Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 653 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

140.

Jaków, 2 0 Czerwca — Czwartek.

Koklam

:i:*Ż:a

%JwmmmkmI

=----

= = = ...............

i-g - - -;gBBBBBggggggBggBBBgagB»

Preiiniiiera(e przyjmują:

W H r a l n m l r i Adminlstracya ,,CZASU** tudzież ,,rzędy pocztowe. Miejscową prenumeratę ksie*

gtirma 8. A. Krzyinnowikiego, handel Nowakowskiej. OKłuKzenitt (inaerHty) pr/yjmujg eię za opłata

ocl miejsca wiersza drukiem drobnym i petitowym), za pierw»zy run 10, za każdy n;iHtepny raz po 5 c.

\ B d r i , r a n r (na 3 stronnicy dzie,l,,ifca) od miejsi-a wiersza tl,i,k,um drob,,i m po 30 c. za każdy raz.

U a t n n e n l a «lo ,, t an.u»* (prospekt,l, cyrkiilnrzo, ogłoszenia itp.) przyjmują sie za c,!ne 1 złr jd

100 egzen,pl. dla zamiejscowych, a 60 a od 100 egz. dlu miejscowych prenumeratorów. Nalcźytoś

uprasza się nuprautl nadesłać przekaże,n pocztowym, d r ti),ł rii ia i pre m i mi*rM,«. pr/vjii,iija:

we L,wom l e Ajencya ,.Czaau" w głównym składzie tytoniu Nr. i przy nlii-y Uidukicj Nr. I .

w P a r y ł u wyłącznie p. Adam, Carreibur t!e la Croix ltu,,ge 2, (prenm,,erati» p, W. Kuczkowski, Fau

bo,,rg PoissoniCre 33): w L l l e d n l u pp. Iiii0seu3tcin ft V,,gier (tnk/c w Hamburgn, FronkąuiTic ,i. M,,

Berlinie, Lipsku, Bazylei i Wrocławi,u, A. Oppelik, Btube,ibastei Nr. 2 (,h kie w Pradze . K Mosse

(takie w Berlinie Hamburgu, Monachin,n i Norvniberdzel, G. L. L,u,be ft Uonip. ;także w Fra,,ki,,rcie

n. M.) Rotter ft Comp.

Pr*es cały ciąg wyBtawy Polacy udający

Paryża mogą nabywa« Nra C za su w Ghrands

Juaganna du Printemps, Bonlevard HausBinann 70.

Przedpłata na ,,CZAS"

od dnia lge L,ipca 1878 r.

Z przesyłką pocztową w państwie

Austryackiem:

aa pó« roku

na kwartał

na 1 miesiąc

ałr. l%

złr. o

ałr. %»54)

Z przesyłką pocztową do Niemiec:

na pół rokn na kwartał na 1 miesiąc

* 8 marek

1 4 marek

O marek

Uprasza się o wczesne zamawianie i wyraźne wy

pisanie nazwiska i miejsca odbioru albo nadesłanie

dawnej op aski drukowanej z adresem.

.Pf!?nme,*t? ,iczy 8»§tylko od pierwszego do

ostatniego dnia w miesiącu.

poczłotcym nąid°eodniej Praesył»ś przekazem

Cena Czasu za granicą ogłoszona jest w tytule

- każdego numeru.

Kraków 19 cienrea.

W pośród świetnych obchodów i nieustających

uczt, w pośród upojenia wesołości i tryumfu, jaki

rozszerza w Paryżu WyBtawa powszechna, odbyło

Bię tana świeżo zebranie nader odmiennego chara

kteru. Liczn ie zebrana publiczność różnych warstw

społecznych odznaczała Bię głębszym nastrojem i

poważnem usposobieniem od tej, która zwykła za

pełniać miejsca _uciechy i rozrywki. Było to wyjąt

kowe w dzisiejszych czasach widowisko. Wśród

tłumu robotników obradujących o potrzebach swe

*rPt stann , _nie_ widziano tam tych postaci agitato

rów, podniecających żądze ludu, nie słyazan« okrzy

ków, jakie wyszły przed laty pierwotnie z Francyi,

a dziś hasłem_ pomsty i zniszczenia rozszerzają się

w^ Niemczech_ I całej niemal Europie. Było to bo

wiem zebranie_ robotników chrześciafiskich w obec

ności dwóch biskupów, wielu duchownych, przy u

dziale_patronów, naczelników fabryk i warsztatów,

pod kierownictwem zaś kilkunastu ludzi świeckich

dobrej woli, co _od niewielu lat rozpoczęli wielkie

dzieło drobnemi środkami, ale z niezmierną wy

trwałością i apostolskim zapałem ratowania warstw

robotniczych od zgnilizny ateizmu i idącego zawsze

z nim w parze komunizmu, dzieło reformy spo

łecznej na podstawie dekalogu.

Na ogrom złego będącego skutkiem demora!iza

cyi kilku pokoleń, zapewne drobne to początki, bo

stowarzyszenie kół katolickich dla robotników je

szcze n ie zdołało ogarnąć całych mas, zawsze je

dnak względnie świetnemi od lat dziesięciu po

szczycić się może rezultatami. Usiłowania w tym

kierunku tem bardziej zasługują na uwagę, że

kiem odmienne podejmują środki oddziaływania

przeciw zarazie socyalizmu, niż te, jakie projektują

w Berlinie, że Francya, skąd wyszła pierwotnie

choroba społeczna, dziś znowu zaczyna przodować

w dążeniach odbudowania społecznego.

Przed pół wiekiem kilkunastu młodych ludzi go

rącego serca połączyło się wokoło znakomitego

chrześciańskiego pisarza, a męża hartownej woli i

wysokiego ducha, a to Kółko zwane cercie Ozo

nom,, dało popęd do wielkiego zwrotu wśród inte

ligencyi francuskiej od idei rewolncyjnych do idei

chrześciafiskich. Coś podobnego obecnie podjęto, ale

na szerszy zakres i głębiej zapuszczono sieci, bo

postanowiono dotrzeć aż do bluzy robotnika.

Nie jest to wszelako dzieło czysto rebgijne. Po

m ysł pierwotny wyszedł od badacza stosunków spo

łecznych, którego sumienna diagnoza chorób so

cyalnych ż racyonalizmu, sprowadziła na drogę

wiary. Le Play, znany autor dzieła L a Reforme

sociale, L a Question ouvriire i wielu innych

w przedmiotach ekonomii politycznej, prawa i nauk

społecznych, stworzył osobną szk ołę, która biorąc

rozbrat z dawnemi podziałami na stronnictwa po

lityczne, według utartych czy nowych form i Bztan

darów, dzieło restauracyi postanowiła rozpocząć n ie

od szczytów lecz od podwalin. Le Play ekonomista,

drogą doświadczeń i badań doszedł tam, skąd wy

szli inni, jak d’Agrtyal i większość pisarzy kato

lickich apriorycznie w imię najwyższych zaSad. Gdy

ci rozpoczynali od dekalogu, jako jedynej podsta

wy społeczeństwa, Le Play na nim skończył, nzna

wBzy, że d ziesięć przykazań Boskich stanowi jedy

ną receptę na wszystkie społeczne niemoce, że ono

są źródłem wolności i harmonii, którego daremnie

szukano w prawach człowieka.

Za dalekoby nas doprowadziło, gdybyśmy sy

stemu tego i tej szkoły działającej cicho, wszy.stkie

szczegóły wykazywali i cały rozwijali program.

Nieraz już zresztą o nim była mowa w Czasie

Nadmienić jednak winniśmy, że program ten obej

mował : wzmocnienie rodziny, a w tym celu prze

dewszystkiem zmianę ustawodawstwa co do wolno

ści testamentowej niezbędnej dla powagi ojca ro

dziny, a którą kodeks francuski wyklucza; dalej

przywrócenie cechów, któreby w miejsce wolnej

konkurencyi dozwalającej wyzyskiwać mniejszych

przez większych przedsiębiorców, robotnika przez

majstra, przywróciły opiekę korporacyj rzemieślni

czych; uchrześciańszczenie warsztatów, spółki patro

nów z robotnikami, święcenie niedzieli, zaprowa

dzanie ochronek, szp itali przy większych zakładach

fabrycznych, ograniczenie pracy dzieci i kobiet,

wreszcie zakładanie kół robotniczych w celu godzi

wej rozrywki, pożytecznej nauki i uspołecznienia

chrześciańskiego.

Z programu tego to tylko podjętem zostało, co

prywatną zapobiegliwością zaprowadzić się daje. Re

forma Le Playa nie mogła dotąd jeszcze w zgro

madzeniach prawodawczych zjednać sobie u z n a n ia -

i nie dziw, bo kiedy konserwatyści byli górą, z a

jęci byli przeważnie celami politycznemu marzeniem

o restauracyi monarchicznej i zaniedbywali dla niej

restaurację społeczną; gdy wzięli przewagę rady

kaliści czy postępowcy, chociaż idee Le Playa uj

mowały się za ludem i starały się wyjednać dla’

warstw robotniczych ważne ulgi, liberalizm n ie chciał

0 nich słyszeć, raz że zbyt związany z warstwa

mi reprezentującemi kapitał przeciw wantwom pra

cującym, powtóre, że reforma ta prawdziwie postę

powa wymagała poświęcenia saaad 1789 r-,

tórycb

rezultatem dzisiejszy rozkład społeczny.

O ile Francya w życiu politycznem ostatnich czasów

przedstawiała obraz nieudolności i nieporadności, pły

nącej z przesądów z jakiemi trzyma się owych zasad

wielkiej rewołucyi i praw człowieka o tyle podziw wzbu

dzać musi ene gia i poświęcenie w tem co podejmowa

no ofiarą osobistą i prywatnemi zabiegami. Mało kto

zwraca uwagę na ogrom podjętych tu zadań, wiel

kich dzieł iniP , .J zia , szczytnych prac apostolskiej

11 Nwości wśród społeczności spogańszezonej i na

te miliony, j^ n e katolicy fracoscy z niezrównaną

rzucają ofiarnością na wszystkie szlachetne cele.

Patrząc na upadek polityczny możnaby nie raz

zwątpić o wielkim narodzie, ale _geniusz Francyi

występuje w całym blasku chrześciafiskim i hero

icznym, gdy zmierzymy obszar tych ofiar, usiłowań

1 dzieł. Co podjęto i przeprowadzono w samym P a

ryżu wylicza książka, której tytuł dziwnie trafny

Paris inconnu, bo cały świat podziwia Paryż Wy—

Btawy powszechnej lub przeraża się Paryżem Ko

muny, mało kto zna Paryż chrześciański, a biedy

wątpliwa korzyść, jaką świat odnosi z Wystawy,

straszna zaś rozchodzi się propaganda z Komuny,

z tego nieznanego przez obcych Paryża możnaby

brać wzory i zbawienne bauki dla innych społe

czeństw.

Najważniejszem jednak i najwięcej mającem aktu

alności jest wielkie dzieło cerles catholigues des

ouwiers. Na czele stowarzyszenia, które już w sa

mym Paryżu liczy 50,000 członków, a rozszerzone

jest na całą Francję, stoi były cficer, który się

walecznościę odznaczył w 1870 r., po dwakroć de

putowany do Zgromadzenia narodowego, po dwakrcć

wykluczony z Izby przez większość liberalną dla

zasad katolickich, wybrany po raz trzeci, dzielny

mówca, prawdziwy chzześciań°ki trybun hr. do Mun.

Na czółne m zebraniu, które B’"ę świeżo odbyło,

hr. dc Mun wygłosił mowę o sprawach społecznych

i socjalizmie, a mowy podobnej doniósł« ści nie czy

taliśmy w sprawozda« *ach z rozpraw w parlamen

cie niemieckim nau Aitentatsgesetz.

Mówca wierny z*-judzie swego stronnictwa biorą

cego rozbrat z kwte yami często politycznemi, po

minął całkowicie zmiany gabinetowe, polemikę z ra

dykalizmem, lub kwestyą republikanizmu, albo mo

narchii. Dzieła wystawy oddał należne uznanie i po

tępił stanowisko tych organów katolickich, które

zachowują systematyczne milczenie i niechęć wobec

wystawy. ,,Nie zapominajmy mówił, że to dzieło

całej Francyi, a więc Francyi katolickiej, źe jest

świadectwem niezmiernego błogosławieństwa bożego

nad naszym narodem, jakkolwiek nie naznaczono tam

miejsca dla chwały Boga". Nie podziela mówca je

dnak złudzeń tych, którzy z tego objawu bogactwa

narodowego wróżą o jego potędze i bezpieczcń

stwie.

Przechodząc do kwe3tyj spółecznych wobec

zgromadzonych wyrobników dotknął hr. Mun rany

i śmiało wykazał, że powszechna niemoc (malaise

generale)^ w iakio mimo bagactw zapada spółe

czność, jest tylko skutkiem zasad 89 roku. Duch

to rewołucyi nietylko zniszczył wyższe piętra spó

łeczności, ale poddał rod najcięższą niewolę robo

tnika. Wszystkim już poniekąd przywrócono prawa,

które retfolncya zniweczyła, Kościół odzyskał część

swobód, arystokracja część dawnych posiadłości,

robotnik tylko i lud pracujący, którego miano u

szczęśliwić niednzrftł żadnej p lgi, bo stoi on bez

opieki tyydany na pastwę walki pracy z kapitelem

i na wpływy zabójcze doktryn ateizmu i 8oeyali

zmu. W tym duchu znaczna liczba rzemieślników

francuskich przedstawiła Zgromadzeniu narodowemu

petycyę o przywrócenie dawnych korporacyj cecho

wych. Zasada bezwzględnej konkurencyi, która miała

zastąpić owe hierarchiczne korporacje zapewniające

opiekę i wzajemność stosunków, zasada ta pobu

dzając wszystkie chciwości 1 żądze tak w tych co

poBiadają, jak w tych en chcą posiadać doprowadza

do stanu, w którym re* Unikiem posługują się Jak

tym ,węglem rozżarzony^ który wrzucają w kocioł

dla poruszenia maćHlt.

Zwróciliśmy uwagę ria’ programową mowę refor

matora francuskiego, bo przychodzi ona w porę.

Wprawdzie te idee i dążności znalazły i w Niem

czech świetnych reprezentantów, źe tylko wspo*

mniemy o licznych dziełach bisknpa mogunckiego

Kettelera. W Austryi w łym samym ducbu wystę

pował kilkakrotnie młody publicysta ks. Aloizy

Liechtenstein, w Polsce zaś głęboki umysł ś. p.

Leona Rzewuskiego kierunek ten oddawna wskazy

wał i w kilku pismach rzucił śmiałe jego zarysy.

Teorya myślicieli dopiero we F rancyi przechodzi

w praktykę. Kiedyż się dostanie do Niemiec, gdzie

zalew socjalistyczny tak nagle wezbrał i gdzie mu

chcą stawiać tamy z żelaza, niepomni, że on po

nad nie przepłynąć może. Np co się przydały ja

łowe doktryny t z. socyalistów z katedry? Paliaty

wem także były środki czysto ekonomiczne, a wła

ściwie kredytowe propagowane przez Schultzego

z Delitscb. O wiele trafniejszy był pomysł ś. p.

Karola Libelta koalicyi kapitała z pracą. Ale

wszystko to jeBzcze niewystarczające dopokąd się

ogranicza wyłącznie na sferze ekonomicznej i na

środkach czysto materyalnych. Choroba to ducha,

rozkład moralny, zatomizowanie społeczeństwa, któ

remu odjęto k it i spójnią jaką nadaje życie wiary,

idea chrześciańska.

Prąd społeczny nie da Bię zwrócić wstecz, spo

łeczność płynąć mnsi naprzód, lecz w tenczas wy

stępnje z łożyska, kiedy jego dno zamulone. Czego

dokonała we Francyi rewolucya z prawami czło

wieka, t o przeprowadził w Niemczech liberalizm:

rozbił społeczność na atomy, wszystkie zerwał wę

zły, wszystkte podniosł antagonizmy. Fałszywe

teoryo i próby ekonomiczne dokonały reszty. Gdzie

miano zn sleść szczęście i dobrobyt, tam zn alezień»

nędzę i niewolę. Siłą chcieć wszystko złamać i

wszystko powstrzymać, to tylko przyspieszy się wy

buch żywiołów zniszczenia.

Kiedy takie od sąsiednich Niemiec zagrażają nam

żary i lawy, z pociechą spojrzeć możemy kn Fran

cyi, gdzie pomimo, że szkoła rewolncyjna stoi u

steru i snuje dalej przędzę z e zgubnych zasad

89 r., w społeczności odbywa się zwrót i w cicho

ści, powoli przygotowuje wielka rtfirm a spółeczna

w duchu chrześciańskim.

liOEISPONI)KHCYA ,,CZASU:

Lwów 18 czerwca.

O Zdaje się nie podpadać już wątpliwości, że

nie ma tak kolosalnego głupstwa, któreby nie dało

się kolportować po Lwowie z pewną szansą powo

dzenia. Od jakiegoś czasn wzięliśmy w arędę wszy

stkie niedorzeczne pomysły i gród nasz oprócz wo

niejącej Pełtwi posiada jeszcze wyłączny przywilej

na świetne pomysły polityczne. Podawaliśmy już

ztąd rękę jenerałowi Leb oeuf, ofiarowaliśmy czter*

dziestotysiączną armię T urcyi, a teraz naodwrót

podajemy petycyę do kongresu na ręce jego preze

sa Bismarka w sprawie polskiej.

Jakkolwiek rzecz ta wydaje się śmieszną i nie

podobną, jest ona przecież mniej jeszcze dziwaczną

w swoim pomyśle jak w wykonaniu. Oto bowiem

po mieście kursują puste arkusze z napisem u gó

ry; dalszy ciąg podpisów na petycyę do kongresu

w sprawie polskiej. petycya sama jeszcze nie istnie

je, podpisy jednak zbierają s i ę , bo jakże odmówić

podpisu za sprawą polską. Odmowa taka jest już

uważana za sprzyjanie R osji, a podpisujący w ca

łej naiwności ducha nie wie oo podpisuje, bo rze

czywiście petycyi nie ma.

Agitacja petycyjna wychodząca ze znanej firmy

dopiero na wczoraj zebrała koło poufnych w jednej

z redakcyi i tam wobec podobno 30 lub 40, zgro

madzonych przedstawiła projekt nagłówka do zbie

ranych podpisów, oświadczając, że zarządziła *od

pisywanie i ma nadzieję, iż obecni zgodzą się k jej

wnioskiem, a po zebraniu około stu tysięcy podpi

sów ( s i t) wyślą do Berlina mężów odpowiednich,

na których proponują hr. Artura Gołuchowskiego,

p. Ludwika Skrzyńskiego i p. Kornela Ujejskiego,

wszystkich trzech na żebranin nieobecnych. Nawet

osoby zaufane biorące u dział w tem zebraniu n;e

mogą wyjść z podziwienia nad całą sumą niedo

rzeczności, jaka miała się zawierać w krótkim pro

jekcie petycyi wniesionym na to zebranie. Po^dłu

giej dyskusyi uchylono wszystkie wnioski, gdyż i

wybór mężów coby mieli petycyę wręczać Bismar

kowi, nie przypadł do smaku.

Ponieważ jednak tymczpsem zbierają sie podpisy,

zdecydowano się zatem, że coś zrobić potrzeba; to

cos jest zawsze tarczą ratunku wówczas kiedy idzie

o obracanie się w próżni; dla tego w’ę c , aby cofc

było, wybrano Komitet z pięciu członków, w któ

rego skład weszli pp. Dobrzański, Goldmann, Mło

cki, Romanowicz i ktoś piąty, z lodzi równie wy

bitne zajmujących stanowisko w szeregu enropej

skich mężów stanu. Komitet ma zająć się i re

dakcją petycyi i wyborem reprezentantów Polski

na kongres.

Jak to będzie wspaniale, gdy wkrótce wyczyta

my, że pp. Dobrzański, Piątkowski i Jolles zasie

dli obok lorda Beaconsfielda i nawarzyli piwa Szu

wałowowi, jak p otęgą swej wymowy zgruchotali do

reszty wątłe zdrowie Gorczakowa, a Bismarkowi co

najmniej zaimponowali. Wówczas napiszemy drugą

pet}cyę z wotum zaufania do naszych posłó w, a to

w zamian za te nieudane podpisy, co miały wyra

zić uznanie dla ś. p . mniejszości Koła polskiego

w Wiedniu, ale które z powodu zbyt słabego udzia

łu pozostały w miejscu.

Szczególniej genialnym j est pomysł zbierania

podpiBÓw przedtem zanim petycya została ułożoną,

i tak bowiem podpisujący często nie wiedzą co

podpisują, kładą swój podpis, aby zbierającemu

nie zrobić przykrości odmową. Pewna liczba pod

pisów zawsze się przyda, chociażby na zapas, mo

żna ją potem dokleić do jakiegolwiek nagłówka, i

użyć w jakimkolwiek odu.

Trzeba jednak przypuszczać, żc mimo sprawy

polskiej podsuniętej za firmę Lm petycjom, n ie

znajdzie ona podpisów; rzeczywiście, trzebaby za

nadto lekceważyć sprawę polską, aby ją narażać

na śmieszność i pogardę; trzebaby bardzo mieć ni

ski poziom poglądu na dzieje polskie, aby naszej

sprawie dawać stanowisko równorzędne z Alliance

israelite, i Polaków uważać na równi z żydami

domagającymi Bię handlu wódką na Wschodzie.

Trudno sobie wyobrazić, jak dalece szkodliwą

jest n nas nieokreślona cbęć czynu, zawsze mamy

do roboty coś, czego bliżej nie umieją opisać, i

zanim się zdecydują na formę, już z góry jest pe

wnik postawiony: przecież trzeba coś zrobić; a na

obronę najdziwaczniejszych planów, stoi argument

na zawołanie: więc lepiej Biedzieć z założonemi rę

kami! Wszak i występujący z Koła polskiego,

twierdzą w swoim uczonym liście, że coś, kiedyś

mają chcieć, robić czy myśleć; i tem usprawiedli

wić się starają, dla czego teraz źle robią, chocitfż

nic nie myśl^.

Z drogiej jednak strony ogół nasz

wet we Lwowie nie zawsze nlega ap

śli weźmiemy na nwagę cały zapas «

agitację amunicji, to muszą sami

stracili ją prawie napróżno. Opró

z których niejedno je st z pewność

niż zyskiem dla stronnictwa, plater

we własnej zatopiony próżności, 1

nami zrobiła zupełne fiasco, f

mniejszości nie powiodły się, san,

lala do mikroskopijnych rozmiar

śmieszną niż niebezpieczną. To t:*

tycyi do kongresu bez wątpleuh B

rzeczny i kompromitujący dla ap

stanie z pewnością pogrzebany,

b lic ziy nie dozwoli nieproszony:,

sprawy naszą po przedpokojach

dla t-ego, aby się coś niby robi

ba 1-N’zi bez zajęcia mogła za

kilka tygodni czasu. Czy godzi

kiemu frymarczeniu imieniem

firmę ladzie uczciwi, aby pozw.

sobą lub swoją kieszenią prznz L

przez próżność odgrywania pewnej

Lwów lb

Obradujący obecnie w Berlinie kongres i myśl

rzucona przedłożenia członkom tegoż wyświecenia

stann rzeczy w krajach polskich pod panowaniem

rosyjskiem zostających sprawiły u nas we Lwowie

szczególny zamęt w pojęciach. Luda od biedy wła

dający piórem sądzi się powołanym do napisania

memoryałów, not dyplomatycznych czy też jaką in

ną nazwę noszących m anifestacji do reprezentan

tów mocarstw na kongresie zebranych, a od kilku

dni już i kilka takich literackich pensów ujrzało

światło dzienne, lecz, szczęśliwie zostało’pogrzeba

nych. W kołach dziennikarzy zapanował ruch i od

byto prywatną naradę, w jaki sposób plan talu dał

by się uskutecznić, lecz podobno do stanowczej

Czątt literacko-artystyczna.

Wspomnienia z r. 1848 i 1849

przez autora

ObraiSw z Łyda kilku ostatnich pokoleń to Polsce.

(Ciąg dalszy).

Klaudyna Potocka była aniołem przewodnikiem

icmigracyi. B ez niej największa część tak tych , co

wyszli z bronił za granicę, jak i tych, co później

iłnmam i uciekali z Polski przed poborem moskiew

skim niebyłaby w możności dostać się d o* rancyi. ..

!S S;,ok 1832przybywałoichpoato.m|

cej dziennic do Drezna. WBZyncy z małym m g

kiew byli bez grosza, zgłodniali, obdarci, ale wie

d z ^ , że w Dreźnie znajdą przytułek, opiekę i pó

ł , P ani Klaudyna obracała na ten cel wszystko,

coW

miała i co uzbierać mogła n.ezmordowa

nem kwestowaniem. Za jej staraniem najęta była

cała gospoda na przedmieściu, gdzie każdy P^yby

wajacy wychodziec znajdował mieszkanie i _stół na

dni kilka, w ciągu których każdy zgłasiaiący się

d”«

lwb dodamy, która j, zastspo.»ł«-!«eh

same była w podróży za k w estą- otrzymywał fun

dusz i paszport na dalsżą drogę. Nachorjch i ran

nych rozciągała szczególną opiekę. Dla nich otwie

’

ł« skarbnicę swojego serca. Mickiewicz wy

1906 o«

p rezna, polecił jej swojego ukochanego

ŚtetJ:l c irczyńskiego i ona przywiozła go do Bex

WW aicai ?i gdzie go wyprawili byli doktorzy w hp

cu 1833 r gdy już przechćd emigrantów przez

Drełno byi’ akoficzony. Przy jego h ta ozękała, pd

ki Mickiewicz n ie przyjechał je] zastąpić. Nie wypu

ściła uo jednak i potem ze swojej opieki. Pojecha

ła za nim do Avjgndnti i na jej ręlin skonał. Pani

Akndyna miała jhż natenczas w piersiach zaród

tej samej nieubłaganej choroby, na którą umierał

w jej oczach młody wieszcz. Nie zbyt dłngo też

po jego zgonie, skończywszy_ swoją świętą m isję na

ziemi, rozpostarła skrzydła i uleciała napowrót mię

dzy an ioły nieba.

Wiele było dam polskich, które zbliska lub zda

leka szły za przykładem pani Klandyny. Księżna

Czartoryska zbierała corocznie swojemi kweBtami_ i

wentami po kilkadziesiąt tysięcy franków, które się

rozpływały wprawdzie jak mały strumyk w Saha

rze biedy emigracyjnej; zwłaszcza, gdy do dawnej

emigracyi przybyła nowa w r. 1848 i 1849. Księ

żna utrzymywała przytem pensjonat dla panienek

polskich w hotelu Lambert pod swoim dozorem i

po większej części ze swoich funduszów i była na

czele Towarzystwa Dam, które się opiekowało głó

wnie biednemi rodzinami emigracyjnemi. Zaopatry

wało je w sprzęty gospodarskie, w środki lecznicze

w chorobie i ratowało w każdej toni.

Obok księżnej Adamowej Opatrznością emigracyi

była księżna Marcelina Czartoryska, Inbo nie emi

grantka, ale najczęściej przebywająca w owym cza

sie w Paryżu, wielka artystka pod podwójną mitrą

książęcą. Wieleź to widziałem rodzin w emigracyi.

które ją błogosławiły! Wielu dzielnych pracowni

ków, którzy jej byt swój zawdzięczali!

Do opiekunek em igracyi, których imiona wypisać

by należało złotemi literami nad bramą_ cmentarza

w Montmorency, gdzie’spoczywa w największej czę

ści bodaj czy nie ostatnie rycerstwo polskie i osta

tn ie rycerstwo starej Europy, doliczyć winietom hr.

Różę z Potockich Branicką, która ze «to tysięcy

franków rocznie jeżeli nie dwa razy tyle rozdawa

ła między nieszczęśliwych emigrantów własnemi rę

kami po macierzyńsku w swoim pałacu na nlicy de

Pentbićvre, dla żadnego z nich nigdy nie zamkniętym

Hr. KBawerę Grocholską, la bourrue bienfaisante,

słodka i serdeczną księżnę Różę (Eustach ową) Sa

pieżynę i panią Kunegundę Białopiotrowieżową zna

na powszechnie w emigracyi pod nazwiskiem księ

żnej Giedroić. Było to bowiem jej rodowe na

zwisko, które przybrała napowrót po rozłączeniu

się z mężem.

Księżna Giedroić przedstawiała typ nader ory

ginalny. Znałem ją od moich lat dziecinnych, kiedy

była jeszcze młodą i bard_zo przystojną, ale już

wtenczaB wszystkie damy jej się bały* Niektóre nie

nawidziły ją otwarcie a zapewne przyjaciółki szcze

rej nie miała ani jednej. Tak było przez cały ciąg

jej życia. Przyczyną tego była jej prawdomówność

niepowściągniona, nienbłagana. Nikogo ona nie o

szczędzała, każdemu przy sposobności rerba v e ri

tati* bez ogródki paliła, spokojnie, ze śmiechem

z pewnym tryumfem jak gdyby nader słodkie

rzeczy prawiła. Panie zżymały ftę ąiod takie*

mi pociskami, ale m iłość własna mężczyzn mniej

drażliwa znosiła je bez _wielkiego bólu; niejeden

śmiał się nawet wraz z nią, uznając wewnętrznie,

Że go dobrze odgadła i że choć go kłuje to be:

złości Bli tylko z nałogu" .

Wiedziańo zresztą, że

to b yła t ylko odwrotna strona charakteru gorącego

we wszystkich swoich uczuciach, męskiego w dzia

łaniu i wielce uczynnego zarówno z zasad jak i

z temperamentu. Pani Kunegunda była zapaloną

patryotką i nie mniej prawie zapaloną Bonaparty

stką od chwili, gdy książę Napoleon wystąpił jako

pretendent. W czasie uwięzienia jego w fortecy

Ham spiskowała z jego stronnikami, żeby mu ucie

czkę ułatwić. Przywiązanie do najbliższych swojego

Berca posuwała niemal do fanatyzmu. Dla _pamięci

ojca—-zasłużonego jenerała Romnalda Giedroica—za

chowywała cześć religijną; dla matki staruszki

zgrzybiałej, która przy niej żyła była prawdziwą

chrześcijańską Antygoną, a córkę swoją jedynaczkę

ubóstwiała. Wykradziono ją z jej domu przy pomo

cy jej ojca i ma się rozumieć z cichem wspólni

ctwem zakochanej panienki. Poruszyła niebo i zie

mię żeby Bię dowiedzieć, gdzie ją wywieziono; trze

ciego dnia była na miejscu, ale już zapćźno, za

stała joannę z wieńcem ślubnym przy stole godo

wym. Płakała, krzyczała, krzykiem zranionej lwicy,

lecz w końcu otworzyła objęcia jedynaczce i przy

ciBnęła ją do Berca. W rok potem straciła ją. Wy

stawiła sobie grób obok niej z napisem, na którym

brak tylko daty jej ńmierci, przywdziała żałobę na

aOja. n

iidiłirłri

resztę życia i odtąd poświęciła się na usługi emi

grac ji. Zbyt ograniczone miała fundusze, aby mo

gła z nich wspierać biednych rodaków, chyba

w razach ostatecznych, zwłaszcza, że zost ała jej

wnuczka, o przyszłości której należało jej parnię

tać. Ale więcej ona czyniła dobrego niestrudzo

nemi zachodami swemi, niż gdyby tysiące sypała,

Ktokolwiek z emigrantów potrzebował silnego po

parcia dla uzyskania Bubsydyów, czy innej jakiej ła

ski od rządu francuskiego, lub też miejsca w jakiej

kompanii, zakładzie przemysłowym, fabryce, warszta

cie, do niej się udawał. Ona za nim pisała, biega

ła, wojowała, póki nie uzyskał, czego Bobie liczył.

Nie lękała eię ona !adnycb zachodów, żadnych tru

dów, żadnych przeszkód. W alczyła za każdym pro

tegowanym ewoim, jakby za własnym synem; co jej

nie przeszkadzało zadrasnąć go swoim pazurkiem,

ile razy się po temu sposobność nadarzyła. W tej

działalności niezmiernie jej dopomagał tytu ł księżnej,

dawnej damy dworu cesarzowej Józefiny. Tytuł ten

był od chwili wyniesienia księcia Ludwika Napo

leona na prezydenta Rzeczypospolitej talizmanem,

przed którym wszystkie drzwi się otwierały i bardzo

często znaczne nawet przeszkody się usuwały. Mó

wiła mi też: ,,śmieją się ze mnie w pewnym świe

cie, że się tytułuję księżną Giroić, ale gdybym

nosiła publicznie nazwisko pani Białopiotro wieżowej,

cóżbym mogła zrobić dla emigracyi? Nic-" I w Ba

mej rzeczy miała słuszność. Trudno zliczyć, wielu

to emigrantom potrafiła ona byt zapewnić lub przy

najmniej znakomite usługi wyświadczyć. Otrzymała

dowód ich wdzięczności skromny ale serdeczny, to

je3t portret ojca na miedzi ryty przez Lewickiego

i opatrzony kilkuset podpisami emigrantów, którzy

jej ten upominek w dzień jej imienin w hołdzie

złożyli, a na czele których jest nazwiBko Mickie

wicza.

Nie mogę zakończyć tego krótkiego przeglądu

arystokracyi emigracyjnej nie zwróciwszy się raz

jeszcze do hotelu Lambert i dostojnej rodziny, k tó

ra w nim zamieszkiwała, a w 1849 r. była ona

jeszcze w całym swoim komplecie. W tym czasie

?UIbKd. pl

hotel Lambert był jedynym domem polskim otwar

tym, przypominającym dawne dwory wojewodziń

akie. Zewnątrz pałac ten nie jest wcale pokaźnym;

położony na małej wysepce wśród Sekwany, która

w epoce, kiedy był zbudowany, to je st za Ludwika

XIV, należała do środkowej części miasta, dziś jest

daleko od środka rucha paryskiego i podróż tam

jest dla emigrantów prawdziwą pielgrzymką. Wcho

dzi się przez podwórko nie wielkie, nie okaza

łe i sądzićby można z pierwszego wejrzenia, że

pałac nie bardzo jest mieszkalnym, gdy przeciwnie,

mieści w sobie ogromną liczbę mieszkań, a scho

dów i schodków bez liku, bo się rozciąga wielkim

łukiem od strony Sekwany.

Wewnętrzne urządzenie j est wspaniałe, a portre

ty historyczne polskie wzdłuż schodów we wszyst

kich pokojach nawet w mieszkaniach urzędników

kance)aryi księcia i pamiątki narodowe, które

w wielkich apartamentach wszędzie oko napotykało,

oznajmiały, że w tym pałacu reprezentowaną była

Polska ze swoją dziesięciowickową przeszłością. Na

drągiem piętrze jest sławna galerya balowa z fre

skami Lossueur"a, która służyła na bsle i rauty

w okolicznościach solennych, a w przyległych Balo

nach zamieszkałych dziś przez hrabiego i hrabinę

Działy ńakich, było za życia kBięcia Adama muzeum

prywatne Czartoryskich, ze wszystkiemi skarbami

pamiątek ocalonych z Puław, które dziś s ą w zna

czniejszej części w Krakowie.

Pierwsze piętro bjło mieszkaniem starego księcia

i księżnej, z oknami i wyjściem na ogródek zasa

dzony na naturalnym czy sztucznym tarasie na wy

sokości teg o piętra. W tych apartamentach groma

dziła się cała rodzina. Tam odbywały się wszystkie

przyjęcia, a w zimie bywały wieczory peryodyczne,

na których w r. 1848 i 1849 młodsi z elegauckiej

emigracyi wywijali jeszcze mazura, jak za dobrych

czasów.

(Dalszy ciąg nastąpi).

Caa» wychodzi codziennie, wyjąwszy niedzielo i dnie świąteczne,

ne ra Czasu, o ile zapas starczy, w Krakowie po 10 c., we Lwowie lub z przesyłką pocztową 12

Prenumerata wynosi:

w Państwie Austryackiem

”%T/k°^ n a*1e?rtat na i miesiąc

J»

Niemieckiem.... , ,

28za

» *1^*50 ć.

do Włoch, Francyi Anglii, Belgii; Ś iw a jc a ^ i,M

S łhu

!h państw należąeych do związku pocztowego

32 zla.

8 zła.

3 zła.

tylk0.

do ostatniego dnia w miesiącu. -

H sly *pieniędzmi i n

w KrakowiePrenumeratę i ogłoszenia (inscraty) uprasza sio nadsyłać franco do Administ?ncyi

w Kraków,e. _

reklaumańne » iczopfe t o w a n e nie po"dlegną opłacie VoćzrÓw? "

Jjistów niefrankou-anyoh mc przyjmuje sie.

i 0 ł n tt nadsyłane Redakcyl nie zwrac:,ją sic, lecz bywają niszczone,

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Завантажити файл

Завантажити файл

Видалення коментаря

Розширений пошук

Повідомити про помилку