Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 760 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

N" 263

Listopada 1908.

Rocznik

LXI.

(Wydanie wieczorne)

paltfycsme.

Tajna konwencja.

—

Możemy czekać.

—

Następca

tronu i cesarz Wilhelm.

—

Zalety z młodą Turc.yą

i azkody Turcyi. —

Cypr i Egipt a Bośnia i Herce

gowina. -

Austro-Węgry i Turcya. — Tnrcya i Austro—

Węgry. —

Kanclerz, parlament, cesarz i hr. Zeppelin.

W położeniu wytworzonem wypadkami na Bał

kanach, naraz nastała cisza, nie przed burzą, ra

czej przed mową p. Izwolskiego w Dumie. Gabi

net petersburski przesłał wiedeńskiemu projekt

programu konferencyi i oczekiwał odpowiedzi,

która zapewne już nadeszła. Jeżeli Rosya zamie

rza odświeżyć swojo słowiańskie posłannictwo na

Bałkanach, stawiając trudności, co do aneksyi

Bośni i Hercegowiny, to złą wybrała sposobność,

albowiem Austro - Węgry właśnie wobec niej

posiadają znpełne uprawnienie, tajnie zawartą

konwencyą 15 stycznia 1877 r. Zapewniała ona

Rosyi neutralność Austro-Węgier; w zamian ze

zwalała ona na nabycie przez Austro-Węgry Bo

śni i Hercegowiny. Ks. Bismarck pisze w »My

ślach i wspomnieniach", »konwencya ta, a nic

kongres berliński, jest dla Austryi podstawą po

siadania Bośni i Hercegowiny i ona zapewniła

Rosyanom neutralność Austryi podczas ich wojDy

z Turkami".

Dla Austro-Węgier, jak już to dawniej zauwa

żyliśmy, konferencya nie jest niezbędną. Skoro

zaś są: bcali possidentes nie są także dla nieb

piekącemi, przerwane na szczegółach pieniężnych,

układy z Turcyą. W sejmie węgierskim minister

Wekerle w odpowiedzi na interpelacyę, naoecho*

wał finansowe żądania Porty, jako zupełnie nie

uzasadnione i odparł je stanowczo. Austro-Węgry

są w położeniu, w którem słuszniej, niż w innych,

dawnyeh okolicznościach, wolno im powiedzieć —

możemy czekać.

Ostatni pobyt cesarza Wilhelma w Schoabrunn,

ale zwłaszcza dwukrotne, w bieżącym roku, po

ufae zbliżenia się do niego austro-węgierskiego

następcy tronn, uie były bez znaczenia i nie bez

przyczynienia się do wzmocnienia stanowiska, na

którem monarchia Habsburgów może czekać. Przy

puszczano, że arcyksiążę Franciszek Ferdynand

większy czuł pociąg do Rosyi, niż do Niemiec.

Widoczny i wyraźny zwrot, który nastąpił, dowo

dzi, że polityka interesów przeważyła nad uczu

ciami i skłonnościami, że zatem pr-zymierze au

stryaeko-węgiersko-niemieckie ma podstawę trwa

łą, sięgającą po za dzisiejsze czasy. I pokazuje

się, źe mieli słuszność ci, którzy poczytywali to

przymierze za potrzebę nie serca, ale państwa..

Ostatni pobyt cesarza Wilhelma w gościnie u na-!

stcpcy tronu miał znaczenie chwilowe, zarazem,

otworzył drzwi przyszłości. Nie inaczej zrozumia

ła zdarzenie Nrd. Allg. Ztg. i podniosła w niem

głównie dwa momenty: przewagę w przymierzu

interesów, oraz, właśnie dlatego, rękojmię jego

trwałości.

Zgodne postępowanie Austro-Węgier i Niemiec

okazało się już rękojmią pokoju i pomyślnego

wyjścia z obecnych trudności. Czynnikiem wikła

jącym położenie, jest stosunek wszystkich mo

carstw do T urcyi i zamiary każdego z nieb. K a

żde pragnie zaskarbić sobie młodą Turcyę i

wszystkie życzą jej oraz przepowiadają przyszłość

pod warunkiem, że u żadnego nie upomni się o

swoje i pozwo!i zabrać, co się wyda innym po

trzebnem. Z państwem, z któremby się liczono

i w którego przyszłość wierzyłoby się, nie po

stąpionoby jak w sprawie aneksyi Bośni, nieza

wisłcści Bułgaryi i przyłączenia do Grecyi Krety,

której mocarstwa opiekuńcze, zbiorową notą obie

cywały rzecz załatwić z Turcyą, na co wydział

wykonawczy kretcński wyraził odnośnym konsu

lom wdzięczność i pewność połączenia z Grecyą.

Nastała też nowa teorya. Tloinaczą Turcyi, że

całość jej posiadłości nierównie lepiej będzie za

bezpieczona wielkodusznem zrzeczeniem się tego,

co nieodwołalnie jnż stracone, niż marzy cielskiem

zatapianiem się w przeszłości, która nigdy już nie

może się stać teraźniejszością. Chcą ją przekonać,

że rzecz pożyczoną przywłaszczyć sobie, jest ko

rzyścią dla tego, który ją pożyczył. Gabinety mo

carstw udają, że wierzą w odrodzenie Turcyi

przez rcwolucyę i że pragną takowego, a dopiero

nie wiedziałyby co począć, gdyby Tareya wy

zdrowiała, spotęźniała, na proch starła ich po

wyższą teoryę i po kolei upomniała się o to

wszystko, co do niej należało lub prawnie jeszcze

należy.

Nastałaby przykra dla Anglii chwila. Podczas

gdy Anstro-Węgry nigdy nie obiecywały zwrócić

Bośni i Hercegowiny, ona głosiła, że opuści kie

d;»ś Egipt; dziś zgoła o tem nie myśli a przecież

stwarza trudności co do aneksyi Bośni i Herce

gowiny, niczem nieuzasadnione, jeszcze mniej wy

tłomaezone jej interesem. Rozumowanie, iż nie

chce dotknąć Austro-Węgier, lecz ich stanowisko

w trójprzymierzu zganić, jest bozpodstawnem, bo

w ten sam sposób mogłyby’ Austro-Węgry pod

nieść zarzuty przeciw zajęciu Egiptu, aby doku

czyć Anglii za jej porozumienie z Rosją. Ostatnia

mowa pierwszego ministra Asąuitba, na uczcie

lorda majora, nie wytlomaczyła nic w tej mierze;

odwołał się on jedynie na moralność międzyna

rodową, co ze strony Anglii trąci dobrze znaną,

historyczną obłudą.

Ujawnia się ona najlepiej przeciwstawieniem

Cypra i Egiptu Bośni i Hercegowinie. Już w sta

rożytnych czasach Cypr miał wielkie dla wład

ców znaczenie. Kiedy Anglia zapewniała sobie

zajęcie pierwszego na kongresie berlińskim, my

ślała o zapanowaniu nad drugim. Poszczono wte

dy w obieg anegdotę. Po posiedzeuiu, na któ

rem pomimo zaciętego oporu, przyznano wreszcie

Rosyi Ba(um, Anglia ogłosiła konwcncyę zawartą

z T urcyą, mocą której miała zająć Cypr. Wtedy

ks. Garezakow, złożonemu podagrą lordowi Bea

com;tield_ posłał butelkę cypryjskiego wina, na co

ten podziękował i dodał: probalum est

_O becnie ruch wolnościowy względnie antyan*

gielski począł się objawiać na Cyprze i w Egip

cie. Na wyspie wyrażono przeważną większością

życzenie uwolnienia jej z zarządu angielskiego.

W Egipcie podniosły się glosy za konstytncyą i

niepodległością. M cdoturcy nie dają im zachęty

z obawy narażenia sobie Anglii, a sułtan także

jak,_ dawniej cesarzowi Wilhelmowi tak teraz kró

łowi Edwardowi nadzwyczaj serdeczne złożył ży

czenia w dniu jego urodzin, Khedyw za ostatniej

bytności w Konstantynopolu miał zaża,dać od suł

tana zapoczątkowania kcnstytucyi w Egipcie, lecz

natrafił na stanowczy opór i ściągnął na siebie

oznaki niełaski. Wyjechał z przekonaniem, że nie

pozostaje ma jak być i nadal uniżonym sługą

W. Brytanii i wpisywać w album królowej Ale

ksandry, jak dawniej królowej Wiktoryi, wiersze

natchnione uwielbieniem niewo!aiczeiń.

Ale ruch egipski nie ustaje. Najdalej poszło

zebranie delegatów stowarzyszeń Egipcyan, za

mieszkałych w Europie, odbyto w Genewie. Po

stanowiono fia niem wysłać do sir E. Greya te

legram z protestem przeciw angielskiej okupacyi

Egiptu, z żądaniem bezwłocznego opuszczenia go

i wystosowano depeszę do kkedywa z prośbą

przywrócenia konstytucyi. Dalej deputacya zło*

żoDa z Egipcyan udała się do sekretarza stanu

spraw zagranicznych sir Ed. Greya z żądaniem

parlamentarnego rządu, na eo odpowiedział on,

że gabinet angielski nie może dać żadnej nadziei

natychmiastowego, a nawet rychłego ,zadośćuczy

nienia temu życzeniu. Pomimo tego Rada prawo

dawcza w Kairze po bnrzliwem posiedzeniu wy

słała do kliedywa adres żądający konstytucyi.

W Aleksandryi odbyła się deinonstracya na rzecz

konstytucyi, która podążyła przed pałac khedywa.

Podczas rewii w Kairze, z powodu urodzin króla

Edwarda, wznoszono okrzyki na cześć konstytu

cyi i khedywa.

Tymczasem najnowsze oświadczenia dyploma

tycznego ajenta w Egipcie sir Eldon Gorsta, roz

wiały wszelkie nadzieje, aby Anglia uwzględniła

żądanie konstytucyi. Na to zarząd Towarzystwa

narodowego egipskiego przesiał do sir El. Gorsta

telegram z zapowiedzią, iż nie ustanie w usiło

waniach o niepodległość. Nie mówiąc już zatem

o wielkiej różnicy łupu, jakże inne jest postępo

wanie Anglii, protoplastki konstytucyi, która od

mawia jej bezwzględnie Egiptowi a Austro*Wę

gier, które w projektach ustaw złożonych w oby

dwóch parlamentach monarchii, uzasadniają przy

łączenie Bośni i Hercegowiny zamierzonem za

prowadzeniem tam urządzeń konstytucyjnych! I to

pomimo znanych w tej mierze trudności i przewi

dyw anych przykrości.

Egyptian Gaeette zapowiada przyjazd króla

Edwarda do Egiptu w styczniu. Anglia wypiera

się zamiaru aneksyi lnb protektoratu, bo stan

obecny zapewnia jej istotne panowanie i wystar

cza jej. Zmiana zaś byłaby połączona z trudno

ściami i niebezpieczeństwami, już dlatego, że

jest na miejscu w Kairze panujący, kiórego’ by

trzeba zrzucić, a którego nie było w Sarajewie.

A jeżeli Turcya nie ośmiela się z powodu Egiptu

narażać sobie Anglii, to ta także z powodu Egi

ptu sznka dobrego z nią pożycia i chce zdobyć

w Konstantynopolu wpływ,’ który miały przed

chwilą niepodzielnie Niemcy. Że te zaś żywią

nadzieję, iż go nie utracą, świadczyło niezmier

nie gorące i przyjacielskie dla Turcyi przemó

wienie cesarza Wilhelma przy odbiorze listów

uwierzytelniających nowego ambasadora Osman

Nizami-baszy, w którem nie robił różnicy mię

dzy swoją daw ną a obecną życzliwością.

W pierwszym rzędzie tych, którzy się ubiegają

0 dobre stosunki z Turcyą, znajduje sie dyploma

cya austryacko-węgienka; nie opuszcza ona spo

sobności schlebiania młodej i odradzającej się.

W ostatuiem expose bar. Aehrenthala jest jakby

zwrot do polityki Metternicba na Wschodzie.

»Austro-Węgry - czytamy tam - jako grani

czne a tem samem w swoich interesach najbar

dziej dotknięte mocarstwo, życzą sobie odmłodze

nia i wzmocnienia Turcyi najszczerzej, za samo

lubnych powodów. Turcya s lepszą administracją

1 stalszemi stosunkami, niż niedawno temu, była

by dla nas wygodniejszym sąsiadem, niż Turcya

wczorajsza, w której długoletnia wojna domowa

zmusiła mocarstwa do interwencyi".

Może to za

wiele żądań ujmować Tnrcyi jej uroku, wpływu

i jej praw, zarazem szukać w jej odrodzenia

i wzmocnieniu rękojmi i korzyści.

Są tymczasem najserdeczniejsi przyjaciele T ur

cyi, co chcieliby ją przeciw Austro-Węgrom pod

judzić. W Konstantynopolu przecież może spokoj

ny pogląd przeważy. Anglia nie uzdrowi na tyle

finansów, aby Turcya mogła podjąć wojnę; Wiel

ka Brytania stała się wielce ostrożną z pomocą

pieniężną. Chciałaby zastąpić w Konstantynopola

wpływ Niemiec i mniema, że nadeszła po temu

chwila. Turcya będzie umiała rozróżnić przyjaźń

istotną i trw ałą od przyjaźni ad hoc. Jest bowiem

wiadomcm, że Austro-Węgry i Niemcy wystąpią

na konferencyi za nietykalnością Turcyi. Monar

chia Habsburgów musi obstawać za zabezpiecze

niem obecnego stann posiadania Turcyi, gdyż na

zmianie jedna i drnga nic zyskać i ty!ko stracić

mogą. I tu jest powód przymierza, które opartcm

by bylo na interesach ze zapomnieniem żalów.

—

Pomimo chwilowej ciszy zajścia bałk,ańskie góru

ją nad położeniem i wobec nich inne zdarzenia

nie zatrzymują się długo na widowni. Widocsnem

było, żo skoro żadna z dwóch stron nie zamierza

ła użyć zajścia w Casablanca do wywołania zer

wania i starcia, załahjiouem zostanie protokolar

nie w ten lub ów spocób. Jedno pozostaje do za

pisania, że tym razem Francya nie dała się po

zorami onieśmielić. Miłosne oświadczenia cesarza

Wilhelma dla Anglii nie znalazły odgłosu w Lon

dynie a uraziły w Paryżu i Petersburgu.

Oto skutek ogłoszonych w Daily Telegraph

rozmów, na zewnątrz. Wewnątrz byliśmy świad

kami niezwykłego widowiska. Kauclerz cesarstwa

w Sejmie cesarstwa zbijał jedno po drugiem

wszystkie twierdzenia cesarza wypowiedziane

w tych rozmowach. Kanclerz i naczelnicy stron

nictw, wbrew zasadzie konstytucyjnej podciągnęli

pod ostrą krytykę i bezpośrednią naganę monar

chę i tak iż nie można już było wiedzieć, czy

cesarstwo jest jeszcze monarchią i czy monarchia

jest już konstytucyjną. Zresztą zachowanie się

kanclerza i parlamentu, w zupełnie nieprawidło

wych warunkach, nacechowane byly patryoty

zrnem. Rozprawy jednak nie wzmocniły monarchii

w cesarstwie ani przysporzyły rękojmi konstytu

cyi w monarchii. Główny bohater zajścia i głó

wny czynnik, nie zgoła sobie z tego wszystkiego

nie robił i nie robi, i nic dziwnego, że kancle

rzowi, który podążył do Donauessingen, aby cesa

rzowi złożyć sprawozdanie, towarzyszyły wieści o

ponownej dymisyi.

O bezużyteezności zaś wszelkiej przezorności i

parlamentarno-konstytucyjnych zastrzeżeń, tam,

gdzie się ma do czynienia z nieobliczalnością nad

ladzką, można się było przekonać w pierwszym

dniu rozpraw parlamentu, w którym cesarz Wil

helm, w każdym razie przedwcześnie, chociaż

z zaparciem się siebie samego, nazwał hr. Zeppe

lina: ,,Największym Niemcem dwudziestego stu

Robotnicy polscy we Francyi.

Pierwsza próba wyprawiania polskich robotni

ków do Francyi, podjęta w roku ubiegłym, nie

doczekała się jeszcze zupełnego, fachowego wyja

śnienia, co do sukcesu. Obecnie otrzymaliśmy doku

ment autentyczny pochodzący z sekretaryatu /Sto

c z ę centrale d’agriculture w Nancy, a zajmu

jący się sprawą robotników polskich w tych oko

licach. Podajemy go niżej. Jest to sprawozdanie

sekretarza tej instytucyi, złożone merowi miasta

Nancy, p. Beauchet. Brzmi ono, jak następuje:

,,Udzielając wyjaśnień, żądanych w sprawie ro

botników polskich, zajętych w tym roku przez

rolników naszego okręgu, mam zaszczyt donieść,

że otrzymane rezultaty nie były zupełnie za

dowalniające, a to z dwóch przyczyn zasa

dniczych.

,,Pierwsza, to fakt, że robotników kontraktowa

no w Galicyi w porze nieeo spóźnionej, w marcu,

kwietniu i nawet jeszcze później, podczas, gdy

zwykle kontrakty zawiera się w listopadzie i w gru

dnia. To opóźnienie spowodowało, że na rok 1908

nie mogliśmy już dostać najlepszych robotników

rolnych, lecz przysłano nam mniej więcej to, co

było pod ręką, nawet ludzi zupełnie obcych rol

nictwu.

,,Powtóre, kontrakty 0 pracę, zawarte z robot

nikami polskimi, odpowiadają raczej stosunkom

przemysłowym, niż agrarnym. W rolnictwie stan

pogody reguluje z konieczności czas pracy, który

trwa d!użej w pogodę, gdy można pracować

w polu, skraca się zaś, gdy trzeba siedzieć w do

mu. Uznano też, że trzeba zmodyfikować te wa

runki i sprowadzić je mniejwięcej do następującej

formuły: ,,Robotnicy, co do pracy, mającej być

dostarczoną, muszą stosować się do zwyczajów

okolicy, w której są zatrudnieni0.

,,Posłowie polscy, którzy zajmnją się robotnika

mi, zrozumieli wybornie sytuacyę i na przyszłość

będziemy otrzymywali tylko robotników, przyzwy

czajonych do pracy w polu, sprowadzanych z oko

lic dalszych od miast, gdzie znajdują się anar

chiści, (tak określa sprawozdanie galicyjski socy

alizrn). Rezerwując im starannie to, co jest dla nich

conditio sine qua non: możność spełniania obo

wiązków religijnych, ułoży się, że będą praco

wali na równi z innymi, zajętymi u danego wła

ściciela. Ponadto trzeba będzie założyć osobne

biura pośrednictwa pracy w rejonie północno

wschodnim, aby te nimi się zajęły.

,,Zmiana tego, co uczyniono w roku 1908 byla

konieczną. Znaczna liczba bowiem robotników

polskich poprostu nie odpowiedziała swym zobo

wiązaniom, czy z powodu sprowadzenia niewła

ściwego robotnika, czy też dlatego, że klauzule

kontraktowe były niewłaściwe. Wielki kłopot spra

wiło to właścicielom, którzy liczyli na nich i

płacili im za podróż°.

Rosyanin o Rusinach.

Hr. Bobrinskij, przywódca prawicy umiarkowa

ncj, liczącej około 60 członków w Dumie państwo

wej, prowadził rozmowę zc współredaktorem Gońca

wileńskiego n a temat stosunków rusko ukraińskich

w Galicyi i stosunków w Królestwie Polskiem

i w guberniach litewsko-ruskich. Ze względu na

stanowisko br. W . Bobrinskiego wśród prawicy

umiarkowanej, a tej ostatnie w Dumie, jako na

leżącej do większości, przytaczamy wyjątek z tej

rozmowy:

—

Języka ukraińskiego nikt nie zna i nikt

zgoła go nie używa — mówił hr. Bobrinskij. Jest

to poprostu wymyślony język. Ludność tamtejsza

mówi językiem małoruskim, który jest narze

czem języka rosyjskiego. Wszakże na tworzenio

się obecnego języka rosyjskiego wpływała nie

tylko Moskwa, lecz równoległe i w znakomitej

mierze Kijów. Bo i Kijowszczyzna taką jest czę

ścią Rosyi, jak księstwo Suzdalskie i tyle innych.

Język małorosyjski może być używany przez Ind;

lecz ten język Szewczenki nie jest już w stanie

wystarczyć dla szkół średnich i wyższych. Prze

cież i w Talonie i w Marsylii lud używa swego

swoistego patois, a jednak uniwersytety tam

tejsze używają jeżyka francuskiego. 0 stworzenia

jakiegoś nowego języka dla tamtejszych szkół

średnich i wyższych niema potrzeby myśleć, skoro

już istnieje język literacki, rosyjski, przez ludność

tamtejszą doskonale rozumiany — bo to jest

w gruncie rzeczy język rodzinny tej ludności.

Tak — dodał po chwili hr. Bobrinskij — tylko

B e r 1i n, pieniądze berlińskie rozdmuchują istnienie

ukraińskich prądów. Przypadek zdarzył, żem się

latem w Czerniowcach spotkał z prezesem klubu

Ukraińców, Romańczukiem i doskonale mnie ro

zumiał, choć po rosyjsku mówiłem.

—

A jednak mowa, wypowiedziana przez Mar

kowa po rosyjsku w parlamencie wiedeńskim,

mocno wszystkich co najmniej żdziwila — zau

ważyłem.

—

Nie powinna była dziwić nikogo! — odparł

żywo znowu hr. Bobrinskij.

—

To nie było ja

kieś oderwane zjawisko. Wszakże jeszcze w roku

1818 dowodził Pietruszewicz, że językiem lite

rackim tamtejszej ludności jest język rosyjski.

Toż i Hłowacki i Naumowicz później dowiedli

tego samego, tak się też wypowiadały liczne ze

brania Indowe...

——

Wspomniał pan 0 pieniądzach berlińskich —

wtrąciłem.

—

Tak, bo wiem, że płyną obficie. I my mu

simy 0 obronie myśleć zagrożonych współbraci.

I nas, Rosyan, stać będzie na to, żeby

materyalnie ich wspierać...

—

A więc irridenta?

—

Boże uchowaj! — zawołał br. Bobrińskij —

T ak myśleć, to największe dla nas nieszczęście.

Chcemy tylko, ażeby ludność tamtejsza miała

możność rozwoju narodowości. Posądzać nas w tej

dziedzinie 0 irriden!ę, to tak samo, jakbyśmy was

posądzali 0 dążenie do Rzeczypospolitej, gdy chce

cie rozwoju waszej narodowości. Rosja jest dosyć

przestrzenna,.. Jest w niej co robić.

Zresztą, gdyby nawet nam ktoś Ruś Halicką

darował nie należałoby jej przyjmować, choćby

dlatego, że niezręczna biurokracja nasza nie umia

łaby sobie dać rady z Ukraińcami. A po za tem,

sądzę, że właśnie szczęśliwym zbiegiem okolicz

ności jest to, że Ruś Halicka jest wśród Słowian

zachodnich: tą drogą bowiem może służyć idei

słowiańskiej na Zachodzie.

Po chwili rozmowa zeszła na temat kierunku

słowiańskiego i wreszcie na temat sprawy polskiej.

;Zasadą tego kierunku jest swoboda kulturalnego

i narodościowego rozwoju każdej narodowości.

W imię tego kierunku był gotów hr. Bobrinskij

najensrgiczniej zaprotestować przeciw zamknięciu

szkół w Królestwie Polskiem.

—

A jak sobie pan przedstawia konkretnie

wpływ tego kierunku n a najbliższą przyszłość

sprawy polskiej w Dumie? — zapytałem.

—

Przygotowujemy interpełaeyę w sprawie ko

lonizowania Rosyi a więc i Królestwa (nawet

przedewszystkiem) przez Niemców. Myśl§, że wów

czas Duma uchwali rczolucyę w zasadzie sprawie

polskiej przychylną. Zresztą, jest na porządku

dziennym sprawa samorządu. Myślę, że jakikol

wiek on będzie, trzeba go przyjąć; najgorzej jest

nie przyjmować tego co dają, choćby to było nie

wiele. Przyjmować należy wszystko:..

—

Czy i oddzielenie Chełmszczyzny? — zapy

tałem.

—

Jeżeli oddzielenie będzie oddzieleniem ściśle

etnograficznem, to co wam to przeszkadza? Jeżeli

nie,

—

to trzeba pomyśleć 0 zagwarantowaniu

praw mniejszości.

—

A więc i 0 zagwarantowania praw Polaków

na Litwie i Rusi? — wtrąciłem.

—

Naturalnie! — odrzekł br. Bobrinskij. Wogóle

powinniście dążyć do tego, czego my życzymy

naszym współbraciom na Rusi Halickiej: swo

bodnego kulturalnego rozwoju.

Z przesilenia w Wiedniu.

Do czego prowadzi zajmowanie się w prasie

osobistemi kombinacyami przy każdej zmianie na

stanowiskach urzędowych, dowodzi ostatni arty

kuł Gazety narodowej.

—

Wystarczy puszczona

w świat pogłoska 0 takiej lub innej kandydatu

rze, aby przez polemikę zamącić stosunki. Pogło

ska okazuje się najczęściej nieprawdziwą, pole

mika niepotrzebną, ale pozostanie po niej niesmak

i przykre wspomnienie, niepomagające z pewno

ścią do wspólnej pracy.

Powinniśmy się już byli przyzwyczaić do tego,

że w czasie przesilenia wypływają różne nazwi

lecia!11

2-=

WBszK.ts*2aaBrmmst

Listy tl Krakowa.

Kraków 13 listopada.

Eksplodująca rad ość .

—

En carriere.

—

Na wy

spie Barataryi.

—

Zwiększona Polska.

—

Grecya

płaci.

—

Fotografia w polityce miejskiej.

—

Rymo

wany kalendarz.

—

Niezbite argnmeaty.

Kochany Lynkeusie!

Mamy zatem Wielki Kraków, a kosztuje on nas

ylko trzy witraże. Huk szyb lecących na spotka

ne pochodu z pochodniami zwiastował nową erę

Kawiorów i Półwsio, a wystrzał n:agnezyowy od

bił się — że użyję zwrotu, dostosowanego wy

kwintom do powagi chwili — odbił się glośpem

:chem w sercach mieszkańców. Wystrzał zna

mienny pod każdym względem, bo nietylko zwia

dowal nową erę, lcez zwiastował ją w sposób

aie mniej nowy, jak sama era. Precz z prochem

i z moździerzem! Miasto, które doprowadziło po

s!ęp do zwiększania Polski, strzela magnezją

s aparatu fotograficznego, a korzyść stąd ta, że

kto chce uczcić korowodem Wielki Kraków, nie

potrzebuje nawet wynajdywać prochu.

Nikt nie wątpi, żc Kraków będzie teraz dążył

en carriere d’o zostania Paryżem. Szczęście, że

nim jeszcze nie jest. W Paryżu wiele rzeczy nie

uchodzi na sucho, które w Krakowie ujdą. Takim

marszem z pochodniami, jaki pozbawił dom pre

zv dencki wszystkich szyb, cieszyłby się Paryż

przez trzy miesiące, śpiewałby o nim pieśni, grał

farsy i rysował karykatury. Nie było bardziej so

lennych pochodów nawet na opiewanej przez Cer

yantesa wyspie Barataryi, ba też Baratarya nie

wiała ani straży ochotniczych, ani tej części ludu

krakowskiego, która nosi starodawną nazwę pau

prów i uczestniczy w każdej uroczystości. Tym

razem nia przybyła w liczbie odpowiedniej do

wielkości momentu, nie przeczuła, że idzie — o

zwiększenie Polski. Wynagrodzi to sobie nastę

pnym razem. W szak Polska może zwiększyć się

jeszcze o Dąbie iLudwinów; te na razie jęczą w nie

woli galicyjskiej i wyczekują chwili, która da im

uczuć roskosze krakowskich podatków. I zwiększy

się. Jest to tak pewne, jak deficyt miejski. Kra

ków będzie wówczas już oddawna wielkim, wice

i pochód będzie pokaźniejszy, a za to, po do

świadczeniach tegorocznych, uniknie się rozlown

krwi przy wystrzałach bez prochu.

Na razie nie wiadomo, czemu właściwie za

wdzięczamy ów głośny wystrzał? Jedni _mówili

0 bawełnie strzelniczej i dodawali tajemniczo, że

z niej fabrykuje się - dynamit. Inni, biorąc

rzecz z mniej politycznego stanowiska, rozpowia

dali, żc w tłumie ktoś potrącił fotografa, z czego

miało wynikać, że tłum istotnie był. Jedno i dru

gie okazało się fantazyą. Jedyne fakty ważae są

trzy: że Polska sio zwiększyła, szyby wypadły

1 fotografia uda!a się. Pierwsze nas cieszy, drugie

oialo obchodzi. (»Wszakże to Grecya płacić^ma"!)

trzecia pociesza po wszystkich witrażach. Nieuda

na fotografia byłaby pierwszą klęską Wielkiego

Krakowa. Udana każe wróżyć świetny rozwój

miastu, które widocznie ma szczęście. Bo idea

uczczenia Wielkiego Krakowa miała przeciw so

bie wszystkie złośliwe demony. W szak strzeliła

nawet spokojna magnezya, znana z najlepszej

strony jako dobrodziejka organow trawienia; a co

najgorsze, w decydującej chwili aparat zatrząsł

się, ze wzrnszenia, jak mówią. Mimo to fotografia

udała się. Fotografia historyczna, pierwsza zdjęta

w Wielkim Krakowie! A magnezya wróci do wła

ściwych funkcyj, gdyby Wielki Kraków okazał

si§ niestrawnym.

*W polityce miejskiej powinna ogółem fotogra

fia być szerzej stosowaną. Większość Rady wraz

z prezydyum powinna n. p . fotografować się przy

każdej nowej pożyczce; sekcya ekonomiczna Ra

dy wyglądałaby świetnie na t!e domów przy św.

Idzim, które właśnie uchwaliła zburzyć, w chlub

nej dbałości o krakowskie pamiątki; budownictwo

miejskie powinno zdjąć się na miejscu katastrofy

przy ul. Zyblikiewicza. Materyału nie zbraknie.

Dziś fotografuje się wszystko i wszędzie, postęp

sztnki drwi z przeszkód: można zdejmować, przy

sztucznem świetle, nawet to, eo światła dziennego

nie znosi.

A przedewszystkiem trzeba sfotografować to, co

bylo chlubą estetyczną Krakow a: jego śródmie

ścia. Nowela budowlana gwarantnje nam, że fo

tografie takie są potrzebne. Obym był zlym pro

rokiem. Według mego zdania, spekulacya rzuci

się teraz do stawiania czynszowych koszar na

miejscach, gdzie stoją piękne, stare domostwa.

Wielki Kraków nie prędko będzie małym P ary

żem, ale przedmieścia Wiednia rychło doścignie.

Podziękuj, drogi Lynkeusie, tym posłom krakow

skim, którzy zasłużyli się przeprowadzeniem tego

przywileju dla spekulantów budowlanych przez

Sejm, działający w dobrej wierze.

Twój

Proteus.

Nim spełnię to życzenie, które jest mojem od

pierwszej chwili, gdy na Kraków spadło nowe

dobrodziejstwo nowej ery, muszę zanotować uchwa

łę zburzenia domów przy św. Idzim. Prastary ka

lendarz rymowany zwiększa się dzięki eekcyi eko

nomicznej Rady o dwuwiersz : »N a święty

Idzi — Krabów się zbrzydzi*.

Domy te, to upatrzona zdawna ofiara burzy*

nmrków. Prawda, nie broniło się ich odrazu tak

energicznie, jak by bylo trzeba. Teraz przychodzi

płacić za wahanie się, za niezgodność zdań mię

dzy »uczonymi w piśmie" i za to chwiejne: »zo

stawić, czy nie zostawić?" Kraków nie od wczo

raj troska się swoimi zabytkami, lecz kultura, ra

czej powiedziałbym tresura w ich ochronie, ta

jest zdobyczą dopiero najnowszych, ostatnich lat.

Dzisiaj trudniej by było załatwić się ze szpitalem

św. Ducha tak, jak się swego czasu załatwiono,

choć Matejko calą powagą swego imienia osłaniał

jego piękność. Dziś za Matejką stanąłby caly knl

tnralny*Kraków, cala opinia i tonie rozstrzelona,

lecz zorganizowana i gotowa w każdej chwili iść na

szańce. Nie mamy tylko, niestety, nadziei, aby

szło stale ku lepszemu, aby miasto cale, reprezen

towane przez w!adze, nabierało coraz większej

czci dla swego charakteru i aby pojęło, że jego

obowiązkiem jest ten charakter zachować i prze

chować, gdyż jest za to odpowiedzialne.

Z niezbyt dawnych czasów pozostała w we

sołej pamięci ludzkiej anegdota.

—

Dalibyśmy

wiele, aby nie była autentyczną. Oto gdy Towa

rzystwo Sztuk Pięknych, chcąc budować gmach,

zażądało od miasta kawałka grunta i ofiarowało

w zamian »Lituanię" do Muzeum Narodowego,

wówczas, na Radzie miejskiej, padło zapytanie:

—

Ileż sążni ma ta Lituania?

Pan radca myślał, że miasto zamienia parcele

na parcelę.

Jeszcze przed niewielu laty, gdy zaprowadzo

no tramwaj elektryczny, Rada zastanawiała się

całkiem poważnie nad tem, czy trzeba podwyż

szyć bramę Floryańską...

Jeszcze przed paru miesiącami, gdy szło o za

kupno przez miasto matejkowskiego Weroyhory,

jeden z radców oświadczył, iż »tak nagie" tej

sprawy załatwiać nie można. Trzeba ją odłożyć,

aby radcy mieli czas obejrzeć sobie obraz od dwu

dziestu lat wiszą,cy w Muzeum Narodowem!

Są to wyjątki, objawy rzadkie, lecz niepoko

jące, chociaż możemy im z radością przeciwsta

wić dziesiątki innych, dziesiątki świadectw sp eł

nionego ob’owiązku, krocie wydane na restauracyę

zabytków, które podtrzymują charakter miasta.

Ale od czasu do czasu wystrzeli tak coś niespo

dziewanego, że lęk zbiera na myśl iż ostatecznie

wszystko wisi na włosku zniechęcenia, fałszy

wych argumentów, błędnego pojmowania rzeczy

i przypadkowych uchwał. Przecież nie brak by

ło już chęci, aby przenieść kościół św. Idziego,

aby zrobić wygodniejsze przejście na Kaźmierz!

Pod pozorem ,,wymagań postępu" i »europeiza*

cyi" kryje się często plaski interes, podszyty

wandalizmem, Do tej »europeizacyi" nieraz przyj

dzie mi wrócić.

MC S A S " u j M ń . w r f § t k i m .................................................................... "

............ T s

”*t”tv * 1o1sa.TS3syr**»

*-’-"

wieczorny i j ii?I ranny 4 hal I Ł*****r1*» pwstwł:

M«

4tV

7JoSx7

*°*

TT Krakowi* w miejsca. . .

na cały rok na kwartał nalmiet(ę»

* odnoszeniem do*dem a

88 tóf6fl

7kj,-5Sfe-3)nr.58kał.

Poczt§ w państwie Austryackiens .

****»..

36 koron

9 kor.

—

3 kor.

—

Z dwukrotną w ysyłką p o c z t o w ą .............................................*

36 koron

9 bor.

13 kor.

Pocztą w państwie

...................................................................

42 konm 10 kor. 50 ii. 3 kor, 50 k«J.

Do wszystkich państw, należących ą\ -L .’

J .................................

42koron 10kor.50h. 3kor.50h%i

W państwie rosyjskiem (abonament^ nrzc**48 korHa 12 kor’"

i4 kOT- -

Według urzędowego wykazu nar 1908 ru\r

^ pocztowe) .

16rb.20k. 4rb. 05k.j1rb. 45kop,

abonament Czasu przyjmują"n .,L ?1 zagranicznych, mających debit w państw!« rosyjskism,

W!in?a, Mo»kwi4 i Odes1

oc?ia*9!.» P’etersburgu, Warszawie, KijowleJ

należytośó do urzędu pocztowe^» m,ińTi*1 1 WB1 moż?* prenumerować Czas, poeyŁijąc poesif

Prenumeratę i ogłoszerda t,rz^rnn !

* P°WyŻej żenionych większych mTant

dzynarodowe Biuro ogłoszeń i.

-iKnn^

°? 2aw!° .bl!Jro ogłoszeń Ungra, L.i F,. Metzl iSyn, Mif.

ogioszea -

w Kijowie księgarnia L. Idzikowskiego -

w Wi!ni» W,nro ć1łseJ

L. Taubera.

Prenum)eratą prxyjmu]ą :AdministracjaCzasuw Krakowieiurzędy pocztowe. W!łejeeowapre

num eratą księg. S.A . Krzyżanowskiego, handle: St. Karlińskiego, H.Kretschmera, Biurodzies. HcpoaM

i Salomonowej, GL trafika. We Lwowłs ,,Czas" jest do nabycia w b!arach dzicn. A. Olszewskiego, 8 . Sokołowskie^«,

K. iiackstaba, «0 *tacyach kolejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Howym Sączu na peron!« w fcsl««rnl kate

jasrej, tudzież na innych główniejszych s!acyach a portyerów kolejowych.

.,j,.

Cony ogłoszeń: od wiersza petitem zapierwszy raz20hal., za każdy następny po 10hal.; układ tabe

laryczny, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz40Lal., następnypo10ha!. N adesłana i Nekrologia

od miejsca wiersza drukiem petitowym60halerzy zakażdyra*z. Głosy publiczności po 2kor.; wszeł

kio prywatne komunikaty po kronice i po dziale ekonomicznym i t p. po 1 kor. od miejsca wiersza.

Opłosaartia i prenumeratą przyjmują: we Lw owie biura dzienników L. Plobna, A.Olszewskiego,

St,Sokołowskiego, K.Buehstaba; wJarosławiu Biurodzienników; w Podgórzu Poturalski; w Prxe

mydłu A.Juszyńskiksięgarnia,D.Heszeles: wRzeszowie M.Weintraub; wStanisławowie Jasiel

ski iSp.; w Tarnowie M.Rockach, O.Haut; wTarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłączni«

W. Kaczkowski, 14 Citó de Trevise; w Wiedniu Haasenstein 8 Yogler, R. Hossę (także we wszyst

ek S!iach); H. Schalek, M. Dukes, E. Braun, J. Danneberg, H. Friedl (tylko prenumerat§ H. G0S1I

achsnidt8Comp.);w Frankfurcie n.M.G.L.Daube * Comp., w Pradze CZeaWeJFr.Hovorka.

Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężne na prenumeratę i ogłoszenia przyjmuje Admini

stracja Czasu w Krakowie. Reklamacye nieopieczętowane nie podlegają opłacie pocztowej. IdstSw fiM*

Opłar.tnyah ni* przyjmuje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca sic.

f88r- Za każdą zmianą adresu dopłaca ais 40 *ha!. *W%

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Kr 60.

1 z 8 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu