Czas.

Mirador - viewer

Czas.

Adnotacje

Wyświetlanie 657 adnotacji

Dodawanie notatek tylko dla użytkowników zalogowanych

Opcje

Ner 99

Kraków, Środa 29 Kwietnia 1908.

Rocznik LX I.

(Wydanie wleezorite).

stro

Paryska Rerne hebdomadaire, zaczynając an

kietę ó upadku parlamentaryzmu francuskiego, pod

jęła sprawę, której znaczenie wdziera się coraz sil

niej w duszę obywatela trzeciej republiki. Donośnie

też rozszedł się głos, podniesiony w tem piśmie

przez ii. Aynarda, deputowanego z departamentu

Rh one, jednego z wybitnych parlamentarzystów.

P. Aynard poddał krytyce stan umysłów we* F ran

cyi i doszedł do wniosków zatrważających, któ

rych znaczenie sięga wszędzie, gdzie zainstalo

wała się demoralizacya polityczna i parlameut,ar

na, zawdzięczająca byt powszechnemu glosowa

niu. Bo niema kwestyi, że stan swój dzisiejszy

odnosi F r an cy a w pierwszej linii do powszechne

go głosowania, tego najskuteczniejszego narzędzia

wolnomularstwa. Gdyby nie system wyborczy,

rzucający kraj na hazardy mas dezorganizowa

nych, wolnomularstwo nie osiągnęłoby takich suk

cesów korupcyi i demoralizacyi. jakie zdobyło,

będąc najsilniejszą organizacya wśród powszechnej

deruty.

P. Aynard nie wyciąga tego wniosku, który

jest dziś na ustach niemal wszystkich nieradykal

nych polityków francuskich. Zadowalnia się stwier

dzeniem faktów, z którymi zapoznać się i z któ

rych wyciągnąć naukę powinno każde społe

czeństwo.

Opinia p. Ayn arda rozpoczyna się stwierdze

niem, źe przesilenie, jakie przechodzi F rancya,

objawia się uie wybuchami namiętności, lecz o

spah)ścią, i w tem właśnie symptom najgroźniej

szy. Zasady, wierzenia, praw a — wszystko staje

się muiejwięcej obojętnem dla ogółu o duszach

zadrzemanych i sercach osłabionych. Niema ża

dnej wielkiej potęgi moralnej, któraby domino

w ała nad duszami — życie narodu jak o masy

zaczyna ograniczać się coraz bardziej do zdoby

wania pieniędzy, do zapewnienia sobie dobrobytu

materyaluego, jako najwyższego celu życia. Ro

dziDa, ua której spoczęło społeczeństwo, chwieje

się pod atakiem ustawy rozwodowej i demorali

zacyi szerzonej piórem, słowem i obrazem w jak

najbardziej gorszący sposób. To, co dawniej u

kryw ało się w sekretnych szafkach bibliotek,

znalazło się dziś na ulicy; perwersya została zd e

mokratyzowaną. Z drugiej strony podkopuje spo

łeczeństwo — alkohol. Konsnmeya absyntu, naj

większa ua świecie, zagraża wprost przyszłości

rasy, która i tak przestała już wzrastać. Jako

zaraza moralna utrzymuje z alkoholizmem rów

nowagę antypatryotyzm,

szerzony bezkarnie

w szkole i wojna religijna, wniesiona do społe

czeństwa przez polityków wolnomularskicb.

W tej dezorganizacyi i derncie dwie wielkie

siły, dwie wielkie organizacye: syndykalizra u

rzędniczy i robotniczy, rewoltnją masy. Pierwszy

przeciw autorytetowi państwa, drugi, niezdolny

do żadnej pozytywnej pracy, przeciw wszystkie

mu, co ,,!)osiadające".

Trzeciej organizacyi, kie

rującej z ukrycia obiema wspomnianemi, p. Ay

nard nie wymienia. J e s t nią wolnomularstwo, znaj

dujące narzędzie w powszeehnem głosowania.

Przeciw tej formie wyborów zwraca się najgo

ręcej p, Aynard, widząc w niej powód złego,

które się dziś we Francyi dzieje. System parla

mentarny francuski został skorumpowany i ska

rykaturowany przez reprezentacyę kraju, opartą

na fałszu, na oddaniu całej siły w ręce ,,połowy

plus jeden" wyborców. Nigdy wybory nie były

tak nieprawdziwym obrazem kraju, jak we F ran

cyi, gdzie obok złej ustawy wyborczej, działa

jeszcze niebywała presya rządu *i teror radykal

nych organizacyj, gdzie parlament wskutek tego

obuiźa bezustannie swój poziom moralny i inte

lektualny, zapełnia się zawodowymi politykami i

konfiskuje dla jednej sekty w.szystkie h e n e wła

dzy; gdzie praw a mniejszości zeszły do zera,

gdzie depntowaui i senatorowie kładą rękę ua

atrybucyacb egzekutywy, na nominacyi, awansie,

dymisyach urzędników, których liczba rośuie usta

wicznie, nie z potrzeby państwa, lecz z potrzeb

agitacyi wyborczej, intryg politycznych i służal

*twa względem deputowanyck-protektorów. Hała

śliwa maszyna parlamentu służy jedynie celom

demagogii i reklamy wyborczej, niezdolna do

pracy pozytywnej, do reform politycznych i spo

łecznych.

Podno.sząc wartość mandatu do 15000 franków

rocznie — powiada p. Aynard — Izba deputowa

nych s tała się podobną do potwora z bajki, który

przedłuża sobie życie, zjadając własne łapy. Wzro

sły znów koszta uzyskania mandatu, gdyż zwięk

szyła sie jego wartość dochodowa. Poseł zdobywa

rentę, wkładając d fond perdu pewien kapitał

na agitacyę wyborczą. Bogaty Jakobin, socyali

sta kapitalista, oto typ przeciętny posła, który

w obronie swych dochodów upraw ia demagogie,

wygłasza przed Izbą mowy skierowane do wybor

ców i strzeże interesów lokalnych, które wchodzą

w formalną walkę z interesem ogółu.

Pierwszym punktem programu p. Aynarda jest

też zmiana systemu wyborczego. Proponuje ou

reprezentacyę proporcyonalną, głosowanie na listę

i sądzi, że ten rodzaj ordynacyi dawałby wybor

cy większe zauf’anie do aktu wyborczego, a po

słowi większą niezawisłość od wyborców. Z ta

kiego systemu mogłaby wyjść Izba, która uie

byłaby już nparlamentem komisyonerów, w ybra

nych przez urzędników". Podnosząc czas trwania

okresu legislacyjnego do lat sześciu, a skracając

każdoroczną sesyę do sześciu miesięcy najwyżej,

możnaby liczyć ua ubieganie się o mandat i na

ud ’ial w pracy ustawodawczej ludzi, nie będą

eycb zawodowymi politykami, których odstręcza

teraz od piastowania mandatu nieprzerwany pra

wie ciąg ,,pracy" parlamentarnej, pracy, która nie

pozwala na zajmowanie się sprawami prywatnemi,

a tem samem dostępną jest głównie dla polity

ków zawodowych i ludzi bogatych.

Inne środki, począwszy od zniesienia wniosków

poselskich w sprawie wydatków, nieprzewidzia

nych budżetem, aż do referendum, takiego jak

w Szwajcaryi, odnoszą się już specyficznie do

stosunków francuskich. Zmiana jednak systemu

wyborczego i walka z jakóbiniziuem oraz z de

magogią mają znaczenie szersze. Sam fakt roz

pisania ankiety o parlamentaryżmie i gorące jej

przyjęcie przez opinię, świadczy, że stosunki obe

cne we Francyi zaczynają budzić niepokój. Punkt

zaś ciężkości leży w tem, że k rytyka obecnej

korupcyi i demorałizacyi publicznej jest zarazem

krytyk ą wolnomularstwa, którego wpływ przemo

żny n a bieg polityki francuskiej jest notoryczny,

udowodniony dziesiątkami poważnych prac n au

kowych i dokumentów.

Jeżeli poza prądami liberalnymi wszystkich

krajów* kryje się mniej lub więcej potężny wpływ

masoneni, to we Francyi, z niedawnym rozdzia

łem Kościoła i państwa, ze zlaicyzowaniem szkól,

z wypędzeniem zakonów i prześladowaniem wszyst

kiego co chrześcijańskie groźna ta sekta stanęła

niemal u celu swych dążeń negatywnych. Że zwycię

stwo to pokryw a się z upadkiem moralności politycz

nej i obyczajowej, *z kornpcyą władz i obniżeniem

parlamentaryzmu, że przyszło dzięki powszechne

mu głosowaniu i może być uważane za j e

den z jego skutków - to znąmienny rys, który

nie może ujść sferom obserwującym bieg wypad

ków politycznych w innych krajach, wykazujący

mimo pozornych różnic, wielkie zasadnicze po

dobieństwo ze stosunkami frańcnskiemi. Tu b a r

dziej niż kiedykolwiek Uhisloire de l’aujonrdhui

est la tecon de demain.

Przed !lada pań.stwa.

W ied eń 28 kwietnia.

Zgodnie stwierdzają, że na horyzoncie par

lamentarnym zebrały się groźne chmury i pr ze

powiadają burzliwy przebieg sesyi majowej. Do

zaostrzenia stosunku czesko-niemieckiego przyczy

nia się najbardziej niezgoda i w jednym obozie

i w drugim. Licytują się w radykalizmie narodo

wym Czesi, licytują i Niemcy. W obozie czeskim

charakterystyczną jest zasadnicza opozycya jeduej

grupy przeciwko traktowaniu ustawy językowej

w Radzie państwa, kiedy druga grupa cały plan

porozumienia właśnie na takiej państwowej opie

ra podstawie. Zajmnjącem też jest, że oba obozy

narodowe skarżą się na naruszenie status qno,

poręczonego przez rząd aż do przedłożenia usta

wy językowej. Niemcy twierdzą, że status q u o

naruszył wyższy sąd krajowy w Pradze, rozstrzy

gając w kilku wypadkach na korzyść czeskiego

urzędowania w sądach niemieckich, Czesi żalą się,

że naruszono status quo - co prawda drogą

(aktów — stworzonego, co do wewnętrznego u

rzędowania w języku czeskim, u władz politycz

nych i u a pocztach.

W innych stosunkach takie równomierne nieza

dowolenie byłoby może poręką pokoju, ale wobec

emulacyi stronnictw we własnych obozach, będzie

raczej powodem do burzliwych scen.

W niemieckim obozie ciągła i uporczywa agi

tacya liberalnej prasy, doprowadziła już do wiel

kiego naprężenia stosunków pomiędzy stronnictwa

mi wolnomyślnemi, a katolickiemu Skoro więc

wyłania się kwestya narodowa i tu również pra

wdopodobną jest emulacya w nacyonalizmie.

Wniosków naglących — nie licząc kontyngentu

rekruta i zaopatrzenia rodzin rezerwistów — jest

już jedenaście, a z tych niektóre bardzo drażliwe.

Dość przytoczyć cztery wnioski o wybory gali

cyjskie, przy których ukraińcy zapowiadają wiel

ką kampanię, wniosek Trylowskiego o ,,Sicze" i

Lewickiego o państwową ustawę językową.

Do tego wszystkiego dodać jeszcze należy, że

u niektórych stronnictw i osób objawiają się d ą

żenia i ambicye, którym «iągłość rządu bardzo

stoi na przeszkodzie. Jakkolwiek ambicye i dąż

ności k ryją się pod powierzchnią, to jednak wi

docznym jes t zamiar odwleczenia najważniejszych

uchwał, tak, by rząd znalazł się w konieczności

zastosowania paragrafu 14, względnie dymisyi.

Takimi terminowemi ustawami są przedewszyst

kiem budżet, względnie prowizoryum budżetowe

i ustaw a o kontyngencie wódczanym. Dlatego też

obawiam się, że przy wnioskach naglących, g a

datliwość grup radykalnych spotka się z wielką

wyrozumiałością i skrytą pomocą także innych,

od radykalizmu dość dalekich stronnictw lub

osób.

Pogłoski kursujące w kołach czeskich, nie

mają dobrej marki.

—

Doświadczeni parlamenta

rzyści wiedzą, że z tego źródła pochodzące

pogłoski często-gęsto nie mają żadnej realnej

podstawy i rodzą się tylko ze zbytniej krew

kości i fantazyi niektórych posłów czeskich.

Bywa jednak i tak, że pod m arką pozytywnej

wiadomości, dokonanego lub nawet dokonać się

mającego taktu, w obieg puszczona pogłoska,

jakkolwiekby była zapełnie nieprawdziwą, wska

zuje cel, do którego jej autorowie dążą. Mó

wi się, że to lub owo stało lub stanie się, zdra

dzając tem chęć, by się stało. Otóż obecnie,

w niektórych kołach czeskich z pewną uporczy

wością kolportują, łączoną z nazwiskiem jednego

z magnatów czeskich pogłoskę, która zdaje się

dowodzić, że zamiary czeskie wobec dzisiejszego

gabinetu są rzeczywiście nieprzyjazne.

Prasa o namiestniku Dobrzyńskim.

Wczoraj zabrała jeszcze raz głos Gazeta n a

r o d o w a w sprawie nominacyi posła Bobrzyńskiego

namiestnikiem. Organ autonomistów o nowym na

miestniku, który w calem swem życiu parlamen*

tarnem pracował nad umocnieniem i rozszerze

niem naszego samorządu i autonomii i okazał, że

ich doniosłość odczuwa i rozumie, pisze z Wyso

k ie m uznaniem :

Na swoje wysokie stanowisko przynosi nowy na

miestnik wszystko, czego potrzeba, ażeby inódz rzą

dzić w najlepszem słowa znaczeniu. Przynosi wyso

ką kulturę i głębokie wykształcenie historyczne, hu

manitarne i polityczne, przynosi długoletnią, piękną

działalność parlamentarną, która mu wyrobiła wy

bitne imię w Sejmie i Radzie państwa, przynosi du

ży zasób doświadczenia, rozległych i ufundowanych

stosunków i wpływów, a nadewszystko niezwykłe

zdolności i bystrość umysłu, dar oryentacyjny, wy

trwałość, nieugiętą wolę, czasem nawet w apody

ktyczność przechodzącą, nieposzlakowaną prawość

charakteru i bezinteresowność, najlepsze zamiary,

a przytem żelazne zdrowie i niesterane jeszcze sily.

Są to wszystko zalety, konieczne na tem stanowi

sku, ale komu tak wiele dano, od tego też wiele

wymagać wolno i należy. Zalety te wskażą zawsze

Drowi Dobrzyńskiemu, gdzie się kończy sprawiedli

wość, a zaczyna słabość lub szykana, gdzie się koń

czy sila i powaga władzy, a zaczyna ehwiejność

lub arbitralność i dlatego liczymy na pewno, że

rządy Dra Bobrzyńskiego nie zejdą nigdy z właści

wej linii, gdzie się kończy istotna potrzeba społe

czna lub cywilizacyjna, a zaczyna kaprys lub uprze

dzenie.

W sprawie polityki ruskiej spodziewa się G a -

eta n a ro d ow a , że namiestnik Bobrzyński ,,będzie

czynił wszystko potrzebne dla dobra ludu ruskie

go i będzie popierał rozwój narodowości ruskiej

na torach samodzielnych, a nie na koszt dobytku

narodowego polskiego".

Cieszy się też dziennik

lwowski, że w obecnem położeniu, wymagającem

silnej ręki, przyohodzi do steru rządów mąż sta

nu, będący ,,człowiekiem władzy, przejętym na

wskióś przeświadczeniem o jej konieczności i po

trzebie, aby była silną, pewną i wnikającą we

wszystkie stosunki życiowe."

Wywody swoje kończy Gazeta narodowa za

pewnieniem poparcia działalności nowego namie

stnika i wyraża nadzieję, że to poparcie będzie

coraz to intenzywniejszem i serdeczniejszem.

Gazeta narodowa zamyka w ten sposóbkoło

dzienników narodowych, które wszystkie, bez wy

jątk u, opowiedziały się przy nowym namiestniku.

Na nowy posterunek swej pracy przynosi w ten

sposób namiestnik Bobrzyński jeden z najsilniej

szych warunków powodzenia: poparcie społeczeń

stwa i jego zaufanie.

WaCfaełm

szcazyzuy.

Prędzej lub później kwestya wyłączenia kilku

powiatów z gubernij: lubelskiej i siedleckiej,

w celu utworzenia osobnej gubernii chełmskiej,

wejdzie na porządek dzienny obrad Dumy. Mini

sterstwo spraw wewnętrznych nad odnośnym pro

jektem pracuje i najprawdopodobniej wniesie g o

do Dumy w sesyi jesiennej roku bieżącego. Do

brze zatem uprzytomnić sobie, jakim jes t właściwie

stan rzeczy, jakimi są stosunki wyznaniowe i naro

dowościowe w trzech powiatach (chełmskim, hru

bieszowskim i tomaszewskim) gubernii lubelskiej,

stanowić mających jądro przyszłej gubernii chełm

skiej, dla których właśnie rząd zamierza dokonać

operacyi wycięcia nowej gubernii z organizmu

Królestwa Polskiego.

Agitacyę, w celu wyłączenia powiatów z rze

komo prawosławną ludnością, prowadzi władyka

Eulogiu8z, urodzony w gubernii tulskiej, zatem

nie mający nic wspólnego z ludnością miejscową,

oraz Rada ,,Bractwa prawosławnego" przy katedrze

ohełmskiej (,,soborze"). Jako główny motyw, u ż y

wany przez zwolenników wyłączenia, podaje się

rzekomy ucisk ludności ,,rosyjskiej" przez Pola

ków, co jest rzeczą po prostu niemożliwą, przy

obecnych stosunkach w Królestwie, a tem bardziej

byłaby niemożliwą, gdyby ludność polska przy

szła do posiadania praw jej należnych. Na pod

stawie informacyj Głosu Warszawskiego przyta

czamy niektóre fakta, rzucające światło jaskraw e

na tameczne stosunki. Oto w rzeczonych trzech

powiatach ludność rzymsko-katolicka stanowi wię

kszość. Pomimo tego dla mniejszości prawosław:

Z kroniki żałobnej.

Z Warszawy dobiegał odgłos dzwonów jjogrze

bowycb. Grzebano tam dwóch starców, co wysoko

dzierżyli sztandar, nic ugięli s b nigdy, wśród

najcięższych ncisków zachowali moc ducha i do

końca długiego żywota nie ustawali w czuwaniu

i w pracy.

Odgłos tych dzwonów pogrzebowych zagłuszy!

huk gromu, co padł wśród nas. Tam szli na od

poczynek strudzeni starcy, co zamykali epokę -

tn ręka zbrodnicza powaliła młode jeszcze życie

u początku wielkich dzieł i zadań. Tam żegnamy

przeszłość - tu nam wyrwano to, co było siłą

dnia dzisiejszego, rękojmią i nadzieją przyszłości.

Rzucono wieńce na ten świeży grób, nad któ

rym wnet wzniesie się pomnik historycznego dla

uarodu znaczenia. Nigdy społeczność polska nie

czuje się taką jednością, jak w chwiii nieszczę

ścia. Szlachta, mieszczaństwo i lud wiejski, mniej

sza o barwy białe czy czerwone, otoczyli tę tru

mnę najlepszego syna ojczyzny ogromem boleści,

żalu, czci i tego gorzkiego uczucia, którego uie

śmiem nazwać, bo nie jes t aui zwątpieniem, ani

nienawiścią ale zw raca się do oprawców zbrodni

z zapytaniem: czemu nas nienawidzicie?... a do

Boga *w kornej modlitwie z jękiem: czemu tego

na uas dopuszcza?

Tam w Wielkopolsce przykład ają siekierę do

korzenia, aby wykarczow ać te święte gaje, wyro

słe przez dziesięć wieków na lechickiej i piasto

wej dziedzinie. Ówdzie nowe zsyłki pasterzy i ka

płanów, a powrót prześladowań innowierców i

innoplemieńców ma dźwigać zachwiany gmach

tyranii. Tu zaś, gdzie od pół wieku było schro

nisko i przez dwie generacye budowano z mozołem

gmach swobód narodowych, otwierają się czelu

ście zaiste piekielnych ogni.

Ohydnym mordem politycznym chce naznaczyć

młodzież pobratymcza samowiedzę narodową, wy

mierza strzał w pierś, przepełnioną wspólną mi

łością Polski i Rusi, tchnącą duchem pojednania,

odzie"dziczonym od ojców. Zbrodnia, co ma być ha

słem dalszych czynów w tradycyi Chmielnickie

go i krwawych widm Humania — znajduje po

klask nadSpreą. Sprzymierzają się wszystkie po

tęgi zła, kłainu historycznego i politycznej prze

wrotności i odpowiadają chórem: n a pohybel

Lachom ci, co głoszą stare germańskie atis

roilen.

Nie dziś pisać, czem zgon Andrzeja Potockiego

dla rodziny, przyjaciół, kraju i narodu. Z nad

miaru boleści pióro w ypada z ręki. Do wieńców

złożonych na trumnie, niedorzucimy tych kwia

tów, które bliski świadek mógł zebrać, patrząc

na wzrost tej wielkiej duszy i męskiego hartu od

dziecinnych jego lat. Historyczna to już postać,

która zaznaczyła się nietylko życiem bez skazy

i bez wytchnienia, nie zmarnowała jednego dnia

na darmo, ale i ofiarą życia, bohaterstwem w chwili

zgonu; bo j ak poświadczyć winniśmy, Andrzej

Potocki od lat kilku przewidywał, że padnie na

posterunku od reki zbrodniczej i mówił, że wobec

zarazą idących bomb i brauningów na śmierć

jest gotowy.

Do przyszłości należy żywot Andrzeja Poto

ckiego — historyk kiedyś oceni jego działalność

zestawi z czynami ojca i piękną w dziejach

rodu i narodu zapisze kartę. My dziś wrócimy

do przeszłości. Nie godzi się wobec tego świe

żego ciosu przemilczeć o pracach i zasługach

tycb, których opłakuje Warszawa.

Niestety wszystkie te żałobne wieści doszły

piszącego z daleka od kraju. Więc w braku dat

i szczegółów ograniczyć się musi do ogólnej

charakterystyki dwóch bardzo znamiennych po

staci, tem zaś bardziej, że pole ich długoletniego

działania, oddzielone od nas kordonem, roztaczało

się n a W arszawę i Królestwo. Obaj zaś mężo

wie nie byli lndżmi prowincyi i dzielnicowego

patryotyzmu — obejmowali całą Polskę, a często

i chętnie wracali tam, gdzie są zadzierzgnięte

węzły nasze historyczne, do murów i świątyń K ra

kowa i grobowców wawelskich. Książę Tadeusz

Lubomirski przybywał tu ua odpoczynek wśród

krewnych i dla prac w archiwach i bibliotekach.

Coroczne odwiedziny Ludwika Górskiego ze

spalały przyjaciół krakowskich, wydobywały ich

z osamotnienia, w jakie często Krakowianie za

padają, daw ały pobudkę i opowieści tego, co

tam cierpią i tego, czego bronić tu i tam należy,

budziły d"ucha zapałem młodzieńczym starca,

otwierały szeroko horyzont.

Niebyli do siebie podobni dwaj mężowie, co

przez pół wieku z górą pierwszorzędne w kraju

zajmowali miejsce. Więcej kontrastów niż analo

gii bylo w ich naturze, temperamencie, metodzie

działania i poglądach n a sprawy, choć wspólność

uczuć i celów. J ak postacią wyniosłą równi, tak

niezłomnością charakteru górowali nad ogółem.

Po ciężkich burzach oni dwaj pozostali na w yrę

bie , zapełniając czasy ucisku, skazującego cały

kraj na bierność, swoją indywidualną pracą na

różnych i odmiennych polach. W odmienny spo

sób posiedli tę sztukę, aby działać wśród ogólnej

niemocy, wśród zwalisk i ruin kłaść na nowo ce

głę po cegiełce, utrzymać do końca co jeszcze

pozostało, łamać trudności i przeciwieństwa i krze

pić ginące w kraju życic.

Ks. Tadeusz Lubomirski.

O lat dziesięć starszy Ludwik Górski pierwszo

rzędną jnż odegrał w krajn rolę i przebył szkołę

wypadków, jako wiceprezes Towarzystwa rolni

czego, najbliższy przyjaciel i doradca Andrzeja

Zamoyskiego; księcia Tadeusza Lubomirskiego

pierwszym politycznym występem było kilkoletnie

wygnanie w głąb Rosyi. Usuwano wówczas ludzi

posiadających mir i wpływ, coby mogli wstrzy

mać nieszczęsny wybuch. Tak wygnano z kraju

pana A ndr.eja, wywieziono z Wilna do Wiatki

marszałka wileńskiego, Wiktora Starzeńskiego,

ua Litwie ostał się jeden tylko marszałek szlachty

gubernii mińskiej, ks. Stefan Lubomirski. Najstar

szy z czterech braci, a po wczesnem osieroceniu

ich wychowawca i opiekun, książę Stefau posia

dał tak ą znajomość stosunków petersburskich, taką

roztropność i zręczność w ciężkich warunkach,

że sam nawet Murawiew niezdołał znaleść pozoru

do wysyłki lub konfiskaty. Trzech było tylko w y

bitnych ludzi na całej Litwie, których niezdołała

dosięgnąć żelazna ręka wieszatela: biskup kowień

ski Wołonczewski, ordynat Tyzenhaus i Stefan

Lubomirski.

Tragicznym był los młodszego brata, księcia

Tadeusza. Świeżo ożeniony z Marya Zamoyską,

córką Zdzisława z Wysocka, wywieziony został

w roku 1863 do Nowogrodu Niżnego. Na widok

nędzy współwygnańców towarzyszka wygnańca

zapadła w ciężką melancholię. Gdy księstwo T a

deuszowie po kilku latach powrócili do kraju

wraz z dziatwą, książę osiadł w Warszawie, do

jeżdżając do majątku swego na Wołyniu. Zgro

madzone w czasie wygnania dochody rozdał mię

dzy włościan, aby - jak mówił - zrównoważyć

bezprawue dobrodziejstwa pośredników mirowycb

d!a ludu dobrowolną ofiarą. Przywdziewał nawet

świtę ruskiego włościanina i uchodził w tych la

tach w okolicy za chłopomana. Wiodąc życie osa

motnione, oddał się stydyom naukowym, w dwóch

mianowicie kierunkach badań historycznych i kwe

styj ekonomicznych.

Wszak po matce Tadeasza Czackiego odziedzi

czył po nim dar poszukiwań archiwalnych i za- J

miłowanie rzeczy historycznych. Nie lubił chodzić;

utartymi szlakami, nęciły go tc strony naszej prze

szłości, jakiemi mało historycy się dotąd zajmo

wali. Tak powstała nie wielka objętością, bardzo

doniosła nowenii źródłami i poglądami książka:

,,Dwie chwile skarbowości w Polsce".

Mówi się

wiele o bezrządzie w dawnej Polsce, a nie zda

jemy sobie sprawy, jak w tych warunkach ogra

niczonej władzy królewskiej rozwijała się mimo

to organizacya polityczna i utrzymywał się zarząd

finansów rozległej Rzeczypospolitej.

Obok tej książki pierwszorzędnej wartości rzu

cał książę Tadeusz drobniejsze prace historycznej

treści i do końca życia nie zaniechał stmjyów

archiwalnych. W roku przeszłym jeszcze widzie

liśmy w Krakowie starca, czyniącego poszukiwa

nia dla studyów o rodzinie w Polsce, na Litwie

i Rusi, a rezultatem mozolnego badania i porównań

Nestora z latopisami i wyciągami z Yolmninum

l e g u m była krótka rozprawa o prawie zwyczajo*

wem w różnych dzielnicach Rzeczypospolitej, do

tyczącem ustroju rodziny.

Studya historyczne i prace z dziedziny ekono

micznej pociągnęły księcia Tadeusza ze wsi na

Wołyniu do Warszawy i pobliskiej siedziby wiej

skiej w Małej wsi.

Im bardziej pasmo historyczne Polski przerwa

ne, naturalnym był zwrot do dziejów przeszłości.

Równocześnie z krakowską szkołą historyczną

pod wodzą Szujskiego, tworzą się grona w W ar

szawie pod kierunkiem prof. Pawińskiego — we

Lwowie Ksawerego Liskicgo. Jeśli u nas swobo

dniej rozwijać się i wypowiadać może krytyka

politycznych dziejów narodu, w Warszawie trze

ba było sięgnąć do podstaw, do szczegółów, wy

dobywać roateryały dotyczące różnych ziem i wo

jewództw. Pomnikowa pod tym względem zasługa

Pawińskiego znajduje światłą rade i materyalne,

hojue poparcie Tadeusza Lubomirskiego. Mniej

nam znane prace i pisma tegoż autora z dziedzi

ny ekonomicznej, tutaj pominąć jesteśmy zmu

szeni.

Powrót ks. Tadeusza Lubomirskiego przypada

na kończące się rządy Berga, a pogorszający się

jeszcze system Kotzebuego, Hurki i ich następ

ców. Książę trzyma się zdała od zamku i sfer

oiicyalnych, niewidziano go nawet na balach

dworskich, gdy przybywał cesarz, choć tego może

budzące się zwykle nadzieje i roztropność polity

czna wymagała. Książę miał w swej postawie

wyniosłość arystokratyczną, która się niedawała

uczuwać wobec niżej stojących, ale która spra

wiała, że tam, gdzie niezbędny bywał ukłon ni

ski, postać ta prostowała się jeszcze wyżej do

góry. Nie mogło to ułatwiać kompromisu z wła

dzami, który nieraz bywał koniecznem zabezpie

czeniem i potrzebą do ratowania od nowych za

machów lnb ułatwienia jakiejkolwiek pożytecznej

akcyi.

Mimo to stanowisko odporne, znalazł książę

Tadeusz odpowiednie działanie. Z wszystkich

instytucyj filantropijnych o piętnie katolicko-pol

skiem ostało się jedno tylko Towarzystwo Dobro

czynności, a w nim opieka nad rodzinami ubogi

mi, pozbawionymi pomocy zakonów i stowarzy

szeń katolickich — nadzór nad szpitalem Dzie

ciątka Jezus, wywołującym wspomnienia świąto

bliwych kapłanów j ak ks. Baudouin i w poczet

świętych zaliczony O. Hofłenner (Dworzak).

Obrany prezesem ks. Tadeusz Lubomirski z za

pałem bierze się do zadania, którego rozmiary

rozszerza. Widywano go na poddaszach domów

starego miasta, i w piwnicach na Nalewkach

i w ubogich domkach na Bednarskiej, niosącego

zasiłki ubogim rodzinom i słowa pociechy. Uczuł

prezes potrzebę i możność zajęcia się najuboż

szymi warstwami rzemieślniczej ludności. Gdy

znajduje trudności i przeszkody w zawiązywaniu

stowarzyszeń zawodowych na wzór dawnych ce

chów i nowoczesnych syndykatów — przygoto

wuje grunt pnblikacyą cennych podręczników

dla szewców, stolarzy, krawców i innych rze

miosł. Znacznym nakładem pobudza w ten spo

sób samoobronę stanu rzemieślniczego, aby nie

popadło w proletaryat. Lecz w Warszawie trwa!

system uiedozwalający wszelkiej dodatniej pra

cy, rząd przygotowywał żywioły anarchi mu i

rozbójnictwa, które w ostatnich wybuchły latach.

Książę Tadeusz Lubomirski musiał ustąpić z pre

zesostwa, a zastąpił go niemniej gorliwy i pełen

miłości bliźniego ks. Michał Radziwiłł z Nieborowa,

którego zgon przedwczesny poprzedziła niezasłu

żona opozycya swoich.

Książę Tadeusz spogląda! z wyżyn history

cznych na przebieg wypadków i pytania przyszło

ści — stąd bywał niekiedy w opiniach doktry

nerski, niemal paradoksalny. Pamiętamy częste i

dłngie spory z Jerzym Lubomirskim, z którym go

łączyła nietylko wspólność krwi i imienia lecz

podnio8*ość i szlachetność duszy. Chodziło tu o

, , C Z AS " wychodzi z wyjątkiemdnipo niedzielii świętach uroczystych dwa razy dziennie, a mianowicie-,

o zoo7,mie b rano t o godzinie 6 wieczorem

Numer wieczorny 10 hal., ranny 4 ha! \

z przesyłka pocztowa:

TT..

»»«». | wieczorny 12 10(1., ranny6hal.

FKENUMERATA

WYNOSI:

W Krakowi« w m iejscu........................

I*"fk?JnJP*°,iWi«vy’.’

M,,W

teS:?.r*.:;:;:::15

K-

: w,!M*

kEttSPteEES

::::: f = 4ą;»4lSS:5w.

Do wszyst!dch państw, należących do *wiązka pocztowego * i| 48 koron ! l" ko?’ -

4kor’ -

hH,’

Prenumeratę przyjmuje aię tylko od 1do ostatniego dnia w miesiącu.

Ifedhjgurzędowegow gk a » nar. 1908pism zagranicznych, mających debit w państwie*roaviskiem

unosi w teinie państwie cena nreuumeritv fnsn"

pansiwie rosyjsmem,

«i k- nółrocznie 8 rh 10

A ”_f %11, w ra* * przesyłką pocztową: rocznie 16rb.

Al t, pOłroczme 8 rb. 10 k. Ka3miesiące 4 rb. 05 k.; *a 9 miesiące 2 rb. 75 k.; miesięcznie 1 rb. 46k.

Pw*^ete?«buJ2dy ę?c*łowe. w Rł?wnych miastach państwa rosyjskie

go, a mianowicie, w Petersburgu, Warszawie, Kijowie, Wilnie, Moskwie i Odesie -

****

”1M

lhli2^fmer0Wad *(t!a8’ pusył3.i5c P°«8»*

należytoić do urzędu pocztowego

najbliższego s powyżej wymienionych większ,ych miast.

Prenumeratęprzyjmują:AdeiaistracyaCzasuw Krakowiei urzędy pocztowe. Miejscową pre

numeratę księg. 8. A Krzyżanowskiego, handle: St. Karlińskiego, H.Kretschmera, Binroazien. Ilopcasa

i Salomonowej, CR,, t ra fik a . We Lwowie ,,Czas" jest do nabycia w biurach dzień. K. Ol,ztw,kiego, S. Soksłswskie|u,

I . Bacbsłaba, m stacjach kalejowych w Tarnowie, Rzeszowie, Jaśle, Nowym Sączu na peronio w kaięgarwi kolt

]owej, tudzież aa lanych główniejszych stacyach u portyerów kolejowych.

Ceny ogłoszeń: od wiersza petitem za pierwszy raz 20 hal., za każdy następny po 10 hal.: układ t»be

1aryomy, cyfrowy, skomplikowany, pierwszy raz 40 ha)., następny po 10 bal. Nadesłane i Nekrologia

od soiojsea wiersza drukiem petitowym 60 halerzy za każdy raz. Głosy publicznośoi po 2 kor.; wszel

kie prywatna komunikaty po kronice i po dziale ekonomicznym i t. p. po 1 kor. od miejsca wiersza.

Ogłoszenia i prenumeratę przyjmują: we Lwowie biura dzienników I,.

Plohna, A . Olsze.wskiego,

St. Sokołowskiego, K . Buchstaba; w Jarosławiu Biuro dzienników; w Podgórzu Potnralski; w Prze

myślu A. Juszyński księgarnia,O . Heszeles; w Rzeszowie M. Weintraub; w Stanisławowie Jasiel

ski j Sp.; w Tarnowie M. Rockach, 0. Haut; w Tarnopolu Komaniewski; w Paryżu wyłączuie

p. W . Raczkowski, 14 Citó de Trevise: w Wiedniu Uaasenstein A Vogler, R, Mosse (także we wszyst

kich filiach); H. Scbalek, M. Dukes, E . Braun, J. Danneberg, H . Friedl (tylko prenumeratę H. Gold

sahsaidtAComp.); w Frankfurcie n. M . G . L . Daube A Comp., w Pradze czeskiej Fr. Hororka.

Listy z pieniądzmi i przekazy pieniężne ua prenumeratę i ogłoszenia przyjmuje Admiui

sCracya Czasu w Krakow ie. Rektamacye nieopieczętowane nie podlega)% opłacie pocztowej. Listów nie

opłaconychnie przyjmnje się. Rękopisów nadsyłanych nie zwraca się.

IM F° Za m dą zmianą adresu dopłaca się 40 bal.

"MB

ADRES REDAKCYI: ul. św. Tomasza Nr 32.

Telefon Nr 60.

1 z 6 • Strona 1

Mirador - viewer

Czas.

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Mirador - viewer

Opis

Struktura

Podobne

Błąd 404 - MBC

trans "Nie znaleziono strony" %}

Download file

Download file

Deleting a comment

Advanced search

Suggest correction