Życie

Mirador - viewer

Życie Literackie.

Adnotacje

Wyświetlanie 447 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

* m. in.: WŁADYSŁAW A. SERCZYK: Kozacy (str. 1) • JÓZEF BUSZKO: Partia socjalistyczna w Galicji (str. 3) • KAZIMIERZ

KOŻNIEWSKI: ...i byłby to nawet piękny ból (str. 4) • ALEKSANDER JACKIEWICZ: Dziennik krytyka (str. 7) • JUSTYNA HOFMAN: Zamiera

jący świat (str. 7) • ZYGMUNT GREN: Porachunki (str. 7) • DARIUSZ KAŻMIERCZAK: Czy wiesz, gdzie kwitną storczyki? (debiut, str. 8) • JERZY

DOLIŃSKI: Jedno życie niezwykle (str. 10) • JÓZEF GÓRDZIAŁEK: O prozie Zbigniewa Kubikowskiego (str. 10) • MAREK ARPAD KOWALSKI: Ro

man Turek (str. 10) ® ANDRZEJ BRAUN: Tajemniczy rejs Conrada (str. 11) • MARIA MALATYŃSKA: Sprawa Sobowtóra (str. 12) • RYSZARD

CIEMINSKI, JANUSZ ROSZKO, ANDRZEJ SITEK — felietony

TYGODNIK

Kralcćw, 2 maja 1982 ROK XXXII

nr 12 (1571)

ISSN 0591—2369

cena zł 20

WŁADYSŁAW MACHEJEK

BYĆ

W OPOZYCJI?!'

anifest Komunistycz

ny” został napisany

przez Karola Marksa

ff X T 1 i Fryderyka Engelsa

135 lat temu. Pęcznie

jący kapitalizm, uosobiony w przemyś

le opartym na nowych wynalazkach

technicznych, tworzył nową klasę pro

letariuszy i bezprzykładną nędzę. W

Lille (płn. Francja) połowa dzieci u

mierała nie dożywszy 5 lat, w Milu

zie przeciętna wieku wynosiła 22 'ata,

hutnik nie dożywał 45 lat. Maszyna do

szycia, miast pomóc szwaczkom, roz

powszechniła „system wyciskający

pot”. W Królestwie Polskim , — gdzie

po powstaniu styczniowym każdy rok

udwukrotniał zasoby przemysłu — nie

którzy rodzice wynajmowa’i dzieci na

tydzień; cały ten czas spędzały one w

fabryce, nocując w jakimś kącie. Oto

zewnętrzne skutki przewrotu prze

mysłowego, w Anglią jeszcze przed

„Manifestem Komunistycznym'’ wy

buchały żywiołowe bunty „burzycieli

maszyn”.

„Widmo krąży po 'Europie — widmo

komunizmu” — pisali Marks i Engels

we wstępie

tycznego”. Komunizm miał cnaraktcr

utopijny i do dziś w pewnym zakresie

zachował ten charakter, przede wszyst

kim odnośnie urzekającego problemu

egalitaryzmu. Własność prywatna ujarz

miała robotników — wobec tego zrów

najmy wszystko, zostawmy człowie

kowi tylko ręce, nogi i głowę. Nauko

wo rozwinięta teoria rozwoju społecz

nego przetrzebiła masę naiwności i ilu

zji w pojęciu komunizmu, mimo to

bardziej pozostaje w sferze idei i po

stulatów moralnych niż praktyki. Być

może, na zachmurzonym obliczu idea

łu ciążą nieustanne perturbacje ze

sprawiedliwością nawet tam, gdzie

władza została wyrwana z rąx burżua

zji. Niestety, burżuazja i inne forma

cje przedkapitalistyczne zostawiły w

spadku długowiekowego człowieka —

co tu kryć — jako formację kapitalis

tyczną.

Żyją ludzie, mieniący się teoretyka

mi lub naukowcami, którzy — założyw

szy końskie okulary i natkawszy waty

do uszu, wszystKp przeciw życiu.. i że

by he.—szmeroy. o wypdować tytuły nau

kowe — sukcesy i rozprzestrzenianie

określonych zjawisk dokumentują cy

frami One zatwierdzają, kończy się

dyskusja, a jeśli to nie pasuje do rze

czywistości, to tym gorzej dla praw

dy. Dwadzieścia kilka lat temu w

bratnich wiadomościach wyczytałem,

iż gdyby można było zgromadzić w

jednym miejscu wszystkie książki,

pamflety, artykuły i rozprawy dok

torskie, wszystkie antymarksistowskie

wypociny napisane w okresie 100 lat,

prawdopodobnie utworzyłaby się gi

gantyczna góra równa Mont, Blanc.

Rzeczywiście wspaniałe skutki piś

miennicze. Nie wiem, w ilu dziesiąt

kach milionów rozpowszechnił aię

„Kapitał” Karola 'Marksa, ale pytam

równocześnie, jak duże jest ciążenie

realne czytania tego dżieła współcześ

nie na przemiany w świec e, które są

polityką i dialektyką możliwości A

tymczasem kapk.ąiizm w rozwiniętych

gospodarczo krajano kapitalistycznyca

nieźle sobie radzi, produkuje pod do

statkiem żywności, konfekcji, wina i

samolotów do wielu przeznaczeń. Z

cyframi podawanymi jako mierniki pe

netracji w sferze nadbudowy ma się o

wiele gorzej niż z wynikami kształce

nia dla pożytku gospodarki narodowej.

W socjalizmie wytworzyliśmy choro — ,

bę kształcenia dla zdobycia dyplomu,

względnie potem tytułu naukowego i

stanowiska. A gdzie etap sprawdzenia

się, stażowania?

Stany Zjednoczone rozporządzają o

wiele mniejszą sumą inżynierów i d>

plomowanych technologów w stosunku

do Związku Radzieckiego, co nie ozna

cza, że ZSRR bije na leb Yankesów

w tych sprawach. W Polsce jest wię

cej inżynierów i doktorów tecnnologii

niż we Francji, globalnie, a prawie

dwa razy więcej w stosunku do 1000

mieszkańców.

W chwili powstawania „Manifestu Ko

munistycznego” na całym świecie by

ło ok. 10 min robotników, w chwili o

głoszenia 1 maja międzynarodowym

świętem robotniczym proletariat n.e

przekraczał 30 min rjbetników, obec

nie jest ich ok. 600 milionów. Ba, moż

na by liczbę powiększyć jeszcze o wie

le dziesiątków milionow, dodając część

inteligencji ściśle Owiązanej z czarną

pracą robotniczą. I "now rzecz nie w

cyfrach. Ponieważ socjalizm przyjęło

się uważać za pojęcie uniwersalne, po

niekąd za synonim uniwersalizmu,

przeto l do jego partii' przywyknięto

(Ciąg dalszy na str. 5)

STEFAN GOŁĘBIOWSKI

PRINCIPIUM

Walczmy o taką jaką być może

a nie o taką jaką być mogła

zwalczajmy w samym sobie

przekorę

— ojczyzny niezwalczonego wroga

TAK w górze żeby nie górowało

NIE w dole żeby nie panowało

w TAK było nie w NIE było

tak żeby razem tworzyły całość

bez sądu Piłata który ręce

umywa i bez zdrady Judaszów

których blaskiem olśniły srebrniki

i w życiu nic poza tym nic więcej

nie szukajmy ziemi poza krajem

nie szukajmy ojczyzny gdzie dobrze

jeżeli w kraju jest źle to walczmy

jak dobrze i źle pogodzić mądrze

zwalczajmy w sobie przekorę

ojczyzny niezwalczonego wroga

walczmy o taką jaką być może

a nie o taką jaką być mogła.

PANEM

ET PAC EM

Przed domem którego

Rzymianin był panem

czytam w mozaice:

psa łańcuchowego

strzeż się Cave canem

Quid dum haec geruntur

wtrącam z Cycerona

pro Roscio comoedo

vox: in Capitolio

et canes aluntur

Psy strze jly nie tylko

ludzi lecz i bogów

a ja wolę w Polsce

zamiast Cave canem

Pacem et panem.

HENRYK KOCÓJ

NARÓD TYLKO

SAM NA SIEBIE

LIGZYĆ MOŻE...’’

W rocznicę Konstytucji 3 Maja

Wybitny historyk Stanisław Smolka

w odczycie z okazji 100—lecia Konsty

tucji 3 Maja stwierdził:

„W historii prawodawstwa nie ma dru

giego aktu tak znikomego jak Konstytu

cja 3 Maja. Rok jeden trwała; nie stało

czasu, w którym by mogła przebyć pró

bę rzeczywistej wartości, w którym by

jej ogólne zasady w czyń przejść zdo

łały, rozbudowały się skutecznie w dal

szym ustawodawstwie. I znów nie ma

pewno w historii drugiego aktu, któ

rego pamięć byłaby równie drogą całe

mu narodowi; pogrzebana w kolebce

przez wiek cały żyje i nie przestaje żyć

w pamięci, w wyobraźni, w sercu i w

sumieniu milionów. Żyje, bo jest i bę

dzie nie pamiątką tylko, ale potężnym

niewygasłym źródłem najlepszych na

tchnień, najgorętszych pragnień i wię

cej; dźwignią czynów, niezłomnej mocy

.dźwignią w ciężkiej, twardej pracy nad

wewnętrznym odrodzeniem narodu”

(„Stanowisko mocarstw wobec Konsty

tucji 3 Maja”, odczyt w Akademii Umie

jętności 30 V 1891).

Najgłębszą jednak ocenę Konstytucji

3 Maja dał pruski minister Hartzberg,

który w liście do posła pruskiego w

Warszawie Lucchesiniego stwierdził:

„Rewolucja polska jest jednym z naj

większych wypadków naszego stulecia,

który według mego zapatrywania po

ciągnie za sobą donioślejsze następstwa

niż francuska, szczególnie dla państw

ościennych” (wg Ernest Lumiński „Wspo

minki”, Warszawa 1910).

Burzliwy okres przemian społecz

nych i politycznych w latach Sejmu

Czteroletniego przyniósł powołanie stu

tysięcznej armii, reorganizację sejmi

ków stanowiących integralną ‘ część

ustroju państwa, zmiany w ustroju

miast, kodyfikację prawa oraz grun

towne reformy W szkolnictwie i oświa

cie.

Uchwalona 3 Maja 1791 Konstytucja

pozostawiła ostatecznie stanowy ustrój

państwa dokonując w nim jednak wy

łomów: feudalny cenzus szlacheckiego

urodzenia ustąpił w prawie wybor

czym warunkowi posiadania. Dopu

szczono też możliwość nobilitacji szla

checkiej dla zamożnych mieszczan, o

twierając tym drogę do ich udziału w

rządzeniu państwem. Powołane przez

Konstytucję ministerstwa tzw. komi

sje miały zająć się takimi sprawami,

jak: regulacje różnego rodzaju praw

do ziemi, opieka państwa nad produk

cją, rozbudowa inwestycji i publicz

nego kredytu. Zawarte w „Ustawie

Rządowej” artykuły mówiły, że „wszel

ka władza społeczności ludzkiej po

czątek swój bierze z narodu”, który

powołał do pełnienia funkcji państwo

wych trzy organy: Sejm jako władzę

ustawodawczą, rząd z królem na cze

le jako władzę wykonawczą i wybie

ralne przez naród magistratury, wła

dzę sądowniczą. Konstytucja powoła

ła też radę ministrów pod nazwą

„Straży Praw”, na której czele miał

stać król. Stanowisko króla w „Straży

Praw” było odbiciem zasad konstytu

cji Stanów Zjednoczonych, w której

prezydent jest szefem rządu. Członko

wie „Straży Praw”, tj. ministrowie

mieli odpowiadać przed sądem sejmo

wym za naruszenie praw, a za kie

runek polityki rządu przed królem j

Sejmem. W ten sposób po raz pierw

szy na świecie sformułowano w Polsce

prawną odpowiedzialność ministrów.

Pod przewodnictwem króla 1 „Strasy

Praw” pozostawały komisje, czyli mi

nisterstwa edukacji, policji, skarbu i

wojska. Członków komisji wybierał

Sejm. Zarząd krajem powierzono po

wiatowym komisjom porządkowym, za

lecając im troskę o gospodarczy 1 kul

turalny rozwój kraju.

W dziedzinie społecznej Konstytu

cja 3 Maja przesunęła środek ciężko

ści władzy z arystokracji rodowej na

średnią szlachtę i mieszczaństwo. Zre

organizowano miasta nadając im sze

roki samorząd, a chłopom zaoewnio

no „opiekę prawa i rządu krajowego”.

Zniesiono wreszcie liberum veto,

(Ciąg dalszy na str. 5)

WŁADYSŁAW A. SERCZYK

1332 ukazało się w Kolo

nii pierwsze wydanie dzie

ła Szymona Starowolskie

go pt. „Polska albo opisa

nie położenia Królestwa

Polskiego”. Autor informując o róż

nych regionach Rzeczypospolitej za

trzymał sie przy województwie kijow

skim, pisząc:

„W tym województwie 1 przedtem wy

mienionym bracławskim lud w nieustan

nych wojnach zaprawiony, wojskowy a

nimus? przejawia, i tak z miast, jak i

wsi, zbiera się na wyspach Dniepru, za

ciągając się do służby wojskowej za

darmo; a zowią się owi ludzie Kozaka

mi i starym zwyczajem już to na Tata

rów urządzają piesze wypady, łupy stam

tąd przynosząc, już to na Turków przez

merze, albo gdzie im król rozkaże. Li

czy się ich zaś do czterdziestu tysięcy, z

których prawie wszyscy na zimę do do

mów swoich wracają, niewielu pozosta

wiając dla strzeżenia wysp przed napa

dami barbarzyńców. Służą Rzeczypospo

litej bez żadnej zapłaty, samym tylko

łupem się kontentując. Aby jednak byli

bardziej do służby ochotni, król ma fwy

czaj dawać im po każdej wojnie pewną

znaczną sumę pieniędzy dla wzmocnie

nia siły zbrojnej, *aby większą liczbę

wojska zaciągali”.

Po przeszło 120 latach opublikował

„Nowe Ateny, albo Akademię wszel

kiej scjencji pełną...” dziekan rohatyń

ski, ksiądz Benedykt Chmielowski. Ten

o Kozakach miał już zdanie odmien

ne.

„Kozacy wzięli stąd imię. że jak kozy

dzikie wszędzie i rześko skaczą; albo też

kożuchów kozich, według Piaseckiego;

albo od kosy niby kozacy nazwani, we

dług Herbiniusza. Lubo też od kozy, wod

nego statku, którego na Dnieprze y

Czarnym Morzu zażywali. Nie jest to ja

ka Oens distincta (lud odrębny) w Pol

szczę, ale raczej stek, zbiór 1 nlepoczci

wa kompanią, hultajów, zbiegów, niero

bów, łotrów, popowiczów, browarników i

chłopów polskich, swobodę 1 zdobycz lu

biących, którzy w Dnieprze ryby, ponad

Dnieprem ludzkie łowią chudoby, kóz

dzikich 1 innych zwierząt bawią się 1 ży

ją strzelaniem”.

Po następnych 160 latach, w 1913 r„

w Brodach ukazało się dwutomowe

dzieło Franciszka Rawity—Gawrońskie

go, zatytułowane „Historia ruchów

hajdamackich”. Wstęp i dwa pierwsze

rozdziały poświęcił autor Kozaczyźnie.

Pisał m. in.;

„Rozsiedlenie się Tatarów na południo

wych Ukrainach litewsko—ruskiego pań

stwa i Rzptej wniosło po rozmaitych

tiurkskich poprzednikach w społeczeństwo;

kresowe owego ducha bezustannej za

wieruchy wewnętrznej, która nauczywszy

ludzi lekceważenia własnego i cudzego

życia i mienia i wykształciwszy całe po

kolenia w niepewności jutra, wprowa

dziła w krew jego czynniki moralne roz

kładające i demoralizujące. Pod wpły

wem bezustannych najazdów tatarskich

jedna część ludności, wyrzucona z wa

runków spokojnego codziennego życia,

włóczyła się wzdłuż i wszerz, szukając

spokojnego siedliska, dopóki nie wpadła

w łyka tatarskie; druga szła za przykła

dem sąsiadów: odwzajemniała się hojnie

rabunkiem i rozbojem, przyzwyczajając

się powoli do tego „chleba kozackiego”,

który, nauczywszy się jeść u Tatarów i

u swoich później obficie jadała. Do pier

wiastków turańskich, zaszczepionych w

kresowym społeczeństwie przez domiesz

kę Pieczyngów, Połowców, Berendejów,

przybyła teraz nową domieszką krwi 1

kształciły się powoli zbójeckie instynkty

odziedziczone od dzikich tatarskich ko

czowników”.

Niemal w tym samym czasie, co

praca Rawity—Gawrońskiego, w Kijo

wie wyszedł s:/dmy tom „Historii U

krainy—Rusi” najwybitniejszego histo

ryka ukraińskiego — Michała Hru

szewskiego. Znaleźć tam można nastę

pujące stwierdzenie:

„I tak Kozak z ukraińskiego Nad

dnieprza drugiej połowy XV 1 pierwszej

połowy XVI w. — to z jednej strony

człowiek nie osiadły 1 z niczym nie zwią

zany, tego rodzaju, jak ludzie luźni, czy

znani polskiemu prawu hultaje. Z dru

giej strony jest to taki człowiek, który

niezależnie od swego stanowiska społe

cznego — czy będzie to człowiek nie o

siadły, czy osiadły mieszczanin, bojarzyn,

pan — przebywa na stepach ukraińskich,

zajmując się szczególnie sportem (!) po

granicznym, grasowaniem po stepie, a

zwłaszcza — prowadzi wojnę partyzanc

ką z Tatarami”.

Inny, współczesny już historyk u

kraiński — Włodzimierz Hołobucki, pi

sał w swej „Kozaczyźnie Zaporoskiej”;

„Pojawienie się Kozaków na ziemiach

pogranicza ożywiło stepy południowej U

krainy, słabo zaludnione, pustynne, cho

ciaż obfitujące w bogactwa naturalne.

Kozacy zdobyli się na ogromny wysiłek,

by wywalczyć od przyrody jej dary: za

orywali ugory zarosłe gęstą, ogromną

trawą 1 tarniną, wytyczali drogi, budo

wali mosty, zakładali osiedla 1 sady itd.

Kozacy dali początek rozwojowi rolnic

twa w tym stepowym kraju. (...) W wa

runkach rozpoczynającego rię rozkładu

feudalizmu walka mas ludowych o ko

zackie wolności, obiektywnie rzecz bio

rąc, nie była ruchem na rzecz przywró

cenia starych porządków patriarchalnych,

leci o ustanowienie nowych stosunków

społecznych, bardziej postępowych niż

feudalne”.

Zacytowane obszernie stanowiska

współczesnych a także historyków re

prezentujących różne szkoły i punkty

widzenia ukazują dowodnie podstawo

we różnice w sposobie ujmowania Ko

zaczyzny i jej roli dziejowej. Różnice

te były przecież niemałe. Jedni wi

dzieli w Kozakach koczujących żoł

nierzy, trudno dających ująć się w ry

zy obowiązującego prawa; inni —

zwykłych rzezimieszków i bandytów;

a jeszcze inni niemal świadomych bo

jowników czynnie walczących o zrzu

cenie feudalnego jarzma.

W wielu wypadkach, nie tylko za

prezentowanych wyżej, na różnicy

zdań zaciążyły — niestety — względy

pozanaukowe.

Słowo „Kozak” jest pochodzenia

tiurkskiego i oznacza człowieka wol

nego, niezależnego, ale także — ro

zbójnika, awanturnika i wagabundę.

Połowcy nazywali Kozakami ludzi

pełniących służbę wartowniczą. Hipo

tezy historyków i kronikarzy z XVI—

XVIII w.: Macieja Stryjkowskiego,

Pawła Piaseckiego i Hryhorego Hra

bianki, jakoby nazwa ta wywodziła się

od watażki Kozaka, od... kozy czy też

od nadwołżańskich Chazarów, chociaż

pomysłowe, włoiyć należy między baj

(Ciąg dalszy na str. 13)

1 z 16 • Strona 1

Mirador - viewer

Życie Literackie.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu