Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 665 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

Ner 114

Kraków, Wtorek 2 i Maja 1907.

Rocznik LX.

CZAS

(Wydaak «iecxom«).

Pronumoratą przyjmują : Admia itmcya Cze u w Krokowi* I nrsędy pombotro

Miwjaoową pranumorot * księgarnia S. A

. Krzyżanowskiego, kandle: 81. Karlińskiege, H,KrotMkaMm

liinio azieauików Hopr sa i Salomonowej. Głów na tr afika .

t*ony ogłoazońl oJ wiertza petitem zr pi. rwiay rac 20 hal., za każdy nastepay ne 19 haL; akJad

tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany pierwszy raa 40 hal,, autępny pe 10 kaL

rjade sl nno i Nekrologia od aiejoca wier eza drnkiem petitowym ( 0 halerzy u każdy raa.

Glooy publicnncooi pu 2 kor.; wszelkie prywatno kumuuikaty po kroaiee i pe Male ekeaomi

oznym i t p. po 1 kor. od miejsca wierna

Ogłoszenia i prenum eratą przyjuiuję; w Lwowie biura dsiennihAw L. Plohaa A. OUsewskieg(i

śt. Sokołowskiego, K. Hnchstaba; wJnroałnw/iu Biuro dzienników; w Podgórzu Poturalokl; wPrn*

myślu A_ Juszyński księgamia,D. Bescelee: wBzwazowia M. Weintraub; w Stanislawewle Jazie1

*ki t Sp.; w Tarnow!a k. Kockach, O. Hiuit; w Tarnopolu Komaniewskl: w Paryżu wyłąesnir

u.W

Kaczkowski, 14 Citż de Tc*tua« w Wiedniu łlaaseusiein A Vogier, R. kloszs (także we wssysł

k,ich filiach); H. Schalcb H. Duke*, I . Braun, J. Dasaeberg, B. FYiedl (tylko preanmaratę I . Oold

*ehmids A Comp.); w Frankfurai* a. M

G.L

Da.be AComp., w Pradze m**M*| Pr. Kerorka

9 Ę T Zi bstdą x*iu, adreoo dopłbot aię 49 bo(. O M

AD ftU MDAKCYIi ul. św. Tamnaaa Kr I Ł - T*l*f*w Hr BO.

zwjCiaeiKar?awyi

HENRYK SIENKIEWICZ

w odpowiedzi Bjornsonowi.

Wiedeńska Z eit, w której pojawi!

Bię atak Bjttrnsora na naród polski,

ogłasza odpowiedź Henryka Sienkie

wicza na ten artyknł. Dzięki uprzej

mości znakomitego pisarza, możemy

podać jego słowa w oryginale polskim

Doradcy i informatorowie ruscy BjOrnsona po

wiumby pamiętać o jednem przysłowin: ,,Kłam

atwem świat przejdziesz, ale się nie wrócisz1*.

—

Dwie rzeczy moBzą nderzyó każdego, kto czytał

a rtyknł Bj(irnsona o P olakach: niesłychana bez

czelność, z j aką okłamano słynnego pisarza, i ró

wnież niesłychana naiwność, z jaką człowiek sę

dziwy, w którym doświadczenie powinno było

wyrobić ostrożność i zmysł krytyczny, przyjął za

stwierdzone i pewne wszystko, co mu podsunięto.

Wobec tego można go wprawdzie żałować, ale

nie można go nwołnić od odpowiedzialności. Mówi

on, że czytał historyę polską, a naw et że mnsiał

przerywać czytanie, tak odpychał go i mierził *Sza

tan", sprawca wszego złego, który w polskim na

rodzie zakorzenił się, jedc ak silniej niż gdziein

dziej i tak naw et silnie, że dotychczas nie cbce

ustąpić — ale zobaczymy, czego się norwegski

poeta z niej nanczył.

Przedewszystkiem możnaby spytać Bjórnsona,

jaką czytał historyę polską. Istnieją rozmaite.

Są nrzędowe wydania praskie; są także wyda

wane przez binrokracyę rosyjską, w których można

doczytać się takioh naw et wiadomości, że Sobieski

oswobodził Wiedeń n a czele wojsk rotsyjskich.

—

Jeśli słynny pisarz czerpał z tego rodzaj n źródeł,

to mógł znałeść w historyi naszej całe zastępy

szatanów. Ale mnsimy go cstrzedz, że to woda,

która temn, kto się jej napije, grozi gorączką i

bredzeniem.

Bjtirnson odkrył jednak w naszych dziejach cią

głą obecność szatana. W edłng norw egskiego pisa

rza, był nim dziki indywidualizm, zamiłowanie

wolności dla siebie, a tyrania i okrucieństwo

względem innycb połączonych, czy też podbitych

narodów — absolutny brak wyrozumienia dla icb

aspiracyi, b rak litości dla icb cierpień, potworny

egoizm i b rak miłości wogóle.

Więc szukajmy dowodów tego w dziejach.

Dawno jnż, bardzo dawno temn zaszedł rzadki

fakt w historyi. Po olbrzymiej zwycięskiej bitwie

ze wspólnym nieprzyjacielem połączyły s ę ze ao

bą dobrowolną omową dwa narody na dalszą

wspólną dolę i niedolę. Narodami tymi byli Po

lacy i Litwini wraz z przynależną do tych osta

tnich Białorusią i Ukrainą. Istnieje sta ry, bo d a

tujący z 1413 rokn dokument tej omowy. Owóż

dość na niego rzncić okiem, aby przekonać się,

jak ten polski szatan egoizmn, tyrsnstw a i brakn

miłości wycisnął natychmiast na nim swe piętno.

Doknment ten, który łatwo Bjbrnson może znałeść

i przeczytać, brzmi w kilkn wstępnych wierszach,

jak następnje:

*Kn wiecznej pamięci". r Nie dozna zbawienia,

kto się na miłości nie oprze. Miłość jedna nie

działa m arnie; ona gasi zawiści, osłabia nrazy,

daje pokój, łączy rozdzielonyeb, podnosi upadłych,

gładzi nierówności, wspiera każdego, nie obraża

nikogo i ktokolwiek się schroni pod jej skrzydła,

nie nlęknie się niczego. Miłość winna tworzyć

prawa, za kładać miasta, rządzić kióle^twami, pro

wadzić do dobrego stann Rzeczpospolitą, wydo

skonałać cnoty cnotliwych, a kto nią gardzi, ten

wszystko zatraci itd. itd. itd."

Ale może to jaki nrywek z liitów św. Pawła

ApoBtoła?

Nie! to doknment Unii Polski z Litwą w Ho

rodle z 1413 rokn — to *Szatan polski" wygla—

Bza takie myśli wśród mrokn średnich wieków,

z a czasów przemocy, okrutnych wojen i praw a

pięści.

1 oto takim Bzatańskim sposobem złączone na

rody przetrw ały w zespole wieki cbwały, a pó

żniej wiek hlęsK i męczeństwa. Przetrwały nawet

Mnrawjewa. Krew ich wojowników i męczenni

ków płynęła, aż do ostatnich prawie czasów je

dnym strumieniem i myśl icb była jedna. Kościu

szko był Litwinem, a największy poeta polski, o

którym sam B, Ornson mówi, że opromienił nową

tęczą niebo ludów, uważał również Litwę za swą

ojczyznę.

T a pełna miłości i tolerancyi dusza polska nie

zmieniła się w ciąga wieków i nie zmieni się

nigdy. Od daw niejszych jnż czasów istnieje na

Ukrainie pod berłem rosyjskiem i w Galicyi pod

anstryackiem, rnch narodowy rnski, a w ostatnich

dniach rozbudził się na Litwie i litewski. Jakże

zaehownją się wobec tego Polacy? Gdyby BjUrn

son mógł czytać dzienniki polskie, przekonałby

się, że eała niemal prasa nasza, bez względn na

barwę, nie zajmowała i nie zajmnje bynajmniej

wrogiego względem tycb aspiracyj stanowiska.

Panująca w niej myśl da się streścić w tych

krótkich słowach: Nie badajcie n a nienawiści do

nas i do naszej knltnry, bo na nienawiści nie da

się nic zbudować. Bądźcie nam braćmi, a my

wam odpłacimy miłością i pomocą.

Tak przemawia we wBzystkicb trzech zaborach

szatan polski.

Ale przejdźmy do dalszych zarzntów.

Wytyka nam między innemi Bj"irnson, że pro

wadziliśmy wojny wprost szalone. Kiedy? Czy

to znów kłamliwa informacya, czy najgłębsza nie

znajomość historyi? Nie byliśmy Indem zabor

czym i ani jeden tych krajów, które weszły w

skład Rzeczypospolitej, od Bałtyku do morza Czar

nego nie wszedł drogą najazdu i zaborn. Wszy

stkie wojny nasze przeciw Niemcom do 1410 r.

t. j . GrUawaldu, a potem przeciw Moskwie, Szwe

dom i Islamowi były odporne. W naszych dzie

jach zdarzały się tylko bitwy szalone. Uderzać w

trzy tysiące lndzi na sześćkroć liczniejszych, bi

tnych i wyćwiczonych Skandynawów, jak pod

Kircholmem, nderzać w trzysta koni ua krocie

Tnrbów, lnb garstką nłanow atakować wąwozy

Samo-Sierra było mc że szaleństwem. Ale nad mo

giłami takich szaleńców wstyd gwizdać.

—

Niech

śpią w spokoju i sławie. Nie wypada zresztą mó

wic o szalonych wenach i wyprawach potomko

wi Normandów. Przecie nie przypuszczam, żeby

BjCrnscn mówił o nassycb powstaniach, do których

popychał nas nadmiar cierpienia i rtzpaoz, albo

wiem byłoby to plnć na krew i męczeństwo, a

toby by !o Bjthnsona niegodne.

Miłość ojczyzny nie zaślepia mnie tak dałece,

bym nio miał widzieć naszych dziejowych wad

i zapoznawał nasze grzechy. Mieliśmy jedne i po

pełnialiśmy drogie, ale nie takie, jakie nam z a

rzuca BjCrnson. Przedewszystkiem zaś wady nasze

przynosiły największe szkody nam samym, a za

grzechy pokutowaliśmy i pokutujemy dotąd, ja k

żaden inny naród.

Nas_e losy Bą z?iste dziwne. W roku 1791, gdy

otrząsnęliśmy się ze zbyt podobnej do swawoli

wolności i wraz ze szlacbetuą konstytncyą zapro

wadziliśmy tron dziedziczny, Rosya i Prusy za

rzucały nam jakóbinizm i pod tym pozorem roz

szarpały nam następnie ojczyznę. Obecnie, gdy

jesteśmy społeczeństwem naw skroś demokraty

cznym, BjCrnson zarzuca mm wstecznictwo i chęć

utrzymania n siebie w domn zależności lndn od

szlachty. Mówiąc jego językiem *Szatan" tkwi je

i-zcze w nas i każe posłom polskim przemawiać

w Dnmie przeeiw wszelkim twórczym i zbawien

uym reformom, aby otrzymać lud w tradycyjnej

niewoli.

Więc przez cbwiłę jeszcze pomówmy o tej tra

dycyjnej niewoli naszego lndn. Przedewszystkiem

czy ta niewola była mniejszą w Niemczech, F ra n

cyi, lnb gdziekolwiek indziej ? Pisze Bjórnson, że

w P lsce mogli panowie chłopów sprzedawać, za

bijać, że chłop nie miał przystępu do żadnego

sąln, że nie mógł sprzedawać nawet wódki etc.

c(c A w reszcie Enropy? Co do sprztdaw.inia

chłopa, to wprost nieprawda. Pominąwsz,y czasy

picrw itne, odpowiadające takim samym Btosnn

kom n iunycb, dziś wysoce cywilizowanych Indów,

prawa sprzedawania cbłopa nie miał pan pohki

nigdy. Prawo skazywania cbłopa na śmierć cd

nosi się zwykle do konstytucyi z rokn 1573, któ

ra zresztą wyraźnie go nie daje; mówi tylko, 2c

pann wolno skarać poddanego wedle swego rozn

mienia. Natomiast najskrupulatniejsze posznkiwa

nia (prof Korzun) nie w ykryły ani jednego wy

padkn, by sąd pański wydał wyrek śmierci na

cbłopa. Widoeznie *Szatan" polski nie umiał się

ua to zdobyć. W przeciwieństwie do t-go sami

historycy niemieccy stwierdzają, żejeszczo w XVII

i XVIII wie n w Meklemburgu pan miał prawo

życia i śmierci nad chłopem, a w Saksouii isto

tnie tracono cblopów na podstawie wyroków wy

danych w sądach pańskich (Conrad. Jsbrbllcber

Nrttioc l(jk(.nomie u. Stalistik N. X . t. 20 str. 481,

486). Z asada, że chłop winien brać trunki z kar

czmy pańskiej, jest jedacm z tak zwanych praw

przymnsn (Ranerrecbte), które się wykształciło

w Niem zecb i najpierw tam bylo stosowane.

Władza sądownictwa pauów jest przejawem wła

dzy dominijalnej (Grundherschaft), któ ra zdaniem

uajpoważuie’szych uczonych Niemiec ustaliła się

w Polsce d ipieio przez kol mizacyą niemiecką

(Mcitzen) Jakąż zdumiewającą nieświadomością

jest, instytucie całego ówczesnego świa’a zacbo

d. i go, wynalezione naj pierw na zachodzie, a wpro

wadzoue do Polski p )d jego wpływem, — skła

dać wyłącznie na karb Polaków i jakiegoś spe

cyficznie polskiego *Szatana111

W krajach zacboduio-habsbnrskicb dopiero Jó

ze f II w rokn 1781 zniósł poddaństwo osobiste

chłopskie. Konstytncyą polska z rokn 1791 uzna

ła pełną wolność cbb pa, a jeśli me przeprowa

dziła uwłaszczenia, to pamiętać należy, że w kra

jacb niem e kich uwłaszczenie, przeprowadzone

dopiero w X IX wiekn, to jest wówczas, gdy

Polska była jnż r )zdartą i stanowić praw d a

siebie nie mogła. Zarzucać Polsce, że me doko

nała w danym czasie pewnych reform, które na

Całym świecie później dopiero łodziom p zyszły

do głowy, jest tem sao em, czem byłoby zarzucać

Norwegom, że nie znali drnkn przed jego wyna

lezieniem, lnb cormandzkim wikingom, że nie

mieli takich idę , jakie ma dziś BjOroson i że

mniej od niego kochali Rnsinów.

To wszelako jest pewne, że za czasów Ware

gów dokładniejsze musieli mieć wiadomości owi

wikingow ie o Rusi, niż je ma dziś Bjdrnson c

Dumie i roli, jaką w niej odegrali posłowie pol

soy. Czytając, cj o tem p:sze, niepodobna oprzeć

się obnrzenin, że mogli się znaleźć szalbierze,

którzy informując gc w ten sposób, pozwolili so

bie do tego stopnia zadrwić z człowieka o euro

pejskiem nazwisku, a zarazem sędziwego starca.

Wedle BjOrnsona, gdy w Dumie chodziło o to,

by zwrócono chłopom trochę ziemi, wówczas

posłowie polscy nie odpowiedzieli otw arcie: *nie",

ale ociekli się do wybiegów, które ostatecznie

doprowadziły do tego: *nie". Naprzód, czy cho

dziło istotnie tylko o zwrócenie cllopom zie

mi, czy też, jak mam zaszczyt przypomnieć, o

powszechne jej wywłaszczenie i upaństwo

wienie, a jeżeli tak, to któreż państwo na Za

chodzie przeprowadziło tę rzeez? Ziemia norweg

ska uboższa jest od polskiej i kraj nie stoi na

rolnictwie, a jedn ak czy BjCrnson może zaręczyć,

ie chłopi norwegscy znieśliby spokojnie, gdyby

chciano odjąć im i upaństwowić *e spłachetki

gleby, którą z ojca na syna uprawiają? Nato

miast ja mogę mn zaręczyć, że miliony chłopów

polskich wzięłyby za kosy i widły, gdyby spró

bowano upaństwowić ich ziemię. Tysiące podpi

sów, wysłanych w tej sprawie do posłów poi

skich w pierwszej Dnmie, są dostateczną p ręką

prawdy słów moicb. Ziemia nie jest, tak jak np.

fabryki, tylko wartością. Ziemia je st zarazem mi

łuścią — i o ten skopnł rozbijać się będą zaw

si;ę wszelkie eocyalistyczne na nią zamachy. Nie

kuchają ziemi tylko takie ludy i tylko tacy Ind/ie,

w których dnszach nie wygasły jeszcze instynkty

koczownicze. W zbożnej, rolniczej Polsce podcbue

nstynkty nie istniały nigdy.

To raz. A powtóre wszystko, co mówi B,Orn

son o wybiegach Koła polskiego, jest wprost prze

ciwnem rzeczywistości i mogło być napisane chy

bi-, d latego, że papier jest cierpliwy. Posłowie

polscy w pierwszej Domie nznawali, a posłowie

polscy w drugi:j uznają jak najsilniej potrzebę

reform agrarnych i zaopatrzenia w ziemię ludności

małorolnej i bezrolnej, — nie chcą tylko aoi je*

rabnnkn, ani upaństwowienia. Przedewszystkiem

zaś życzą sobie, aby ta sprawa, o ile tyczy Pol

ski, była rozpatrywaną nie w Dnmie przez Ro

syan, mających o stosunkach polskich niewiele

lepsze wyobrażenie od BjOrnsona, ale w ’ narodo

wym sejmie polskim, wybranym przytem przez

czteropr/ymiotnikowe głosowanie.

Drngi zarzut, że Kiło polBkie sprzeciwiało się

antonomii Litwy i Ukrainy, je st tylko nowym do

wodem, do jakiege stopnia pozwolono sobie nad

użyć łatw owierności Bjórnsoca. Nic podobnego nie

miało poprostu miejsca. Cóż można nad te więcej

powiedzieć!

Protest w Wybnrgu, ci naw et Rosyanie, którzy

wzięli w nim odział, nważają obecnie za k apit/l

ny błąd polityczny. Pola cy jeździli do Wyborga,

nie żeby *protestować przeciw protesto

w i", ale by wyrazić kadetom swe współczucie

i wyjaśnić im, dlaczego do protestu przyłączyć

się nie mcgą. Że tak było, można dowiedzieć się

z pierwszego lepszego dziennika i trzeba byłe

się dowiedzieć, zanim się wystąpiło z oskarżeniem.

Lecz oto następny z a n nt: *Polscy bohaterowie

wolności — mówi BjCrnson — przyłączyli Bię du

rządn binrokratycznego i do reakcyi. Widzieliśmy,

że polscy właściciele wysyłali do cara d epntacje

i telegramy, żeby zmienił prawo wyborcze, bo za

graża ono knltnrze; słyszeliśmy jak poseł Grab

ski rzekł bez gródek: *Jeśli rząd cbce nadać

Wszccbpolsce (Królestwa, Litwie, Ukrainie i Bia

łorusi) samorząd, to przyrzekamy .s iennie, że

w ciągn dwóch miesięcy będą wszyscy rewolu

cyon ści w pień wycięci".

Czytając to, zdawało mi się, że śnię Więc

Pulacy sprzeciwiali sie antynomii Litwy i Rusi,

a za samorząd dli. siebie . dla Litwy z Rusią

obiecywali wytracić rew olacyunistów! Równem

praw em możnaby powiedzieć, że BjCrnson po roz

bicia się nnii szwedzro norwegskiej starał się o

korouę norw egską dla Biebie i swych potonikow.

Nic też innego nie można przypościć, tylko że

deg ał tu rolę jakiś sza,bierz, który go nsjro

zmyślniej oszukał — jakiś polityczny ruski Fal

staf, o którym możnaby powiedzieć to, co Sze

kspir przez nuta królewicza H enryka mówi o Fal

btafie angielskim: *Kłamstwa jego są podobne do

ojca który je spłodził — równie potworne i bez

czelne".

Aie dać się tak osznkić — co za upo

korzenie dla BjOrnsona - Poseł Grabski chce go

podobno pozwać sądownie o oszozerstwo. Jabym

tego nie uczynił. Przecie nawet dzienniki rosyjskie

wyśmiewają obecnie łatwowierność sędziwego pi

sarza. To chyba wystarcza.

Jest bowiem coś wzbudzającego litość w takim

zupełnym zanika zmysłu krytycznego. Nie chce

np. wierzyć Bjbrnson oficyalnej statystyce Galicyi,

dokonywanej na miejsca wedle zapisów czynio

nych przez ojców rodz’n, a okładanej w Wiednin

przez centralną komisyę, złożoną z Niemców.

Woli wierzyć statystyce dostarczonej mn przez

ruskiego Fałstafa Skarży się, że oficyalna zali

czyła do Polaków żydów, a ponadto, dwieście

tysięcy Rusinóec, dlatego tylko, że są katolikami.

Żydzi wprawdzie zapisują się sami, do jakiej

cbcą narodowości, a Ras ai ga’icyj 6cy wszysey

są Katolikami i różniąc się od łacinników tylko

obrządkiem, wszyscy podlegają władzy papieża.

Ale w Norwegii wolno takich rzeczy nie wiedzieć

i wolno płakać razem z makim Aniołem nad intry

gą polskiego S zatana.

Zanważyć tzy sposobności należy, że przy okłada

c n tej statystyki zaszła istotnie pewna pomyłka:

w Wiednia zaliczono do Rnsinów dwieście tysięcy

Polaków, dlatego tylko, że nie mając w pobl tn

krściołów łacińskich, przystosowali się z konie

czności do katolickiego ob rządka słow iańskiego.

Skąd jednak w^iął eię cały ów las kłamstw i

niedorzeczności, tak gęsty, ż nie wiadomo do

jakiego drzew a zbliżyć się najprzód z toporem?

Z czego to wszystko poszło? Oto przed nieda*

, nym czasem bar da studentów ruskich napadła

pod nieobecność polskich na uniwersytet we Lwo

wie. Bohaterowie poniszczyli sprzęty, potłakli

szafy, pokrajali portrety rektorów (a gdyby mię

dzy niemi były dzieła Velasqneza, Vao Dyrka lnb

Rembrandta, pokrajaliby je bez najmniejszej kwe

styi tak Bamo) i poranili jedneg) bezbronnego

profesora, który, jako sekretarz, znajdor.ał się

w kancelaryi. W więzieniu, do którego ich c a

krótko zamknięto, urządzili głodówkę z winem i

befsztykami, nadsyłanymi przez znajomych. Po

czem wyposzczono icb, i obecnie, za to kulturalne

i patryotyczne b ihaterstwo, będzie ich sądzi! sąd

niemiecki, aby nie mogło się zdawać, że ich sąd?i

stronniczy, polski. I to je st literalnie powód, z któ

rego się zrodził artyknł Bjbrnsona o szatanie pol

skim, o polskiej tyranii wogóle i o nciskn Rnsi

nów w szczególności.

Wchodzimy znów w ten sam las. , Uoiwersytet

we Lwowie był pierwotnie rnski11— mówi Bjóru

son.

Kiedy? Jest to taka prawda, jak to, że

na Litwie, Ukrainie i Białorusi znajduje się 30

milionów Rnsinów, a tylko 900 tysięcy Polaków ,

lnb jak to, że w Pulsce na 7 milionów chłopów

jest pięć milionów bezrolnych. Ale kto powiedział,

że Koło polskie nznało reformę agrarną za zby

teczną, dla tego i nniwersytet we Lwowie mógł

być *pierwotnie rnskim". Praw da jednak, która się

nie da uśpić, cboćby ją nsypiał laki hynotyzcr,

jak Bjbrnson, rrówi oo innego. Mówi ona, ie we

Lwowie, w którym zanważę nawiasem, jest nie

spełna 10% Rnsinów, nniwersytet nie był ani pier

wotnie, ani nigdy rnskim. Został cn założony za

króla Jana Kazimierza w r. 1661, a w pierwot

nym stadynm swego istnienia zwal się jezuickim.

Wykład był łaciński. W r. 1784 po przyłą Lenin

dzisiejszej Galicyi do Anstryi, została owa wszech

nica zmieniona przez Józefa II w tak zwany uni

wersytet Józefiński. Wykładano w nim jak i da

wniej po łacinie, 8 wyjątkiem teologii pastoraluej,

której polski wykład cesarz potwierdził. W rosu

1805 przemieniono zakład na Licenm (wykład

łaciński* W r. 1816 przywrócono mn praw a uni

wersyteckie. W r. 1817 wprowadzono katedrę ję

z yka i literatnry polskiej. W r. 1824 uniwersytet

zniemczono. W r. 1848 wszystkie w ykłady roz

poczęły Bię po połskn. Po zbombardowania Lwo

wa nastąpił powrót niemczyzny. Teologia została

po połskn, Rusinom zaś przyrzeczono otworzenie

pewnych katedr rnskich, gdy się ich język roz

winie dostatecznie.

W r. 1871 znikły ograniczenia językowe, wskn

tek ciego znalazło się stu dziewięciu profesorów

polskich, a siedmio rnskich. W r. 1882 ministerynm

w Wiednin nzn iło, że językiem wykładowym jest

język polski. W wewnętrznem urzędowania obo

wiązywał początkowo łaciński, następnie niemie

cki, potem polski. Nie przyszło do głowy mówić

o rnskim.

Wobec tego, czem jest i skąd Bię wzięło twier

dienie Bjbrnsona, z którego jednak zrodził się

ały jego artyknł, że nniwersytet we Lwowie był

pierwotnie rnski m?

Jakie na to złożono dowody? A o dowody, kto

się stanowi sędzią, mnsi pytać, inaczej wyroki

jego będą przypominały dawniejsze tnreokie, lnb

dzisiejsze pruskie...

Nikt z Polaków nie będzie się sprzeciwiał cbęci

Rnsiaów pos’a d n i a własnego uniwersytetu, ale

musimy bronić tego, oo nasze i będziemy bronili

jak jeden mąt. Powtórzę p żytem raz jeszcze, że

uniwersytetu i katedr nie zdobywa się palką Co

do tyranii polskiej i krzywd raskicb, niech ta

uniwersytecka spraw a będzie icb miarą. Ministc

rynm postanowił j w r. 1882, że językiem wykła

dowym jest z reguły pi Iski, a jednak istnieje

w nobiersyteeie lwowskim siedm katedr rnski h.

między nitmi zaś takie, jak prawa cywilnego

prawa karnego i historyi powszechnej.

Gimnazjów mają Rcsini w Galicyi pięć, cboć

brak do nich profesorów a naw et i uczniów. Bzkół

elementarnych rnskich z rnskim językiem wykła

dowym istnieje 2144. W szystkie szkoły realne i fa

cbowe są dla nieb otwarte, jeno zbyt mało z nieb

korzystają, gdyż procent ich wym si we wszystkich

zakładach nank wych zaledwie 19.

Taki jest stan rzeczy w Galicyi, a jaki był

w Rosyi ? Oto do cstatnicb czasów nie było wolno

drukować w państ ?ie rosyjskiem książek rnskich.

Nietylko katedr uniwersyteckich, ałe szkół dotąd

niema. O tem jednak rnski Fal tal zapomniał wi

docznie powiedzieć Bjbrmionowi.

A teraz niech słynny pisarz zwróci i c/y w in

ną stronę. Być może, że nie zechce ich zwrócić

ua tę dołiuę łez dziecię-ycb, jaką jest obecnie za

bór prnski, w którym Polacy, nie mówiąc o azko

łacb elementarnych, nie mogą uzyskać nawet wy

kłada religii w językn ojczystym. A!e ponieważ

tam chodzi także o rełigię - może to zrazi BjOrn

s ma. Więc niech spojrzy n. p. na Szlezwik, w któ

rym tyją bliżsi mn krwią Duńczycy. Niegdyś, gdy

w sejmie prnskim jakiś poseł niemiecki, kształcony

także widocznie na urzędowych wydaniach historyi

naszej, zarzucił Pi lakom ncisk Rnsinów, ocp )Wie

dzieli mn posł wio polscy: *Dujcie nam t", co

posiadają Rusini w Galieyi, a na tem chętnie po

przestaniem*. Owóż i ja odpowiem Bjórnsonowi:

Zapytaj, norwegski pisarzn, Duńczyków w Szle

zwiku, czy posiadają to, co Rnsini w Galicyi? A je

śli po tem pjtamn usłyszysz skargę uciśnionych,

to zajmij się lepiej nimi, nie nami. Ogł o icb

krzywdy światn. R/nć hańbę na ciemięzców. Wy

kryj szatana tam, gdzie on istotnie, rozpanoszył

się i zamieszkał. I pisz przedewszystkiem o stro

nach znanych ci dokładniej i bliżej, co do którycb

nikt cię z taką łatwością nie okłam e i nie oszuka.

A tego dziwnego szatana polskiego, który w po

mroce i grozie średnich wieków przemawiał do

innycb narodów słowami jakby z Ewangelii, któ

rv nie dopuścił w Polsce wojen religijnych, tego

dziwnego szatana, pod którego skrzydła cbron:h

się swego czasn prześladowani żydzi, sekciarze

uoskiewscy, protestanci niemieccy i wszy.- ey, któ

rzy gdzieindziej cierpieli za w iarę i przekonania,

zostaw w spoko/n.

Mówisz i przyznajesz sam, że wysyłał on dzieci

swoje na w szystkie pola bitew, na których lała

się krew za wolność narodów. I tak jest ł Ale ja

ci powiem więcej. Ten najdziwniejszy z szatanów

został naw et c a krzyż przybity.

Zostaw go w spokoju................................................

Henryk Sienkiewicz.

-------

MKeflekstyd«

ftledeń 18maja.

Jakimkolwiek będzie re zultat wielkiej liczby

wyborów śt iślejszych, dziś pewnem jnż jest, że

największe straty mieć będą stronnictwa liberalne

niemieckie, pod jakąkołwiekbądż firmą oae istnieją

tnb istniały. Dobrzo w ięc będzie, jeśli grupy po

1»tyczne i te, które otrzymają pierwsze ostrzeżenia

w postaci strąt względnie drobnych i nawet te,

które dziś jeszcze w yjdą zw ycięsko, poznają do

i(ładnie przyczyny pogromu stronnictw liberal

nych i wygnają z teg) dla siebie samych zba

wienne na przyszłość nauki.

Były wiceprezydent Izby poselskiej p. Kaiser

podaje w N. fr . J’rsise niektóre cenne cbos wie

lo błędnych w tym kiernnkn uwag. Przedewszyst

kiem podnosi on słusznie, że stronnictwa liberalne

weszły w akcyę wyborczą bez właściwego pro

grama; ia program Blatyły im jedynie n .zwy —

a dodajmy od siebie, że nazwy dość skompromi

towane - poszczególnych grup. Powszechność wybo

rn wymaga wysunięcia na czoło ograniczonej

iczby w ażnych, powszechnie zrozumiałych i po

wszechnie odczutych postulatów , wobec którycb

ażda z grup politycznych określa swoje stano

wisko. Tym razem zamiast tego odgrzebywano i

odświeżano jeno stare programy partyjne, dźwię

czne w formie, ale przeważnie nbogie w treść.

W krajach u szerokiem prawie wyborczem mo

ralne kierownictwo wyborów - powiada p. Kai

ser — ma zazwyczsj rząd; nowe wybory bywają

próbą, czy rząd posiada jeszcze zanfanie Indności

lnb nie.

W ostatni ;h latach widzieliśmy napr-ykład

w Niemczech wyb ry to pud hasłem kwestyi ka

nałowej, to pod hasłem polityki kolonialnej, we

Francyi pod hasłem polityki kościelnej, w Anglii

rozstrzygnąć one miały o kiernnkn polityki cel

nej, we Włoszech o kiernnkn polityki zewnętrz

nej i t d. W Anstryi rząd żadnego takiego hasła

uie wysnrąt. Wprowadzono powszechne głosowa

nie, rozpisano wybory, a le nie dano im żadnej

ealnrj treści. Wyglądało to tak, jak gdyby wy

borcy po ncbwaleuin powszechnego głosowania

iopicro oświadczyć się mieli, czy są jego zw olen

nikami lnb nie; innego zapytania do nieb nie

wystosowano Reznltat ujemnym był zarówno dla

dawnych stronnictw, jak i dla rządn. Gdyby z te

go reznltatn wyciągnąć ostatnią konsekwencyę,

trzebaby dojść do — jednak błędnego — prze

konania, źe wyborcy oświadczyli się przeciw po

wszechnemu głosowania, skoro z pięcia niemie

ckich i czeskich ministrów, którzy się do nich

odwi lali, dwaj z wielkim trndem m andat otrzy

mali, jeden padł, a dwaj z niedobremi s/ausami

przechodzą do ściślejszego głosowania.

Uwaga ta jest słuszna, bo co do stronnictw

w zachodniej Anstryi, te tylko odniosły *akces,

które jasno swój program określiwszy na podsta

wie dobrej organizacyi partyjnej stanęły do w al

ki: Bocyaliści i obie g r pv katolickie.

Socyaliści i tn znów odwołają się na wywody

p. Kaieera, byłi z góry na wybory przygotowani

i zorganizowani. Robotnicy fabryczni od chwili,

kiedy walka o powszechne glosowanie weszła

w stadynm aktualności, wn sili do kasy partyj

nej od 50 halerzy do korony tygodniowo, czyli

w ciąga roku każdy z nich wpłacił od 26 do 52

koron. Mieli więc i orgamzacyę i pieuiądze i zn

pełnie jasny program. P. Kaiser jednak co do

kwestyi programu nie sięga zbyt głęboko. W rze

czywistości program socyalistyczny w przeciwsta

wienia do programów liberalnych miał w A nstryi

tę tylko wyższ iść, że m e był jeszcze w ypróbo

wanym; liberuliści byli jnż n stern, socyaliści je

szcze nie, liberalny prcgram zawiódł jnż oczeki

wania, socyalistyczny | nie miał jeszcze pi emn

sposobności. W Niemczech, gdzie socyaliści, j a k

kolwiek n stern nie byłi, jednak wielką w parla

mencie odgrywali rolę, już objawiło się rozczaro

wanie i jnż wybory przyniosły im klęskę.

Wogóle, a w szczególności na nasze reflektu

jąc stosnnk’, sądzę , że prowadzenie wyborór? pod

hasłem wielkich i ogólnych programów nie jest

odpowiedniem, i raczej zgodziłbym się z tem, co

mówi p. Kaiser na wstępie, t. j. z wysuwaniem

konkretnych zagadnień. Programy ogólne, dźwię

czne a jednak tylko teoretyczne, wywołają zamęt

i uprawiają, że głównie strunnictwa radykalne

zdobyw a ją w wielkiej liczbie głosy wyborców,

którzy przyjaśniejszem i ostrzejszem ujęcia poszcze

gólnych kwestyj, natycbmiustby się od tycb stron

nictw odwróciły. Najlepszym dowodem jest wy

nik wyb rów w Krakowie, gdzie dawniej do dys

puzycyi sccyal stów było w iele gleBów, t. zw.

*sympatyków ", którym się dźwięczny podobał

program, a gdzie socyaliści ponieśli klęskę, sko

ro agitacya z przeciwnej strony potrafiła rozło

żyć ten program na elementa i zmusić socyali

stów do odpowiedzi i do w yjaśnienia poszczegól

nych pnnktów .

P. Kaiser jednak wytykając swemu stronni

ctwu błędy i wzywając do icb naprawy, nie wi

dzi, czy nie cbce widzieć, że liberalne specyalnie

stronnictwa niemieckie nie mogły postąpić ina

czej, jak postąpiły: uie mogły wysnnąć szczegó

łowego program n, bo go nie miały. Nie uwłasz

cza to słuszności jego spostrzeżeń w odniesienia

do innycb stronnictw .

Sytuacya wyborcza ie Lwowie.

Lwów 20maja.

Przewidywania moje 00 do wyniku wyborów

we Lwowie, spełniły się o tyle, że w okręgach

I, IV i VII wybór został dokonany, natomiast

w III, wbrew horoskopom, przyszło do ściślejsze

go wyboru. Było to następstwem wieści o zwy

cięstwach socyalizmn w Anstryi. P . Lazarns,

b. dyrektor Bankn hipotecznego, osobisty nieprzy

jaciel p. Samnela Horowitza, a teść kontrkandy

data Diamanda, człowiek hardz bogaty, trzymał

się aż do 14 maja zdała od akcyi wyborczej. Gdy

jednak wieczorem tego dnia przyszły telegramy

o powidzeniach socyalistów, rzncił na targ wy

borczy dnże sumy, które wywołały przewrót

w ,,przekonaniach" wyborców dzielnicy III. Po

mimo tego wybór p. Horowitza nważamy za za

pew niony; socyaliści wytężyli wszystkie swe siły

(§)digitalizacja: mbc.malopolska.pt

CZAS wychedn x wyjątkiem dni po niedzieli i świętach aroozyatyeh dwa razy *demie, a a a n widi

o godzinie C rano i a godzinie 6 wieoaorem.

Wt Lwiwls ,,Cm»** i*«t *o ubycia w blanek dzieaaiktw A. Wtzowtkieto, S. Satsłswikiii«, R. (*«balata

za sticyacb kalajawycb w Tinowła, Rzatzawla, Jaiia. Rawy* Sącza u pernla w ka!(lani kolaliwiL t iit la i

u lanych tłtwaiajazycb iticyacb a ysrtyirtw kalijewycb.

Numer wieczorny 1 0 hal., ranny 4 hal.}

PKENUMKKATA WYNOSI:

na cały rok na kwartał Bruttmiesią*

w K r a k o w i e w miejaca..................................................................

IIkarta 7ki*r SIkil kor. U U.

Pocztą w państwie Auatryackiem........................................................

86koron 9kor. -

83kor -

Z dwukrotną wysyłka pocztową.........................................................

42koron 10kor. 5C

h."3 kor60 hal.

Pocztą w państwie Niemieckiem........................................................

42koron 10kor. 60

h. y3 kor60 hal

Do wszystkich państw, naiełącyoh do związkn pocztowego .

48 koron 12kor. - 14 kor. -

Prenumeratę pnyjmq}* aię tylko od 1 do ostotniogo dnia w miesiąca. - Listy z pieaiądzml

i p r i e k a iy pitnięino ba prenumeraty i ogłuszania priyjmoj» Administracja C%ork w Krmkowit

hsklam acys ntsopisooęłowane aie podlegają opłacie pooctowej. Listów nieopłaconych aie pny]male a i

Rękopisó w aadsyłanyah aie zwraw aię.

1 z 6 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction