Życie

Mirador - viewer

Życie Literackie.

Adnotacje

Wyświetlanie 551 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

BRONISŁAW DĄBROWSKI

ALFABET

TEATRU

zytając kiedyś alfabet wspo

mnień Antoniego Słonimskiego

pomyślałem sobie, że można by

napisać podobne abecadło w

sprawach teatralnych. Zabiera

jąc się do wykonania tego zamiaru, po

stanowiłem dla odmiany, napisać go —

że tak powiem — „na opak”, to znaczy

zaczynając od końca a to dlatego, że

abecadło teatralne powinny zainicjo

wać problemy dotyczące pedagogiki

sce^cznej. A na to by zacząć ab o^o

nie sposób pominąć Aleksandra Zelwe

rowicza, który byl wzorem fachowca w

. tej materii — obok poświęcającego się

bardziej nauce reżyserii Leona Schille

ra.

Wskazania Hamleta, by teatr był

zwierciadłem życia, pojmowano coraz

to inaczej: a to jak krzywe zwierciadło,

to znów jak zwierciadło bez ram, a co

najgorzej, czasem jako ramy bez zwier

ciadła. I tak kruszyły się coraz bardziej

szklane szyby owego lustra ad absur

dum i wbrew wszelkiej logice używanej

w tym celu dramaturgii. Skoro vóięc

mamy stosować abecadło teatralne i

myśleć o stanie aktualnym naszego tea

tru wspomnij! przede wszystkim

nazwiska tych wielkich twórców dzieł

i kreacji scenicznych, którzy zostawili

'po sobie bogaty testament dokonań i

metod pracy w dziedzinie rzemiosła

aktorskiego i reżysersko—inscenizacyjne

go.

Prz*' uJ. Miodowej w Warszawie mie

ści się Szkoła Teatralna im. Aleksandra

Zelwerowicza, a obok jest uliczka Leo

na Schillera, którego nazwisko patronu

je również Szkole Filmowej i Teatral

nej w Łodzi. Ci dwaj najwybitniejsi

organizatorzy uczelni teatralnych oraz

życia polskich scen różnili się między

sobą nie tylko pod. względem zaintere

sowań, ale także jako ludzie wręcz

przeciwstawnych — usposobień, charakte

rów i ukierumkowań. Obaj jednak z pa

sją i precyzyjną starannością dbali o

kształt i wyraz wewnętrzny teatru, o

baj troszczyli się życie aktora na sce

nie i metody pracy reżysera nad ze

społem artystycznym. Obaj doskonale

wyczuwali predyspozycje artystyczne,

zarówno psychiczne jak i fizyczne wy

konawców. Znakomicie dobierali odpo

wiednich aktorów do danych ról, to

znaczy przemyślnie komponowali obsa

dę i wyraz inscenizacyjno—reżyserski

przedstawień. Kiedyś współpracowali

ze sobą w Teatrze im. Bogusławskiego,

ale potem, wskutek okoliczności obiek

tywnych, rozstali się i losy ich poto

czyły się odmiennymi drogami.

Skoro już wspomniałem o Teatrze im.

Bogusławskiego, nie sposób pominąć

Reduty, gdzie królował, czarując nieod

partym wdziękiem i nieporównanym

talentem, Juliusz Osterwa. Są to wszys

tko prawdy znane, ale warto zrobić małą

powtórkę z tych oczywistych faku w m

storycznych. Właśnie takie teatry, jak

dwa wyżej wspomniane, a potem jesz

cze zaledwie parę innych, jak np. przez

szereg dziesiątków lat scena Erwina

Axera, czy zespoły pod kierownictwem

Dejmka lub Hubnera, wyróżniały się

swym mniej więcej jednolitym stylem

i skomponowanym zespołem, a przedc

wszystkim wyraźnie zaznaczoną linią

reperfcuarowo—ins—cenizacyjną. Nie można

już jednak mówić o tej jednolitości w

Teatrze Polskim, wybitnym dziele Ar

noldą Szyfmana, który e względów fi

nansowych prowadził eklektyczną, choć

nieraz znakomitą działalność, wspartą

0 prace takich właśnie reżyserów jak

Schiller, Wysocka czy Węgierko, przy

pomocy znakomitości scenograficznych

1 aktorskich. Na tej właśnie scenie po

zostawiła nam historia wspomnienia o

takich wielkościach jak Maria Dulębo.

Tjnczysława Ćwiklińska, Maria Przy

byłko—Potocka, Janina Romanówna, Ka

rol Adwentowicz, Wojciech Brydzińskk

Kazimierz Kamiński, Ludwik Solski,

Kazimierz J unosza—Stępowski, Józef

Węgrzyn, Aleksander Zelwerowicz itp.

Gdy o tym dumam, ogrania mnie

smutek, że już tak niewiele mamy po

dobnie świetnych nazwisk w dorobku

współczespego teatru. A młodzież cho

ciaż się „wypierzą” i czasem zdobywa

złote ostrogi, rzadko wznosi się ponad

przeciętny poziom. Kogo tu winić?

Szkołę teatralną? A może nawet pod

stawową? Bo, proszę państwa, jako

dawny belfer wspominam przegląd kan

dydatów do rzemiosła aktorskiego, kie

dy z przerażeniem słuchałem bełkotu i

zaśmieconej dykcji wychowanków na

szych szkół. Przecież gdzie indziej, za

granicą, już przedszkolaki pięknie mó

wią w swoim ojczystym języka. No i

dyscyplina! Tak częsty brak zaangażo

wania i pasji w zdobywaniu kwalifi

kacji d!a swego przyszłego zawodu. I tu

właśnie tyka mi nad uchem zegarek

Zelwera. To on uczył swoją młodzież

precyzyjnej punktualności, wyrazistej

dykcji, dbał o ^stawienie głosu, "pamię

tał o sugestyWności ruchów, mimiki,

sprawności fizycznej ciała, muzykalno

ści i tych wszystkich walorach, którymi

powinien dysponować sługa Melpo

meny. Przypomina mi się ta anegdota:

kiedyś Zelwerowicz po jakiejś wspól

nej birbantce z aktorami, na drugi

dzień rano przyszedł Wcześniej do tea

tru, zaczaił się za kulisami dybiąc na

spóźniających się swych towarzyszy

biesiadnych. Spojrzał na zegarek i po

wiedział — „No tak już dziesiąta, wie

działem że się spóźnią!” A na to z za

kamarków sceny odezwał się zgodny

chór aktorów: „My tu już dawno na pa

na czekamy, panie dyrektorze!” Wtedy

Zelwerowicz zawstydzony: „No to je

stem skonfuzjo—wany!” Tym razem ze

garek znakomitego mistrza nie mógł

wskazać żadnego winowajcy.

GITARA ŻELAZOWSKIEGO

Skoro zaczynamy od końca alfabetu,

podobne figle płatał Roman Żelazowski,

wielki aktor starego jeszcze pokolenia,

w którego reżyserii w Teatrze Polskim

w Poznaniu miałem zaszczyt grać sze

reg ról. Ten znakomity tragik sceny

lwowskiej, któremu niegdyś wyprzęga

no konie z powozu, triumfalnie wioząc

go do domu po udanej roli, był rów

nież świetnym pedagogiem ale działaj

.. raczej mocą swego autorytetu, stosując

starą metodę pokazywania aktorowi, jak

ma grać i pilnując troskliwie efektów

swej inspiracji Wpatrywaliśmy się

wtedy w jego celne kreacje w rolach

Holsztyńskiego, Księdza Piotra w

„Dziadach”, Wojewody w „Mazepie”,

Ludwika XI Belavigna i innych sław

nych jego wcieleniach. Zapraszał on

młodzież i starszych kolegów do swego

mieszkania przy ówczesnej ulicy Kanta

ka w Poznaniu i tam przy akompania

mencie słynnej gitary śpiewał pięknym

barytonem ulubione piosenki których

tekst wydrukowało grono jego przyja

ciół złotymi literami w książeczce ofia

rowanej mu z okazji jubileuszu wspo

minam o tym dlatego, że atmosfera

_ tych spotkań dziwrie uskrzydlała naszą

’ młodzież i przyczyniała się do stworze

nia właściwego klimatu w teatrze i za

angażowania aktorow w pracy nad

sztuką. Gromadka nasza adorowała

swego mistrza i zdarzało się często,—że

po przedstawieniu czailiśmy się w mro

ku obserwując wychodzących z teatru

aktorów, a przede wszystkim Żelazow

skiego. Jego legenda wprawiała nas w

podziw dla dokonań tego wielkiego mi

strza sceny. W owym okresie miał on

już 66 lat, a bogaty dorobek twórczości

obejmował występy na wielu scenach

krajać, ych i zagranicznych.

Debiutował w Krakowie w 1875, sta

wiając pierwsze krok5 ra scer.c l!. ru

amatorskiego „Gwiazda”, a po przejściu

do teatru zawodowe* — pracował w tym

mieście jeszcze dwa lata. Był pupilem

(Ciąg dalszy na str. «)

W numerze m. in.: WITOLD NAWROCKI: Inteligenckie drogi i rozdroża (str. 1, 11) ♦ BRONISŁAW DĄBROWSKI: Alfabet teatru (str. 1, 6) ♦ BENON

DYMEK: Polowanie na „odchylenie prawicowo—nacjonalistyczne” (str. 3, 9) ♦ JERZY DOMAŃSKI: Wierzcie w ludzką życzliwość (str. 5) ♦ OLGIERD

TERLECKI: Nieudana misja (str. 5) ♦ STANISŁAW LACHOWICZ: Legalnie, półlegalnie i całkiem nielegalnie (str. 7) ♦ EDMUND PIETRYK: Nowe wiersze

(str. 7) ^ JÓZEF MORTON: Z kurzem krwi bratniej... (str. 8—9 ) ♦ KAZIMIERZ KOŹNIEWSKI: Łza dla historii (str. 10—11) ♦ RAJMUND SCHOLZ: Glosa

do wspomnień generała Sosnkowskiego (str. 12) ♦ Felietony: RYSZARD CIEMlNSKI, JANUSZ ROSZKO, KAROL TOEPLITZ

^ — — . . — — — — — —

TYGODNIK

Kraków, 4 kwietnia 1982 ROK XXXII

nr 8 (1567)

ISSN 0591—2369

cenazł 20

WITOLD NAWROCKI

INTELIGENCKIE

DROGI I ROZDROŻA

Warstwa w swej społecznej gene

alogii więcej niż w połowie plebej

ska w przeważającej liczbie okazała

się bezradna wobec rzeczywistości,

która nagle stanęła dęba. Łatwo

zaaprobowała ogłoszony przez pra

wicowych kontestatorów kryzys mar

ksizmu jako systemu rzekomo nie

sprawnie objaśniającego świat, lub

aktywnie uczestniczyła w różnych

formach ruchów społecznych o pro

gramach likwidatorskich wobec so

cjalizmu; w większości zaś zajęła

miejsce na wielkiej i milczącej wi

downi obserwującej dziejące się wy

darzenia. Znalazły s.ę zresztą i takie

odłamy, które, głęboko przeżywając

kryzys społeczno—polityczny polskiej

rzeczywistości, właśnie dlatego dążyły

do stosowania marksizmu jano skute

cznej poznawczo metody interpretują

cej powody rozpadu polskiego socjali

stycznego świata formowanego we

wspólnym wysiłku od dziesiątków lat.

Najogólniej można powiedzieć, iż ra

dykalnie socjalistyczny odłam polskiej

inteligencji — przyjmując na siebie

ciężar oskarżenia o winy tpopełnione

i nie popełnione, trwając przy socjali

zmie mimo bezwzględnego nacisku ide

ologów konserwatywnej rewolucji oraz

ancstatów socjalizmu, którzv swych

niedawnych radykalnych sojuszników

desygnowali na rytualne ofiary, a ich

krwią chcieli zmyć własne odstępstwo,

skompensować swoje zbłąkania i uza

sadnić zaskakujące wewnętrzne prze

miany — poniósł największe i najcięż

sze straty. W wielu wypadkach rady

kalnych inteligentów usiłowano ze

pchnąć na daleki margines społecznych

działań, odbierając im prawo i mcżlt

wość wiarygodnej artykulacji wła

snych poglądów i rozterek. Lokalni

dogmatycy, posiadający własną kon

cepcję społecznych rozwiązań wyklu

czających dialog i porozumienie, re

cenzowali ich postawy „z lewa”, pra

wica zaś oskarżała o konserwatyzm i

niechęć do programu społecznej odno

wy; oni zaś sami czuli się zagubieni

i zdezorientowani w rzeczywistości,

która domagała się pewnych i” zdecy

dowanych rozstrzygnięć. Wielu z nich

przyjęło 13 grudnia 1981 jako otwar

cie nowego etapu odrodzenia i odnowy,

eliminującego anarchizację życia spo

łecznego i demontaż urządzeń społe

cznych, inni jako gwai—towjtaą ingeren

cję w powstający demokratyczny u

kład społeczny, którego szansę prze

trwania oceniali nazbyt idealistycznie

Złudzenia tych ostatnich były naj

większe, więc i reakcje najbardziej

gwałtowne; należy je rozumieć i bez

uprzedzeń oceniać.

W sytuacji społecznej, w którei or

ganizowano zamęt, wzbudzano lęk o

raz nienokói o przyszłość, i która „so

lidarnościowi” ekstremiści usiłowali

ogołocić ze znaków umożliwiających

racjonalne przewidywanie i postępo

wanie, świadcmość inteligencka podle

gła specjalnej destrukcyjnej manipula

cji. Nic dziwnego, inteligencja okre

ślała przekaz tradycji i organizowała

instytucje życia społecznego, a one ra

zem wzięte „daja nam — jak pisze

Karl R. Popper — pewny pogląd na

to, czego oczekiwać i jak postępować”.

Odmienić i zdezorganizować .przekaz

tradycji, rozbić instytucje życia społe

cznego, likwidować wszelkie trwale i

racjonalne punkty oparcia dla społe

cznej świadomości, zmienić sprzyjające

narodowi kierunki transmisji doświad

.czenia narodowego oraz podmienić

trgści podlegające społecznemu prze

kazywaniu — to w sumie oznaczało

przygotowanie sytuacji sprzyjaiącei

konserwatywnemu przewrotowi. Tak

że społeczna natura boi się próżni, a

ustabilizowane życie społeczne, \ przy

wołajmy jeszcze raz opinię Poppera,

„może istnieć tylko wtedy, gdy wiemy

i ufamy, że pewne przynajmniej rze—’

czy. i sprawy są określone, takie a nie

i"”?, i inne być nie mogą”.

Wielokrotnie podejmowano próby

syntetycznego opisu niespójnej i

wewnętrznie sprzecznej ideologii

ideologów konserwatywne! rewolucji.

W tym momencie interesująca jest nie

tyle skala programowych sorzecsncści

i rozdźwięków ideologicznych; socjo

logia i psychologia społeczna, by użyć

jako przykładu analiz Le Bone’a ery

Dahrendorfa, z cała metodologiczną

konsekwencją udowodniły, iż konser

watywne kontestacje i przewroty mu

sza się posłużyć koncepcja ideologicz

ną na tyle urozmaiconą, by odnaleźli

w niej cczakiwaw. elementy progra

mowe ludzie rekrirtu jącv się z róż

nych kręgów potencja! nei klienteli po

lityczne!.

Ważniejsze jest poszukanie odpowie

dzi na pytanie, iak doszło do wybudo

wania antysocjalistyczne! kontrkultury

(termin Bronis’awa Gołębiowskiego)

i iak stało sie społecznie możliwe u

siłowanie przerwania ciągłości kultury,

soeiahstycz.ńej, którą traktowany agre

sywnie i a'~o obszar pusty, poddg—n’

beZU Stan "''i d—r t n O—f ii i /'«—»rrCZan:U,

(Cwa dnlszy na sir. U)

Z mojego

obserwatorium

25 III — Nie obruszam się byle imuekty

a mi, z

yiorderczymi zamysłami. To

ż trwa od roku 1945, przepraszam

ęlo się wcześniej, a mianowicie od ma

wych nowenn nuconych przez dziewczę

z Sodalicji Mariańskiej w intencji mo

go nawrócenia. Język rehgii na szczęście

godzili uderzenia w żydokomunę. By

m za to wdzięczny, a

płeć piękna

it do dziś zadowolona. W czasie okupacji

tlerowskiej zaczęło się z tymi nagon

:mi na mnie i ostrzeżeniami od mojej

eświadomośći, mianowicie skonfiskowa

\ przez partyzantów, GL w gminie ma

gna do pisania służąca

mi do

0R—owskiej roboty (m.in. „Nasza Try

.na" i „Głos Miechowa") pośrednio była

ebrana AK—owcom, którzy na

nie]

aśnie

pracowali w opanowanej przez

'bie gminie (odtworzenie

państwa' tu

dziemiu zgodnie z konstytucją

tzw.

aietniową).

Mniej więcej od tego się

edy zaczęło.

Ale ostatnio inwekiywna

czta jakoś dziwnie zmalała, chociaż na

dnym liście nie zauważyłem opieki ceti

ry. Był, owszem, taki bardzie) niebez

sczny list grożący powszechnymi zawa

mj serca, gdy Wałęsa odsunie

się od

raw !związkowych i w ogóle publicz

oże dlatego, że nie wiadomo jak zwery

cować określenie „gdy odsunie się...” Z

żnych enucjacji wynika, że cechuje po

tymizm.

Na szczęście, • Boże przepuść,

s użyję zwrotu londyńskiego „Obscrve

", ii

nieuleczalnymi optymistami

iIsce są tylko in.eruowani z „Salidar

•śsi". Dziwne, bo na pewno przynajmniej

i prominenci słuchają radia i telewizji,

one nie cackają się z rzeczywistością^

5, ale rozbiór wiadomości zależy od sym

dii;

„im gorzej, tym lepiej" — to dla

'reślonej kategorii ludzi zawsze

było

dymisiyczne.

Zagadałem się. A chodziło mi o tot iżby

korespondenci i zamachowcy

nie

aieniali perfidnie nazwisk czy też

nie

ymyślali pokrętnych pseudonimów. Dz:ś

pod inkwizycyjnymi radami podpisał

się

Chaim Unterhosenduft. To za dużo, znów

muszę połknąć pigułkę na zdenerwowa

nie. (Korespondent przejął się tym, że ja

w zabawie z wnukiem połykam pigułki

nie te, co trzeba). Proszę mi już nie za

wracać głowy „żydokomuną". Na żadnego

Chaima nie dam się nabrać, ani na jedną

jedyną pigułkę, która połknięta przerwie

moje „żydokomunistyczne"

pisanie na

wieki wieki. Amen? O, nie! Bo autentycz

nie

czerwonego oduczyć wiary to tak,

jakby usiłować zmienić

komuś skórę

nawet przy pomocy ługu.

■ 26 III — Dużo się mówi o pokoju, coraz

więcej, to nie jest tak dobrze, jak

słuchu wygląda. Perspektywy rozbrojenia,

perspektywy spotkania

na szczycie... a

sekretarz generalny NATO

Joseph

Luns oświadczył, że Amerykanie

nic sobie mają radziecką

propozycję

moratorium w sprawie broni nukle

arnej, i że może Zapewnić sojuszni

ków i cały świat: „rakiety typu

Pershing—2 będą gotowe do rozmieszczenia

na wyrzutniach w Zach. Europie, (przyp.

mój) pod koniec 1983 r." A ktoś inny po

wiedział nie tak dawno: „O, na pewno

będziecie w. Paryżu,

tylko nie wiadomo

czy żywi”. Bo... proszę ja was...

nowa

amerykańska bomba neutronowa to zaiste

wymarzony humanizm. Mianowicie: nic

bardziej humanitarnego. Żołnierze prze

ciwnika zostaną zabici w swych czołgach,

podczas gdy czołgi pozostały nie naruszo

ne.

Po przemówieniu ministra Józefa Czyr

ka w polskim parlamencie, poświęconym

sytuacji, niebezpiecznej, zawężlającej się,

i konieczności

odbudowy

polskiej siły,

posłowie — niezależnie od przynależności

— orzekli, że wobec zagrożenia wojną

jedyną

naszą ucieczką jest organizoicać

obronę ściślej ze Związkiem Radzieckim i

wszystkimi socjalistycznymi przyjaciółmi.

Zdaje mi się, że katolicki poseł z PZKS

Janusz Zabłocki oświadczył: „Polska

racja stanu wymaga, oby

państwo

nasze mogło jak najszybciej powrócić do

swej naturalnej roli najsilniejszego so

jusznika Związku Radzieckiego — sojusz

nika, którego poparcie się liczy i którego

głos jest brany pod uwagę w całej euro

pejskiej polityce tego

mocarstwa. (...)

Partnerska pozycja Polski w stosunkach

z ZSRR i innymi państwami socjalistycz

nymi będzie się utrwalać w miarę tego,

jak kraj nasz okaże się zdolny do prze

zwyciężenia wewnętrznych trudności

własnymi siłami”. No tak...

no tak...

pierwsza bitwa 13' grudnia została wygra

wewnątrz polskimi siłami, ale wojnę

prowadzą z nami zachodni podżegacze nie

tylko ich własnymi siłami.

27 III — Podobnie jak w sprawach za

granicznych, w Sejmie symfonią zagrała

dyskusja na temat rozwoju i potrzeb rol

nictwa, Zdaje się, że to wieś zaciska pasa

aż do utraty tchu. To obserwacje za

piekłych zazdrośników,

którzy widzą z

persceklywy miasta, jak ich

koledzy

z biura jadą w rodzinne, wiejskie opłot

ki... ale

tylko na wekeend' — z jedną

tylko ambicją... aby ich samochody były

co>az ogromniejsze. Ech, to nie chodzi o

dziec, chłopskie, których droga do miasta

była krótka, natomiast złudzeniem byłoby

wmawianie, że wrócą tam na stałe. Nato

miast problemem pozostanie zapewnienie

żywności dla całego narodu, gdy rolnicy

(w większości) już za ujmę uważają kle

panie kosy lub ostrzenie lemiesza. Ale to

wielki problem, i do niego powrócę,

28 III — Był w telewizji pokaz

związku z 60—leciem powstania

K7.MP.

Łza się w oku kręci. Duma z dokonań i

smętek spowodowany rzeczywistością wiał

ze słów towarzyszy Kędzierskiego i Świet

lika.

Horyzont „raju komunistycznego"

oddala się w miarę marszu. A w miarę

cofania się? Ale

gdyby nie wiara w

przyjście sprawiedliwości na ziemi — to

pozostałaby tylko rozpacz.

Nie gniewajmy się na dzisiejszą mło

dzież. Polski los w jej losie. Ryzyku

jemy tylko cierpliwością — nie poddając

się opętańcom. Przecież to czasem szcze

niaki. Kiedy suce odbierają szczenięta i

wrzucają do wody, rzuca się ona natych

miast, by je ratować.

29 III — Wojciech Jaruzelski w Berlinie

— program

w tv. To było

wielkie

hoch! Polak trzymał zbiorowo

duszę

NRD—owskiego tłumu.

Ale prawda jest

jedynym kryterium prawdy.

NRD jest

nam potrzebna nawet przeciw rewanży

stom z RFN, gdyby co... Pamiętajmy, że

kluczową rolę w NATO odgrywa Bun

deswehra. NRD ma mało rąk do pracy,

więc wymarzona kooperacja między nami.

I nie wstydzili się powiedzieć prawdy, co

myśleli o przedgrudniowym bałaganie w

Polsce, odbijało się to na kooperacji. A

tamci z zachodu krygowali się, pocieszali,

poklepywali.

WŁADYSŁAW MACHEJEK

1 z 16 • Strona 1

Mirador - viewer

Życie Literackie.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu