Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 618 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

Net 44.

Kraków 25 Maja — Środa.

CZAS

Eok 1864.

prenumeratę prasyjmująi

Bióro Administracji nCzasu° w Rynku pod Ł. 39 w domn p. Kirchmayera na dole,

tudzież wszystkie Urzędy pocztowe anstryackie.

OGŁOSZENIA (inaeraty) w szelkiego rodzaju przyjmują się za opłatą: od wiersza drobnego za

jednorazowe umieszczenie 8 centów, za następne po 5 centów , oraz za opłatę należy

tośei stęplowej po 30 centów od każdorazowego ogłoszenia.

Prenumerat§ i ogłoszenia przyjmuj§: w Wiedniu: p. A , Oppelik, W ollżeile 22.

Na ’całą Francy§: w Paryżu, p. M . Weintemberger Faubourg St. D enis, 12.

listy z pieniędzmi przesyłane być winny fra/nco do Administracji rC zasu°, listy reklama

cyjne niezapieczętowane nie ulegają frankow aniu. LISTY niefrankowane nie pnyjmują się.

b^k opisma nadsyłane Redakcyi nie zwracają się i niszczone będą.

Kraków 24 maja.

C Rozbierając niedawno na tem miejscu wy

padki zaszłe w Multanach i Wołoszczyznie

staraliśmy si§ wykazać właściwe ich zna

czenie, mówiąc, że książ§ Kuza rozwiąza

niem Izby i oktrojowaniem nowej ustawy

wyborczej oparł si§ ns masach i powołał

je do udziału w rządzie. Postępowanie to

uległo przeróżnej krytyce. Nie dziwiłoby

nas, gdyby Turcya widziała w tym kroku

przykład nader niebezpieczny. Wie ona bo

wiem dobrze, że Muzułmanie w Turcyi eu

ropejskiej są tylko rządem , administracyą

i wojskiem, ale nie narodem; czuje zape

w n e , jak niebezpiecznem byłoby powoły

wać si§ na masy, tam gdzie dwa miliony

panuje nad dziewięcioma innej religii, po

chodzenia i narodowości. Ale zadziwia nas

poniekąd oskarżanie księcia Kuzy raz z po

wodu, że sobie lekce waży traktat pary

ski z r. 1856, to znów, że postępuje despo

tycznie i nie dba na formy rządu parlamen

tarnego nadanego księstwom . N ie zdaje nam

się, aby odwołanie si§ do ludu sprzeciwia

ło się duchowi traktatu paryskiego, który

nadając księstwom połączonym obecną kon

stytucy§, utrzymywał, iż czyni tylko zadość

słusznym życzeniom ludności. W szak połą

czenie księstw na tej tylko podstawie przy

szło do skutku; zkądże wi§c dziś odwoły

wanie się do woli ludn ma być zasadzie

tej przeciwnem? Co się zaś tyczy parlamen

taryzmu, to zaprawdę, wyjąwszy Anglii

a wiemy, że porównać si§ z nią nie da ża

dne państwo europejskie, a tem mniej tak

świeżo-konstytucyjne jak państwo rumuń

s k ie - " trudno dopatrzeć kraju, gdzieby ok

trojowanie nie było w cięgłem używaniu.

Czemużby samemu tylko księciu Kuzie miał

być wzbroniony tak zwany zamach stanu,

zwłaszcza, kiedy spełniony został w duchu

demokratycznym, który całą Europę ogar

nia i wszędzie zwycięztwo odnosi ?

Zdaje nam się, że wypadki w Rumunii

świadczą tylko, iż ruch europejski przenosi

się na Wschód. Zaszczepia go książę Kuza.

Jest on pierwszym pionem demokratycznym

na Wschodzie. Wszak nikt nie zaprzeczy,

że panowanie szlachty znikło już w całej

Europie, skoro nawet przepada w Anglii,

gdzie arystokracya bierze częstokroć inicya

tywę w reformach demokratycznych. Cze

mużby więc samo tylko panowanie boja

rów ostać się m iało? Aby mu radać cios

niepowrotny, książę Kuza chwycił się spo

sobu niezawodnego - powołał masy do wy

borów, a jeżeli nie ogłosił odrazu powsze

chnego głosowania, to zapewne tylko z prze

zorności, aby odrazu wszystkich naboi me

w ystrzelać. Miał on z resztą do wyboru tyl

ko dwa systemata: albo pseudo-demokra

cy§ rosyjską, albo despotyczną demokra

cyę napoleońską. Jeden albo drugi syste

mat zaprowadzić trzeba było; bo Rosya

niezawodnie byłaby go zmusiła do swego

fatalnego i fałszywego liberalizmu, gdyby

się był zamachem stanu od jej wpływu nie

uwolnił. Zatknął więc sztandar demokraty

czny, ale na krój francuski.

I kto wie, czy nie jest to początek nowej

ery na Wschodzie; kto wie, czy nie tą dro

gą przyjdzie do rozwiązania owa kwestya

W schodnia, która na drodze narodowości

niesłychanie żółwio się posuwa. Narodo

wości postępują pom ału, nawet te, które

mają wiele żywotności i siły, a cóż dopiero

w schodnie, których historyi i granic dopa

trzeć się trudno. Co więcej, sama owa wy

łączność, z której narodowości wyleczyć

się nie m ogą, a która tworzy odrębność, o

dosobnienie i słabość każdej z nich z oso

bna, tam właśnie gdzieby wspólności, po

rozumienia i zgody potrzeba było aby wspól

ną utworzyć siłę, przeszkadza^wszelkiemu

rozwiązaniu tej ważnej sprawy. Demokra

cya, która o granice narodowości nie pyta,

wszystko równa, a tem samem łączy, nie

zna nic prócz m as, a w duchu całej Euro

py ma podporę i sprzymierzeńca — łatwiej

może dojdzie do wykazania, że dziesięć mi

lionów większą ma siłę od dwóch. A w koń

cu, o to tylko chodzi w kwestyi Wscho

dniej.

z powodu sprawy polskiej wszystkiego, coby czy

niło możliwszym projekt Napoleoński, Austrya zaś,

jak wiadomo, także nie sprzyja kongresowi. Pozo

stają więc Anglia i Prusy, które j a k najmniej mają

powodów do inicyatywy w tej spraw ie, dopokąd

Porta nic nie rozpoczyna i nie wzywa obcych mo

carstw do wdania się. A tego, jak się zdaje, Porta

tym razem nie zrobi, gdyż fes. Kuza umiał zain

teresować władzców stambulskich dla swoich re

form.

KORESPOIDBHGTA CZASO.

Wiedeń 23 maja.

—

r. Przed kilkoma dniami ogłosiła Triester Ztg

list pewnego m arynarza, który spóźnienie się au

stryackich statków na północy przypisuje Radzie

państwa i systemowi oszczędności, o której zapro

wadzenie starała się Rada państwa. List ten zro

bił tu nadzwyczajne wrażenie i bardzo prawdopo

dobnie da powód do szczegółowego rozbioru w par

lamencie. Jest bowiem zamiar w tym pierwszym

a zarazem ważnym wypadku, w którym stronnic

two nieprzyjaźne konstytucyonalizmowi ciska na

Radę państwa tak ciężkie oskarżenie i za jawne

wady w tak gwałtowny sposób zasadę konstytu

cyjną poniekąd robi odpowiedzialną, w odpowiedni

sposób odeprzeć te zaczepki. Wspomniany list po

wiada w najdobitniejszych wy razach, że załoga

okrętów nie była dostatecznie wyćwiczona, że np.

na statku liniowym ,,Cesarz° było tylko sto ludzi,

którzy podczas burzy wolni byli od choroby mor

skiej, że nowo zbudowane statki nie odpowiadały

swemu przeznaczeniu i t. p. Powszechnie się więc

tu dziwią, że marynarze z podobnych niedostatków

kuć mogą pociski przeciw Radzie państwa, kiedy

przeciwnie przytoczone w liście zarzuty stanowić*

by mogły dostateczny tytuł do wystąpienia z aktem

oskarżenia przeciw zawiadowcom marynarki. Cóż

temu winna Rada państwa, że załoga nie była do

statecznie wprawiona lub że nowozbudowane statki

nie odpowiadały przeznaczeniu, lub że z całej za

łogi okrętu tylko stu ludzi przywykło było do

służby morskiej? A najmniej może Rada za to

odpowiadać, że 9go maja pod Helgoländern nie

których osób wcale nie było.

Zamach dokonany przez księcia Kuzę przyjęli

podpisani na traktacie paryzkim spokojniej, aniżeli

z początku można się było spodziewać. Francya,

któraby sprawę Księstw Nadduuajskich użyć chcia

ła za materyał do kongresu, nie może zresztą wy

stępować przeciw powszechnemu głosowaniu, do

którego odwołał się ks. Kuza. Włochy znajdują

się w tem samem położeniu. Rosya wystrzega się

Paryi21 maja.

Organa anstryackie i rosyjskie oskarżają Francyę

0 ncoup d ’etat" księcia Kuzy. Po odrzuceniu przez

oligarchią rumuńską reformy włościańskiej i wy

borczej, ,,coup d’etat° stał się nieodzownym dla

bezpieczeństwa i niepodległości kraju. Mówiono

tu o tem zdawua, ale nie zachęcano. Chwila u

chwycona przez księcia, była szczęśliwą: zebrana

bowiem konferencya w Stambule, okazując się

przychylną dla sekularyzacyi dóbr klasztornych,

może z kolei pokazać się przychylną dla reformy

wyborczej. Kongres z r. 1856 został w błąd wpro

wadzony przez mocarstwa interesowane, zacbowu

jąc w Rumunii oligarchią, która była zawsze na

żołdzie obcym. Protokół IX konferencyi paryzkiej

przewidział zawsze potrzebę reformy wyborczej.

Zaiste, reforma wymaga przyzwolenia dworów i

sankcyi Porty; ale po tylu naruszeniach dzieła tej

konferencyi, po podwójnym wyborze księcia Kuzy,

po zniesieniu komisyi centralnej w Fokszanacb,

po unii politycznej księstw, trudno przypuścić, aby

konferencya stambulska do niej się nie przychyli

ła. Margrabia Moustier odebrał rozkaz popierania

księcia Kuzy i domagania się wprowadzenia jego

na konferencyą. Tutejsze sfeiy rządowe i agencya

rumuńska m ają nadzieję, że uda się dzieło księcia

Kuzy. Rosya nie jest w stanie w tej chwili zgwał

cić terytoryum rumuńskiego, a Turcya, od czasu

osadzenia na tronie ateńskim klienta Anglii, trzy

ma ściślej z Francyą i nie widzi niebezpieczeń

stwa w Rumunii. Od pokonania Czerkiesów i An

glia jest lepiej usposobioną dla narodowości nad

duuajskiej. Wszystkie podania o tajemnych mi—

Byach księcia Kuzy do Cesarza są fałszywe lub

przesadzone. To jest tylko pewna, że Francya pa

trzy na usiłowania księcia Kuzy ze współczuciem,

1 że nie woła, jak to uczyniła w innej sprawie r.

1860, iż nic uczynić nie jest w stanie.

Co się dzieje na konferencyi londyńskiej wiecie

równie dobrze jak my, a nav;et lepiej, bo tutejsze

dzienniki żywią się samemi wiadomościami nie

mieckiemi. Kiedy Prusy, Austrya i Rzesza niemie

cka są przeciw traktatowi r r. 1852, Anglia i Ro

sya są za nim, ale właściwie tylko Anglia, bo Ro

sya, z obawy skandynawizmu i w chęci utrzyma

nia związku z Prusami, nie będzie się upierać

przy Danii. Francya jest przeciw rzeczonemu tra

ktatowi i wyznał to urzędownie Constitutionnel.

Można powiedzieć, że Anglia jest już samą, i że

będzie się starała o przeprowadzenie tranzakcyi

kosztem południowej części Szlezwiku. Co do for

my odosobnienia księstw, rzecz ta nie jest jeszcze

na stole, ale w każdym razie ani Francya ani An

glia nie zezwolą, aby księstwa zostały pochłonio*

ne przez Prusy. Rachując na miłość królowej Wi

ktoryi do Niemiec, Prusy miotają obelgi na par

lament i jego politykę, ale zapominają, że ta po

lityka jest angielską. Zaczynają przypuszczać, że

konferencya dojdzie do celu, lecz, że to się stanie

z korzyścią dla zasady narodowości bronionej

przez Francyą, a ze szkodą zasady państwa bro

nionej przez gabinet angielski. Sądzą, że taki ob

rót rzeczy wzmaga chorobę lorda Palmerotona i

że zmusi go do oddalenia się. P. Gladstone miał

przewidzieć rezultat rywalizacyi Francyi z Anglią,

kiedy, zrywając z polityką lorda priora w spra

wach wewnętrznych, wystąpił ze szeroką reformą

wyborczą w Anglii.

D aily News proponuje podwyższenie dotacyi

księciu Walii. Czyni to niezawodnie dla przyśpie

szenia abdykacyi królowej.

Kongres, zaproponowany przez Napoleona III, nie

zebrał się, ale obradują dwie konferencye i mogą

się zebrać inne. Myśl kongresowa zyskuje w An

glii. D aily Telegraph jest za nią. Standard doda

je, że w Europie tylko Cesarz pragnie szczerze

utrzymania pokoju i jeżeli wybuchnie wojna, nie

będzie to jego wina.

Panuje ogromny ruch kuryerów dyplomatycznych.

Ambasadorowie obradują z p. Drouyn de Lhuys

niemal codziennie. Hr. Goltz jest, jak zawsze, naj

czynniejszym. Dziś odbyły się rady ministrów w

Paryżu i Londynie. Sfery rządowe pokazują tro

chę lepszy humor. Cesarz, który odbywa jeszcze

przeglądy w ojska (na onegdajszym była Cesarzo

wa na koniu), ma wstrzymać przez parę dni swój

wyjazd do Fontainebleau. I tego roku Cesarz uda

się do Vichy na dni dwadzieścia. Z prac konfe

rencyjnych najmniej rad jest p. Nigra, ambasador

włoski. Dla Włoch ciężki jest pokój, przy potrze

bie zbrojenia się. Rząd włoski musiał sprzedać

Rotszyldowi za 190 milionów drogi żelazne, które

go kosztowały 300 milionów. Ruchy w Tunis i

Algieryi, które nie zostały dotąd przytłumione,

zmusiły rząd turyński do posłania w tamte strony

znacznej części floty dla protekcyi kupców wło

skich, licznych na brzegach morza Śródziemnego.

Toż samo uczynił rząd francuski. Przywiązują wagę

do okoliczności, że admirał turecki posłany z flotą

pod Tunis, odebrał rozkaz znoszenia się z admi

rałem francuskim. Marszałek Pelissier, podeszły

w wieku a zmuszony do wielkiej pracy z przy

czyny wybuchu powstania, zachorował ciężko w Al

gierze.

Sfery rządowe są coraz spokojniejsze o Meksyk.

P. Daytou, pełnomocnik federalny w Paryżu, ode

brał od ministra Sewarda depeszę uspokajającą

obawy Francyi.

Z powodu budżetu oświecenia, pp. Picard, Pelle

tan i Juliusz Simon wystąpili przeciw wykładowi

po szkołach historyi polityki nowożytnej. Uważali

oni, że wykład tej historyi jest zbyt imperialistow

skim i szkodliwym dla stronnictw zwyciężonych,

ale jak można chcieć, aby było inaczej. P. Juliusz

Simon wystąpił także z krytyką szkółek i wyrzu

cił rządowi ich niedostateczność. Rząd bronił się

prostemi a wymowcemi liczbami. Pokazał on, że

kiedy r. 1828 było 19,000 gmin bez szkółek, dziś

jest ich tylko 900; że kiedy r. 1828 liczba dzieci

uczęszczających do szkółek nie przechtdziła 600,000,

dziś wynosi 4,777,000. Trzeba wyznać, że pod

Cesarstwem szkółki i nauczyciele wiele zyskali.

Miasto Paryż wydaje na to 4 miliony.

O zmianie ministerstwa nie ma nic nowego. Ma

to jednak być zdecydowane w Vichy. Niektórzy

ministrowie wypytują się skwapliwie co o tem mó

wią w Paryżu.

Bank zniżył eskomptę do 7%, ale giełda się

nie podnosi. Brak gotówki i niepewność położenia

Europy ciężą nad nią.

Bukareszt 15maja.

(a . o .) W ostatnim liście pisałem, że książę Ku

za odroczył przed świętami wielkanocnemi (według

kalendarza greckiego) Izbę rumuńską do duia 2

(14) maja. Jakoż wczoraj o godzinie 12ej w po

łudnie zebrali się deputowani w liczbie 68 pod

prezydencyą p. Laskara Katardżi na posiedzenie

nadzwyczajne. Z ministrów byli obecni: Kogolni

czańo prezydent rady i minister spraw wewnętrz.;

Balanesko minister spraw zewnętrznych; jenerał

Savel Mano minister wojny; Orbesko minister ro

bót publicznych i Balintincano minister wyznań i

oświecenia.

Prezes rady ministrów odczytał oznajmienie księ

cia, w którem powiedziano, że Izba została zwołana

tylko dla tego, ażeby przedyskutować nową ustaw§

wyborczą i że zarazem ministeryum żąd a kredytu

na trzy miesiące, to jest aż do Ig o (13) sierpnia,

tak na zwyczajne jakoteż nadzwyczajne wydatki.

Izba odesłała to żądanie do wydziałów.

Następnie odczytał deputowany Boresko mocy§

żądającą; ażeby Izba nie odbywała żadnego po

siedzenia publicznego, dopóki nieporozumienie mię

dzy Izbą i ministerstwem, które n a ostatniem po

siedzeniu otrzjmało wotum nieufności, nie zosta

nie załatwione w drodze legalnej; tudzież, ażeby

Izba wybrała komisyą dla zredagowania odpowie

dzi do tronu i w niej przedstawiła obecne poło

żenie kraju. Deputowany Boresko zażądał oraz,

ażeby mocyę jego uznano za nagłącą.

Zawieszono posiedzenie na półgodziny; a gdy

się na nowo rozpoczęło, zabrał głos prezes rady

mmiströw, zaprzeczając Izbie, jako zwołanej na

posiedzenie nadzwyczajne, p raw a zajmowania się

innemi sprawami oprócz wnioskami przez rząd

przedłożonemu

,,Wyraziliście panowie - rzekł p. Kogolnicza

no — kilkakrotnie życzenie, ażeby kraj był repre

zentowany przez wszystkie klasy, ażeby Izba by

ła wyrazem opinii całego kraju. Gdyście nam dali

przed dwoma tygodniami wotum nieufności, poda

liśmy księciu dymisyą, lecz ten nie chciał jej przy

jąć i ma prawo odwołać się do całego kraju.

Wśród takiego nieporozumienia między władz%

prawodawczą i wykonawczą wszelka dyskusya

Izby z ministerstwem jest niemożebną nad inną

kwesty%, prócz nad ustawą wyborczą, na mocy

której cały kraj ma być reprezentowany. Ponie

waż Izba będzie musiała być rozwiązaną, przeto

macie panowie przyzwolić ministerstwu potrzebny

kredyt na trzy miesiące, z końcem których wła

dza wykonawcza obowiązaną je st według konwen

cyi z r. 1858 zwołać nową Izbę. Jeśliby tedy I z

ba chciała rozpocząć dyskusyę nad wniesioną mo

cy%, to ministeryum nie mogłoby żadną miarą

przychylić się do tego.°

Na to odpowiedział deputowany Kostaki Jepo

rano, że jeśli godziny politycznego życia obecnej

Izby są już policzone, przeto już sama godność

zgromadzenia wymaga, ażeby przedyskutować wnie

sioną mocyę i tem samem okazać krajowi i Eu

ropie, że Izba działała konstytucyjnie i że mini

steryum obecne nie uwzględniając praw istnieją

cych pogwałciło konwencyą, przygotowało zamach

stanu i naraziło kraj na niebezpieczeństwo. (Okla

ski na trybunach słuchaczy).

P. Kogolniczano odparł, że właśnie, chcąc pozo

stać wierną systematowi konstytucyjnemu, powin

na Izba uchwalić przedłożoną sobie ustawę wybor

czą i przyzwolić na żądany kredyt.

Na to powstał książę Dymitr Ghika, zarzucając

prezesowi ministrów, że rzuca potwarze n a Izbę,

utrzymując, jakoby ona nie była wyrazem opinii

kraju, a p. Boresko oskarżał po prostu ministeryum,

że przez swoje zachowanie się zadaje najdotkli

wszy cios swobodom kraju. Zażądał oraz powtór

nie, ażeby jego mocyę nznano za naglącą i przy

stąpiono niezwłocznie do dyskusyi, która oświeci

kraj o wstecznych dążeniach rządu, przypuszcza

jąc, że po przyjęciu mocyi jego może Izba przy

zwoli ministerstwu żądany kredyt.

Potem przemówił p. Ja n Bratiano, jeden z naj

znakomitszych członków stronniotwa postępowego,

zarzucając p. Kogolniczano: jako on sam, który od

lat 27 pracował nad tem, ażeby ustawa włościań

ska stata się dobrodziejstwem dla Rumunii, posta

wił kraj w niebezpiecznem położeniu, nim jeszcze

ta kwestya została rozstrzygnięta, a to dla tego,

iż milszą mu jest jego pozyeya jak o ministra, niż

zbawienie kraju; oskarżając go dalej, że jego pro

jek t ustawy włościańskiej nie był na seryo wnie

siony, lecz był tylko pozorem do pogwałcenia swo

bód konstytucyjnych.

Po tem przemówieniu pana Bratiano zawołało

Część literacko-nrtyrtyom

ZPRZESZŁOŚCI.

STAROŻYTNE BUDOWLE I ZAKŁADY NAUKOWE

UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO.

(Z powodu pa miątki pie/setletniego jubileuszu

Akademii krakowskiej).

Ul.

Styl kollegimn jagiellońskiego,

postać budowli. H erby, Berła,

Piecz§e - Biblioteka.

Czworobok ograniczony ulicami: św. Anny, Ja

jitUońską, Gołąbią niższą i alejami plantacyj, ° heJ;

mnje (z wyłączeniem dzisiejszój bursy muzycznćj

. gimnazyum) teraz budowle akademickie, a wła

ściwie kollegium które jagiellońskiem zwiemy. J ak

wspomnieliśmy, narożnik od strony rynku jest

pierwotnym tych gmachów zawiązkiem, z niego

*ozwinął się ów styl architektoniczny w jakim się

lam obecnie całość budowli przedstwia.

Zanim rozpatrzymy się w murach, a powiemy

) szczegółach zdobień jakiemi je kilkowieczna

lstroiła przeszłość; pierw potrącić chcemy pyta

lie: zkąd budownictwo takie n a naszój zjawiło

n§ ziemi?

....

Jak się to już w starym Rzymie działo, za o

wych czasów kiedy weń wkraczał tryumfalnie Ho

racyusz z łupami z Kuracyuszów zdartemi; tak

zawsze i potem po świecie bywało. Zwyciężca

z zdobytym na nieprzyjacielu łupem w ojczyste

progi powracał. Te łupy bywają materyalne w za

branych zasobach ; są też moralne w przejętym

)byczaju i w przyswojonych wiedzy nabytkach.

Rycerze teutońscy zbliżali się do nas nzbrojeni

intrygą, zdradą i podstępem, w postaci jakby owe

go syczącego potworu co się u stóp Jagiełły, na

monumencie jego rozłożył. Więc z okutój w że

lazo krzyżackiój ręk i, nie braliśmy tego wszyst

kiego, cobyśmy byli przyjęli gdyby nam w mio

dnój czarze miłości podali. Pokłonili się przodko

wie nasi owemu krzyżowi co błyszczał n a pier

siach pruskich rycerzy; ale przeciw zaborczym

chuciom dobyli miecza, co tylekroć wyrokowaną

dziejową ęprawę, pod Grunwaldem w morzu krwi

utopił.

Że przecież w tajemnicach bożych leży: iż 0 -

patrzność uie dopuszcza, aby nawet pobojowiska

tylko śmierć sam% rodziły; więc i z tych długole

tnich zapasów naszych z potężnem rycerstwem,

nie jedną dla siebie moralną i materyalną zyska

liśmy zdobycz, wnosząc w progi domowe owe łu

py, niby purpurę płaszcza co dumnego mistrza

postać odziewał. W fałdach tych krzyżackich p ro

porców po tanenberskićj bitwie naszą strojących

katedrę, nie jedno przynieśliśmy ojczyźnie z cze

go się wiele swojskiego stworzyło. Bliższe przy

patrzenić się oświacie i obyczajom w tych cza

sach, dowodnie uwagę naszą zatwierdzi. Chcąc

abyśmy dobrze zrozumiani byli, dodamy: że nie

myślimy tutaj o przejęciu żywcem krzyżackiój

wiedzy nabytków. Do takiego bowiem twierdze

nia w dziejach śladów nie mamy; zaś z prawdą

rozminęłoby się zdanie podobne. Tłamacząc się

jaśniej, przywiodę: że mówię o owych tylko cy

wilizacyjnych prze8zczepieniaeh/ co się to w na

rodach speiniąją podobnie jak w^ naturze przerzu

canie nasion wiatrem w dalekie ziemie pędzonych.

Wracając do rzeczy, zaliczamy między nabytki

po teutońskich rycerzach, ów odcień ostrołukowe

go stylu, który starzy nasi krzyżackim _zwali; a

dziś go uczeni Niemcy wiślano-baltyckim miano

wać nawykli. Przez półtora wieku przeswajaliśmy

sobie ciągle ten charakter budownictwa, w pierw

szych już czasach zetknięcia się naszego z Krzy

żowcami przejęty. Spoił się też z nami, zyskaw

szy dla siebie w dziejach sztuki miejsce. I dobrze

się stało, że ta nasza w rozwoju architektury wła

śeiwość, tu w świątyni nauki, w jagiellońskiem

kollegium za nami poświadcza. Dobrze się stało,

że król Władysław kształty baszt i strzelnic na

Krzyżakach w lat kilka po erekcyjnym dyplomie

akademii zdobytych, n a ziemi ojczystój przeswoił,

a z nich dla umiejętności przybytek zestawił. Zła

godniały więc w jagiellońskiem kollegium linie o

wych murów warowni pomorskich; bo się wojenny

charakter krzyżackiego budownictwa nagiąć u nas

musiał do spokojem tchuących świątyń, do kla

sztornój ciszy i do owych celek akademickich

gdzie się nauka z ascetycznych zakonów na świe

ckie mieszkanie wniosła. Jest też Collegium jag eU

lo n i c u m wzorową budowlą naszego swojskiego cegla

nego ostrcłukn, przeprowadzonego w budownictwie

świeckiem. Ktoby po rozległych studyach a bez braku

nakładu, umiejętnie ten gmach zrestaurował; zy

skałby sposobność utrwalenia w nim na chwałę

ojczystą wszelkiej cecby i wszystkiego bogactwa

wiślano-baltyckiego odcienia ostrołukowego stylu.

Te ceglane budowle stawiane u nas w XIV i XV

wieku, byłyby się niezawodnie stały podwaliną

swojskiego architektonicznego porządku; gdyby

nam były stosunki z Włochami (wcześniej niż

reszcie Europy środkowej) renesansu nie przynio

sły. Z wzorów ornamentacyi, jakiej pomniki za

chodu dostarczyć mogą, nie da się ów odcień nasz

zrozumieć — tem mniej tak w harmonijną całość

odtworzyć, aby zmartwychpowstałe XV stólecie,

swojskie w nim cechy rozpoznać zdołało. Tylko

długie studyowanie zabytków na stomilowej prze

strzeni od Marienbnrga, przez Płockie, Wielkopol

skę, Wiślicę, aż po Przeworsk, w jednę ujęte ca

łość; zgromadzićby mogło wzory na odbudowanie

naszej starej szkoły. Jak się z zadania tego wy

wiązali prowadzący budowli odnowę ?, powiemy

zaraz; poprzedzając nwagi nasze wzmianką: że i

dziś jeszcze nie nmianoby z idealną (że tak na

zwę) doskonałością, rzeczy tej dokonać. Może re

8tauracya za jakie dopiero lat kilkanaście przed

sięwzięta, wybornie udaćby się mogła. Po rozba

dzonym bowiem w Europie i u nas zapale do po

sznkiwań w sprawie zabytków przeszłości, spo

dziewać się należy: że do ładu w pojęciach i do

elementarnego upowszechnienia znajomości dawne

go budownictwa, przyjść będziemy mogli. Dotąd

(ogólnie mówiąc) działo się u nas z zabytkami

to, co dziecko z cackiem wyrabia — dowiaduje

się jak zrobione, wtedy gdy je własną ciekawo

ścią zepsuje a na części rozbierze. Szczęściem,

nie nasza to właściwość tylko. I za granicą przez

całe prawie trzy dziesiątki bieżącego stólecia, nie

umiano się dotykać zabytków przeszłości — zni

szczono i popsuto wiele, zanim się wiek nasz tak

z minionemi rozpoznał czasami, że je odgadnął

aż w tej potędze co umie stare odtworzyć i nowem

życiem natchnąć je podoła. Chociaż uwagę niniej

szą zbyt jasno stawiamy, przecież dla lepszego

zrozumienia rzeczy dodamy: że mówiąc o dokła

dnych restauracyach, mamy na myśli takie dopie

ro umiejętne odmowy, do jakich we Francyi Violet*

Leduc pismami i pracami swemi pobudził. Jak

skoro tedy na tej wyżynie nauki oparliśmy o re

stauracyach pojęcia, więc oczywista: że pisząc o

odnowach przedsiębranych u nas, o nich tylko

mówimy, a nie o osobistych architektów zdolno

ściach. Gdybyśmy zresztą w dalszym rozwoju u

wag naszych bez zacytowania nazwisk budowni

czych obejść się nie mogli, i w tym razie nie za

pomnimy: że tak ludzie jak i dzieła ich, sądzone

być wiany na tle czasu swego - nikomu bowiem

za wadę poczytywaćby nie można, że się nie

wzniósł nad to, co za życia jego w nauce *u jej

wyżyn stało. A leż

o postaci kolegium jagielloń

skiego mówić chcieliśmy.

Węgieł czyli narożnik tych budowli stanowiący

collegium m ajus, ukazuje się jak widzieliśmy, je

dnocześnie z nadawczym dla odnowionej akademii

dyplomem — z nim w pierwszych latach XV stó

lecia łączą się zabudowania przerobione z doku

pionych przy ulicy św. Anny kamienic; wreszcie

w tyłach tego gmachu powstaje kol!egium m n iej

sze (gdzie dziś szkoła sztuk pięknych i bursa mu

zyczua), które po spalaniu w drugiej połowie XV

wieku zaraz z ruin na nowo dźwignięto. Między

temi większego i mniejszego ko!legium zabudowa

niami, wzniósł a raczej przerestaurował Tomasz

Obiedziński (w r. 1517) środkową część długiego

frontonu, który przez ulic§ Jagiellońską wspaniale

się ciągnie. Dalej ku kościołowi św. Anny zakoń

cza ulicę i zamyka czworobok zabudowań akade

miektch gmach dzisiejszego gimnazyum, dawniej

od swoich założycieli kollegium władysławsko-no -

wodworskiem zwany.

Gdybyśmy chcieli odżywić w myśli postać na

szego jagiellonicum, jak ono w XY i XVI wyglą

dało wieku, przedstawiłby si§ nam istny klasztor

ny budynek, obleczony w świecką zewnętrznośó;

co ztiów zębcami murów, któremi się wysokie je

żyły szczyty, opowiadał: że młodzież ncząca się

w tem kollegium za lada chwilę gotowa mistrzów

opuścić, aby nad Dnieprem w zapasach z dziczą

nauk swych dokończyć.

Obszerny dziedziniec naszej budowli otaczały

jak dziś długie korytarze; z nich drzwi ozdobne*

mi oprawami strojone, prowadziły do cel pro

fesorskich— na górze było oratorium, lektoria,

sale dysput, modlitw wspólnych, refektarz, biblio

teka, a nawet kuchnie i miejscowości na gospo

darcze potrzeby.

Famięó na poprzedniki, ta siła i potęga instytu

cyj wszelkich, wizerunkami czciła znakomitych, wie

szając ich popiersia w lektoryach a izbach. Roz

proszyły się dziś te portrety po różnych Balach

naszych naukowych zakładów - są w Kollegium

prawniczem, na amfiteatrze nowodworskim i gdzie

indziej. Tntaj zostało ich zaledwie pośledniejszych

kilka, jak : Jadwigi, Jagiełły, ojca Kopernika (przez

Brosciusza darowany), arcybiskupa Audrzeia Ol

szowskiego, łacińskiego poety Benedykta z Kozmi.

Wyohod*i codziennie rano o godiinie 7ej.

prenumerata wynosi:

rooznie

kwartalnie

miesięoanie

w Krakowie . . . . i ł r . 2 0 .......................... , d r . l .................................. a ł r . 2

BOO

jańat wie A natiyackiem fl2 4 .................................. 6

.......................................

2e, 25

P r u s ............................tal. 16 Bgr. 20 . . .

tal.4Bgr. 5 .

tal. 1 Bgr. 16

g R*es*y niemieckiej .

,21

10.. .

B 6 n10...»

1B25

n Francyi .... frank. 1 0 8 ....................... frank.2 7 ...................... frank. 10

n Wioch i Szwajcaryi »116...................

B 2 9 ..................................10

fl g BelgiiiAnglii. .

8 0 ...................

B 2 0 ....................... B 7

Numer pojedynczy koeztuje 10 centów.

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu