nauczycieliludu.

Bardzo

wiele pisano o potrzebach materyalnycb

nauczycieli; prawda, że nauczyciel powinien być

lepiej płatnym niżnim jest, ale nie należy zapomi

nać i ojego usposobieniu moralnem. Przed kwestyą

wychowania ludu idzie kwestyą wychowania nau

czycieli. Następnie, gdy szkółki staną i będą dobrze

obsadzone, aby były uczęszczane niepotrzeba przy

musu, ale potrzeba innego środka, zaprowadzenia

instytucyi pasterzy gromadzkich. Jest to kwestyą

cywilizacyjna i ekonomiczna zarazem: cywilizacyjna,

bo dzieci pasące bydło dziczeją idemoralizują się,

gdy pospołu podrostki obojej płci igrają dnie ca

łe na odległein pastwisku, bo z resztą,dopokąd nie

będzie pasterzy gromadzkich, przymus szkolny nie

pomoże; następnie jest to kwestyą ekonomiczna,

bo przy instytucyi pasterzy gromadzkich jedno z

głównych nadużyć, wypasanie cudzych łanów ustać

by musiało, skoro kontrola byłaby łatwiejszą.

Dalej, nietylko samą szkołą cywilizuje się lud,

a tem bardziej umoralnia się i podnosi. Potrze

ba przedewszystkiem uregulowania stosunków pra

wno-administracyjnych, zdecydowania się raz albo

na powrót biurokracyi, albo na samorząd, ale na

przywrócenie i utrwalenie wykonywania prawa.

Rady powiatowe bądź co bądź zbawienny icy

wilizacyjny wywarły już wpływ na tych włościan,

którzy w nich zasiadają. Wpływ ten będzie ogól

niejszym, gdy gmina zorganizowaną należycie zo

stanie.

Przyznając jakiejś warstwie społeczeństwa

prawa i atrybucye, trzeba baczyć, aby równocześnie

iw odpowiedniej mierze nakładać na nią obowiąz

ki. Dotąd wymagano ciągłych darów dla ludu, i

miasto go tem podnieść, demoralizowano go. Skład

ki na szkoły są także.darem bez ekwiwalentu.

Trzeba, żeby niehojność czyjaś obdarowywała lud,

ale aby on sam niebezpośrednio, ale drogą podat

ku wraz z całym krajem ponosiłwspólnie ciężarpo

datku na oświatę. Ofiara kilku gmin lub kilku po

jedynczych chłopów, jaką się dzienniki lwowskie

przechwalają, nic nie dowodzi, bo wyjątki stwier

dzają tylko zasadę. Nie naśladujmy owego guber

natora , który w podróży carowej Katarzyny kazał

w oddali malowane rozwieszać miasta ikrajobrazy,

tam gdzie były pustynie.

Niełudźmy się malowa

nym w gazetach ludem, aby od jego urojonej bia

łości czarno odbijały inne warstwy wstrętne pa

nom

dziennikarzom. Ale poznajmy go i zajmujmy

się nim, takim jakim jest. Choć nie wyda on sam

się tak śnieżnym, szczerzej kochać go będziemy

mogli, bo przekonamy się, że jeśli są na nim pla

my, to nie z jego winy, ale często z winy naszej.

Wprzągnijmy go do normalnej zinnemi warstwami

pracy, dajmy mu przedewszystkiem to, bez czego

nie ma społeczeństwa, a tem mniej nie możebyćpo

stępu, dajmy mu władzę iporządek, z jego własnym

w autonomicznych instytucyach udziałem.

Dajmy mu szkołę w każdej gminie, dobrze doto

waną idobrze obsadzoną, przywróćmy w tej szko

le wpływ duchowieństwa. W życiu zaś społecznem

baczmy na jedno, abyśmy go nie gorszyli przykła

dem. Frazesa o oświacie ludowej u t. z. inteligen

cyi na ustach, a ilekroć ta inteligencya zetknie się

z ludem, to tylko, aby weń wlewać zepsucieiprzy

kład rozwiązłości obyczajów. Bolesno o tem wspo

mnieć, ale jeśli jest zmiana na lepsze co do oby—

Polski postępowanie Napoleona, i gdyby Pamiętni

kijego z owego czasu były znane wtedy gdy je

pisał, osłabiłyby niezawodnie wiarę w

sympatye

Napoleońskie, a Polska byłaby sobie oszczędziła

nadal wiele krwi i nieszczęść.

Przenosząc się w ową epokę gorączkowego ży

cia narodu, podziwiać trzeba jego żywotność, zdu

miewać się, że kraj, którego siłę wyczerpały do

szczętnie prawie owe bezowocne zapasy, tak rychło

po owych wstrząśnieniach wrócić mógł do jakiej

takiej równowagi. Ileż to wymagało wytrwałości i

rezygnacyi, ile poświęceń i ufności w siebie, aby

nieupaść pod brzemieniem ogólnego zwątpienia!

Utworzone traktatem tylżyckim w r. 1807 z części

Polski odebranych Prusom, Księstwo Warszawskie

daje obraz do jakiego heroizmu doprowadzić mo

gą naród rozbudzone nadzieje. Ówczesny rząd pru

ski niestara! się bynajmniej o dobrobyt zagrabio

nego kraju, a jednak zaledwo kraj zrzucił niena

wistne jarzmo, odżył na nowo i wydobył z siebie

siły, o jakich się wprzód nikomu marzyć nie mo

gło. Lecz siły owe zostały zużyte nie dla dobra

ojczyzny, ale dla dogodzenia kaprysowi wszechpo

tężnego pogromcy, który je prawie umyślnie terał,

aby módz potem powiedzieć, że Polska nie dojrza

ła do samobytu.

We dwa lata po utworzeniu owego skrawka tak

niegdyś obszernych dziedzin polskich,

zwanego

Księstwem Warszawskiem, otwarł Fryderyk August

pierwszy sejm w Warszawie w d. 10marca 1809 r.

mową tronową, która stanowi nadczółek wspomnio*

nych Pamiętników. Król ubrany w mundur polski

i z orderami polskiemi odczytał mowę w języku

polskim, którego się nauczył przez cześć dla tra

dycyi jaka się łączyła z pamięcią jego przodków,

którzy piastowali berło polskie. Zacny to był bez

wątpienia człowiek, ale pełniąc wobec Napoleona,

któremu wszystko zawdzięczał obowiązki prostego

włodarza, lękał się go czemkolwiek obrazić i nie

tyle szło mu o dobro powierzonego sobie kraju,

ile o łaskę wszechwładnego protektora.

Dziwnem zaiste na nieszczęście nasze znamie

niem

owej chwili był fatalizm

obawy. Fryderyk

August bał się sprzeciwić Napoleonowi, od którego

kaprysu zależał i zezwalał na wszelkie ze strony

francuskiej nadużycia. Napoleon bał się obrazić

Aleksandra I najlżejszym pozorem

chęci wskrze

szenia Polski; uwięziwszy bowiem siły swe w Hi

szpanii, rozpaczliwy stawiającej opór, nie wstydził

się schlebiać mocarzowi Północy, aby go odwieść

od myśli przymierza z Austryą.

,,Starajcie się mieć

jak najwięcej wojska1* rzekł on do jenerała Fisze

ra, wysłanego w misyi od rządu Księstwa War

szawskiego, ale żądał tego wojska na to, aby go

używać w swojej sprawie, kiedy bowiem Austrya

cy wkroczyli w d. 15 kwietnia 1809 r. pod wodzą

Arcyksięcia Ferdynanda jako nieprzyjaciele w o

bręb Księstwa Warszawskiego, cała siłajakąksią

żę Józef Poniatowski mógł przeciw nim wystawić

wynosiła 14,000, pomimo, że było wówczas 50,000

wojska polskiego, z

którego 36.000 użyte były w

Hiszpanii. Napoleon znał waleczność naszego woj

ska. To też gdy mu doniesiono o wzięciu Saragos

sy, pierwsze było jego zapytanie: ,,jak się spra

wili Polacy?"

«Pierwsi byli na wyłomie" odpowie

dziano; ,,Je m!y attendais" dodał z uśmiechem.

Zresztą jakże miało księstwo warszawskie zna

leść w królu orędownika, gdyby nawet chciał był

w tym charakterze wobecNapoleona wystąpić, kie

dy przez

swoje kreatury w rządzie był w błąd

wprowadzany, a sam nie miał czasu naocznie prze

konać się o stanie kraju.

I tym razem chcąc jak

najrychlej pozbyć się króla rozpuszczono pogłoskę,

że lud w Dreźnie lękając się, aby król całkiem dla

Polski nie porzucił Saksonii, burzyć się zaczyna.

,,IIfant aller en Saxe pour calmer les tetes rze

kła na pokojach królowa, kiedy jeszcze nikt nie

przewidywał tak rychłego odjazdu królestwa, który

nastąpił w d. 26 marca, a zatem w parę tygodni

po ich przybyciu. Przy tej sposobności robi Niem

cewicz uwagę stanowiącą charakterystykę obu na

rodów:

,,Niemcy, mówi on, zdaje się że sercem

nawet myślą, my nietylko sercem lecz i głową

czujemy."

Kampania austryacka, w której garsta Polaków

dokazywała cudów waleczności przeciw trzykroć

liczniejszemu nieprzyjacielowi, stanowi dość obszer

ny epizod Pamiętników.

Poddała się Warszawa,

niechcąc więzić wojska w nieobronnej swej prze

strzeni, leci» wojna przeniosła się w głąb kraju

i do sąsiedniej Galicyi, gdzie patrolom polskim

z kilku ludzi złożonym poddawały się całe miasta.

Po krwawych walkach, w których garstka nieprze

łamany stawiała opór, Austryacy opuścili zresztą

w d.1czerwca t. r. Warszawę na wieść o zwy

cięstwach Napoleona i zagrożeniu Wiedniowi.Rosya,

która niby na pomoc Polakom wysłała korpus, u

czyniła to raczej w celu osłaniania Austryaków,

z któremi Rosyanie wszędzie bratali się nainrzv

jaźniej.

Niemcewicz następną acz zbyt surową, pod wpły

wem

zapewne czarnego w owej chwili widzenia

rzeczy, daje charakte_rystykę księcia Józefa Ponia

towskiego: ,,Książę Józef, człek pełen odwagi i ho

nora, lecz słaby na umyśle i woli, zawsze zdania

tego, który z nim mówi ostatni, przez nierezolucyę,

opieszałość, lenistwo, wszystko w rozprężeniu trzy

ma, wielu ostudza i zniechęca-"

Dalej opisując swój pobyt w Puławach ciekawy

podaje szczegół:

,,Dnia 26 września 1809 książę

Eustachy San’guszko wszedł do mnie w Puławach.

Powierzył mi okoliczność

względem losu

kraju,

naszego wielce ważną. Rzecz się ma tak: Książe

Eustachy w 1794 oficer w służbie polskiej, potem

w służbie moskiewskiej, od rozbioru kraju całkiem

w rozbiór moskiewski wpadły, nie tracił ducha

prawdziwego Polaka.

Za wkroczeniem wojsk na-

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu