Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 653 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

Ner 283

Kraków, Poniedziałek 9 Grudnia 1907.

Rocznik LX.

CZAS

(W y«i»Mie wiee*«ipai»fe|s

Frtnumtratą pmy|mują : Adaiaittrseya C’ntw w Krakswrła I srsyfiy

Mio]aoową pr* n u m * ra ia krsęgarmia S. A Krsrianowłkiego. kandie; (H.Kertiiektoó, ]

Biaro diiesBików Hopeasa 1 Salomonowej Ołówn a Srmftka

C*ny ogłoaaońi od wiersi* petit*« u pierwsay na 28 kał., a* każdy aaatąpa* w* 1« hak; *kto

tabelaryczny, cyfrowy, skomplikowany pierwszy n a 40 haL, aastąpay p* ( t haL

M«d««ł«n« i N«krol«gia *d «iejasa wier,asa drukiem petitowy« W kalerey aa kaidy raa.

ttłasy p ubliczn oioi po 2 kor.; wszelki* prywatne komunikaty pe kr*ai** i p* dato* *keeeia!

aznysa i t. p. po 1 kor. cd miejsca wiersza.

’ p ro n u m o ratę przyjmuj’ą: we Lwowie biura daienników L. Plokaa, A. Oiaaewikiews.

St. Sokołowskiego, K. Buchataba; w Jarosław iu Biuro dziennikdw: w Podgórzu Poturalski; w Prao

myślu A. Juszyński księgarnia,D. Hosseles: w Rzoezowio M. Weintraub; w Stanisław ow i« Jasie!

rki 1Sp.; w Tarnowie M. Bockach, 0. Łłaut: w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłaeani«

P: W. Raczkowski, 14 Citfi de Trerise: w W )odm u Baasenswia A Vogier, R. ko»*« (taki* w* w»y»t

nich filiach); H. Schalek, M. Duke*, C. Braun, J. Danaeberg, H. Friedl (tylke p re a a a e rate k . S eld

sshnaidt AComp,); w Frankfurcie a. M. G. L. Datibe ACemp., w Prid z* «ioiklej Pr. Berorka

ST ZakatdąMtae«adrcaidepłsut!ą4dM. ^««

ADRES REDAKCYI1 ul. św. Tomasa» Mr SB.

—

Telefen Mr BO,

Oskar II.

Sztokholm 8 gradnia.(Tel. B kur.)

Dzisiaj około godziny 9 rano zmar

król szwedzki Oskar I I .

Czwarty z kolei król szwedzki z dynastyi Ber

uadotte schodzi do groba: Oskar I I zakończył

wczoraj tycie po 25-latach panowania. Należy on

bezsprzecznie do najsympatyczniejszych postaci

z tej dyna atyi, przeszczepionej z południowej oj

czyzny do nowej, północnej, gdzie przez czas

dłuższy b yła do pewnego stopnia rośliną egzoty

czną. Wykształcony, sympatyczny, aj mający wszyst

kich zaletami umysłowemi i moralnemi, ma tę

zasługę wobec swej dynastyi, iż potrafił ją wzmo

cnić na tronie szwedzkim, pogodzić z nią ostate

cznie swych poddanych

Niewiele można powiedzieć o roli Oskara I I

w polityce zewnętrznej; Szwecya za jego pano

w ania żyła życiem własnem, odrębnem, nie biorąc

udziału w wielkich zdarzeniach europejskich. Oskar I ,

ojciec jego, z obawy przed Rosyą Mikołaja I , gotów

wziąć był czynny odział w wojnie krymskiej,

a calem sercem lgnął do Zachodu, do Francyi i

Anglii, lecz śmierć Mikołaja I i szybkie zakoń

czenie wojny staoęły na przeszkodzie ingerencyi

Szwecyi w tę w alkę pomiędzy Zachodem a Wscho

dem Europy. Starszy brat zmarłego śwież) król*»,

Karol X V , dał wyraz swej solidarności z Earopą

zachodnią: zbliżył się ponownie do Anglii i Fran

cyi, odbył podróż do Londynu i Paryża w roku

1861, a kiedy wybuchło powstanie r. 1863, poszedł

z Zachodem w akcyi dyplomatycznej na rzecz Polski,

pasującej się w nierównej walce ze swym przeciwni

kiem Jeszcze raz tenże monarch gotów był zerwać

się do czynn, wyprowadzić Szwecyę z zaścianko

wego odos boienia, kiedy akcya wojskowo -p li

tyczna Austryi i Prus groziła ca’kowitem osia

bieniem pokrewnej pochodzeniem, w iarą i cywili

zacyą Danii. Szwecya br;ęknęła orężem; jej

riksdag uchwalił kredyty na mobilizacyę, ale dru

ga połowa monarchii, niesforna we wspólnem p 1

życiu Norwegia, sprzeciwiła się wszelkiej akcyi

w tym kiernnkn. Nie pozostawało zatem Szwecy

nic innego, jak tylko zachować ż, cz!iwą dla Danii

neutralność. T rze ba było zrezygnować z nożaości

uczynienia czegoś dla wzmocnienia idei solidar

ności interesów ludów skandynawskich, a Danię

pozoatowić saemn losowi.

Z tem przechodzimy do najboleśniejszej strony

w życia i panowania Oskara I I — razygaecyi

całkowitej z akcyi zewnętrznej, z roli m)carstwa

mogącego zaważyć na szali wypadków europej

skich, w ducha dawnej, a niegdyś tak świetnej

tradycyi. Wzrost N iem ’ec, ich zjednoczenie pod

hegemonią Pras, a lównoczesny upadek cesarstwa

francuskiego Oskar I I z tym stanem rzeczy po

godził się, utrzymywał dobre st sanki z Niemca

mi , odwiedzał dwór w Berlinie, czem dawał

powód do pogłosek o przystąpieniu Szwecyi

do trój przymierza. -

Mylnemi były oczywiście

te ostatnie poghski, jak mylaemi były kom

binacye o możliwości jakiejś akcyi szwedzkiej

podczas wojoy rosyjsko jap ńskiej, choćby nie

wiedzieć jak wielką mogła być w tym wypadku

pokusa.

ćwierć wieku upłynęło dla Oskara I I w wal

kach wewnętrznych z oporną i opozycyjną Nor

wegią i w pracy nad rozwojem dobrobytu obn

państw zjednoczonych. W końcn stał»się to, cze

go się obawiano w Szwecyi, co przewidywano

w Norwegii, juko w ynik nienkniony procesn hi

storycznego. Dualizm szwedzko - norweski przed

stawiał daleko więcej trudności, jak nawet au

stryacko węgierski. Unia realna Anstryi i Węg ei

ma znacznie więcej węzłów realnych, j a k nnia szwe

dzko - norweska. Te j ostatniej, oprócz osoby mo

narchy, jedynym węzłem była pdityka zagrani

czna i wspólne interesa handlowe. Ani wspólnej

a rm ii, ani wspólnego skarbu na wspólne potrze

by, ani wspólaych instytucyj, ja k minister) um

wspólne w A astro* Węgrzech i wspólne delegacye

W sprawach wspólnych rad ziły z osobna parła

menty dwuizbowe obu państw zjednoczonych:

riksdagu i stortingu, a uchwały ich miały być

identyczne. W brał: n wspólnego ministeryum

sprawy bieżące omawiano osobno w minists

ryum każdego państwa z osobna, przyczem w ta

kim razie minister szwedzki byw ał na posiedzenia

gabinetu norweskiego, a norweski — na posie

dzeniu gabinetu szwedzkiego.

Dość przedstawić sobie trudności rządzenia obn

państwami i godzenia ich sprzecznych interesów,

pomimo pewnych praw, przyznanych królom aktem

nnii z rokn 1814. Szwecya była państwem bar

dziej arystokratyczaem, pcsiadającem w pływow ą

i zamożną ary stukracyę z tradycyami historycz

nemi, ze wspomnieniami dawnej sławy wojennej

i znaczenia politycznego; Norwegia b yła państwem

nawskroś deinokratycznem, a w r. 1820 zniosła

całkowicie tytuły szlacheckie. Szwecya była pań

stwem rolniczem i przemysłów em, a Norwegia

przedewszystkiem hancllowem, prowadzącem głów

nie baudel m o rs ki, zwłaszcza czerpiąr em główce

bogactwo z rybołówstwa. Wskutek tego Szwecya

skłaniała się w interesie swego przemysłu do po

lityki celnej protekcyjnej, a Norwegia była za

wolnym handlem. Szwecya chciała zwięks.-yć

znacznie siłę zbrojną lądową, a Norwegia zwracała

g!ównie nwagę ua flotę wojenną, mającą osłaniać

jej Bt)snnkowu największą flotę handlową ze

wszystkich państw europejskich (8 000 statków)

Norwegia wciąż narzekała na przewagę Szwedów

we wspólnych sprawach, a zazdrośnie strzegł*

swej odrębn ś ci, nie godząc s’ę na wspólne pra

wa obywatelskie.

Zatarg najpierw zaostrzył się w roku 1882 po

1884, kiedy stoiting norweski raz p ) raz n bwa

iał prawo, żądające wbrew konstytucyi, aby m -

nistrowie norwescy brali ndział w o bn dach stor

tingu. Król raz po raz odmawiał swej sankcyi.

W końcu stortiug postawił ca swojem; król Oskar

II. zrobił ciężką ofiarę i zgodził się na oddanie

pod sąd ministrów norweskich. W gr nucie rzec/y

już wówczas n-ia zodała zachwianą. Po n’e

przyszła ki lej na sprawę konsulatów; Norwegia

chciała mieć własną reprezentacyę handlową za

granicą. Wiadomo jnż, do czego ten zatarg do

prowadził. Storting stał wytrwale przy odrębności

reprezentacyi band!o w ej, a w końcn, w rokn 1905,

uchw alił rozwiązanie nnii. Było to ciosem dla po

lityki osobistej i dynastycznej Oskara I I W żalu

do Norwegów nie chciał się zgodzić na wybór

swego młodszego syna na króla Norwegii. Wy

bór tej cstatniej padł na królewicza duńskiego

Karola, który pod imieniem Hakona V II . rozpo

czął szereg królów Norwegii. Odtąd król Oskar

I I . coraz częściej i silniej zapadał na zdrowiu,

zanim oareszce śmierć nie zabrała ostatniego

władcy nnii szwedzko-norweskiej...

O śmierci króla nadeszły w ciągu dnia wczo

rajszego i w nocy następujące depesze:

Sztokholm 8 grudaia. Dzisiaj o godzinie 5Vfl

)auo przybyli do łoża chorego króla następca tro

nu, minister spraw zewnętrznych, dygt,itarze dwor

scy i członkowie rodziny królewskiej.

0 godzicie 7 rano zawiadomił adjutaut królew

ski, żo śmierć króla jest bliską. K ról zmarł o 93/4.

Sztokholm 8 grudnia. (T. p r) O przebiegu

choroby króla Oskara podają następujące szcze

góły:

Już od czwartku ulegsł król częst) się powta

rzającym atakom omdlenia, dłużej lub krócej trwa

jącym Chorobę króla utrzymywano w tajemnicy.

Już duia 1 b. m. czuł się król tak słabym, źe

podczas audyencyi cpadł bezsił na ziemię Wsku

tek tego wszystkie dalsze audyencye zostały od

wołane. Lekarze zdawna już doradzali królowi,

by na czas jakiś nsnnąl się zn_ełnie od zajęć

państwowych i zalecali mu zupełny spokój. Król

jednak nie chciał nic o tem słyszeć i dopiero ze

Si!ego czwartku, gdy sily go zupełnie opusiczać

zaczęły, zdecydował się ster rządów złożyć tym

czasowo w ręce następcy tronu. Cierpienia króla

pod koniec tygodnia Btawaly się coraz silniejsze,

Codzienn’e przyjmował król dwie lub trzy in

jtkcye.

W sobotę przed południem stan zdrowia był jnż

tak grcżny,.że lekarze dopuścili rdzinę królew

ską do łaża umierającego. Tylko chwilowo odzy

8kiwal król przytomność, a po rysach jego twarzy

poznać było można, że poznaje jeszcze otoczenie,

ńoło południa popadł jedoak* ponownie w bardzo

dłngo trwający stan nieprzytomności, który jnż

nie nstąpił aż do skona.

Przez noc z soboty na niedzielę ntrz)mywano

!tróla przy życiu tylko sztucznymi środkami.

W godzinach rannych rozpoczęła s:ę agon a, i o

godzinie trzy kwadranse na dziesiątą król wydal

***?tatnie tchnienie, nie odzyskawszy przytomności.

ZnLba w mieście jest powszechna. We wszyst

kich państwowych gmachach i z większości do

mów prywatnych wywieszono flagi żałobae.

Sztokholm 8 grudnia Król przybrał mia^o

Gustawa V i dewizę ,/7. Indem dla ojczyzny1*.

Sztokholm 8 giudnia. D zisiaj w polndnie

odbyło się p siedzenie Rady państwa, na którem

król Gustaw złożył przysięgę na kon3ty tacyę. Na

stępn’e złożyli książęta w ręce króla przysięgę

wierności. Ministrowie oddali królowi swe teki du

dyspozyeyi. K ról pros;ł ic b , aby pozostali w urzę

dzie, poczem minist owie złożyli przysięgę. Na

zamku wygłosił król mowę do minist ów, wyso

kich urzędników i oficerów, w której sław ił za

s!agi zmarłego króla i zapew nił, że będzie starał

się wypełnić swe pełne odpowiedzia’ności zadanie

i zgromadzić naród szwedzki przy wspólnej pracy

dla ojczyzny. Tylko ten naród a oże być pewnym

postępu, w którym wszyscy świadomi są obowiązku

wspóluej pracy dla ojczyzny. Król prosił B ga o

błogosławieństwo dla ludu i dla swoi b rządów i

podniósł, że dewizą jego będzie nz Indem dla oj

czyzny *. G d y król skończył przemawiać, odezwały

się okrzyki na jego cześć. Przed zamkiem zebra!

się wielki tlam lada.

Sztokholm 8 grudnia. (T. pr.) Uroczystość

rozdania nagród Nobla, została odłożontf z powo

da zgonn króla. Rozdanie nagród laureatom od

będzie się prywatnie.

«Stronnictwo krajowena Rusi.

W tycb dniach odbył się w Kijowie zjazd zało

życieli BPolskiego stronnictwa k rajowego14, na któ

rym głównym przedmiotem obrad był przedstawiony

przez Józefa hr. Potockiego wniosek nzupelnienia

programu stronnictwa.

Wnioskodawca motywował swój projekt potrze

bą objaśnienia odezwy programowej, wydanej

w sierpnia. Wtedy to gr no obywateli, pragnąc

połączyć ja k największą liczbę Polaków, zamie

szkałych na Wołyniu, Podolu i Kijowszczyżnie

w nowe samodzielne stronnictwo polityczne, w y

dało podpisaną przez siebie odezwę, wyjaśniającą

w ogólnych żacy sacb główne linie swego progra

mu politycznego. Obecnie autorowie tego progra

mn, pragnąc przystąpić do organizacyi tego stron

n ic tw a , ułożyli zasady organizacyi nP Jakiego

stronnictwa krajowego w gub. wcłyńskiej, po

dolskiej i Kijowszczy żnie *, aby je przedstawić do

za wierdzeuia Da ogóluem zebraniu założycieli

stronnictwa.

Wnioskodawca hr. Potocki w ogólnych uw a

gach wstępnych określa stronnictwo, ja k o przeci

wne wal?e klasowej i zachowawcze, tlómacząc

ten ostatni charakter stronnictwa w tym dnehn,

że ma ono być ,,czynnikiem L d n i pcrządun i sta

wać w poprzek wszelkiemu burzycielstwu i wstrzą

śnieniom, grożącym zniweczeniem kulturalnego do

bytku,; j a k i posiedliśmy, a jednocześnie uw zglę

dniać wym agania zdrowego postępu i reform spo

łecznych*.

Uwagi wstępne wywodzą dalej:

Przez polityczne umiarkowanie rozumiemy — opar

cie działania politycznego na podstawach spokojnego

rozwoju w drodze konstytucyjnej i środkami konsty

tucyjnymi.

Chcemy być strojem w rozstroju i przeciwstawić

zorganizowaną siłę żywiołów umiarkowanych i zró

wnoważonych politycznemu bałamuctwn, wiodącemu

niedoświadczone politycznie szerokie masy naszego

społeczeństwa na manowce szkodliwych dla kraju kie

runków, przez lekkomyślne narzucanie im zwodniczych

haseł i pustych frazesów.

Kraj, w obronie którego i dla dobra którego dzia

łać pragniemy, jest historycznie, etnograficznie i kul

turalnie odmiennym od innych i z tego powodu musi

być traktowany odmiennie.

W akcyi politycznej nie może być dla nas wzo

rem polityka dzielnic etnograficznie jednolitych.

Przynależność nasza do narodowości polskiej wkłada

Ha nas najpierwszy ze wszystkich obowiązków, obo

wiązek troszczenia się przedewszystkiem, aby cech

narodowych nie zatracić, samowiedzę narodową

wzmocnić, naszego kulturalnego stanu posiadania

bronić i wszelkimi legalnymi środkami dążyć do

rozszerzenia słusznie nam należnych praw naszych

Wszelako, stojąc mocno i twardo przy swej narodo

wości, zapominać nam nie należy, że żyjemy w kraju,

w którym nasza siła kulturalna pracą kilku wieków

i wysiłków całego szeregu pokoleń wytworzona, nie

odpowiada naszej sile liczebnej, że stanowimy tylko

drobny procent ogółu całej ludności, kraj ten za

mieszknjącej. Im mocniej obstajemy przy swojem

prawie, tem większy nasz obowiązek uznania praw

innych, zbliżenia się do nich, łagodzenia antago

nizmów narodowych i szukania grunta dla wspólnej

z nimi pracy na wszystkich polach i zakresach pu

blicznego życia.

Naród polski nie ma wroga zaciętszego i groź

niejszego nad nacyonalizm; dlatego właśnie, zwal

ozając go, winniśmy z uczuć naszych, a szczególnie

z naszej działalności w tutejszym kraju wyplenić

wszelkie chwasty ciasnego nacyonalizmu i szowini

stycznych dążeń, które, wywołując tem niebezpiecz

niejsze dla nas — bo Bilniejsze — prądy narodo

wych zawiści i fanatycznej kontragitacyi ze strony

przeciwnej, grożą zagładą całemu naszemu bytowi

narodowemu w tym kraju.

W akcyi naszej politycznej wewnątrz kraju i na

arenie polityki państwowej pamiętać winniśmy, że

równouprawnienie jest głównym celem naszych sta

rań, do osiągnięcia którego przedewszystkiem dążyć

winniśmy.

Uchwalone na żebranin ,zasady organizacyjne"

są (kodyfikowaniem powyższych nwag i wypeł

niają je szczegółami. Wyjąć z nich należy ten

pnnkt, który określa stanowisko stronnictwa wo

bec kwestyi agrarnej. Ujęto ją w następującą

formułę:

Stojąc pizy zasadzie nietykalności prawa własno

ści i protestując przeciw projektom przymusowego

wywłaszczenia, uznajemy potrzebę uregulowania spra

wy agrarnej w drodze nstawodawczej na zasadzie

indywidualnego władania ziemią, celem ulepszenia,

uregulowania i powiększenia własności ziemskiej,

będącej w posiadaniu miejscowej ludności rolnej,

przez obowiązkowe skasowanie szachownic, serwitu

tów i skomasowanie gruntów włościańskich za inde

mnizacyą pieniężną według rzeczywistej wartości

ziemi i z uwzględnieniem potrzeb obu stron zainte

resowanych, na podstawie przepisów miejscowych,

wypracowanych przez samorządy dzielnicowe, oparte

na systemie zabezpieczającym prawa mniejszości,

zgodnie z potrzebami i warunkami lokalnymi, oraz

z zasadami prawa i porządku. Naturalna ewolucya

ekonomiczna przy silnej pomocy państwowej i u

miejętnem i uczciwem zastosowaniu kredytu pań

stwowego, przy ciągle wzrastającej podaży majątków

ziemskich, zdaniem naszem, doprowadzić winna do

pożądanego celu ułożenia sprawy agrarnej, bez szko

dy i dia stanu podania naszego społeczeństwa i bez

odwoływania się do zgubnych haseł i formułek wy

wrotowych, zagrażających porządkowi społecznemu.

Znaczenie organiznjącego się w powyższy spo

sób stronnictwa krajowego na Rusi określa najle

piej przytoczona w Słowie opinia jednego z w y

bitnych polityków o ,stronnictwach krajowych" na

Rn *i i Litwie.

Nasze stronnictwa w jakiejkowiek formie istnieć

muszą. Narodowo - demokraci bowiem prowadzą nas

do tego, że nasz stosunek z calem społeczeństwem

miejscowem będzie parazytyczuym — tak jest z ży

dami. My zaś musimy z niem mieć łączność orga—

Spuścizna po Wyspiańskim.

—

-*t*—

Przebrzmiały dzwony kościołów krakowskich,

ucichł Zygmunt na wawelskiej wieży, pogrzeb m e

pochodnie za grały i w milczenia rozeszły się tła

my ze Skałki, gdzie w ciszy wieknistej spoczął

Stanisław Wyspiański po twórczych trądach i stra

sznych c erpieniacb.

Pod «rażeniem smutnych obrzędów zebrało się

tego samego w eczora liczne grono pisarzy i ar

tystów z «alej PJsfci, aby rozważyć poufuie i na

radzić się wspólnie na ł tern, ja k b y należało pa

mięć zmarłego najpiękniej nczcić, a zarazem du

chową jego spuściznę otoczyć opieką i zabezpie

czyć dla potomnych pokoleń

Odżywiły się różne głosy i róż e snuły się po

mysły; ostatecznie ca lem stanęło, że z p między

wielu innych, trzy są najpilniejsze i najważniej

sze sprawy, dotyczące twórczego spadku po W y

spiańskim :

1) Wystawienie sceni zne, niegraoych dotąd

sztuk poety śeiśłe według jego myśli i ułanów.

2) Wykonanie w szkle witrażów: »Kazimierz

W." , «Św. Stanisław",

«Henryk Pobożny",

«Po

lonia", «Śłnby Jana Kazimierza" .

3) Zakupno i puścizny artystycznej celem stwo

rżenia w Muzenm Nar^dowem oddziału im. Stani

sława Wyspiańskiego.

Przeprowadzeniem tych trzeob punktów zająć się

mają podpisani na odezwie, których wszyscy obe

cni z pomiędzy siebie wybrali i umocowali. Ode

zw a nkazała się we wszystkich pismach polskich

i trzeba ufać, it nie minie bez oddźwięku.

Musiała ona wszelako być możliwie najzwię

żlejsza, nie mogła tedy wdawać s:ę w żadne wy

wody i objaśnienia. N ie od rzeczy więc będzie

zająć się nią bliżej i kolejno rozpatrzyć się w jej

punktach.

Z utworów dramatycznych Wyspiańskiego gra

ne były dotąd: Warszawianka, Lelewel, Wesele,

Protesilas i Laodąmia, Wyzwolenie, Bolesław Smia

/y, Cyd, Legenda. Prócz ostatniej, wszystkie te

sztuki ukazywały się naprzód w Krakowie. Za

sługa wystaw ienia Legendy przypada dyrektorowi

Pawlikowskiemu we Lwowie. Jak wiadomo, in

scenizacyą, dekoracyami, strojami, reżyseryą zaj

mował się osobiście autor.

Natomiast szereg cały dramatów, diukiem jedy

nie ogłoszonych, nie doczekał się wystawienia

scenicznego za życia Wyspiańskiego; są to: Me

leager, Klątwa, Legion, Akropolis, Noc Listopado

wa, Achilleis, Powrót Odyssa, Sędziowie 1 fra

gmenty Zygmunta Augusta. Ti pomiędzy tycb

dzieł dwa pierwsze: Meleager i Klątwa nie przed

stawiają sz zególniejszych trudnnś.i dekoracyj

nych, ani kostyumowycb i wykonane być mogs,

podobnie j a k Sędziowie, z pomocą tych środków,

jakimi rozporządzają nasze teatry w Krakowie czy

Lwowie.

Inaczej ma się rzecz z tamtemi. Legion czy

Akropolis, Noc listopadowa czy Achilleis, wyma

gają takich nakładów i takiego personala, że

przedsiębiorstwa teatralne w dzisiejszych warun

kach pod łać im żadną miarą nie niugą. Nie na

tem koniec. Sztuki te odbiegają ta k da!ece od

zwykłego p jęcia sceniczności, taka jest w icb

*nscenizacyi trudność, iż bez wskazówek i jotno

cy autora o arzyć nie można o ich wystawienia

godnem, a choćby naw et znośnem.

W swoim czade wszelako St. Wyspiański ukla

dał się z dyrekcyą obecną teat:u krakowskiego

w sprawie Nocy listopadowej, a podobno z dyre

ktorem Solskim w sprawie Legionu. W obu w y

padkach trudności finansowe stanęły na zawadz.ę

1 rzecz poszła niestety w odwlokę. Wszystko je

dnak było ju ż najszczegółowiej omówiune, tak, iż

dziś istnieją przynajmniej co do tych dwóch dzieł

autentyczne instrnkoye ich twórcy, tak, )ż gdyby

się znalazły odpowiednie fundusze, d yrikcya kra

kowskiej sceny mogłaby przystąpić do wystawie

nia Nocy listopadowej, a przy pomocy dyrektora

Pawlikowskiego mógłby p.no i Legion ujrzeć

światło kinkietów.

Ale jest to możliwe tylko teraz, póki ster kra

kowskiej sceny spoczywa w ręk i p. Solskiego,

póki dekoratorem jest p Spitziar, póki mamy ar

tystów, którzy, choć w innych bztukacb, od W y

spiańskiego samego słyszeli informaeye i zapra

wiali się pod jego okiem w tym stylu gry, tak

odrębnym i charakterystycznym. Z a lat kilka czy

kilkanaście może być za późno; a wtedy następ

ne pokolenia będą się musiały raz na zawsze wy

rzec tycb obu dramatów, granych w myśl autora.

I dlatego w ezwała odezwa społeczeństwo poi

skie do składek na koszta wystawienia niegra

nych dotychczas sztnk poety, w przekonaniu i w na

dziei, że wielbiciele zmarłego nie ptskąpią środ

ków, któreby umożliwiły wykonanie po śmierci

Wyspiańskiego tego, co było jego marzeniem za

życia.

Jak dramat na scenie dopiero nabiera pełnego

wyrazu, tak wit aż dopiero wtedy jest tem, czem

b*. ć miał i p ?winien, gdy poprzez jego szkła po

pl/r ,ą 8 ubarwne strugi światła słonecznego Kar

t n, ih ćby najpiękniejszy, jest zawsze i pozosta

uie ciemś nitd powiedzianem, jakąś partyturą nie

w ygraną, jakąś niedrśpienaną pieśnią. Zapewne,

bartoęy witrażowe Wyspiańskiego wywierają i

dziś same przez się potężne i przejmujące wraże

n;e, ale nie nlega wątpliwości, że wykonane w szfel*

zajaśniałyby dopiero całym blaskiem. Można n ę

spotkać z zarzutem, że w tych trzech, które byiy

stworzone do katedry wawelskiej, jest jakaś gro

za trupia, realizm przejpnjący wstrętem, odpycha

ją-y i przykry. Ci, Itórzy są tego zdania, zmie

niliby je rychło, gdyby wit aże te ujrzeli w szkle

wykonane. Promień słoneczny, przesączający się

przez baiwne szyby, Dadalby tym wspaniałym

d .i ł m charakter w zyj, oblałby te kości i te

:włoki anre lą świetlaną, nadałby im charakter

nie upiorów, ale rac/ej zjawów, ukaznjąry b się

w rpoleozie.

Odezwa m lczy o miejscu, do któregoby nale

żało przeznac?yć wykonane w szkle te tr y wi

traże. Nie chciano przesądzać niczego, w niczyje

prawa wkraczać, żadnych sporów niewczesnych

Die wywoływać. I 8!uiznie Wszak idzie tu prze

dewszystkiem o to, aby pomysły, wcielone w k ar

tony, urzeczywistnić w szl’ le, zgodnie z ich wła

ściwem zadaniem i z wolą ich twórcy; miejsce,

gdńeby witraże należało osadz ć, nie weh )dzi tn

wcale w grę, jako rzecz nieistotna.

Śluby Jana Kazimierza i Polonia projektowa

ne były jako jedno, dwupiętrowe okno do kate

dry lwow skiej, to też oba kartony stanowią jednę

nierozerwalną całość i łączą s;ę z sobą komp izy

c.yą i tematem. W dolnem oknie Jan Kazimierz

składa wiekopomną swą przysięgę; w górnem -

Polska omdlewająca i jej dzieci zanoszą błagalną

prośbę do Bogarodzicy.

I tn nie przesądza bynajmniej odezwa, czy oba

te witraże mają znaleść się na miejscu, do któ

rego były pierwotnie przeznaczone, byle zostały

wykonane, byle były tem, czem je chciał mieć

ich twórca.

Jest wreszcie jeden jeszcze karton w itrażowy,

który ma dziwną i smutną historyę; odezwa o

nim nie wspomina zgoła, jest bowiem uzasadniona

nadzieja, że prędzej czy później wykonany w szkle

zajmie on miejsce które mu się należy. Mam na

myśli św. Salomeę, przeznaczoną do kościoła 0 0 .

Franciszkanów.

Przypadkowo znam jej dzieje lepiej niż ktokol

w iek i dlateg) nważarn sobie za obowiązek przed

stawić rzecz całą, jako świadek naoczny.

W absydzie franciszkańskiego kościoła jest na le

wo od cłtarza witraż, przedstawiający św. Salo

meę. W oknie tem ornamentykę kwiat wą wyko

nano wedłng kartonn Wyspiańskiego, natomiast

sama postać św. Patronki dala powód do artysty

cznego spora pomiędzy antorem a ówczesnym za

rządem kon wenta. Do zgody nie doszło, artysta

nie chciał i nie mógł odstąpić cd swego pomy

słu, zwłaszcza iż chciano mu narzucić pojęcie

świętej postaci banalne i płaskie. Rzecz jasna, iż

0 0 . Frauciszkanom przysłngiwało prawo odrzu

cenia całego «itrażn i zamówienia go n kogo in

nego, ktoby S’ę zgodził tworzyć pod ich dyktan

dem Wybrano jednak drogę inną, naj mniej wLś

ciwą. Pozostawiwszy kwiaty według pr jektu Wy

3 bańskiego, zamówiono p: stać św. Salomei u in

nego mai rza i osadzono ją w środkowej części

okna bez wiedzy i woli tego, kto caLśó stworzył

Naruszono w ten sposób nietylko prawa autor

skie, ale co gorsza wytwojzono jak*ś witraż łata

ny, ja kiś artystyczny dziwoląg, mający dwóch

autorów. Najsmutniejsze zaś jest to, że przyjezdni,

w tę dziwną historyę nie wtsjemn czeni, oglą

dają te świętą Salomeę żle narysowaną, za

krótką w proporcyach, i martwą ja k lalka

woskowa, — ja ko dzieło Wyspiańskiego i dziwią

się, jak artysta tej miary mógł coś podobnego

stworzyć.

Rzecz jasna, iż gniew i oburzenie Wyspiańskie

go w pierwszej chwili nie m iały granic. Podjąłem

gię wóczas pośrednictwa między mm a władzami

zakonnemi, pragnąc doprowadzić do usunięcia

łataniny, ale nie wskórałem nic, pomimo najgor

liwszych zabiegów. D o dziś dnia można w koście

le fianci*zkań8kim oglądać tę świętą Salomeę,

która szpeci Wyspiańskiego witraż i jest żałosnym

pomnikiem naszych stosunków artystycznych.

Oryginalny kaiton znajduje się w Krakowie i

jest własnością p. profesorowej Pareńskiej, która

z całą gotowością ndzieli go 0 0 . Franciszkanom,

gdy zechcą naprawić krzywdę , wyrządzoną zmar

łemu artyście i pięknema jego dzieła przez da

wny zarząd Konwentn. Słychać, że obecne Zgro

madzenie zdaje sobie należycie sprawę z warto

ści odrzuconego niegdyś kartonu i zamierza

przywrócić autentyczną postać św. Salomei, czem

zasłużyłoby sobie na ptawdziw ą wdzięczność pol

skiego społeczeństwa.

Kiedy przyjdzie npragniona chwila przeniesienia

ua Wawel Muzenm Narodowego, gdy komnaty

królewskiego zamkn zapełnią się zabytkam i histo

rycznymi, a nowoczesna sztuka znajdzie pomie

szczenie w przebudowanych stylowo gmachaeh

powojskowych — wówczas malarska twórczość

Wyspiańskiego powinna zająć tam jedno z miejsc

najpoczestniejgzych. Czy dzisiejsze zbiory w Su

kiennicach posiadają dostateczną il ść prac jeg o ?

Czy nie godziłoby się, aby w sali, czy salach j e

mu poświęconych znalazły się także i artystyczne

meble przezeń projektowane, które stały w jego

pokoja i tą zarówno z jego myślą jak z osobą

jego najściślej związane?

Oto p; tania, które nasnwać muszą się każde

mu, kto rozumie ja k ą ten człowiek odegrał rolę

w dziejach umysłowości pulsk:ej.

Dziś rodzina ma jeszcze te sprzęty, rysunki,

obrazy, ale ani za złe jej brać, ani się dziwić

nie będzie mcżna, jeśli to wszystko z rąk jej ro

zejdzie się po świecie. Dyrektor Kopera z w ła

ściwą sobie gorliwością pierwszy pomyślał

o potrzebie nabycia tej po Wyspiańskim

spuścizny do Mnzenm Narodowego. Wiadomo j e

dnak, iż instytucya ta nie rozporządza potrze

bnymi środkami i że najlepsze chęci jej zarządn

nie na wiele się zdadzą, jeśli społeczeństwo nie

pospieszy z pomocą A spieszyć trzeba, gdyż mo

że być za późno. Na samo miasto Kraków oglą

dać się wyłącznie nie możńa. Postąpiło ono wo

bec cieniów swego wielkiego syna godnie i szla

chetnie i wolno się spodziewać, że jeszcze p zy

czyni się do zabezpieczenia jego dzieł i do icb

puzyskania dla Mnzeum. Ale społeczeństwo samo

powinno i musi w przeważnej (zęści na ofiarność

się zdobyć, jeśli prace Wyspiańskiego nie mają

się rozproszyć marnie. Prawda, że trudne są cza

sy i że każde z tych zadań, które podnosi ode

zwa, dość pokaźnych wymagają ofiar, byłoby je

dnak rzeczą zbyt bolesną, gdybyśmy razem z W y

spiańskim pogrzebali uroczyście i pamięć o n im ;

gdybyśmy, otaczając opieką jego potomstwo, po

skąpili grusza dla utrwalenia płodów jego ducha.

To, czego potrzeba, nie przekracza bynajmniej

możności naszej, byleśmy tylko ,c hcieli chcieć!"

Lucyan R ydel,

,,CZAS"» M

*4.1 .111

o geazims t ran* i « rodeini* fi wiM cr.n

»* twawl* ,.C !M " jtii u nahyclt w Ilirach «ilanalhftw A llnawiklii* t

.........

ssw?ys:*5

Numer wieczorny 10 hal,, ranny 4 hal.}

«.

FHICNUMKHATA WYNOSI:

W Krak o w i * w . i o j a c . .......................................................................................................... 7

Ito”ailS

Pocztą w państw!* Austryackie» ....

%s.k«,*.

* w«.

Z dwukrotną wysyłka pocztową . .

4akar«

lówtl’*aa *k”’*aa i

Pocztą w państwie Niemi*ckieia . .

fJ”*2 i"}’

Do wszystkich państw, należących 4* *wiązka "płatowego !

48koro.

1*k”’

4k”’

rr.num

. r at, prayjmaj* ,i,ły|k. mśj

LfoT?_,**y_

, n r*fnTs.*r*°""»" »1» 1 **»«««i* przyja:ai, Ad.iauaraay* Ckams w KMkrńk

Ktklamaoy* ni«iptiMfl*w ani ni» podlegaią opłaci* pooatowaj.Liatd** niesmtsmWMfiń ri* * i lh S s ął*.

Rękopisów *adayłanyeh ni* zwraaa *Ją.

1 z 4 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Pobieranie pliku

Pobieranie pliku

Usuwanie komentarza

Wyszukiwanie zaawansowane

Zgłaszanie błędu